Pensioenfonds PNO Media VERANTWOORD BELEGGEN. Jaarverslag 2013

Transcriptie

1 Pensioenfonds PNO Media VERANTWOORD BELEGGEN Jaarverslag 2013

2 2 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

3 Pensioenfonds PNO Media VERANTWOORD BELEGGEN Jaarverslag 2013 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

4 2 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

5 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Voorwoord 5 1 PNO Media Code verantwoord beleggen 9 3 Engagement Vooruitgang van engagements Milieu Corporate governance Mensenrechten en ethiek Bedrijfsstrategie en risico Stemmen Verantwoord beleggen in de portefeuille VBDO Uitsluiten 38 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

6 4 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

7 Voorwoord Voor steeds meer pensioenfondsen is verantwoord beleggen gemeengoed. Het is al lang geen activiteit meer die erbij wordt gedaan, maar integraal onderdeel van het beleggingsbeleid. Voor PNO Media is dit alweer de 6e editie van het jaarverslag verantwoord beleggen. De kern van ons verantwoord beleggingsbeleid is transparantie. We laten de kernwaarden zien waarop ons beleid is gebaseerd, hoe we dit beleid vertalen naar de beleggingsportefeuille en hoe we hier verantwoording over afleggen. Naast het jaarverslag verantwoord beleggen, heeft PNO Media de website pnomediaverantwoordbeleggen.nl. Deze website geeft informatie over verantwoord beleggen, toont alle beleggingen die PNO Media in portefeuille heeft, laat zien hoe we op de aandeelhoudersvergaderingen hebben gestemd en geeft een toelichting op onze engagementinspanningen. In 2013 hebben we op meer dan 900 aandeelhoudersvergaderingen onze stem uitgebracht. Daar werden ruim agendapunten behandeld. Omdat een aandeelhoudersvergadering niet altijd het juiste forum is om verandering te bewerkstelligen, gaan we ook de dialoog met ondernemingen aan. Dat noemen we engagement en heeft als doel het gedrag bij het desbetreffende bedrijf te veranderen. Dat zijn vaak processen die lang duren. Daarom proberen we bij een engagement zoveel mogelijk op te trekken met andere beleggers. Wanneer een onderneming door meerdere grootaandeelhouders wordt aangesproken op het gedrag, is de ontvankelijkheid groter. In 2013 heeft de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) wederom een Benchmark rapport gepresenteerd. Aan de benchmark namen 50 pensioenfondsen deel. VBDO wijst punten toe aan pensioenfondsen voor hun inspanningen op diverse gebieden van verantwoord beleggen. PNO Media behaalde in deze editie een 3e plaats. Uiteraard zijn we bijzonder verheugd met deze prestatie. Hilversum, 10 april 2014 Pensioenfonds PNO Media Namens deze Media Pensioen Diensten L.G. Witkamp AAG Directeur Drs. L.J. van der Put RBA Directeur PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

8 PNO MEDIA PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

9 HOOFDSTUK 1 PNO MEDIA 2013 PNO Media belegt de beleggingsportefeuille wereldwijd, maar voor een belangrijk deel in Nederland. Eind 2013 was circa een derde van de totale beleggingsportefeuille in Nederland belegd. De beleggingsportefeuille behaalde een rendement van 4,5% na kosten en afdekken van het valutarisico. Wordt hier het resultaat van de renteafdekking bij opgeteld, dan komt het totaalrendement uit op 2,6%. De aandelenportefeuille behaalde een rendement van 13%, de portefeuille vastrentende waarden incasseerde een verlies van 2,7% en de portefeuille alternatieve beleggingen behaalde een rendement van 2,3%. Samenstelling beleggingsrendement 2013 Portefeuille Gewicht eind 2013 Marktwaarde ( mln) Portefeuillerendement Vastrentende waarden 49,1% ,7% Aandelen 37,1% ,0% Alternatieve beleggingen 13,8% 586 2,3% Totaal voor afdekking valutarisico 100,0% ,8% Totaal na afdekking valutarisico ,5% Totaal rendement ,6% Media Pensioen Diensten (MPD) is de uitvoeringsorganisatie van PNO Media en beheert de beleggingsportefeuille. MPD hanteert een multi-manager benadering waarbij het zelf geen beleggingsportefeuilles beheert, maar hiervoor gespecialiseerde vermogensbeheerders selecteert. Elke vermogensbeheerder krijgt een opdracht om binnen een bepaalde regio of op basis van een specifieke beleggingsstijl het vermogen te beheren. Figuur 1: Belegd vermogen naar beleggingscategorie 37,1% 49,1% 8,4% 4,1% 1,3% Aandelen Vastrentende waarden Vastgoed Private equity Infrastructuur PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

10 CODE VERANTWOORD BELEGGEN 8 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

11 HOOFDSTUK 2 CODE VERANTWOORD BELEGGEN In 2012 is de code verantwoord beleggen geactualiseerd aan de hand van de meest recente internationale verdragen en richtlijnen. Deze code was gedurende 2013 van kracht. De volledige code verantwoord beleggen staat op de website pnomediaverantwoordbeleggen.nl. Hierna volgen de belangrijkste onderdelen. Fundamentele uitgangspunten Respecteren van mensenrechten PNO Media onderschrijft de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die in 1948 werd aangenomen door de Verenigde Naties. De Universele Verklaring beschrijft de rechten en vrijheden van ieder mens zonder enig onderscheid van welke aard ook, zoals ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of maatschappelijke afkomst, eigendom, geboorte of andere status. PNO Media onderschrijft tevens het Protect, Respect and Remedy Framework van professor John Ruggie, Speciaal Vertegenwoordiger van de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties op het gebied van bedrijven en mensenrechten. Respecteren van arbeidsrechten Pensioenfonds PNO Media onderschrijft de vier Fundamentele Principes en Rechten op het Werk van de International Labour Organisation (ILO) ten aanzien van arbeid en arbeidsomstandigheden: vrijheid van vereniging en erkenning van het recht op collectieve onderhandeling; het verbod op alle vormen van gedwongen arbeid; het verbod op kinderarbeid; het verbod op discriminatie (op grond van etniciteit, geslacht of sociale afkomst) met betrekking tot het aanbieden van werk of specifieke functies. Het Protect Respect en Remedy Framework van professor Ruggie benadrukt dat de verplichting van bedrijven om mensenrechten te respecteren, geldt voor alle mensenrechten die in internationale verdragen zijn opgenomen. Bescherming van gezondheid en welzijn PNO Media onderschrijft het recht op gezondheid. Dit is een erkend mensenrecht, in 1946 voor het eerst geformuleerd bij de oprichting van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als het recht op het genieten van de hoogst haalbare standaard van lichamelijke en geestelijke gezondheid. Het is een onderwerp waaronder veel zaken vallen: toegang tot gezondheidszorg, veilig drinkwater, juiste sanitaire voorzieningen, veilig voedsel, huisvesting, gezonde werkomstandigheden, onderwijs en informatie over gezondheid en gendergelijkheid. De voorzieningen voor gezondheidszorg moeten zowel fysiek als economisch voor iedereen toegankelijk zijn, zonder onderscheid. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

12 HOOFDSTUK 2 CODE VERANTWOORD BELEGGEN Tegengaan van corruptie Corruptie is het verrichten of nalaten van handelingen met als doel een persoon, groep of organisatie te bevoordelen, zonder dat deze op legitieme gronden aanspraak kan maken op dat voordeel. Corruptie omvat uiteenlopende gedragingen, waaronder omkoping, afpersing, fraude, witwassen, maar ook het betalen van steekpenningen. PNO Media onderschrijft onder andere de OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen en de Business Principles for Countering Bribery van Transparency International ten aanzien van het tegengaan van corruptie. Beschermen van het milieu en het klimaat Besluiten en activiteiten van organisaties hebben een effect op de natuurlijke leefomgeving van de mens, aangeduid als het milieu. Niet-duurzaam gebruik van de natuurlijke hulpbronnen van de aarde en de ecosystemen die deze hulpbronnen leveren (natural capital) is in feite kapitaalvernietiging. Het is van belang dat natuurlijke hulpbronnen zorgvuldig worden gebruikt en de biodiversiteit daarin wordt beschermd. Elke organisatie moet ernaar streven om milieuvervuiling en klimaatverandering te voorkomen. PNO Media spreekt van milieuvervuiling als sprake is van aantasting of verontreiniging van het (leef)milieu door menselijke activiteiten. Bijvoorbeeld door chemische verbindingen, lawaai, warmte, licht en energie in het milieu te brengen met schadelijke effecten voor de gezondheid en welvaart van de mens en de biodiversiteit van de natuur. PNO Media onderschrijft onder andere de richtlijnen van het Earth Charter, de Verklaring van Rio, de UN Convention on Biological Diversity en de UN Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora. 10 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

13 HOOFDSTUK 2 CODE VERANTWOORD BELEGGEN Geen controversiële wapens en wapenhandel PNO Media wil niet betrokken zijn bij de productie van wapens en wapensystemen, of essentiële onderdelen daarvan, die volgens internationaal recht verboden zijn, of die in het gebruik fundamentele humanitaire principes schenden. De humanitaire principes omvatten het principe van evenredigheid (onnodig leed moet worden voorkomen) en het principe van onderscheid (militaire doelen en burgerdoelen dienen te worden onderscheiden). Concreet worden de volgende wapens bedoeld: chemische en biologische wapens, kernwapens, antipersoonsmijnen en clustermunitie. PNO Media onderschrijft onder andere het Non-proliferatieverdrag inzake nucleaire wapens, het Verdrag van Ottawa (landmijnen) en het Verdrag tegen clustermunitie. Respecteren van normen voor corporate governance PNO Media onderschrijft de normen voor corporate governance van de OECD (Principles of Corporate Governance) en het International Corporate Governance Network (Statement on Global Corporate Governance Principles). Deze normen voor corporate governance hebben betrekking op: het doel van de onderneming, winst voor aandeelhouders; openheid en transparantie over activiteiten; monitoring en controle van activiteiten; eigendom, verantwoordelijkheden, stemrechten en corrigerende maatregelen van aandeelhouders; bestuur en directie van de onderneming; vergoedingenbeleid binnen de onderneming; burgerschap, relaties met belanghebbenden en ethisch gedrag van de onderneming. Respecteren van normen voor dierenwelzijn PNO Media onderschrijft The Five Freedoms, de conventies van de Raad van Europa met betrekking tot dierenwelzijn in de intensieve veehouderij en tijdens transport. Tevens ondersteunt PNO Media het voorstel voor een Universele Verklaring voor Dierenwelzijn van de World Society for the Protection of Animals (WSPA). Deze richtlijnen gaan ervan uit dat dieren een bewustzijn hebben en kunnen lijden. Elk handelen dat aanzet tot geweld tegen dieren wordt daarom afgekeurd. De behoeften die dieren hebben voor hun welzijn moeten worden gerespecteerd. Daarbij moet gedacht worden aan: toegang tot voldoende drinkwater en voedsel dat bij de diersoort past; een relatief gezonde en stressarme omgeving; voorkomen van pijn, letsel en ziekte; het kunnen ontplooien van natuurlijk gedrag; omstandigheden creëren die lijden voorkomen. Bij vormen van veehouderij die uitsluitend gericht zijn op de productie van bont, wil PNO Media niet betrokken zijn. Bij vormen van veehouderij voor voedings- en andere gebruiksproducten vindt PNO Media het respecteren van normen voor dierenwelzijn van belang. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

14 HOOFDSTUK 2 CODE VERANTWOORD BELEGGEN HOOFDSTUK 2 CODE VERANTWOORD BELEGGEN Stemmen, engagement en uitsluiten PNO Media verwacht van de ondernemingen waarin het belegt dat zij handelen in overeenstemming met onze code verantwoord beleggen. Handelen ondernemingen in strijd met onze uitgangspunten, dan wenden we onze invloed als aandeelhouder aan om te bewerkstelligen dat die ondernemingen hun gedrag veranderen. Hiervoor hebben we verschillende mogelijkheden: we stemmen op de aandeelhoudersvergadering van alle ondernemingen waarin we beleggen, we gaan in dialoog met deze ondernemingen (engagement) of sluiten ondernemingen uit van ons beleggingsuniversum. Het laatste gebeurt alleen bij zeer ernstige of structurele schendingen van onze fundamentele uitgangspunten. Uitsluiten van landen In de code verantwoord beleggen sluit PNO Media ook een aantal landen uit van het beleggingsuniversum. We beleggen niet in staatsleningen van landen die op de uitsluitingslijst zijn opgenomen. Ook van overheden verwachten we dat zij handelen overeenkomstig onze fundamentele uitgangspunten. Onze uitgangspunten zijn overigens in lijn met die van de Principles for Responsible Investment (voorheen UNPRI). Een land wordt op de uitsluitingslijst geplaatst wanneer: de overheid van een land systematisch en herhaaldelijk een fundamenteel uitgangspunt schendt; en/ of de overheid van een land onvoldoende maatregelen neemt om structurele schendingen van de fundamentele uitgangspunten door ingezetenen (individuen en organisaties) tegen te gaan of gerechtelijk te vervolgen. 12 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

15 HOOFDSTUK 2 CODE VERANTWOORD BELEGGEN Deze criteria zijn in ieder geval van toepassing op staten waartegen sancties zijn opgelegd door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Deze sancties worden opgelegd als staten structureel fundamentele mensenrechten schenden. De sancties kunnen betrekking hebben op de handel in bepaalde goederen met het betreffende land, maar zijn ook vaak gericht tegen bepaalde machtige individuen die reisbeperkingen worden opgelegd en wiens tegoeden worden bevroren. In landen die op de VN-sanctielijst voorkomen, beleggen we niet in staatsobligaties die zijn uitgegeven door dat land. Als pensioenfonds voor de mediasector hecht PNO Media veel belang aan persvrijheid. We hebben daarom besloten om staatsobligaties uitgegeven door staten die de persvrijheid ernstig schenden, eveneens uit te sluiten van onze beleggingen. Voor welke staten dit geldt, wordt beoordeeld op basis van de Press Freedom Index van de internationale organisatie Reporters Without Borders. Deze organisatie verzet zich tegen censuur en wetten die de persvrijheid ondermijnen. Ook streeft Reporters Without Borders naar verbetering van de veiligheid van journalisten en staat de organisatie journalisten bij die vervolgd, gevangen gezet of gemarteld worden. In de Press Freedom Index worden alle staten ter wereld beoordeeld naar de mate waarin overheidsdiensten in het betreffende land verantwoordelijk zijn voor geweld tegen journalisten en de mate waarin de overheid de media controleert en censuur toepast. PNO Media heeft ervoor gekozen staatsobligaties van staten waar de persvrijheid door Reporters Without Borders als een very serious situation wordt getypeerd, uit te sluiten van beleggingen. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

16 ENGAGEMENT 14 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

17 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT Het aangaan van de dialoog met bedrijven waarin we beleggen, noemen we engagement. We voeren engagement met bedrijven om er zeker van te zijn dat het bedrijf wordt geleid op een wijze waarbij de belangen van alle belanghebbenden worden gewaarborgd. Het aangaan van engagement met een bedrijf kan om verschillende redenen. Zo kan engagement plaatsvinden omdat we niet tevreden zijn over de corporate governance van een bedrijf of omdat herhaaldelijk tegenstemmen op de aandeelhoudersvergadering niet leidt tot een verandering van beleid of gedrag. Bovendien blijkt de aandeelhoudersvergadering vaak niet de juiste plaats te zijn om bepaalde financiële, sociale of milieukwesties onder de aandacht te brengen. Engagement is hiervoor een meer geschikte methode. Een aanleiding om engagement aan te gaan met een onderneming kan ook zijn wanneer er een overtreding plaatsvindt van één van de fundamentele uitgangspunten van onze code verantwoord beleggen. In 2013 hebben we met 179 verschillende bedrijven actieve engagement gevoerd. Omdat we vaak meerdere engagements voeren met hetzelfde bedrijf, komt het totaal aan engagements op 470. Omdat onze beleggingsportefeuille wereldwijd is belegd, voeren we engagement met bedrijven die gevestigd zijn op alle continenten. In de onderstaande figuur is te zien waar het hoofdkantoor zich bevind van elk bedrijf waar we engagement mee hebben gevoerd. Figuur 2: Ondernemingen met engagement naar regio Europa Azië Opkomende markten Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

18 HOOFDSTUK 2 CODE VERANTWOORD BELEGGEN De engagements hebben verschillende onderwerpen en zijn vaak bedrijfsspecifiek. PNO Media classificeert de verschillende engagements in vier hoofdthema s: milieu; corporate governance; mensenrechten en ethiek; bedrijfsrisico en strategie. Figuur 3: Engagements per thema Milieu Corperate governance Mensenrechten en ethiek Bedrijfsstrategie en risico 16 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

19 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT 3.1 Vooruitgang engagements Met engagement willen we een bepaalde positieve gedragsverandering bij een bedrijf bewerkstelligen. PNO Media heeft samen met Hermes Equity Ownership (onze adviseur op ESG-gebied) een methodiek ontwikkeld, waarmee we de vooruitgang beoordelen die bij engagement wordt gemaakt. Engagements kunnen soms wel jaren duren. Elke engagement doorloopt een aantal stappen. De eerste stap is het bepalen van de doelstelling, de succesvolle (of niet-succesvolle) implementatie van een strategiewijziging de laatste stap. Het bereiken van een nieuwe stap in het engagementproces noemen we een mijlpaal. Een mijlpaal is een positieve ontwikkeling bij een bedrijf die (mede) het resultaat is van engagement. Na het bereiken van een mijlpaal wordt een volgende mijlpaal de nieuwe doelstelling. Het einddoel is engagement waarbij de met het bedrijf overeengekomen strategie succesvol is geïmplementeerd. Het komt helaas ook voor dat een bedrijf niet bereid is haar gedrag te veranderen. In dat geval wordt engagement als niet-succesvol gezien. Het bestuur van PNO Media besluit in dat geval of de aard van de mislukte engagement ernstig genoeg is om een bedrijf op de uitsluitingslijst te plaatsen. In onderstaande tabel zijn de diverse mijlpalen van het engagementproces te zien. Toelichting mijlpalen engagements Status actieve engagement Voltooide engagement Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Niet succesvol Bepalen van nieuwe doelstelling voor engagement Kenbaar maken bij onderneming van bezorgdheid Erkenning van bezorgdheid door onderneming Ontwikkelen van strategie/vaststellen van doelen Strategie succesvol geïmplementeerd Engagement niet succesvol. Stopzetten of nieuwe poging In 2013 heeft PNO Media in totaal 470 engagements gevoerd met 179 verschillende bedrijven. 42 van deze 470 engagements zijn in 2013 gestart. De overige engagements liepen al. Van de voltooide engagements waren er 11 succesvol en 4 niet-succesvol. Een engagement kan om meerdere redenen gestaakt worden (en volgens onze methodiek als niet-succesvol worden geclassificeerd): het bedrijf is niet bereid om engagement voort te zetten, het bedrijf is weliswaar bereid om haar gedrag te veranderen maar naar onze mening niet voldoende vergaand, of het bedrijf staakt de beursnotering (bijvoorbeeld door fusie of overname). De redenen om de engagements bij deze 4 bedrijven te staken waren niet ernstig genoeg om de bedrijven op de uitsluitingslijst te plaatsen. Elke niet-succesvolle engagement wordt in de volgende paragrafen toegelicht. De meeste engagements hadden betrekking op het thema corporate governance. Het gaat hierbij vaak om zaken als hoe een bedrijf de samenstelling van het bestuur en het toezicht heeft geregeld of hoe de beloningsstructuur is opgebouwd. Het thema milieu gaat over milieugerelateerde incidenten die hebben plaatsgevonden, maar ook over hoe een bedrijf haar milieubeleid heeft vastgesteld en of zij hierin wel ambitieus genoeg is. Denk hierbij aan doelstellingen voor het besparen van energie of het terugdringen van schadelijke emissies. Het thema mensenrechten en ethiek heeft vooral betrekking op de PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

20 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT fundamentele rechten die elke werknemer heeft, zoals eerlijke arbeidsomstandigheden en een veilige werkomgeving. Het thema bedrijfsstrategie en risico gaat over bedrijfsspecifieke ontwikkelingen zoals investeringsprojecten en bedrijfsovernames. Status engagements per thema Status actieve engagements Voltooide engagements Thema Engagements Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Niet succesvol Milieu Corporate governance Mensenrechten en ethiek Bedrijfsstrategie en risico Totaal engagements We spreken van vooruitgang van engagement als een mijlpaal met succes is afgerond en engagement zich naar een volgende mijlpaal verplaatst. Deze mijlpaal is dan de nieuwe doelstelling van engagement. Als een engagement zich na een jaar nog in dezelfde mijlpaal bevindt, betekent dat niet dat er geen vooruitgang is geboekt. Engagements lopen vaak meerdere jaren waarbij de vooruitgang met kleine stapjes gaat. Ook de implementatie van een met het bedrijf overeengekomen verbetering van de bedrijfsvoering kan langere tijd duren. Dat geldt met name voor verbetering in de fysieke bedrijfsvoering, zoals aanpassingen van productieprocessen ter verbetering van het milieu. 18 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

21 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT Vooruitgang engagements per thema Milieu Corporate governance Mensenrechten en ethiek Bedrijfsstrategie en risico Geen vooruitgang Positieve vooruitgang Adviseur Hermes concentreert engagement activiteiten Onze adviseur Hermes Equity Ownership Services heeft, met 15 man, wereldwijd een van de grootste ESG research en engagement teams. In 2013 heeft Hermes een review gedaan van al haar engagements en is tot de conclusie gekomen dat de research capaciteiten over teveel engagements worden verdeeld. Men heeft daarom een aantal kleine engagements met bedrijven, die weinig tot niet in de klantenportefeuilles aanwezig waren, gestaakt. Wanneer de klantenportefeuilles nauwelijks de betreffende aandelen bezitten, kan Hermes immers weinig invloed uitoefenen op het management (men heeft dan geen onderhandelingsmacht ). Het aantal actieve engagements wordt stapsgewijs teruggebracht van circa 450 naar 350. Hierdoor wordt capaciteit vrijgemaakt om engagements te voeren met bedrijven die wel in de klantenportefeuilles zitten en kan er extra tijd en aandacht worden besteed aan klantspecifieke engagements. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

22 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT 3.2 Milieu In 2013 voerde PNO Media voor het thema milieu 81 engagements uit met 48 verschillende ondernemingen. Hiervan is 1 engagement met succes afgerond en 1 engagement gestaakt. 55 engagements bevinden zich nog in dezelfde fase van het engagement traject. Zoals eerder aangegeven, betekent dit niet dat er geen activiteiten hebben plaatsgevonden voor deze engagements. Engagements hebben vaak een lange doorlooptijd en het duurt enige tijd voordat een maatregel is ingevoerd en de positieve effecten ervan objectief meetbaar zijn. Er is één engagement gestaakt. Het betrof engagement met een klein mijnbouwbedrijf uit Zuid-Afrika over een milieugerelateerd onderwerp. Het doel van engagement was om een transparant systeem in te voeren dat waterbesparingen meet. Het aandelenbelang van PNO Media in dit bedrijf en de andere partijen waarmee we optrokken, was echter zo klein dat besloten is om de tijd en aandacht die hieraan werd besteed te benutten voor engagements met bedrijven waar we een groter belang in hebben. Het bedrijf had in vergelijking met haar peer group overigens wel enige positieve vooruitgang geboekt, maar voldeed nog niet aan de zichzelf gestelde doelen. De met succes afgesloten engagement was met een van s werelds grootste olieproducenten. Het doel van engagement was om het risicomanagement, en met name het rampen- en calamiteitenmanagement, te verbeteren. Het management van het bedrijf heeft haar risicomanagement op dit onderdeel sterk aangescherpt en de nodige maatregelen geïmplementeerd. Gedurende dit hele proces zijn alle partijen, ook de aandeelhouders, gehoord en op de hoogte gehouden van de voortgang. Status engagements milieu Status actieve engagements Voltooide engagements Thema Engagements Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Niet succesvol Milieu Vooruitgang engagements milieu Milieu Geen vooruitgang Positieve vooruitgang PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

23 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT De meeste engagements die we met bedrijven voeren over het onderwerp milieu volgen een vast patroon: formuleer heldere milieudoelstellingen met haalbare targets en normeringen, voer een implementatieplan in met duidelijke, afgebakende doelstellingen en bijbehorende deadlines en rapporteer hierover op transparante wijze. Op deze manier kunnen we de onderneming erop aanspreken wanneer vooraf vastgestelde doelstellingen niet zijn gehaald en vragen hoe men hiermee denkt om te gaan. In 2013 stond het onderwerp CO 2 reductie hoog op de agenda. Er is gesproken met bedrijven over hoe zij hun CO 2 uitstoot konden verminderen zonder hun business model schade toe te brengen. Ook is met EU officials gesproken over huidige en toekomstige wet- en regelgeving voor CO 2 emissies. Het systeem met carbon emissie rechten lijkt door de huidige lage prijs van deze rechten grote industriële ondernemingen niet voldoende te stimuleren om hun CO 2 uitstoot te reduceren. Een gebrekkige samenwerking over dit onderwerp tussen de verschillende wereldwijde handelsblokken bemoeilijkt dit vraagstuk nog meer. Praktijkvoorbeeld milieu: Drax Drax is een energiebedrijf gevestigd in het Verenigd Koninkrijk. Van oudsher produceert Drax energie met name op basis van fossiele brandstof. De afgelopen twee jaar is de dialoog met Drax op het gebied van strategie, productieketen en duurzaamheid geïntensiveerd. Dit heeft er mede in geresulteerd dat drie van de zes energiecentrales over zullen gaan van het verbranden van steenkool naar het verbranden van duurzame biomassa. Biomassa is organisch materiaal dat door verbranding en vergassing omgezet kan worden in energie. De CO 2 uitstoot bij biomassaverbranding is veel lager dan bij verbranding van steenkool. Bovendien raakt biomassa, in tegenstelling tot fossiele brandstof, niet op. Deze strategische transformatie betekent een hoge mate van verbondenheid met de Britse overheid op het gebied van (milieugerelateerde) wet- en regelgeving én het bijbehorende prijsmechanisme. De Britse overheid heeft het Electricity Market Reform geïnitieerd om de energiebehoefte en infrastructuur klaar te maken voor de toekomst. Door de verwevenheid met de Britse autoriteit, onderhoud Drax nauwe contacten met diverse overheidsinstanties. In april 2013 heeft Drax zijn eerste energiecentrale omgezet van steenkool naar duurzame biomassa. Deze omvangrijke verandering leidde bij aandeelhouders tot vragen over de duurzaamheid en de beheersbaarheid van de productieketen. De bestuursvoorzitter heeft ons verzekerd dat Drax gecommitteerd is de houdbaarheid van deze strategie te waarborgen. Zo heeft Drax diverse testen uitgevoerd bij haar leveranciers. Bij een bezoek aan een van hun energiecomplexen hebben we zelf de hightech opslagfaciliteiten mogen aanschouwen. We hebben tijdens het bezoek meer inzicht gekregen over het productieproces van duurzaam geproduceerde biomassa. We zijn ook tevreden over de initiatieven van Drax op het gebied van gezondheid en veiligheid. Bovendien zien zij de hogere standaarden ook graag toegepast in hun productiefaciliteiten in de Verenigde Staten. De transformatie die Drax heeft doorgemaakt, is indrukwekkend en past binnen de trend van verduurzaming van energie. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

24 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT 3.3 Corporate governance Voor het thema corporate governance, goed ondernemingsbestuur, heeft PNO Media in 2013 zo n 220 engagements gevoerd met 107 verschillende bedrijven. Bij 68 engagements is er positieve vooruitgang geboekt en bij 152 engagements is de status niet veranderd. Er zijn 7 engagements succesvol afgerond. Eén engagement is gestaakt omdat aandelen van het bedrijf (een Europese bad bank ) nog nauwelijks voorkwamen in de klantenportefeuilles van onze adviseur Hermes Equity Ownership. Besloten is om de middelen die voor deze engagement werden aangewend te besteden aan engagements met bedrijven waarvan het aandelenbezit in de klantenportefeuilles nog wel van voldoende omvang is. De laatste status van engagement was dat de bank aangaf de dubbelfunctie van Chairman of the Board en CEO te gaan scheiden. Een succes lag dus in het vooruitzicht. Er zijn 7 engagements met succes afgerond. Bij twee bedrijven, beide uit de Verenigde Staten, ging het eveneens om het scheiden van de functies van Chairman of the Board en CEO. Twee andere succesvolle engagements hadden betrekking op het beloningsbeleid. Deze bedrijven waren bereid om duidelijke criteria vast te stellen voor het toewijzen van het variabele deel van de beloning. Zoals hieronder aangegeven, betekent het helaas niet dat een goed beloningsbeleid ook altijd consequent wordt toegepast. Het scherp monitoren hiervan is dan ook noodzakelijk. Status engagements corporate governance Status actieve engagements Voltooide engagements Thema Engagements Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Niet succesvol Corporate Governance Vooruitgang engagements governance Corporate governance Geen vooruitgang Positieve vooruitgang PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

25 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT Beloningsbeleid blijft een terugkerend onderwerp. Al in eerdere edities van ons jaarverslag verantwoord beleggen gaven we aan niet tegen variabele beloningen te zijn. Het variabele deel, de bonus, moet echter gekoppeld zijn aan duidelijke prestatienormen. Het blijkt moeilijk om de absolute top van grote ondernemingen te overtuigen van een gematigder beloningsbeleid. In de Verenigde Staten zijn de salarissen bij grote financiële instellingen terug op het niveau van voor de financiële crisis. In Nederland verlaagde het management van een drankenconcern de financiële doelen, waardoor een groot deel van het variabel loon alsnog kon werden uitgekeerd. De spelregels werden tijdens de wedstrijd veranderd. Het is de aandeelhouders niet gelukt dit tegen te houden, omdat de meerderheidsaandeelhouder vóór de aanpassing van de beloningscriteria was. Praktijkvoorbeeld corporate goverance: Deutsche Bank In 2013 is veelvuldig overleg geweest met Deutsche Bank over diverse onderwerpen. We zijn onder andere de discussie aangegaan over de invulling van enkele belangrijke posities binnen de Raad van Bestuur. We hebben onze bezorgdheid geuit over de aangekondigde, en naar onze mening zeer noodzakelijke, cultuurverandering aan de voorzitter van de Raad van Commissarissen en het hoofd risico- en personeelsbeleid. De invoering van een cultuurverandering is geïnitieerd na het bekend worden van een aantal schandalen en wetswijzigingen die betrekking hebben op Deutsche Bank. Ondanks dat Deutsche Bank gezonder uit de financiële crisis kwam, maakten we ons zorgen over de hoge proceskosten (en opgelegde boetes) als gevolg van de (in sommige gevallen frauduleuze) schandalen. Diverse aandeelhouders, inclusief de Duitse overheid, vroegen zich hardop af of de houding van Deutsche Bank in discussies over derivaten, hypotheken en rente houdbaar was. Ook hebben we onze zorgen kenbaar gemaakt over het gebrek aan transparantie en integriteit binnen de bank. In een aantal gesprekken met de Head of Sustainability hebben we de mate van robuustheid van de bedrijfsstructuur besproken, met name in het licht van de in 2012 aangekondigde cultuurverandering. Tot onze blijdschap heeft Deutsche Bank diverse positieve maatregelen genomen, waaronder het publiceren van een duurzaamheidsrapport in Dit rapport onderstreept de aandacht voor onderwerpen als filantropie en bedrijfsverantwoordelijkheid. Verder beschrijft dit rapport een aantal duidelijk prestatie-indicatoren, zoals een meer verantwoord beleggingsbeleid en een raamwerk voor risicobereidheid binnen de organisatie. Hoewel dit een lopend proces is, moedigen we deze doelstellingen ten zeerste aan. De discussie met Deutsche Bank over duurzaamheid voeren we in een brede context van een noodzakelijke cultuurverandering. We benadrukken de urgentie van een omslag binnen de financiële wereld. Naast de huidige discussie over duurzaamheid, zijn we ook met Deutsche Bank in gesprek over herziening van de Raad van Commissarissen. We zijn verheugd met toevoeging van meer ervaring en kennis aan de raad. Ook in 2014 blijven we in gesprek met Deutsche Bank en streven we naar meer effectiviteit in het cultuurprogramma. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

26 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT 3.4 Mensenrechten en ethiek Voor het thema mensenrechten en ethiek heeft PNO Media 92 engagements gevoerd met 58 verschillende bedrijven. Hiervan waren 2 engagements succesvol en is er 1 engagement gestaakt. De gestaakte engagement werd gevoerd met een mijnbouwbedrijf uit Zuid-Afrika, hetzelfde bedrijf waarmee ook een milieuengagement is gestaakt. Doel van de engagement was om het bedrijf te overtuigen een beter en meetbaar veiligheidsplan op te stellen. Het aandelenbelang in dit bedrijf van PNO Media, en de andere klanten die door Hermes Equity Ownership Services worden vertegenwoordigd, was te klein om invloed te kunnen uitoefenen en de engagement met succes voort te zetten. De status van engagement tot het moment van staken was dat het bedrijf op het gebied van veiligheid weliswaar goed scoort ten opzichte van de peer group, maar dat de eigen veiligheidsdoelen niet gehaald zijn. Een succesvolle engagement met een Europees telecombedrijf had betrekking op het verbeteren van de omgang met werknemers. Na kritische geluiden vanuit werknemersorganisaties, heeft het bedrijf een best in class beleid ingevoerd: werknemersrechten zijn beter gewaarborgd en werkgevers zijn in hun beoordeling mede afhankelijk van de mate van werknemerstevredenheid. Het beleid is wereldwijd ingevoerd. Status engagements mensenrechten en ethiek Status actieve engagements Voltooide engagements Thema Engagements Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Niet succesvol Mensenrechten en ethiek Vooruitgang engagements mensenrechten en ethiek Mensenrechten en ethiek Geen vooruitgang Positieve vooruitgang Er is in 2013 gesproken met bedrijven over het respecteren van de rechten van de inheemse bevolking. Met name bedrijven die een grote claim leggen op het grondgebied, zoals agrarische bedrijven en mijnbouwbedrijven, hebben vaak te maken met de daar aanwezige lokale bevolking. De lokale bevolking heeft misschien niet altijd het juridische recht op het gebruik van de grond, maar wel het historisch verworven recht. We merken een duidelijke verbetering in de houding van bedrijven richting de inheemse bevolking. Dit is overigens mede het gevolg van strengere wet- en regelgeving van nationale overheden. 24 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

27 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT Praktijkvoorbeeld mensenrechten en ethiek: Microsoft In het begin van 2013 hebben we tijdens een gesprek met het management van Microsoft aangedrongen op een discussie naar aanleiding van het VN rapport richtlijnen voor bedrijfsvoering en mensenrechten. Dit rapport, ook bekend als Ruggie Report, wordt door PNO Media onderschreven en wordt gezien als internationale standaard voor de invloed van mensenrechten op de bedrijfsvoering. Dit heeft geleid tot een event over mensenrechten tijdens de Council of Institutional Investors. De keuze voor een event over mensenrechten is mede ingegeven doordat we merkten dat veel bedrijven worstelen met de invoering van de uitgangspunten uit het Ruggie rapport. Een event leidt bij zowel bedrijven als investeerders tot meer begrip en inzicht over hoe zij de standaarden van het rapport kunnen implementeren in hun organisatie. De dag werd een groot succes, onder meer door de aanwezigheid van het management van diverse multinationals en institutionele beleggers. Bovendien oversteeg het aantal aanwezigen onze verwachtingen. In het eerste deel van het event lag het accent op meer besef en informatie over het VN-rapport. Onderdeel was een presentatie over de totstandkoming en toepasbaarheid van de richtlijnen. Het tweede deel bestond uit een interview tussen Microsoft en een grote Amerikaanse vermogensbeheerder. Aan het einde van het interview vond een vragensessie met het publiek plaats. In de Verenigde Staten wordt de relatie tussen bedrijven en investeerders vaak getypeerd als voorzichtig en defensief. Deze conferentie liet zien dat openheid, vertrouwen en samenwerking wel degelijk mogelijk is in een relatie tussen bedrijven en investeerders. Sinds de meeting is de relatie met Microsoft versterkt. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

28 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT 3.5 Bedrijfsstrategie en risico In 2013 heeft PNO Media 77 engagements gevoerd met 50 verschillende bedrijven voor het thema bedrijfsstrategie en risico. Hiervan is 1 engagement met succes afgerond en is 1 engagement als niet succesvol bestempeld. De gestaakte engagement is met een bedrijf dat wilde fuseren met een concurrerend bedrijf. Het doel van engagement was het management ervan te overtuigen de fusieplannen vanwege bedrijfseconomische reden te herzien: onderzoek toont aan dat de meeste fusies geen waarde toevoegen, maar juist waarde vernietigen. De fusie is toch doorgegaan. Dit was echter geen reden om de onderneming op de uitsluitingslijst te plaatsen. Status engagements bedrijfsstrategie en risico Status actieve engagements Voltooide engagements Thema Engagements Mijlpaal 0 Mijlpaal 1 Mijlpaal 2 Mijlpaal 3 Mijlpaal 4 Niet succesvol Bedrijfsstrategie en risico Vooruitgang engagements bedrijfsstrategie en risico Bedrijfsstrategie en risico Geen vooruitgang Positieve vooruitgang In Japan zijn diverse engagements gevoerd met grote industriële concerns (in Japan noemt men dit een Keiretsu: een reeks bedrijven met in elkaar grijpende bedrijfsverhoudingen en onderling aandelenbezit) over het gebrek aan focus. De verscheidenheid aan bedrijven binnen het concern is soms zo groot en divers, dat er nauwelijks nog synergie aanwezig is. We moedigen deze concerns aan om hun porfolio beter te stroomlijnen en meer focus te leggen op hun core business. In het Verenigd Koninkrijk zijn gesprekken gevoerd met bedrijven die voor een groot deel afhankelijk zijn van overheidsopdrachten. In het recente verleden hebben incidenten plaatsgevonden, waarbij aanbestedingen niet volgens de regels verliepen. We hebben aangedrongen op een verscherping van de interne code of conduct en een betere onafhankelijke controle hierop. Met overheden is gesproken over het vereenvoudigen van de aanbestedingsregels. Deze regels zijn vaak bijzonder complex en het aanbestedingstraject duurt vaak erg lang. 26 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

29 HOOFDSTUK 3 ENGAGEMENT Praktijkvoorbeeld bedrijfsstrategie en risico: Panasonic Onze engagement met Panasonic loopt al jaren. Toch zijn we blij met de, weliswaar trage, vooruitgang die het bedrijf in 2013 heeft geboekt op het gebied van ondernemingsstrategie en organisatiestructuur. De discussie concentreerde zich vooral op de slecht presterende bedrijfsonderdelen televisie en mobiele telefonie. In de gesprekken met Panasonic hebben zij aangegeven last te hebben van de concurrentie op de consumentenmarkt. Ondanks diverse structurele wijzigingen, zoals het reduceren van personeel, hebben we continu aangedrongen op maatregelen voor het versterken van de financiële positie. Een mogelijke optie die we bespraken, is het afstoten van niet-winstgevende bedrijfsonderdelen. In 2013 heeft Panasonic een serie maatregelen genomen. Zo staakt het bedrijf de productie van plasmaschermen en de ontwikkeling van mobiele telefoons op de consumentenmarkt. Verder is er gesproken over het reduceren van de productie van printplaten en halfgeleiders. Bovendien gaat Panasonic zich meer richten op winstgevende onderdelen. Naast de discussie over de bedrijfsstrategie, hebben we onze zorgen geuit over het gebrek aan onafhankelijkheid en effectiviteit binnen de Raad van Bestuur. Aan het begin van de dialoog bestond het bestuur uit maar liefst 20 leden, waarvan 18 uitvoerende bestuurders (executives) en slechts 2 toezichthoudende bestuurders (non-executives). De 2 toezichthoudende bestuurders waren bovendien zeer grote aandeelhouders. In 2012 is dit aantal teruggeschroefd naar 16 leden. We zullen ons hard maken om dit aantal verder terug te brengen om zo de effectiviteit van het bestuur te vergroten. Daarbij hebben we aangedrongen op meer diversiteit binnen het bestuur: meer vrouwen, verschillende nationaliteiten en achtergronden. Tot dusver zijn we gematigd positief over de verandering die Panasonic heeft doorgemaakt. We hebben vertrouwen in de gekozen strategie, maar zouden graag meer voortvarendheid zien bij de implementatie van de veranderingen. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

30 STEMMEN 28 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

31 HOOFDSTUK 4 STEMMEN In 2013 heeft PNO Media zijn stem uitgebracht op de aandeelhoudersvergadering van alle ondernemingen waarin wordt belegd. Dit doen we met behulp van een geautomatiseerd systeem, (proxy voting) en op basis van de uitgangspunten van onze code verantwoord beleggen. In totaal is er gestemd op 943 aandeelhoudersvergaderingen, waarbij meer dan agendapunten aan bod zijn gekomen. Figuur 4: Geografische verdeling aandeelhoudersvergaderingen Australië/ Nieuw Zeeland Verenigde Staten Opkomende markten Europa Verenigd Koninkrijk Azië Totaal Op 373 aandeelhoudersvergaderingen hebben we bij minstens 1 agendapunt tegen het management gestemd. In 5 gevallen hebben we ons onthouden van het uitbrengen van onze stem en in eveneens 5 gevallen hebben we onder voorbehoud met het management ingestemd. Het onthouden van onze stem bij een aandeelhoudersvergadering heeft vaak te maken met het niet eens zijn met de stemprocedure of het onvolledig zijn van de relevante stukken. Figuur 5: Stemgedrag in relatie tot aandeelhoudersvergaderingen Vóór het management (bij 1 of meer agendapunten) Tegen het management (bij 1 of meer agendapunten) Onthouden van stem Voor het management onder voorbehoud PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

32 HOOFDSTUK 4 STEMMEN HOOFDSTUK 4 STEMMEN Op een aandeelhoudersvergadering worden meerdere agendapunten behandeld. Van de ruim agendapunten die aan de orde zijn gekomen, hebben we op agendapunten tegen gestemd. Een belangrijk punt vinden we de scheiding tussen uitvoering en toezicht in het management. Veel bedrijven hebben de functie van Chairman of the Board (in Nederland de voorzitter van de Raad van Commissarissen) en de functie van CEO (in Nederland de voorzitter van de Raad van bestuur) bij één persoon ondergebracht. We vinden het belangrijk dat deze functies gescheiden zijn: de Chairman in een meer controlerende rol en CEO in een uitvoerende rol. Ook tijdens onze engagements is dit een belangrijk thema. We hebben 142 maal tegen het management gestemd bij het agendapunt beloningsbeleid. PNO Media is niet tegen variabele beloningen. Wel zijn we van mening dat het variabele deel alleen kan worden uitgekeerd als er vooraf geformuleerde doelen zijn behaald. Deze doelen moeten realistisch en transparant zijn en bij voorkeur niet alleen gericht op het behalen van meer aandeelhouderswaarde. Bij veel ondernemingen zijn de criteria voor het toekennen van een bonus vaag omschreven en worden bonussen bijna altijd maximaal uitgekeerd. 30 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

33 HOOFDSTUK 4 STEMMEN Figuur 6: Stemgedrag in relatie tot agendapunten Tegen gestemd op agendapunt Aantal agendapunten onder voorbehoud voor gestemd Aantal agendapunten onthouden van stem Aantal agendapunten voor gestemd Figuur 7: Redenen voor tegenstemmen of onthouden van stemmen op agendapunten Structuur management Beloning Kapitaalstructuur Aandeelhoudersvoorstel Aanpassen van statuten Audit Governance Overige PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

34 VERANTWOORD BELEGGEN IN DE PORTEFEUILLE 32 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

35 HOOFDSTUK 5 VERANTWOORD BELEGGEN IN DE PORTEFEUILLE 5.1 Microfinanciering In dit hoofdstuk zoomen we in op enkele specifieke aspecten van onze verantwoord beleggingsportefeuille: microfinanciering, onze kernportefeuilleaandelen en bedrijfsspecifieke ontwikkelingen. Microfinanciering bestaat uit het verlenen van krediet en aanverwante financiële diensten aan particulieren en kleine ondernemingen waarvan de activa, het inkomensniveau en/of de kasstromen meestal te klein zijn voor lokale commerciële banken. De sector microfinanciering biedt financiële ondersteuning aan meer dan 100 miljoen ondernemers die voorheen geen of nauwelijks toegang hadden tot bancaire- of verzekeringsactiviteiten. De meerderheid van de microleningen wordt verstrekt aan vrouwen. Microleningen zijn in het algemeen bescheiden van omvang, zeker in vergelijking met kleine zakelijke leningen in de ontwikkelde economieën, en bedragen gemiddeld 50 tot dollar. De leningen hebben een korte looptijd, in lengte variërend van een paar maanden tot een jaar. PNO Media belegt in het SNS Institutional Microfinance Fund. SNS Asset Management (SNS AM) is de beheerder van dit fonds. Het vermogensbeheer en de selectie van potentiële microfinanciering beleggingen wordt door SNS AM uitbesteed aan DWM Asset Management, LLC. DWM Asset management fungeert als investment manager. Het fonds verstrekt geen kredieten aan individuele bedrijven en particulieren, maar leent geld aan microfinancieringsinstellingen (MFI s), de lokale financiële instellingen in de regio s Latijns-Amerika, Zuidoost-Azië, Oost-Europa en Afrika. Figuur 8: Regioverdeling microfinancieringsfonds Zuid-Amerika Zuid-Oost Azië Midden-Oosten en Afrika Centraal-Azië Centraal-Amerika Oost-Europa Overige PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

36 HOOFDSTUK 5 VERANTWOORD BELEGGEN IN DE PORTEFEUILLE 5.2 Kernportefeuille aandelen onder advies van Financiële Diensten Amsterdam De kernportefeuille aandelen wordt samengesteld op basis van de beleggingsadviezen van Financiële Diensten Amsterdam (FDA). Voor deze aandelen vormen duurzaamheidsaspecten een integraal onderdeel van de analyse van de door FDA gevolgde bedrijven. De beoordeling omvat risico s die doorgaans buiten de traditionele analyse van beleggingsinstrumenten vallen, zoals de kwaliteit en integriteit van het bedrijfsbestuur, arbeidsomstandigheden, consumentenbescherming, bedrijfsactiviteiten in controversiële landen, milieueffecten en de zorg voor een verantwoorde toeleveringsketen. De duurzaamheidsprestaties van bedrijven worden beoordeeld op drie categorieën: economische aspecten, sociale aspecten en milieuaspecten, waarbij ruimte wordt gelaten voor sectorspecifieke risico s. Elke categorie bevat een aantal specifieke vragen, waaraan gewichten worden toegekend die het relatieve belang benadrukken. Door het toekennen van punten bij de verschillende vragen wordt de duurzaamheidsprestatie van een bedrijf numeriek en vergelijkbaar gemaakt. Dit maakt het mogelijk om op consistente wijze duurzaamheidsaspecten mee te laten wegen in de portefeuillesamenstelling. Als ondergrens hanteren we een score van 50% van de beschikbare punten in elk van de drie categorieën. Bedrijven die hier niet aan voldoen worden niet opgenomen in de kernportefeuille aandelen. Bedrijfsspecifieke ontwikkelingen in de kernportefeuille Voedselveiligheid Zakendoen in opkomende markten biedt kansen voor goed geleide, internationaal opererende bedrijven. Niettemin laat een aantal ontwikkelingen in 2013 zien dat bedrijven die in landen met minder strenge wettelijke kaders opereren, financiële risico s lopen met zaken als veiligheid en bescherming van de consument. Zo kreeg de fastfoodonderneming Yum! Brands te maken met een voedselschandaal door overmatig gebruik van hormonen en antibiotica door enkele Chinese toeleveranciers van kip. Als marktleider en buitenlandse speler kreeg het bedrijf sterke kritiek met flinke negatieve invloed op de financiële resultaten als gevolg. Hoewel het bedrijf uitgebreide maatregelen nam om de gevolgen te beheersen, werden duurzaamheidsscores voor consumentenbescherming en corporate risk management verlaagd. Arbeidsomstandigheden Door agressieve prijsconcurrentie in de mode-industrie brengen veel bedrijven de productie van kleding onder in lagelonenlanden, zoals Bangladesh en Vietnam. Een reeks tragische ongevallen bij kledingfabrieken in Bangladesh legde de risico s van de toeleveringsketen bloot. Een dodelijke brand in een fabriek die onder meer leverde aan Wal-Mart, werd gevolgd door een rampzalige instorting van het gebouw waar een andere productiefaciliteit was ondergebracht. Van de bedrijven in de beleggingsportefeuille is modegigant Inditex het minst blootgesteld aan dit risico, omdat het meer dan twee derde van haar producten in Europa produceert. Het concern Hennes & Mauritz is aanzienlijk meer afhankelijk van de productie in lagelonenlanden. Het bedrijf is zich echter bewust van de risico s en is leidend binnen het samenwerkingsverband in de sector om de arbeidsomstandigheden in lagelonenlanden te verbeteren. Desalniettemin scoort Hennes & Mauritz laag op de normen voor werkgelegenheid in de toeleveringsketen. Wal-Mart is uitgesloten voor beleggingen. 34 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

37 Fiscale constructies onder de loep van sanerende overheden Grote internationaal opererende bedrijven, zoals Apple en Google, die gebruikmaken van ingenieuze fiscale constructies worden maatschappelijk bekritiseerd; zowel door overheden als consumenten. Dat is begrijpelijk in het licht van overheden die genoodzaakt zijn om hun begrotingstekorten terug te brengen. Bedrijven met veel intellectueel eigendom, een focus op digitale producten of een complex netwerk van dochterondernemingen, benutten internationale belastingverdragen om hun belastingafdracht te minimaliseren. Bijvoorbeeld door intellectueel eigendom en inkomsten toe te wijzen aan offshoredochterondernemingen. Kosten en verliezen worden geboekt in landen met hoge belastingen en winsten in jurisdicties met lagere belastingtarieven. Zo bespaarde Google in 2011 en 2012 miljarden door het verschuiven van ongeveer USD 22 miljard naar een op de Bermuda s gevestigde lege vennootschap. Coca- Cola en PepsiCo gebruiken hun complexe bottelwerkzaamheden, merkroyalty s en transfer pricing om de belastingdruk te verlagen. In 2013 werden verschillende initiatieven genomen om dergelijke praktijken te verminderen. In juli presenteerde de OESO daartoe een 15-puntenplan. Ierland, een belangrijke schakel bij veel belastingminimaliseringsconstructies, beloofde om enkele fiscale mazen te dichten. De meeste fiscale regels worden echter op nationaal en bilateraal niveau bepaald. Belastingregimes worden vaak door landen gebruikt om hun vestigingsklimaat te verbeteren. Het doorbreken van de status quo is een complex en langdurig proces. Elke aanpassing zal veel internationale samenwerking vergen en al snel jaren in beslag nemen. Toch wordt de groeiende publieke verontwaardiging over de belastingontwijkingspraktijken gezien als een reputatierisico voor de betrokken bedrijven, zelfs als ze volledig in overeenstemming met de bestaande fiscale wetgeving opereren. In de toekomst kunnen deze praktijken gevolgen hebben voor de samenstelling van onze beleggingsportefeuille. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

38 VBDO 36 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

39 HOOFDSTUK 6 VBDO In de 7e editie van de VBDO Benchmark Responsible Investment behaalde PNO Media een derde plaats. Dat is een aanzienlijke stijging ten opzichte van de 10e positie van vorig jaar. In 2013 werden 50 pensioenfondsen onderzocht. De onderzoeksmethode week af van die van voorgaande edities. Aan de bestaande categorieën Policy, Implementation en Accountability is een vierde categorie toegevoegd: Governance. Ook waren de vragen gedetailleerder en is er meer aandacht besteed aan alternatieve beleggingen zoals private equity en vastgoed. Hierdoor is het moeilijk om de score van het voorgaande jaar te vergelijken met de huidige score. Hieronder laten we de top 5 van de VBDO duurzaamheidsranglijst zien Pensioenfonds Score 1 Pensioenfonds Zorg en Welzijn 4,3 2 Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw 4,2 3 Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Media PNO 3,9 4 ABP 3,8 5 Stichting Pensioenfonds van de Metalelectro 3,5 De VBDO merkt op dat verantwoord beleggen bij steeds meer pensioenfondsen hoog op de agenda staat. Dit komt deels door overheidsbeleid, zoals het verbod op investeren in bedrijven die clustermunitie produceren, maar ook doordat pensioenfondsen een verstandig verantwoord beleggingsbeleid zien als integraal onderdeel van het totale beleggingsbeleid. Hoewel het behalen van een goede score in de VBDO benchmark geen doel op zich is voor PNO Media, zijn we uiteraard verheugd met de erkenning voor onze inspanningen op het gebied van verantwoord beleggen. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

40 UITSLUITEN 38 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013

41 HOOFDSTUK 7 UITSLUITEN PNO Media hanteert een uitsluitingslijst met landen en bedrijven die uit het beleggingsuniversum van PNO Media zijn verwijderd. De uitsluitingslijst geldt voor alle beleggingscategorieën. Bedrijven Een bedrijf kan om twee redenen op de uitsluitingslijst worden geplaatst: vanwege de aard van de bedrijfsactiviteiten; vanwege het gedrag van het bedrijf. In het eerste geval gaat het om bedrijven met bedrijfsactiviteiten waarvan PNO Media vindt dat er niet in belegd mag worden. Het gaat hier om bepaalde wapensystemen (nucleaire wapens, biochemische wapens, clustermunitie en landmijnen) en om bedrijven die bont in hun producten verwerken. Deze ondernemingen worden direct uit ons beleggingsuniversum verwijderd. Overigens geldt er ook een wettelijke investeringsverbod voor bedrijven die clustermunitie produceren. In het tweede geval handelt een bedrijf in strijd met onze code verantwoord beleggen. We spreken dit bedrijf aan op zijn gedrag. Dat noemen we engagement en is bedoeld om het gedrag van het bedrijf dusdanig te beïnvloeden dat het niet meer in strijd is met ons verantwoord beleggingsbeleid. Wanneer engagement als niet-succesvol moet worden beschouwd, volgt de volgende afweging: Is het negatieve gedrag van de onderneming dermate ernstig dat het bedrijf moet worden uitgesloten van ons beleggingsuniversum? Accepteren we het gedrag (met tegenzin) en blijven we in het bedrijf beleggen? Een voorbeeld van een bedrijf dat is uitgesloten op basis van gedrag (werknemersrechten) is Wal-Mart. Niet elke niet-succesvolle engagement betekent dus automatisch dat we het bedrijf uitsluiten van ons beleggingsuniversum. Landen Een land kan om twee redenen op de uitsluitingslijst worden geplaatst: omdat het land de persvrijheid ernstig beperkt; omdat de veiligheidsraad van de Verenigde Naties sancties tegen het land heeft uitgevaardigd. PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN

42 HOOFDSTUK 7 UITSLUITEN In het eerste geval gaat het om landen die het oordeel very serious situation krijgen van de onafhankelijke organisatie Reporters without Borders. Deze organisatie maakt jaarlijks een ranking van alle landen op basis van persvrijheid, The Press Free Index. Hiervoor heeft Reporters without Borders een scoringsmethodiek ontwikkeld die uitmondt in een puntenaantal. Hoe lager het aantal punten hoe beter het is gesteld met de persvrijheid. De kwalificatie very serious situation is de slechtste beoordeling die een land kan krijgen en voor ons aanleiding om het land op de uitsluitingslijst te plaatsen. De landen die van de uitsluitingslijst zijn verwijderd, hebben niet langer het predicaat very serious situation omdat er positieve ontwikkelingen op het gebied van de persvrijheid hebben plaatsgevonden. In het tweede geval gaat het om landen die op de sanctielijst van de Verenigde Naties staan. Tegen deze landen heeft de Veiligheidsraad een wapen- en/of handelsembargo ingevoerd. Wanneer een land op de uitsluitingslijst van PNO Media staat, beleggen we niet in staatsobligaties van de centrale overheid van het betreffende land. 40 PENSIOENFONDS PNO MEDIA JAARVERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013