De geschiedenis tôt 1950 van de vertrouwensbescherming bij overdracht van roerende zaken door een beschikkingsonbevoegde. Mr. A.F.

Transcriptie

1 2014 tôt 1950 De geschiedenis tôt 1950 van de vertrouwensbescherming bij overdracht van roerende zaken door een beschikkingsonbevoegde Mr. A.F. Salomons 1997 Kluwer - Deventer

2 INHOUDSOPGAVE LlJST VAN AFKORTINGEN ÎX VOORWOORD xi INLEIDING xiii DEEL I RECHTSHISTORISCH OVERZICHT TOT AAN DE CODIFICATIE VAN HOOFDSTUK I 'HETGEEN DEN ROMEIN DUISTER BLEEF'. DE MYTHISCHE OORSPRONG VAN DE ARTIKELEN 2279 Ce EN 2014 BW 3 1 Meiding 3 2 De positie van de derde-verkrijger in het Romeinse recht Het Romeinsrechtelijk eigendomsbegrip Overdracht Het onderscheid tussen eigendom naar ius civile en bonitarische eigendom De actio Publiciana Verjaring ^ 2.6 Bezit en revindicatie H 2.7 Bezitsbescherming ^ 2.8 Uitwinning en vrijwaring ^ 2.9 Samenvatting ^ 3 De positie van de derde-verkrijger in het 'Germaanse recht' Meiding 'Germaansrechtelijke derdenbescherming' in de historiografie Theorieën over de oorsprong van de regel 'Hand wahre Hand' Samenvatting 4 Conclusies HOOFDSTUK II VAN RECEPTIE TÔT CODIFICATIE ( ) 35 1 Oud-vaderlands recht ^ 1-1 Meiding; de receptie van het Romeinse recht -^ 1-2 De regel «roerend goed heeft geen gtvolg» 36 2 Oud-Frans recht Meiding 41

3 VI 2.2 Tussen receptie en codificatie (15de-17de eeuw) Achttiende eeuw: «possession vaut titre de propriété» 48 3 De artikelen 2279 en 2280 Code civil 55 4 Conclusies 57 HOOFDSTUK III DE WETSGESCHIEDENIS VAN ARTIKEL 2014 BW 59 1 Meiding 59 2 Zelfstandige codificatiepogingen in Nederland tussen 1795 en Het ontwerp van Cras Het Ontwerp-Van der Linden Het Wetboek Napoléon ingerigt voor het Koningrijk Holland De ontwerpen -1816, en De artikelen 2014 en 637 Burgerlijk Wetboek Wetswijzigingen sedert Wijziging in de regeling van het pandrecht (1874) Diefstal/ontvreemding (1884) Helingbestrijding en artikel 637 BW (1919) 75 5 Samenvatting 78 DEEL II DE INTERPRETATIE VAN ARTIKEL 2014 BW IN DE NEGENTIENDE EEUW ( ) 79 HOOFDSTUK IV 'DE WET ZELVE'; LITERATUUR UIT HET LEGISTISCHE TIJDVAK ( ) 81 1 Meiding 81 2 Civiel bezit geeft eigendom Civiel bezit geeft eigendom door verkrijgende verjaring 83 DUYMAER VAN TWIST (1838) 83 A. DE PINTO (1849) Verkrijging van civiel bezit fungeert als zelfstandige wijze van eigendomsverkrijging 87 GOUDSMIT (1848, 1854) 87 DIEPHUIS (1880) Feitelijk bezit geeft een onweerlegbaar vermoeden van eigendom ten gunste van de civiel bezitter 97 s' JACOB (1850) 97 ZUBLI ( ) 98 GRATAMA (1856) 98

4 3 Feitelijk bezit (al dan niet als houder) geeft eigendom 99 PHILIPS (1847, 1849) 99 CONINCK LlEFSTING (1869) Feitelijk bezit (al dan niet als houder) staat in de weg aan revindicatie door de eigenaar 104 OPZOOMER (1844, 1856, 1857) 104 VAN DER BIESEN (1866) 1 io 5 Feitelijk bezit (al dan niet als houder) geeft een weerlegbaar vermoeden van eigendom 112 DONKER CURTIUS (1836) 112 VAN SWINDEREN (1868, 1874) Conclusies 117 vn HOOFDSTUK V RECHTSPRAAK Meiding Jurisprudentie in cijfers Jurisprudentie Welke roi speelt het feitelijk bezit bij de toepassing van art. 2014? Is civiel bezit vereist, of wordt ook de houder beschermd door art. 2014? Dient de bezitter zijn bezit te goeder trouw te hebben verkregen? Staat een titelgebrek in de weg aan de bescherming van art BW? Bevat art een rechtsvermoeden dat moet wijken voor het bewijs van het tegendeel? Beschermt art de bezitter tegen revindicatie door de eigenaar, of wordt de bezitter zelf eigenaar? Conclusies 146 HOOFDSTUK VI 'HEERSCHENDE WAAN': LITERATUUR Meiding Civiel bezit geeft eigendom: de 'leer van Diephuis' l Civiel bezit geeft eigendom door verkrijgende verjaring 153 TEIXEIRA DE MATTOS (1885) Verkrijging van civiel bezit fungeert (ook bij kwade trouw) als zelfstandige wijze van eigendomsverkrijging 154 VAN BEMMELEN (1873, 1887, 1890) 154 C. ASSER (1890, 1896) 160 VERSCHUYL (1892) 163 ROELVINK (1890) 166

5 vin 2.3 Verkrijging te goeder trouw van civiel bezit fungeert als zelfstandige wijze van eigendomsverkrijging 168 T.M.C. ASSER (1889) 168 KOSTER (1890) 2.4 Civiel bezit geeft een onweerlegbaar vermoeden van eigendom 171 'V.D.S.' (1877) Feitelijk bezit (al dan niet als houder) geeft eigendom 172 LAND (1889, 1901) Feitelijk bezit (al dan niet als houder) staat in de weg aan revindicatie door de eigenaar 175 N.N.(1885) Civiel bezit geeft (ook bij kwade trouw) eigendom bij verkrijging van een feitelijk bezitter 176 BINGER (1884) Civiel bezit te goeder trouw geeft eigendom bij verkrijging van een feitelijk bezitter 179 FABER (1871) 179 BOER (1892) 182 MOLENGRAAFF (1890,1892, 1903, 1905, 1908, 1912) 183 MOLTZER (1895) 188 Inleiding; zijn Moltzer en Houwing de geestelijk vaders van Scholtens legitimatieleer? 188 De interpretatie van Moltzer Ontwerp BW Conclusies HOOFDSTUK VII RECHTSPRAAK Meiding Jurisprudentie Is feitelijk bezit vereist voor een beroep op art BW? Moet men civiel bezitter zijn, of wordt ook de houder beschermd door art BW? Dient het bezit te goeder trouw te zijn verkregen? Staat een titelgebrek bij de levering in de weg aan de bescherming van art BW? Bevat art BW een rechtsvermoeden dat moet wijken voor het bewijs van het tegendeel? Beschermt art BW de bezitter tegen revindicatie door de eigenaar, of wordt de bezitter zelf eigenaar door zijn bezit? Conclusies 220

6 IX DEEL III DE INTERPRETATIE VAN ARTIKEL 2014 BW IN DE TWINTIGSTE EEUW ( ) 223 HOOFDSTUK VIII DE BEZITSLEER VERSUS DE LEGITIMATIELEER. LITERATUUR ; ALGEMEEN DEEL Meiding De legitimatieleer Processuele en materieelrechtelijke functie Heeft de materieelrechtelijke functie defensieve of acquisitieve werking? Latere verfïjningen in de legitimatieleer De oorsprong van de legitimatieleer Scholtens medestanders De leer van Meijers De bezitsleer van Meijers Meijers' medestanders Overige auteurs LEVY(1911) SUIJLING (1940) HOOYKAAS (1949) TALSMA (1930) Conclusies HOOFDSTUK IX EEN ZESTAL CONTROVERSEN. LITERATUUR ; BIJZONDER DEEL De discussie over het titelvereiste van artikel 639 BW; causaal of abstract leveringsstelsel? 2^5 1.1 De achtergronden van de discussie Het begin van de controverse: Suijling en Meijers in verzet tegen de causale leer Abstrahisten versus causalisten; de argumenten Argumenten ten gunste van de abstracte leer Argumenten ten gunste van de causale leer Het magische 'des' van de Hoge Raad //y 1-5 Evaluatie- wat waren de rechtspolitieke achtergronden van Meijers' keuze voor de abstracte leer? 2 Goede trouw De geruisloze acceptatie van de goede-trouweis Waar kopen soliede lieden hun Turksche kleedjes? 290

7 3 Bezwarende titel De oorsprong van het om-baatvereiste bij art BW Het pleidooi van Scholten; de reacties Reëel bezit; de kwestie van de 'dubbele levering' Inleiding; reële bezitsverschuiving De discussie over de 'dubbele levering' De grondslag van het vertrouwensbeginel Meiding Een viertal theorieën over de grondslag van vertrouwensbescherming Rechtvaardiging van het uitblijven van vertrouwensbescherming bij onvrijwillig bezitsverlies Dient art BW eveneens te worden toegepast ten behoeve van niet-bezitters? Is civiel bezit steeds vereist voor een beroep op de materieelrechtelijke bescherming van art BW? Is civiel bezit steeds vereist voor een beroep op de processuele bescherming van art BW? 320 HOOFDSTUK X DE AANVAARDING VAN DE LEGITIMATIELEER. JURISPRUDENTIE Beknopt overzicht van de jurisprudentie van de Hoge Raad tussen 1900 en Rechtspraak over de materieelrechtelijke functie van art BW Goede trouw 331 a Goede trouw bij art BW 331 b Objectieve goede trouw 335 c Goede trouw bij de artt lid 5 en 637 BW Causaal of abstract leveringsstelsel? 339 a Hoge Raad 339 b Lagere rechtspraak 342 c Art BW Bezwarende titel Fiduciaire eigendomsoverdracht, dubbeîe levering en de werking van art. 592 BW Onvrijwillig bezitsverlies; de reikwijdte van art lid 2 BW De werking van art lid 1; acquisitief of defensief? Rechtspraak over de processuele functie van art. 2014; stelplicht en bewijslast bij revindicatie Meiding Ondubbelzinnig bezit; inbreuk op of misbruik van de processuele werking van art BW? 358

8 XI 3.3 Omkering van de bewijslast wegens strafvonnis; art BW Omkering van de bewijslast bij eigenmachtige inbezitneming Revindicatoir beslag en vanwaardeverklaring; de artt (oud) Rv Geldt het beginsel van art BW ook bij persoonlijke rechten en bij beslaglegging? Oorlogsinvloed Requisitie-zaken Londense nulliteiten Oorlogsomstandigheden Conclusies 377 SAMENVATTING 379 RÉSUMÉ EN FRANÇAIS 385 AANGEHAALDE JURISPRUDENTIE 391 PERSONENREGISTER 399 AANGEHAALDE BRONNEN EN LITERATUUR 403 ENKELE RELEVANTE ARTIKELEN UIT HET BW VAN