GROENTEZAKEN BRANCHES IN DETAIL

Transcriptie

1 GROENTEZAKEN BRANCHES IN DETAIL 2004

2 INHOUD BIJLAGEHEADER PB 1 1 Inleiding 3 2 Bestedingen en marktaandelen en marktaandelen 4 3 Ondernemingen en vestigingen en vestigingen 10 4 Samenwerking en ketens en ketens 11 5 Omzet en exploitatie 13 6 Arbeidsmarkt 16 7 ICT-toepassingen 17 8 Organisaties en vakbladen vakbladen 20 2 groentezaken branches in detail 2004

3 INLEIDING Van de 3 miljard (incl. BTW) die in Nederland in 2003 aan aardappelen, verse groente en vers fruit werd besteed, kwam 13% terecht bij de groentezaken. Het marktaandeel van de ambulante handel lag op 11%. Het aantal AGF-ondernemers is de afgelopen jaren teruggelopen tot ruim Samen exploiteren zij winkels. Daarnaast zijn er ruim ambulante handelaren actief in de branche. De meeste ondernemers in de AGFbranche behoren tot de zogenaamde ongebonden zelfstandigen. Slechts 11% werkt in ketenverband of via een inkooporganisatie samen. De groentezaken zitten naar verhouding vaak in ondersteunende winkelcentra. De gemiddelde winkelvloeroppervlakte is met 53 m 2 aanmerkelijk kleiner dan het gemiddelde in de detailhandel. De branche biedt werk aan personen, waarvan er bijna in dienst zijn als werknemer. BRANCHEAFBAKENING De groentezaken staan bij het CBS geregistreerd onder de SBI-code Hieronder vallen winkels in: - aardappelen, groenten en fruit. Eventueel in combinatie met het in beperkte mate vervaardigen van groente- en fruitsalades, en samenstellen van fruitpakketten en -schalen. DIGITALISERING IN DE DETAILHANDEL In vijf jaar tijd ( ) is het ICT-gebruik in de detailhandel toegenomen van 64% tot 77%. De vooruitgang wat betreft het gebruik van internet is zo mogelijk nog indrukwekkender. In 1998 stond het webgebruik nog in de kinderschoenen; minder dan één op de vijf winkeliers was online. Anno 2003 maken drie van de vijf ondernemers gebruik van het internet; de resultaten op brancheniveau leest u in hoofdstuk 7. DIGITALISERING VAN DE INFORMATIE Uiteraard gaat ook het HBD zélf mee in deze digitale ontwikkeling. Vandaar dat de informatie die in deze Branche in Detail is opgenomen ook via onze internetsite beschikbaar is. Via onze site kunt u bovendien vergelijkbare informatie krijgen over ruim 30 andere branches. Ook steeds meer andere publicaties worden door het HBD gratis ter beschikking gesteld via de website. Daarmee wordt hét vertrekpunt voor uw zoektocht naar kennis over de detailhandel. branches in detail 2004 groentezaken 3

4 2 BESTEDINGEN EN MARKTAANDELEN In 2003 is er aan aardappelen, groenten en fruit ruim 3 miljard (incl. BTW) besteed. Fruit vormde met bijna 1,5 miljard de grootste productgroep, groente was met bijna 1,3 miljard een goede tweede en aardappelen vormden met bijna 300 miljoen veruit de kleinste groep. Al deze producten worden voor het grootste gedeelte in de supermarkt gekocht. De groentespeciaalzaken hebben een marktaandeel van 13%. De ambulante handel zit hier met 11% iets onder. Bestedingen, 2003 (incl. BTW) Bron: HBD Bestedingen & Marktaandelen BESTEDINGEN PER HUISHOUDEN PER HOOFD AARDAPPELEN VERS 285 mln GROENTEN VERS mln FRUIT VERS mln AGF (TOTAAL) mln WAARDE, PRIJS EN VOLUME In de navolgende afbeeldingen wordt onderscheid gemaakt in de ontwikkeling in waarde, prijs en volume. De ontwikkeling in waarde geeft aan hoeveel er in totaal meer of minder aan het betreffende product is besteed. Dus als er in miljoen werd besteed en in miljoen, dan is de waardeontwikkeling 10%. Als de betreffende producten in % duurder waren dan in 2000, dan was de prijsontwikkeling 6%. Het verschil tussen de waardeontwikkeling en de prijsontwikkeling, in dit geval 4%, is de volumeontwikkeling; er zijn in % producten méér over de toonbank gegaan dan in groentezaken branches in detail 2004

5 AGF TOTAAL Bron: HBD Bestedingen & Marktaandelen Bestedingen, 2003 (incl. BTW) BESTEDINGEN PER HUISHOUDEN mln 427 PER HOOFD 186 Marktaandelen 3% niet-detailhandel 11% ambulant 13% groentewinkels 4% overige winkels 69% supermarkten Ontwikkeling waarde, prijs en volume (1999=100) '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 waarde prijs volume branches in detail 2004 groentezaken 5

6 AARDAPPELEN VERS Bron: HBD Bestedingen & Marktaandelen Bestedingen, 2003 (incl. BTW) BESTEDINGEN PER HUISHOUDEN PER HOOFD 285 mln Marktaandelen 7% niet-detailhandel 8% ambulant 11% groentewinkels 2% overige winkels 72% supermarkten Ontwikkeling waarde, prijs en volume (1999=100) '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 waarde prijs volume 6 groentezaken branches in detail 2004

7 GROENTEN VERS Bron: HBD Bestedingen & Marktaandelen Bestedingen, 2003 (incl. BTW) BESTEDINGEN PER HUISHOUDEN mln 181 PER HOOFD 79 Marktaandelen 9% ambulant 2% niet-detailhandel 3% overige winkels 12% groentewinkels 74% supermarkten Ontwikkeling waarde, prijs en volume (1999=100) '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 waarde prijs volume branches in detail 2004 groentezaken 7

8 FRUIT VERS Bron: HBD Bestedingen & Marktaandelen Bestedingen, 2003 (incl. BTW) BESTEDINGEN PER HUISHOUDEN PER HOOFD mln Marktaandelen 2% overige winkels 15% groentewinkels 16% ambulant 4% niet-detailhandel 63% supermarkten Ontwikkeling waarde, prijs en volume (1999=100) '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 '99 '00 '01 '02 '03 waarde prijs volume 8 groentezaken branches in detail 2004

9 VIER OP DE TIEN VROUWEN KOMEN WEKELIJKS BIJ DE GROENTEZAAK Tweederde van alle Nederlanders komt wel eens bij de groenteman. Dit percentage ligt onder vrouwen (74%) hoger dan onder mannen (57%). Dat geldt ook voor de frequentie; 39% van alle vrouwen komt één of meerdere malen per week in de groentezaak, tegenover een kwart van alle mannen. Het bezoek aan de groentezaken neemt toe met de leeftijd. Slechts 45% van de jongeren tot 25 jaar komt er wel eens, terwijl circa driekwart van de vijftigplussers dit doet. Het bezoek aan deze winkels is niet inkomens- of welstandsgerelateerd. (Bron: NOM - doelgroep monitor, nov okt. 03, TNS NIPO) KINDEREN CONSUMEREN VEEL TE WEINIG GROENTEN EN FRUIT De consumptie van groenten en fruit neemt in heel Europa af. Ook kinderen consumeren steeds minder groenten en fruit. Nederlandse kinderen van 10 tot 13 jaar eten dagelijks gemiddeld zo'n 86 gram fruit en 87 gram groenten. De aanbevolen hoeveelheid voor kinderen tot 12 jaar bedraagt 150 gram van beide. Omdat de consumptie van groenten en fruit onder jongeren ver onder de maat is, zijn er in 2002 meerdere projecten van start gegaan die basisschoolkinderen moeten stimuleren meer groenten en fruit te eten. Drie van die projecten zijn op een systematische en planmatige wijze opgezet. Het eerste is een project dat door het Voedingscentrum is opgezet en dat zich richt op basisschoolkinderen van 9 tot 12 jaar in achterstandswijken met een lage sociaal-economische status. Een tweede project is 'SchoolGruiten', een nationaal project dat zich richt op alle groepen van de basisschool. Het project is in het leven geroepen door het ministerie van VWS, AGF Promotie Nederland en het Voedingscentrum. Het derde onderzoek is 'Pro Children'. Dat is een Europees project dat in Nederland vanuit het Erasmus Medisch Centrum is opgezet en zich richt op basisschoolkinderen in groep 7 in Rotterdam. (Bron: Voeding Nu nr ) NIEUWE NEDERLANDERS EN HET KOPEN VAN GROENTE EN FRUIT Het Productschap Tuinbouw heeft een kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar de kook- en eetbeleving van drie allochtonen groepen. Hiermee is inzicht verworven in het consumptiepatroon van fruit en groente van consumentengroepen uit de herkomstlanden Suriname/Antillen, Turkije/Marokko en Azie (China, Indonesie, Pakistan, India). Uit het onderzoek blijkt dat Surinamers en Antillianen veel geld besteden aan verse 'eigen' groente en tropische vruchten. Qua Surinaams assortiment is er sprake van een overlap met de Aziatische groepen. Antillianen hebben niet zoveel specifieke eigen groenten en hebben veelal voldoende aan de Nederlandse waar. Surinaamse groenten en fruit zijn niet goedkoop, maar worden wel op relatief goedkope plaatsen gekocht, zoals de markt. Ook de Turkse groenteboer is populair. Onder de Aziatische groep gebruiken de Chinezen de meeste groente; deze worden vooral in de grote Chinese toko's gekocht. Ook ijsbergsla en witlof worden geroerbakt. De Turkse en Marokkaanse allochtonen eten veel meer groenten en fruit dan Nederlanders. Dat wordt vooral op de markt of bij Turkse winkels gekocht. De smaak is nooit zoals 'thuis' maar een goed vers product mag wat extra kosten. (Bron: Vakblad voor de handel in aardappelen, groenten en fruit nr ) branches in detail 2004 groentezaken 9

10 3 ONDERNEMINGEN EN VESTIGINGEN Volgens het CBS waren er in 2003 ruim ondernemingen in de AGF-branche. Samen exploiteerden zij ruim winkels. Daarnaast zijn er ruim ambulante handelaren actief in deze branche. Het aantal ondernemingen en winkels in de branche is de afgelopen drie jaar met maar liefst een kwart teruggelopen. Daarbij dient wel te worden opgemerkt dat de forse daling in 2003 gebaseerd is op een raming; de definitieve cijfers kunnen hier wellicht nog enigszins van afwijken. Aantal ondernemingen en vestigingen Bron: CBS, raming EIM AANTAL ONDERNEMINGEN AANTAL WINKELS Groentezaken zitten in verhouding tot de totale detailhandel veel in ondersteunende winkelcentra. In hoofdwinkelcentra komen ze relatief weinig voor, al is nog altijd ruim een derde van de groentezaken daar gevestigd. De gemiddelde winkelvloeroppervlakte (wvo) is met 53 m 2 aanmerkelijk kleiner dan in de detailhandel als geheel. Verdeling van het aantal winkels en gemiddelde wvo naar type winkellocatie, 2003 Bron: Locatus verspreide bewinkeling grootschalige concentratie ondersteunende winkelcentra hoofdwinkelcentra totaal aantal winkels 26 % 0 % 37 % 37 % 100 % totale detailhandel 26 % 2 % 21 % 51 % 100 % gemiddelde wvo groentezaken groentezaken 52 m 2 n.v.t. 54 m 2 54 m 2 53 m 2 totale detailhandel 286 m m m m m 2 10 groentezaken branches in detail 2004

11 4 SAMENWERKING EN KETENS Grote ketens komen in de AGF-branche weinig voor. Slechts 6% van de winkels is als filiaal of franchisenemer aangesloten bij een keten (met minimaal zeven vestigingen). De grootste ketens in de branche zijn Lubbers en Goudreinet. Daarnaast maakt 5% deel uit van een in- en/of verkoopsamenwerkingsverband. Voorbeelden hiervan zijn Lekker & Gezond en De Echte Groenteman. De overige 89% van de winkels behoort tot de zogenaamde ongebonden zelfstandigen. Voor meer keteninformatie, zie de HBD-publicatie: Franchise- en filialenregister Percentage van de winkels in de branche naar samenwerkingsvorm, 2003 Bron: Locatus Franchise- en Filialenregister 5% in- en/of verkoopsamenwerking 6% filiaal- en/of franchisebedrijven 89% geen samenwerking Winkelketens, 2003 Bron: Franchise- en Filialenregister, HBD/Locatus 25 VERKOOPPUNTEN OF MEER LUBBERS GOUDREINET MINDER DAN 25 VERKOOPPUNTEN DOLDERSUM TWEE GEBROEDERS ZONNETUIN In- en/of verkoopsamenwerking, 2003 Bron: Locatus MINDER DAN 50 VERKOOPPUNTEN DE ECHTE GROENTEMAN LEKKER & GEZOND WINKEL branches in detail 2004 groentezaken 11

12 NIEUWE FORMULES In 2003 is er een tweetal nieuwe formules in de markt gezet. Deze formules zijn gekoppeld aan een individuele groothandel. Zo is groothandel Karel de Mooij eind 2003 gestart met de formule 'Eet-Idee' (zie De formule telt medio 2004 vijf vestigingen. Een andere nieuw formule is 'Fruitcompany' (zie Dit is een initiatief van groothandel Van Ravenswaaij, neergezet voor zelfstandige ondernemers. Van Ravenswaaij heeft al een aantal winkels in eigen beheer onder de vlag van de Goudreinet. Fruitcompany is een vergelijkbare formule, maar dan voor zelfstandige ondernemers. 12 groentezaken branches in detail 2004

13 5 OMZET EN EXPLOITATIE De groentezaken realiseerden in 2003 een gezamenlijke omzet van bijna 550 miljoen (excl. BTW). Dat is 8,4% minder dan in Deze daling komt volledig voor rekening van het volume, de prijzen stegen met ruim 0,5%. In de afgelopen vier jaar nam de brancheomzet af, terwijl de totale detailhandelsomzet licht toenam (zie figuur). De omzetdaling is overigens mede het gevolg van de afname van het aantal groentewinkels. Voor actuele omzetcijfers, zie de HBD/CBS-uitgave: Kwartaalbericht Detailhandel Index AGF-branche t.o.v. totale detailhandel (kwartaalgemiddelde 2000 = 100) Bron: CBS I 2000-III 2001-I 2001-III 2002-I 2002-III 2003-I 2003-III Detailhandel totaal Groentezaken Het tweede kwartaal, met daarin de lentemaanden, is voor de branche het belangrijkst. De omzet is dan 10% hoger dan in de andere kwartalen. De winterse maanden in het eerste kwartaal zijn voor de groentezaken het slechtst. branches in detail 2004 groentezaken 13

14 Exploitatiebeeld, 2003 (in % van de netto-omzet, excl. BTW) Bron: CBS, raming EIM netto-omzet kleinbedrijf 100 middengrootbedrijf 100 gehele branche 100 inkoopwaarde brutowinst kosten: personeelskosten huisvestingskosten overige kosten bedrijfsresultaat De personeelskosten en huisvestingskosten kunnen per bedrijf sterk verschillen. De personeelskosten worden o.a. beïnvloed door de rechtsvorm: een BV of NV rekent het ondernemersloon tot de personeelskosten, terwijl bij een eenmanszaak het ondernemersloon onderdeel is van het bedrijfsresultaat. De huisvestingskosten zijn afhankelijk van de eigendomsverhouding: een eigen pand heeft veelal andere kosten dan een gehuurd pand. Kengetallen per winkel, 2003 (excl. BTW) Bron: CBS, raming EIM kleinbedrijf netto-omzet midden-grootbedrijf gehele branche omzet per m 2 wvo omzet per fte omzetsnelheid 29,9 40,6 31,1 Het verschil tussen het kleinbedrijf en het midden-/grootbedrijf is in bovenstaande tabellen gebaseerd op het aantal werkzame personen. Ondernemingen met minder dan tien werkzame personen worden tot het kleinbedrijf gerekend. 14 groentezaken branches in detail 2004

15 KANSEN VOOR DE GROENTEMAN De bedrijfsresultaten van een behoorlijk aantal bedrijven in de AGF-branche staan onder druk. Op basis van een best practice onderzoek in de AGF-branche heeft de Commissie AGF-Detailhandel van het HBD een brochure uitgebracht met als titel 'Kansen voor de groenteman'. In de brochure worden mogelijkheden aangereikt om de bedrijfsresultaten te verbeteren. De brochure is verstuurd naar gevestigde en ambulante AGF-detaillisten. In de brochure komen tien belangrijke aspecten van het ondernemerschap aan de orde: de verkoopformule, persoon van de ondernemer, plaats, assortiment, kwaliteit, prijs, personeel, promotie, sturen op cijfers en samenwerking. De brochure bevat veel tips, praktijkvoorbeelden en een uitgebreide checklist. De publicatie 'Kansen voor de Groenteman - tips voor een gezonde bedrijfsvoering' (2003) is gratis te bestellen bij het HBD, via branches in detail 2004 groentezaken 15

16 6 ARBEIDSMARKT In de AGF-branche werkten in 2003 volgens het CBS personen. Hiervan waren er bijna in dienst als werknemer. Zij vulden samen volledige arbeidsjaren. Daarnaast zijn er ruim ondernemers en meewerkende gezinsleden in de branche actief. De ambulante handelaren zijn hierin niet meegeteld, cijfers hierover zijn niet voorhanden. Het aantal werkzame personen nam de afgelopen drie jaar 16% af. Dit kwam vooral door de forse terugloop van het aantal ondernemers en meewerkende gezinsleden; het aantal werknemers nam met 9% minder hard af. Voor meer arbeidsmarktinfo, zie de HBD-publicatie: Arbeidsmarkt in de detailhandel Aantal werkzame personen Bron: CBS, raming EIM WERKNEMERS ONDERNEMERS EN MEEWERKENDE GEZINSLEDEN TOTAAL WERKZAME PERSONEN CAO VOOR DE DETAILHANDEL IN AARDAPPELEN, GROENTEN EN FRUIT De werknemers in de groentezaken vallen onder de CAO voor de detailhandel in aardappelen, groenten en fruit. Contractpartijen - Werkgeverszijde AGF Detailhandel Nederland Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel - Werknemerszijde FNV Bondgenoten CNV Dienstenbond Werkingssfeer Ondernemingen die de detailhandel uitoefenen in aardappelen, groenten en fruit in besloten ruimtes (winkels en hallen), alsmede markten, standplaatsen, wijkrijders en concessionairs. 16 groentezaken branches in detail 2004

17 7 ICT-TOEPASSINGEN De afgelopen jaren hebben het HBD, het HBA en de brancheorganisaties ondernemers in de betreffende branches ondersteund bij het verder professionaliseren van hun bedrijfsvoering en het vergroten van hun concurrentiekracht door meer en beter gebruik te maken van ICT-toepassingen. Dit project heeft de naam 'Over de digitale drempel' (O3D) gekregen en liep van 2000 tot Om een beeld te schetsen van de stand van zaken op ICT-gebied in de AGF-branche worden hier drie elementen uit de eindrapportage gelicht: het gebruik van ICT-apparatuur, de mate van automatisering van de bedrijfsprocessen en de aanwezigheid op internet. Voor de uitvoerige rapportages over deze en andere branches, kijk op Gebruik van ICT-apparatuur Bron: EIM, 2003 computer betaalautomaat pinnen/chippen barcodescanner intelligente kassa/weegschaal pda of handheld mobiele telefoon gebruikt geen van deze apparaten 20% 0% 20% 40% 60% 80% 100% overige detailhandel agf-branche INTERNET Ondernemers in de AGF-branche hebben in vergelijking met de rest van de detailhandel vaker toegang tot het internet (62% versus 59%). Binnen de branche heeft echter slechts 13% van de bedrijven een eigen website, tegen 28% in de sector. In 1998 had nog geen van de ondernemingen in de branche een website. branches in detail 2004 groentezaken 17

18 Mate van automatisering van bedrijfsprocessen Bron: EIM, 2003 bedrijfsprocessen agf-branche (%) overige detailhandel (%) kantoorautomatisering financiële administratie personeelszaken inkoop-, assortiments- en voorraadbeheer reclame en promotie verkoop en klantenservice STAND VAN ZAKEN De branche heeft niet stilgestaan. Ten opzichte van de nulmeting van O3D - is de penetratiegraad van computers in de AGF-branche toegenomen. Gaf in % van de ondernemers aan een computer te gebruiken, anno 2003 is dat 69%. Toch blijkt dat de AGF-branche een kleinere koplopersgroep kent dan de rest van de detailhandel (zie figuur). Het aandeel achterblijvers is groter. De omvang van de grote digitale middenmoot is ongeveer even groot als in de rest van de detailhandel. 18 groentezaken branches in detail 2004

19 KOPLOPERS, PELOTON EN ACHTERBLIJVERS IIN DE AGF-BRANCHE EN REST VAN DE DETAILHANDEL Bron: EIM, 2003 AGF-branche 3% koploper 35% achterblijver 62% peloton Detailhandel 8% koploper 29% achterblijver 63% peloton OVERZICHT BRANCHESPECIFIEKE SOFTWARE Er zijn zes leveranciers die een softwarepakket voor de bedrijfsvoering in de AGF-branche aanbieden. Om AGF-detaillisten te helpen bij het selecteren van een goed softwarepakket, heeft de Commissie AGF-Detailhandel van het HBD het softwareaanbod van de leveranciers op een rijtje gezet. De pakketten zijn met elkaar vergeleken op diverse punten, zoals koppelingsmogelijkheden met weegschalen, verkoopregistratie, prijsaanduiding, facturatie en kostprijscalculatie. De softwarepakketten zijn een belangrijk hulpmiddel om het rendement van bedrijven te verbeteren. Het rapport 'vergelijken en verbeteren ICT-aanbod AGF-branche' kan gratis worden gedownload van (doorklikken naar branchecommissies, AGF, publicaties). branches in detail 2004 groentezaken 19

20 8 ORGANISATIES EN VAKBLADEN ONDERNEMERSORGANISATIES WERKNEMERSORGANISATIES AGF Detailhandel Nederland (ADN) Prins Mauritsplein 1a, 2582 NA DEN HAAG T F E info@agfdetailhandel.nl I Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel (CVAH) Stevinweg 2 Postbus 47, 3890 AA ZEEWOLDE T F E cvah@cvah.nl I FNV Bondgenoten (detailhandel) Varrolaan 100 Postbus 9208, 3506 GE UTRECHT T F E info@bg.fnv.nl I CNV Dienstenbond Polarisavenue 175 Postbus 3135, 2130 KC HOOFDDORP T F E cnvdienstenbond@cnvdibo.nl I OVERIGE ORGANISATIES OPLEIDINGSINSTITUTEN Commissie AGF Detailhandel (HBD) Nieuwe Parklaan Postbus 90703, 2509 LS DEN HAAG T F E info@hbd.nl I Centrum voor Kennis en Ontwikkeling (CKO) Prins Mauritsplein 1a 2582 NA DEN HAAG T F E mail@cko-infoplein.nl I Productschap Tuinbouw Louis Pasteurlaan 6 Postbus 280, 2700 AG ZOETERMEER T F E pt@tuinbouw.nl I 20 groentezaken branches in detail 2004

21 VAKBLADEN ADN-magazine AGF Detailhandel Nederland, Den Haag Primeur Primeur, Goes De Koopman Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel, Zeewolde Vakblad voor de Handel in Aardappelen, Groenten en Fruit St. Vakblad voor de handel in aardappelen, groenten en fruit, Den Haag branches in detail 2004 groentezaken 21

22 22 groentezaken branches in detail 2004

23 C COLOFON ISBN Deze Branches in Detail groentezaken is een uitgave van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD). Als sectorinstituut ondersteunt het HBD de gehele detailhandel. Het HBD vervult een functie als kenniscentrum; maakt maatschappelijke ontwikkelingen en overheidsbeleid helder en hanteerbaar en stimuleert de professionaliteit in de sector. In het HBD werken samen: MKB-Nederland, Raad Nederlandse Detailhandel (RND), Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel (CVAH), FNV Bondgenoten en CNV Dienstenbond. Het HBD brengt onder de titel Branche in Detail beschrijvingen uit van 34 branches. Deze uitgaven en een groot aantal andere HBD-publicaties kunt u gratis downloaden van Wilt u meer informatie over het HBD of onze publicaties dan kunt u ook bellen met onze infodesk: Copyright 2004 Hoofdbedrijfschap Detailhandel Het HBD hecht veel belang aan de verspreiding van kennis over de detailhandel. U mag dan ook gedeelten uit deze publicatie overnemen, mits met bronvermelding. Het integraal reproduceren van de inhoud van deze publicatie is echter alleen toegestaan met schriftelijke toestemming van het HBD. branches in detail 2004 groentezaken 23

24 Hoofdbedrijfschap Detailhandel Postbus LS Den Haag T F E info@hbd.nl I HBD/DEL/2004/030/0.3 Uitgave: juli 2004