Genderonderzoek energiebesparing De vrouw als beslisser
|
|
- Petra Meyer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Genderonderzoek energiebesparing De vrouw als beslisser Verkennend onderzoek naar de rol van vrouwen bij beslissingen over energiemaatregelen in/aan de woning
2 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 1 2. Aanpak 2 3. Resultaten onderzoek 3 4. Reflectie op de uitkomsten Conclusie en aanbevelingen 14 Bijlagen 1 en 2 - Verklaring activatie hersenstructuren - Literatuurlijst 16
3 1 1. Inleiding Al tientallen jaren voert de overheid campagnes om Nederlanders aan te zetten energie te besparen. In de periode heeft de Blok voor Blok-regeling gelopen. Deze regeling was erop gericht te experimenteren met strategieën die huiseigenaren aanzetten niet in hun eentje de woning te verduurzamen/ energiezuiniger te maken, maar dat meteen met een heel blok huizen tegelijk te doen. Samen met de buren dus. In de 14 projecten die vanuit deze regeling hebben gelopen is veel geleerd over het via verschillende invalshoeken prikkelen van woningeigenaren om het gewenste (investerings)gedrag te gaan vertonen. Een inzicht dat hierbij telkens weer terugkwam, is dat de beslissingen over het domein wonen voor het grootste deel door de vrouw des huizes worden genomen. Zij heeft een al dan niet impliciet beeld van hoe de woning tot de droomwoning kan worden gebracht. Energiebesparing staat hierbij helaas niet zo vaak bovenaan. Liever wil de vrouw eerst een nieuwe keuken of badkamer, een aanbouw aan de woning, of een nieuwe bank/ inrichting. Vanuit dit perspectief gezien, zijn de meeste campagnes met als doel woningeigenaren aan te zetten tot energiebesparing, vooral mannelijk van opzet geweest. Ze hebben op motieven ingezet die vooral mannen aanspreken. Zoals techniek, innovativiteit en terugverdientijd. Theoretisch bestaat dus de kans dat campagnes die meer recht doen aan wat vrouwen aanspreekt, veel effectiever kunnen zijn. 1.1 Onderzoek naar de rol van vrouwen 5plus1 heeft in opdracht van Buurkracht/ Enexis en RVO.nl een eerste verkennend onderzoek uitgevoerd naar de rol van vrouwen in de besluitvorming binnen een gezin. In het algemeen en specifiek rond de aanschaf van energieproducten. Nagegaan is welke factoren daarbij een rol spelen. De kernvragen in dit onderzoek zijn: 1. Hoe werkt de besluitvorming in een gezin? Wie bepaalt en welke factoren spelen daarbij een rol? 2. Wat zijn dan boodschappen (motief + afzender) die mannen en vrouwen met betrekking energiebesparing aanspreken? Wat is de juiste boodschap en door wie kan die het beste worden gebracht? 3. Wat betekenen deze inzichten voor een aanpak die tot doel heeft energiebesparing onder aandacht te brengen en mensen te verleiden tot het nemen van energiemaatregelen?
4 2 2. Aanpak Het onderzoek naar de invloed van vrouwen op de aanschaf van energieproducten is gedaan op basis van verschillende onderzoeksmethoden om een zo betrouwbaar en rijk mogelijk beeld te krijgen. Het gaat hierbij om een eerste verkennend onderzoek. De resultaten zijn dan ook indicatief van aard. Aanvullend (wetenschappelijk) onderzoek is dan ook nodig. Het onderzoek bestond uit de volgende onderdelen: Bureaustudie. Via het raadplegen van het internet, relevante kennisinstituten en experts is een overzicht gemaakt van relevante studies. De al opgedane inzichten over besluitvormingsprocessen binnen een gezin en de rol van de vrouw daarbij zijn geïnventariseerd. Hierbij is geput uit uiteenlopende expertisevelden zoals huishoudkunde, neuropsychologie, sociologie en marketing. Korte face-to-face-interviews tijdens de Huishoudbeurs (versie 2016, RAI Amsterdam).Tijdens de Huishoudbeurs zijn korte face-to-face-interviews afgenomen. Gevraagd is ondermeer wie over energiezaken thuis vooral - de beslissingen neemt. In totaal is met 537 bezoekers gesproken (92% vrouw, 8% man). Diepte-interviews. Er zijn door een vrouwelijk interviewster 12 diepte-interviews met vrouwen afgenomen. Het doel hiervan was te verkennen hoe vrouwen aankijken tegen en/of omgaan met hun leven in het algemeen, wonen, duurzaamheid in en om de woning en de wijze waarop aanschaf- en beïnvloedingsprocessen binnen hun gezin verlopen. Deze interviews duurden een uur. Hersenonderzoek (via een fmri-scanner). Bureau Alpha One heeft een fmri-onderzoek uitgevoerd, waarbij is gekeken hoe ons onderbewustzijn/ emotionele brein reageert op o.a. verschillende motieven en afzenders. Hierbij is gekeken naar verschillende delen van de hersenen die een belangrijke spelen bij aandacht en motivatie, twee essentiële voorwaarden om het gewenste gedrag te stimuleren (zie bijlage 1 voor een beschrijving van de 5 structuren waarnaar gekeken is). Bij het fmri-onderzoek werden aan twaalf mannen en twaalf vrouwen (allen woningeigenaar en van MBO+-niveau) in een sessie van 30 minuten 104 verschillende stimuli getoond (zie enkele voorbeeld op de volgende bladzijde). De volgende variabelen zijn onderzocht: o Zes motieven voor het nemen van energiemaatregelen: 1) sociaal bewijs, 2) comfort, 3) milieu, 4) kostenbesparing, 5) voorkomen verspilling, 6) onafhankelijkheid o Afzenderschap: man versus vrouw en buur versus overheid o Terugverdientijd van de maatregel: 2, 4, 6 en 8 jaar o Esthetiek: er zijn huizen getoond met of zonder zonnepanelen en met rode en zwarte dakpannen Groepsdiscussie. De uitkomsten uit de eerdere fasen zijn besproken in een groepsdiscussie met 6 MBO+ vrouwelijke huiseigenaren (leeftijd tussen 30 en 50 jaar). Gevraagd is of zij de uitkomsten herkennen en hoe deze toegepast zouden kunnen worden in een campagne of project. Raadpleging experts: voor dit onderzoek is een denktank samengesteld met experts op het gebied van gedragsbeïnvloeding en duurzaamheid. De experts zijn werkzaam bij Vacpunt Wonen, Milieu Centraal en Uneto VNI. Deze denktank is twee keer geraadpleegd: een keer aan het begin van het project en een keer helemaal aan het eind, om de uitkomsten te bespreken en mee te denken over concrete implicaties van de uitkomsten.
5 3 3. Resultaten onderzoek 3.1 Verschillende soorten uitkomsten Het onderzoek dat wij hebben uitgevoerd, levert twee verschillende soorten uitkomsten op: 1. Type 1 uitkomsten, die gebaseerd zijn op het bewustzijn van respondenten. Dit zijn de verklaringen zoals deelnemers aan de face-to-face-interviews tijdens de Huishoudbeurs of tijdens de diepte-interviews hebben gegeven,. 2. Type 2 uitkomsten, die gebaseerd zijn op het onderbewuste van respondenten. Dit zijn de uitkomsten van het fmri -onderzoek. Bij het fmri -onderzoek is gekeken of bepaalde centra in de hersenen van de respondenten door de voorgelegde stimuli werden geactiveerd. Deze reacties zijn niet door de respondenten te beïnvloeden (bijv. vanuit sociale wenselijkheid) en daarmee heel puur. Bovendien is bekend dat de voorspellende waarde van deze uitkomsten veel hoger is dan die van uitkomsten die afkomstig zijn vanuit het bewuste deel van de hersenen. Dit onderscheid is belangrijk, omdat de verschillende soorten uitkomsten om een andere interpretatie vragen. Enigszins zwart wit gesteld, geldt dat de doorsnee mens niet zo n heel goed beeld heeft van zijn eigen drijfveren (zie o.a. Lindstrom: Buyology en Kahnemann: thinking fast and slow). Een groot deel van het gedrag komt onbewust tot stand, waardoor het bewuste deel van onze hersenen deze drijfveren per definitie niet kan kennen (en dus ook niet kan benoemen). Daarnaast zetelen ook onze taalvermogens in dezelfde, nieuwe hersenstructuur. En dus in een andere hersenstructuur dan waar onze emoties onze belangrijkste drijfveren zitten. Als we mensen vragen hun gedrag te verklaren, moet het deel waar de taal zetelt, de emoties die men ervaart letterlijk verwoorden. En dat blijkt best lastig: nog een reden waarom de validiteit van type 1 uitkomsten relatief gering is. Deze twee structurele fouten spelen niet bij de uitkomsten uit het fmri-onderzoek: daarbij wordt rechtstreeks naar emoties gekeken, zonder dat men die hoeft te verwoorden. Hierdoor beperkt de voorspellende waarde van de uitkomsten van type 1 zich doorgaans tot 15-20%. Bij fmrionderzoek is die veel hoger: 60 tot 70% (Bron: Alpha One). Aan dit type uitkomsten (type 2) mag hierdoor een duidelijk hogere voorspellende waarde worden toegekend. 3.2 Onderzoekslijn 1: besluitvorming gezinnen De besluitvorming rond de aanschaf van een product binnen een gezin omvat verschillende fasen. In deze fasen kunnen de gezinsleden verschillende rollen hebben, variërend van initiator degene die binnen het gezin oppert een product te kopen en degene die de verkenning doet, tot de beslisser die uiteindelijk de knoop doorhakt (Familie Kenniscentrum, 2008). Maar wat bepaalt nu wie welke beslissing neemt bij welk product en welke rol hij of zij in de verschillende fasen van het besluitvormingsproces heeft/ neemt? Uit Amerikaans onderzoek naar voren dat de vrouw economisch gezien een steeds belangrijkere factor wordt. Zo stelt financieel dienstverlener Bloomberg dat 85% van alle consumentenuitgaven door de vrouw worden gedaan of bepaald (zie figuur 1). En dat dit voor vrijwel alle productgroepen geldt. Specifiek voor de keuze van een woning geldt dat het in maar liefst 91% van de gevallen de vrouw is die de keuze maakt.
6 4 Figuur 1 Bloomberg: 85% consumentenuitgaven door vrouwen gedaan/ bepaald Mogelijk kloppen deze cijfers ook voor Nederland. In het kader van onze studie hebben we echter geen onderzoeken gevonden die deze uitspraken voor de Nederlandse bevolking bevestigen (of ontkrachten). Dat betekent natuurlijk niet dat genoemde verhoudingen niet ook in Nederland kunnen gelden. Wel bevestigen de uitkomsten van de interviews tijdens de Huishoudbeurs de genoemde dominante rol van de vrouw (zie ook verderop, bij par ). Gevraagd naar wie in het huishouden de beslissingen neemt op het gebied van energiezaken, geeft 46% van de vrouwelijke bezoekers aan dat dit de vrouw is (tegen 29% die zegt dat het de man is en 25% die zegt dat men deze beslissingen samenneemt). Wel is er in Nederland onderzoek gedaan naar andere producten als dagelijkse boodschappen, elektronische apparatuur, auto s en inrichting woningen, waaronder meubels (Bronner, 2003; Familie Kenniscentrum, 2011). Deze onderzoeken geven in algemene zin een goed beeld van hoe besluitvormingsprocessen in gezinnen werken en welke factoren daarbij een rol spelen. Uit deze onderzoeken komen de volgende interessante conclusies naar voren: Er is sprake van een democratiseringsproces in de gezinsbesluitvorming (Bronner, 2003). Al enige tijd is er geen sprake meer van het traditionele rollenpatroon waarbij de man beslist, maar is er gezinsspraak. Dit wordt ook bevestigd in de diepte-interviews waarin gesteld wordt dat bij met name de grote investeringen (zonnepanelen, verbouwing, koelkast, etc.) de besluitvorming vooral gezamenlijk plaatsvindt.
7 5 Figuur 2 De 4 fasen bij besluitvorming De rollen van mannen en vrouwen verschillen per type product en fase in de besluitvorming. Uit onderzoek (Familie Kenniscentrum, 2008) blijkt dat de rollen van vrouwen en mannen in de verschillende fasen van de besluitvorming per product verschillen. Zo zijn vrouwen bij de keuze voor een auto vooral actief in de middenfase (dealerbezoek en proefrit) en is de voorfase vooral een aangelegenheid van de man. Bij vakanties is het juist de vrouw die actief is in de beginfase (globaal bestemming bepalen en eerste informatie zoeken) en kiest de man uit een aantal door de vrouw al geselecteerde opties. Hetzelfde beeld doet zich voor bij meer huishoudelijke producten. Ook uit de interviews komen de verschillende rollen van mannen en vrouwen in de besluitvorming naar voren. In lijn met waar hun interesse ligt, letten vrouwen meer op de esthetische details en praktische kanten van energieproducten (waar komt de omvormer van PV-panelen te hangen) en duiken mannen meer in het technische en financiële deel. Besluitvorming hangt ook af van een aantal factoren, zoals gezinssamenstelling, sociaaleconomische klasse, levensfase en persoonlijke instelling en betrokkenheid. Tabel 1 geeft een overzicht van de belangrijkste factoren. Tabel 1 Bepalende factoren besluitvorming in gezinnen Factoren Invloed / toelichting 1. De familiestructuur: traditioneel of modern gezin? 2. Sociaaleconomische klasse 3. Levensfase / familiecyclus gezin 4. Persoonlijke instelling / betrokkenheid Is de man de kostwinner en neemt hij daardoor ook de beslissingen? Uit onderzoek vanaf de jaren 80 blijkt dat dit niet meer automatisch het geval is. Bovendien ligt het kostwinnerschap ook steeds minder eenzijdig bij de man (Barlés-Arizón, et al., 2013; Kirchler et al., 2001). Bij lage inkomens heersen vaak nog traditionele opvattingen over de rollen binnen een gezin en neemt vaak de man de belangrijkste beslissingen. Bij gezinnen met een middeninkomen zie je daarentegen dat de beslissingen vaak gezamenlijk worden genomen. Bij hoge inkomens worden de beslissingen veelal autonoom genomen door de financiële vrijheid, want er is voldoende geld (Kirchler et al., 2001; Belch, 2001). In welke fase zit een gezin: de luierjaren, kinderen tot 12 jaar (basisschool), pubers, inwonende jongvolwassenen? Naarmate de kinderen ouder worden tieners gaan ze steeds meer een stem hebben bij beslissingen over de aanschaf van producten en diensten én aanpassingen aan de woning (Sirgy, et al., 2000; Holdert et al., 1997) 1. Wat is iemands karakter (bijvoorbeeld dominant of juist meegaand)? Ook is de betrokkenheid bij een product(groep) van groot belang: is men vanuit het beroep de expert ; hoeveel waarde hecht men persoonlijk aan energiebesparing/ het milieu? En beleeft men plezier of niet aan het 1
8 6 uitzoeken van informatie over een product? (bron: interviews, groepsdiscussie en geraadpleegde experts) Uitkomsten korte interviews huishoudbeurs Tijdens de Huishoudbeurs, een beurs die door voornamelijk lager opgeleide vrouwen wordt bezocht, zijn korte interviews gehouden. Gevraagd is of er binnen het huishouden iemand (de man of de vrouw) is die wat betreft energiezaken de belangrijkste beslisser is. En zo ja, wie dat dan is. Onderstaande tabel toont aan dat het inderdaad de vrouw is die de broek aanheeft. Tabel 2 Beslisser over energiemaatregelen Wie heeft de broek aan (wat betreft energiemaatregelen)? 46% Vrouw 29% Man 25% Beide 100% Totaal Daarnaast is gevraagd wat men van zichzelf als de grootste energiezonde ziet. Dat zijn vooral zondes die te maken hebben met het huishouden: gebruik van de wasdroger en andere huishoudelijke apparaten. Tabel 3 Grootste energiezonde Wat is de grootste energiezonde? 22% Wasdroger 19% Overige apparaten (vooral: wasmachine, vaatwasser) 14% Te lang douchen 11% Computer / tv is te vaak (altijd) aan 9% Geen 8% Overig (te vaak de auto pakken, kraan onnodig laten lopen) 17% Anders 100% Totaal Op de vraag welke reden het belangrijkste is om het huis energiezuiniger te maken komt het vaakst het antwoord levert geld op. Dit geld besteed men vervolgens het liefste aan leuke dingen doen met vriendinnen of het gezin. Tabel 4 Motief energiemaatregelen
9 7 Wat is de reden om je huis energiezuiniger te maken? 37% Levert geld op 32% Aarde redden 15% Beter rendement dan sparen 9% Verhelpen woonproblemen (tocht) 7% Anders 100% Totaal Tabel 5 Bestemming van met energiebesparing verdiend geld Wat is de bestemming van het bespaarde geld? 44% Uitje 35% Weekendje 9% Kleren 9% Stappen 3% Anders 100% Totaal Uitkomsten diepte interviews Om in de diepte te verkennen hoe vrouwen omgaan en aankijken tegen energiebesparende maatregelen en hoe aanschaf- en beïnvloedingsprocessen verlopen, zijn er in maart 2016 twaalf diepte-interviews gehouden, van elk 60 minuten. Deze interviews zijn gehouden door een vrouwelijke onderzoekster gespecialiseerd in kwalitatief onderzoek. De doelgroep waren MBO+ opgeleide vrouwelijke woningeigenaren met een heteroseksuele relatie. De belangrijkste uitkomsten zijn: Het leven van veel vrouwen is erg hectisch. Er is grote behoefte aan rust en ontspanning. Dit komt terug in dat ze de woning graag leuk ingericht en aan kant willen hebben. Daarnaast wil men graag ontstresst worden. Energiebesparing is geen onderwerp dat met vriendinnen besproken wordt ( Er zijn leukere onderwerpen om over bij te praten! ). Vrouwen richten zich als ze met energiebesparing aan de slag gaan vooral op kleinere gedragsmaatregelen (licht uitdoen als ruimte verlaten, natte was aan de lijn). Voor vrouwen speelt het kunnen verdienen aan een maatregel een grote rol, naast het niet willen verspillen en iets goeds doen. Het gevoel dat de eigen kleine bijdrage er niet zoveel toe doet, dempt de motivatie vaak weer enigszins. De uiteindelijke beslissing wordt vaak wel samengenomen; maar de rol die man of vrouw vervullen in het uitzoekproces voorafgaand aan de beslissing verschilt sterk. Mannen richten zich
10 8 vanuit hun interesse op het uitzoeken van techniek en financiën. Vrouwen letten vooral op esthetiek en praktische inpasbaarheid (waar komt de omvormer te hangen?). Specifiek voor zonnepanelen geldt dat veel respondenten zich daar een tijdje terug (8 tot 10 jaar geleden) al op hebben georiënteerd. De fors hogere prijzen die toen golden zijn blijven hangen en belemmeren het anno 2016 overwegen van deze maatregel vaak. Als men hoort wat ze nu kosten, is men blij verrast en neemt de motivatie sterk toe. 3.3 Onderzoekslijn 2: hersenonderzoek Mensen worden dagelijks geconfronteerd met meer dan commerciële uitingen per dag (Faasse, 2012). Voor het thema energie is het dus de uitdaging om allereerst überhaupt aandacht te krijgen. Aan welk motief de boodschap appelleert en wie de boodschap brengt spelen hierin een belangrijke rol. In het fmri-onderzoek en de interviews zijn daarom allebei deze aspecten onderzocht. Figuur 3 Enkele voorbeelden van voorgelegde stimuli
11 9 Figuur 4 De gebruikte variabelen Welke boodschap werkt het best? Figuur 5 OFC-activatie bij verschillende motieven Uit het fmri-onderzoek blijkt dat mannen en vrouwen andere motieven voor het nemen van energiemaatregelen belangrijk vinden. Figuur 5 laat zien dat bij vrouwen de OFC activatie het hoogst is bij stimuli over sociaal bewijs, comfort en onafhankelijkheid ; bij mannen is dat bij milieu en energieverspilling. Opvallend is dat veel vrouwen bij de diepte-interviews aangaven verspilling als belangrijk motief te zien. Bij de fmri-uitkomsten is dit niet terug te zien. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de mening van mensen in een ander het rationele deel van de hersenen wordt gevormd en dit niet overeenkomt met wat in het emotionele deel van de hersenen wordt getriggered.
12 Verdienen prikkelt, besparen niet/ minder Bij het fmri-onderzoek is ook gekeken naar activatie van de Nucleus Accumbens, ons genots- en beloningscentrum. Als dit centrum aangaat, ontstaat een zekere hebberigheid, de zogenaamde. willingness to pay. Dit effect treedt in het hier en nu op en is dus relatief tijdelijk van aard. Hiermee verschilt het duidelijk van de activatie van de OFC, dat een langer durend effect geeft. Wat blijkt? Van alle voorgelegde stimuli prikkelt alleen het begrip terugverdientijd de Nucleus Accumbens. Voor de hele groep respondenten geldt dat een terugverdientijd van 4 jaar de krachtigste respons. Een terugverdientijd van 8 jaar prikkelt niet meer, die is blijkbaar te lang. Figuur 6 Activatie Nucleus Accumbens Het lijkt er dus op dat het nemen van energiemaatregelen beter gebracht kan worden in termen van verdienen dan in termen van besparen. In het fmri-onderzoek zijn tot slot geen significante verschillen gevonden ten aanzien van de waardering van zonnepanelen op zwarte of rode daken Wie kan de boodschap het beste brengen? Naast het onderzoeken van het effect van verschillende motieven, is ook nagegaan of het uitmaakt wie het is die als afzender optreedt. Hierbij zijn twee variabelen onderzocht: 1. De functie van waaruit iemand afzender is: ambtenaar van de gemeente of een buur(man/vrouw) 2. Het geslacht van de afzender: man of vrouw Bij beide variabelen is sprake van een duidelijk effect. Zo toont figuur 3 aan dat bij zowel vrouwelijke als mannelijke respondenten een buur(man/vrouw) duidelijk meer aandacht geeft dan iemand die bij de gemeente werkt. En figuur 7 dat wederom bij zowel vrouwelijke als mannelijke respondenten een vrouw als afzender de (veruit) meeste aandacht genereert.
13 11 Figuur 7 Effect functie afzender (op OFC) Figuur 8 Effect geslacht afzender (op OFC)
14 12 4. Reflectie op de uitkomsten In een groepsdiscussie (met alleen vrouwen) en met de denktank zijn de resultaten van dit onderzoek besproken. Belangrijke conclusies uit deze discussies zijn: Respondenten erkennen dat in hun gezin ook sprake is van gezamenlijke besluitvorming, maar dat in ieder geval wat betreft de woning - bij de uiteindelijke beslissing de vrouw een duidelijk grotere stem heeft. Ook erkennen zij dat ze emotioneel gezien meer geraakt worden door sociaal bewijs, comfort en onafhankelijkheid. Tijdens de groepsdiscussie wordt esthetiek/ design als extra belangrijk vrouwelijk motief genoemd. Dit motief wordt ook erkend door experts, zoals de duurzaamheidsadviseur van VAC Punt Wonen (voormalige Vrouwen Advies Commissie). Dit motief is echter niet meegenomen tijdens het fmri-onderzoek. Of het dus inderdaad ook vanuit het emotionele brein aanspreekt, kan nu nog niet worden bevestigd en zal onderdeel moeten zijn van verder onderzoek. De kracht van sociaal bewijs wordt expliciet erkend, vooral als het buren betreft. Buren zijn met name zo krachtig, omdat ze vaak in gelijksoortig huizen wonen. Hierdoor deelt men vaak dezelfde woonproblemen. En zijn de oplossingen daarvoor en de praktische aspecten wat betreft het aanbrengen van de maatregelen (zoals voerisolatie: welk materiaal is het meest geschikt, is er voldoende ruimte om het aan te brengen enz.) in sterke mate overdraagbaar. De buren kunnen dus heel relevante ervaringsdeskundigen zijn. Zij kunnen bewoners die bepaalde maatregelen overwegen adviseren over welk oplossing het beste werkt/ past, wat de gebruikservaringen zijn, maar ook over de keuze voor een juiste leverancier en/of bedrijf dat de maatregelen aanbrengt. De respondenten erkennen dus dat hun emotionele brein in sterke mate bepaalt waar ze blij van worden/ wat ze willen. En dat het emotionele brein vooral geprikkeld wordt door sociaal bewijs, comfort, onafhankelijkheid en esthetiek. In lijn hiermee snappen ze dat een campagne waarin deze elementen sterk naar voren komen, heel krachtig en effectief kan zijn. Tegelijkertijd waarschuwen ze voor een te eenzijdige campagne. Het feit dat het emotionele brein wordt geactiveerd wil nog niet zeggen dat het rationele brein uit is, helemaal niet meedoet. Dit rationele brein waar iemands meningen/ beliefs zitten - gaan waarschijnlijk steigeren als er een te stereotype beeld van de vrouw wordt neergezet. Het idee om vrouwen als het gaat om bijv. zonnepanelen helemaal geen technische informatie te geven omdat het toch de man is die daar iets mee gaat doen, is dus niet slim. In lijn hiermee wordt het idee van een women only informatieavond heel kritisch ontvangen. Beter is het om een avond te organiseren waarop de inderdaad verschillende interessegebieden van vrouwen én mannen allebei een plek krijgen. Bijvoorbeeld door in een zaal (in het geval van een inloopavond) een apart deel in te ruimen voor meer vrouwelijke en een apart deel voor meer mannelijke interesses.
15 Methodologisch vraagstuk Tijdens de groepsdiscussie is meteen aan het begin een interessant methodologisch vraagstuk aangeroerd, betreffende de uitkomst dat vrouwen minder dan mannen op milieu triggeren. Dat kan betekenen dat mannen zich het lot van het milieu meer aantrekken. Een andere verklaring kan echter zijn dat de invulling van het begrip milieu via de media op een vooral mannelijke manier heeft plaatsgevonden. Erg rationeel/ technisch/ wetenschappelijk en vanuit een lange termijn horizon. Als we milieu zo definiëren heb ik er inderdaad niets mee!. Als de invulling meer vrouwelijk (emotioneel, visueel, in het hier en nu) is, kan het zijn dat de uitkomsten anders zijn. Reden om hier bij vervolgonderzoek bewust bij stil te staan en bijvoorbeeld expliciet met verschillende invullingen te werken.
16 14 5. Conclusies en aanbevelingen In dit rapport zijn de resultaten besproken van het onderzoek naar de invloed van vrouwen in de besluitvorming rond de aankoop van energieproducten en de factoren die daarbij een rol spelen. Drie vragen stonden daarbij centraal. Dit hoofdstuk gaat in op de conclusies en aanbevelingen ten aanzien van deze vragen. 5.1 Hoe werkt de besluitvorming in een gezin en welke factoren spelen daarbij een rol? Dit onderzoek heeft laten zien dat er Nederland sprake is van een democratiseringsproces in het gezin. De besluitvorming in het gezin vindt steeds meer gezamenlijk plaats en is er sprake van gezinsspraak. Hoewel wij geen Nederlands onderzoek kunnen vinden naar specifiek de besluitvorming rond energieproducten, is er wel veel bekend hoe dit in gezinnen plaatsvindt rond andere producten. Uit deze onderzoeken blijkt dat de rol in de besluitvorming per product en fase kan verschillen en spelen factoren als socio-economische klasse, persoonlijk karakter en persoonlijke interesse een rol bij de vraag wie de beslissingen binnen een gezin neemt. In hoeverre de zeer dominante rol van vrouwen zoals dat uit Amerikaans onderzoek naar voren komt ook voor Nederland geldt, is op basis van het gevonden onderzoek niet te zeggen. De uitkomsten van de interviews tijdens de Huishoudbeurs wijzen wel in deze richting. 5.2 Wat zijn de meest effectieve boodschappen en afzender? De volgende vraag is hoe je specifiek de man en de vrouw aanzet tot duurzame energiemaatregelen. In dit project is onderzocht op welke motieven zowel mannen als vrouwen triggeren. Hier blijken grote verschillen tussen te zijn. Zo triggeren vrouwen vooral op sociaal bewijs, comfort en onafhankelijkheid. En mannen op verspilling en milieu. Alleen het begrip terugverdientijden activeert het, in het hier en actieve, belonings- en genotscentrum (Nucleus Accumbens). Deze terugverdientijd mag overigens niet veel langer dan 6 jaar zijn; specifiek voor vrouwen geldt dat het beloningscentrum vooral bij een heel korte terugverdientijd (2 jaar) wordt geprikkeld. Niet alleen het motief bepaalt of een boodschap aandacht krijgt en welk impact hij heeft, ook de afzender speelt daarbij een belangrijke rol. Uit het fmri-onderzoek komt naar voren dat de meest krachtige afzender een buur en een vrouw is. 5.3 Wat betekent dit voor een campagne? Wat kunnen we met deze inzichten? Het feit dat de vrouw ook een belangrijke rol in besluitvorming heeft, betekent dat in een campagne die zich richten op het verleiden van mensen tot aanschaf van energieproducten, er ook aandacht voor het vrouwelijk perspectief moet zijn. Dit betekent concreet dat een effectieve campagne zich ook op meer vrouwelijke motieven als sociaal bewijs, comfort en onafhankelijkheid dient te richten. Bovendien weten we nu dat de afzender het beste een buurvrouw kan zijn. Daarbij moet wel worden opgepast dat in een campagne / strategie / project niet een te stereotype beeld van de vrouw neergezet moet worden. Want dan komt mogelijk het rationele brein in opstand.
17 15 Ook is het belangrijk goed na te denken hoe je verschillende motieven laadt. Zo is het motief milieu de laatste decennia vooral op een meer technische / natuurwetenschappelijke en daarmee mannelijke wijze ingevuld. Een meer vrouwelijke invulling van motieven kan daarom ook al een positief effect hebben op het bereiken van de vrouw. 5.4 Aanbevelingen Onze aanbevelingen zijn: Verricht verder onderzoek, waarbij wederom de mix van meer traditionele onderzoeksmethoden en nieuwere, zoals fmri-onderzoek wordt ingezet. Vragen die met vervolgonderzoek beantwoord kunnen worden zijn: o Wordt vanuit fmri-onderzoek bevestigd dat het door vrouwen zelf aangedragen motief esthetiek bij in ieder geval vrouwen een sterke emotionele reactie geeft? o Heeft de vrouw in Nederland ook de grote rol die zij in de Verenigde Staten heeft bij beslissingen over het kopen van een woning of de bestedingen van het huishoudelijke inkomen? o Treden de geconstateerde man-/vrouwverschillen ook op bij andere onderwerpen dan energiebesparing? Bijvoorbeeld bij andere aspecten van prettig wonen (zoals veilig wonen, gezond wonen, levensloopbestendig wonen)? Pas de inzichten toe in concrete campagnes. Een nuttige insteek daarbij kan zijn om klein te beginnen, bijvoorbeeld door de volgens de nieuwe inzichten opgezette campagnes in minitestmarktjes (bijvoorbeeld wijken) in te zetten. Hieraan gerelateerd: een krachtig instrument bij het verder ontwikkelen van de do s and dont s, zijn A/B-testen (of de t-toets). Hierbij krijgen twee dezelfde groepen consumenten bijvoorbeeld twee wijken in eenzelfde gemeente - een andere variant van een campagne of product/ dienst aangeboden. Door te kijken naar het (aanschaf)gedrag/ conversiepercentage kan worden bepaald welke van de twee varianten het meest effectief is. Een andere insteek wat betreft het toepassen van de inzichten in concrete campagnes is om de motieven die centraal in de campagne komen te staan zoals bijvoorbeeld sociaal bewijs op verschillende manieren te operationaliseren. Genoemd motief kan bijvoorbeeld op 2 of 3 verschillende manieren worden uitgewerkt (telkens een ander beeld gebruiken om het motief uit te beelden). Via fmri-onderzoek kan dan worden vastgesteld welk van deze varianten de sterkste emotionele impuls geeft.
18 16 BIJLAGE 1: Verklaring activatie hersenstructuren In tabel 6 wordt de rol beschreven die de verschillende delen van onze hersenen spelen bij de totstandkoming van gedrag. In dit onderzoek is vooral gefocust op de Orbito Frontal Cortex (OFC), een gebiedje dat aangaat als iets aandacht krijgt en de intentie ontstaat om in de toekomst bepaald gedrag te gaan vertonen. Ook is gekeken naar de Nucleus Accumbens, het gebiedje waar de willingness to pay is gezeteld. Deel hersenen Heeft effect op/ activeert.. Tabel 6 - Functies verschillende delen hersenen Orbito Frontal Cortex (OFC) activatie Nucleus Accumbens (NAcc) Medial prefrontal cortex (mpfc) Amygdala Zelfrelevantie; intentie gedrag in de nabije toekomst te gaan vertonen Beloningscentrum; aantrekkingskracht product; sterke gerelateerd aan willingness to pay voor een product Integratielocatie van het brein; houdt zich bezig met beloning, perspectief nemen, geheugen en persoonlijke validatie Informatie over de invloed van emoties Theory of Mind network Empathische verwerking en verwerking van de narrative van een commercial
19 17 BIJLAGE 2: geraadpleegde bronnen Mannen, vrouwen en geldzaken Nibud, 2012 Geldzaken in de praktijk Nibud, 2015 Geldplan Nibud, 2015 Waarom mannen niet luisteren, en vrouwen niet kunnen kaartlezen A & B Pease, 2001 Godinnen in elke vrouw Jean Bolen, 1986 Bloomberg: Why women make up 85% of all consumer purchases. Zie: Familie Kenniscentrum (2011), Vrouwen doen boodschappen, mannen aankopen Gezinspraak tijdens aankoopprocessen in families, maar rolpatronen traditioneel Zie: 3eea43e/ _pdf Fred Bronner / Universiteit van Amsterdam (2003), Gezinspraak: over beslissen in het gezin en de invloed van reclame daarop. Zie: M. Joseph Sirgy, Don R. Rahtz, and Laura Portolese Dias, Consumer Behavior today (2000). Zie: Erich Kirchler,Christa Rodler,,Erik Holzl,,Katja Meier (2001), Conflict and Decision Making in Close Relationships. Zie: B7XXXA0C&pg=PA148&lpg=PA148&dq=relative+resources+contributions+theory++women&sou rce=bl&ots=vyqy_ssiiy&sig=ihkztgapcwd-2z1- W2OCUGuiZ9o&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjSy7qV5KbLAhXkFZoKHfUKBaoQ6AEIOTAC#v=on epage&q&f=false Michael Belch, et al. (2001), Family decision at the turn of the century: has the changing structure of households impacted the family decision making process? María José Barlés-Arizón, et al. (2013), Purchase Decision-Making in the Couple. Conflict- Solving Tactics. Zie: Mateja Kos Koklic and Irena Vida (??), A strategic household purchase. Zie: Frederique Holdert en Gerrit Antonides (1997), Family Type Effects on Household Members Decision Making. Zie: Economics of the family and family policies. Zie: GAgAAQBAJ&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=f alse
20 18 D. Kahnemann (2012), Thinking fast, thinking slow. Zie: E. Schampers / M. Lindstrom (2012), Buy-ology. Zie: 5plus1: Zeven tinten Roze J. Faassen (2012):
Uitkomsten studie Genderonderzoek energiebesparing
Uitkomsten studie Genderonderzoek energiebesparing Inhoudsopgave Doel Aanpak Uitkomsten Rolverdeling bij besluitvorming De krachtigste motieven De beste afzender Suggesties voor vervolg IN DE BIJLAGEN
Nadere informatieVrouwen sleutel tot ZEN? Driebergen 7 maart 2017
Vrouwen sleutel tot ZEN? Driebergen 7 maart 2017 Programma Achtergrond Warming up Opzet en uitkomsten onderzoek De vrouw bepaalt Rolverdeling bij besluitvorming De krachtigste motieven De beste afzender
Nadere informatieVrouwen doen boodschappen, mannen aankopen Gezinspraak tijdens aankoopprocessen in families, maar rolpatronen traditioneel
Vrouwen doen boodschappen, mannen aankopen Gezinspraak tijdens aankoopprocessen in families, maar rolpatronen traditioneel Over gezinsaankopen wordt veel overleg gevoerd binnen families. Alle gezinsleden
Nadere informatiePrettiger wonen en vrouwenmarketing: 2 nieuwe kansen voor verduurzaming woningen. Hier opgewekt 18 november 2016
Prettiger wonen en vrouwenmarketing: 2 nieuwe kansen voor verduurzaming woningen Hier opgewekt 18 november 2016 Even voorstellen 5plus1 Weten wat de mens écht drijft: gedrag en beleid 5plus1: 3 vennoten,
Nadere informatieVerleid de consument. De nieuwste inzichten over wat het gedrag van de woonconsument écht drijft Donderdag 3 november 2016
Verleid de consument De nieuwste inzichten over wat het gedrag van de woonconsument écht drijft Donderdag 3 november 2016 Even voorstellen 5plus1 Weten wat de mens écht drijft: gedrag en beleid 5plus1:
Nadere informatieHoe ouder, hoe trouwer Switchen & behouden in de 50-plusmarkt
WHITEPAPER Hoe ouder, hoe trouwer Switchen & behouden in de 50-plusmarkt Onderzoek van het (een initiatief van Bindinc) toont aan dat onder 50-plussers merktrouw vaker voorkomt dan onder 50- minners. Daarbij
Nadere informatieDUURZAME PROJECTEN: BEKENDHEID, WAARDERING, EFFECTEN
RAPPORTAGE PANELRONDE DECEMBER 2012 DUURZAME PROJECTEN: BEKENDHEID, WAARDERING, EFFECTEN Stadspanel Den Haag wordt gevormd door een groep inwoners van Den Haag, die met enige regelmaat wordt gevraagd om
Nadere informatieBehoeftes rijksambtenaren in kaart Flitspanelonderzoek oktober Een uitgave in het kader van het strategisch personeelsbeleid Rijk
Behoeftes rijksambtenaren in kaart Flitspanelonderzoek oktober 2017 Een uitgave in het kader van het strategisch personeelsbeleid Rijk Managementsamenvatting In het kader van de totstandkoming van het
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 207 208 Deel I Het wordt steeds belangrijker gevonden om kinderen een stem te geven. Hierdoor kunnen kinderen beter begrepen worden en kan hun ontwikkeling worden geoptimaliseerd.
Nadere informatieHoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285
Hoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285 Inhoudsopgave 1 De bekendheid met en het belang van het klimaat- en energieakkoord 5 2 Drijfveren
Nadere informatieNypels Speelt. 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken
Nypels Speelt 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken Inleiding Het Nypels wordt steeds leuker, doe jij ook mee? Nypels Speelt, onder die titel wordt op een nieuwe manier gewerkt aan de betrokkenheid
Nadere informatieHet Mediabrein. Stefanie Kreek (Sanoma Media) Walter Limpens (Neurensics) Den Haag, 01 februari 2012
Het Mediabrein Stefanie Kreek (Sanoma Media) Walter Limpens (Neurensics) Den Haag, 01 februari 2012 Waarom een revolutie? The trouble with market research is that people don't think how they feel, they
Nadere informatieA DATA-DISCOVERY JOURNEY
A DATA-DISCOVERY JOURNEY Waarom een data- discovery journey Je hebt een hoop data maar wat kun je er mee. Data is voor veel bedrijven nog een erg abstract begrip. Natuurlijk snapt iedereen dat informatie
Nadere informatieResultaten Nieuwsbehoeften 2015
Resultaten Nieuwsbehoeften 2015 Opzet & methode Online onderzoek uitgevoerd door No Ties Veldwerk 27 t/m 30 november Aselecte steekproef 15+, representatief voor de NL bevolking Netto N=1.004 Wat is voor
Nadere informatieDraagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen?
Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Effectiviteitsonderzoek naar lesmateriaal Wijzer in geldzaken voor groep 7 www.wijzeringeldzaken.nl Inleiding:
Nadere informatieTilburg en Kunst. Onderzoek Jongerenpanel Tilburg. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg. DIMENSUS beleidsonderzoek November 2013
Tilburg en Kunst Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek November 2013 Projectnummer 529 1 Inhoud Samenvatting 3 Inleiding 5 1 Jongeren
Nadere informatieEindrapportage verantwoord lenen Onderzoek naar houding en gedrag consumenten
1 Eindrapportage verantwoord lenen Onderzoek naar houding en gedrag consumenten In opdracht van InterBank juli 2006 2 Copyright 2006 Blauw Research bv Alle rechten voorbehouden. De resultaten zoals beschreven
Nadere informatieOnderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving
Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van
Nadere informatieBijlage bij schriftelijke vraag nr. 841 van Joke Schauvliege - Gendergerelateerde resultaten uit de REG-enquête 2008
Bijlage bij schriftelijke vraag nr. 841 van Joke Schauvliege - Gendergerelateerde resultaten uit de REG-enquête 2008 In het face-to-face onderzoek uitgevoerd in maart en april 2008, werden in totaal 1.026
Nadere informatieRapport Kor-relatie- monitor
Rapport Kor-relatie- monitor Voor: Door: Publicatie: mei 2009 Project: 81595 Korrelatie, Leida van den Berg, Directeur Marianne Bank, Mirjam Hooghuis Klantlogo Synovate 2009 Voorwoord Gedurende een lange
Nadere informatieKijken in puberhersenen. Laura van der Aar Miranda Jansen Eduard Klapwijk
Kijken in puberhersenen Laura van der Aar Miranda Jansen Eduard Klapwijk Pubergedrag Risicogedrag en hersenonderzoek Het puberende brein onder de loep Eduard Klapwijk e.t.klapwijk@fsw.leidenuniv.nl Adolescentie:
Nadere informatieInformatie over de deelnemers
Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals
Nadere informatieGELOOFWAARDIGHEID is de sleutel tot succesvolle interne communicatie. April 2012. Concrete tips voor effectieve interne communicatie
GELOOFWAARDIGHEID is de sleutel tot succesvolle interne communicatie April 2012 Concrete tips voor effectieve interne communicatie Amsterdam, augustus 2012 Geloofwaardige interne communicatie Deze white
Nadere informatie2013, peiling 2 juli 2013
resultaten 2013, peiling 2 juli 2013 Van 14 mei tot en met 26 mei 2013 is een peiling onder het HengeloPanel gehouden. Van de 2.715 panelleden die waren uitgenodigd, hebben 1.615 leden de vragenlijst ingevuld.
Nadere informatieManagement Summary. Auteur Tessa Puijk. Organisatie Van Diemen Communicatiemakelaars
Management Summary Wat voor een effect heeft de vorm van een bericht op de waardering van de lezer en is de interesse in nieuws een moderator voor dit effect? Auteur Tessa Puijk Organisatie Van Diemen
Nadere informatieDe Sleutel tot het benutten van potentie
De Sleutel tot het benutten van potentie Wat is potentie eigenlijk? Een snelle blik in een woordenboek levert de volgende resultaten op: het kunnen; dat waartoe iemand of iets toe in staat is; vermogen.
Nadere informatieSamenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld
Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,
Nadere informatiehoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste
Samenvatting Mensen zijn in het algemeen geneigd om consensus voor hun eigen gedrag waar te nemen. Met andere woorden, mensen denken dat hun eigen gedrag relatief vaak voorkomt. Dit verschijnsel staat
Nadere informatieInleiding Motivatie & Leerstijlen. Hoogste scores. Motivatie overzicht. Uw resultaten in een overzicht. Naam:
Rapportage De volgende tests zijn afgenomen: Test Motivatie en Leerstijlenvragenlijst (MLV-M) Status Voltooid Vertrouwelijk Naam Datum onderzoek 12 mei 2014 Emailadres Inleiding Motivatie & Leerstijlen
Nadere informatieLISS panel (MESS project)
1 26-5-2011 LISS panel (MESS project) Online panel van 5000 households, 8000 personen Traditionele kanssteekproef Voor wetenschappelijk gebruik, gratis! Iedere maand online vragenlijsten Migranten panel
Nadere informatiePERSONAL CARE WHITEPAPER JONGERE VROUWEN STAAN MEER OPEN VOOR HET PROBEREN VAN NIEUWE PRODUCTEN 55% VAN NEDERLANDERS
WHITEPAPER PERSONAL CARE 55% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR EEN NIEUWE AANBIEDER OP HET GEBIED VAN PERSOONLIJKE VERZORGING JONGERE VROUWEN STAAN MEER OPEN VOOR HET PROBEREN VAN NIEUWE PRODUCTEN Vrouwen
Nadere informatieEerste resultaten cultuursurvey Maastricht 2017 versie mei 2018
Eerste resultaten cultuursurvey Maastricht 2017 versie mei 2018 In november en december 2017 ontvingen 12.000 inwoners van Maastricht van zes jaar en ouder een lijst met vragen over cultuurbeoefening,
Nadere informatieLeidenPanel. Energiegebruik. BELEIDSONDERZOEK I I
LeidenPanel Energiegebruik BELEIDSONDERZOEK 071-516 5123 I info@leidenincijfers.nl I www.leidenincijfers.nl Inleiding De gemeente Leiden werkt aan een warmtevisie. Om te peilen hoe inwoners omgaan met
Nadere informatieTV reclame creëert sterke en blijvende emotionele banden met het merk
TV reclame creëert sterke en blijvende emotionele banden met het merk Leveraging Synergy and Emotion in a Multi-platform World A Neuroscience-Informed Model of Engagement, Journal of Advertising Research
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn meer dan 3 miljard mensen afhankelijk van biomassa brandstoffen zoals hout en houtskool om in hun dagelijkse energie behoefte te voorzien. Het gebruik van deze
Nadere informatieOpvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen
FACTSHEET Thema: Veiligheid, Opvattingen van Amsterdammers over tolerantie jegens homoseksuelen Publicatiedatum: oktober 2010 Bron: Bureau O+S Toelichting Ingevoegd rapport geeft goed weer hoe Amsterdammers
Nadere informatieRapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren
Rapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren Stichting toetsing verzekeraars Datum: 8 februari 2016 Projectnummer: 2015522 Auteur: Marit Koelman Inhoud 1 Achtergrond onderzoek 3 2
Nadere informatieEssays on Multichannel Customer Management
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Essays on Multichannel Customer Management Samenvatting Proefschrift door Umut Konuş Samenvatting Inleiding Multikanaal klantmanagement is een belangrijk vraagstuk bij veel
Nadere informatieHogere Verleidingskunde. Van marketing / psychologie 1.0.. naar marketing / psychologie 3.0
Hogere Verleidingskunde Van marketing / psychologie 1.0.. naar marketing / psychologie 3.0 Even voorstellen Werkzaam bij: Partner 5plus1 Stichting Duurzame Winkelstraat oprichter/ dagelijks bestuur Nyenrode
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatieOPVOEDEN KUN JE LEREN Onderzoek 1 naar het opvoeden van kinderen onder ouders in opdracht van het Ministerie voor Jeugd en Gezin
OPVOEDEN KUN JE LEREN Onderzoek 1 naar het opvoeden van onder ouders in opdracht van het Ministerie voor Jeugd en Gezin JORIS DE JONGH MSC ODETTE VLEK MSC AMSTERDAM, SEPTEMBER 2009 OPVOEDEN KUN JE LEREN
Nadere informatieDuurzaam gedrag. 18 april 2017 Anjo Travaille
Duurzaam gedrag 18 april 2017 Anjo Travaille Waar of niet waar? Duurzame energie is belangrijk Bewustwording is vaak de belangrijkste stap voor energiebesparing Keuzes van managers en bestuurders zijn
Nadere informatieNederlanders en Financiën
Nederlanders en Financiën Nederlanders hebben een beter inzicht in hun financiën dan pakweg 10 jaar geleden. (Nibud 2015) 85% 83% 85% 80% Wil controle over zijn financiën. Haalt voldoening uit het op orde
Nadere informatieYes We Can Fellow onderzoek
Yes We Can Fellow onderzoek Resultaten 2017 1 Inhoud Inleiding... 3 Respons... 3 Eigenschappen responsegroep... 3 Enkelvoudige of meervoudige problematiek... 4 Zorg voorafgaand aan opname... 4 Situatie
Nadere informatieWhitepaper: Segmentatie in marketing. Stationsplein EX Hilversum +31 (0)
Whitepaper: Segmentatie in e-mailmarketing Stationsplein 12-1 1211 EX Hilversum +31 (0) 35 531 1115 Segmentatie in e-mailmarketing Hoe verbeter in mijn e-mail campagnes? Vaak wordt er uitvoerig A-B getest,
Nadere informatieVan marketeer naar verleider. Neuromarketing in de praktijk
Van marketeer naar verleider Neuromarketing in de praktijk Inleiding Neuromarketing Bedankt voor uw interesse in Van marketeer naar verleider, neuromarketing in de praktijk. De combinatie van e-mail en
Nadere informatieAnder verleden, gedeelde vrijheid
Ander verleden, gedeelde vrijheid BETROKKENHEID VAN TWEEDE EN DERDE GENERATIE TURKSE EN MAROKKAANSE NEDERLANDERS BIJ DE HERDENKING EN VIERING OP 4 EN 5 MEI Mehmet Day Hans Bellaart Suzan de Winter-Koçak
Nadere informatieGfK Group Media RAB Radar- Voorbeeldpresentatie Merk X fmcg. Februari 2008 RAB RADAR. Radio AD Awareness & Respons. Voorbeeldpresentatie Merk X
RAB RADAR Radio AD Awareness & Respons Voorbeeldpresentatie Inhoud 1 Inleiding 2 Resultaten - Spontane en geholpen bekendheid - Herkenning radiocommercial en rapportcijfer - Teruggespeelde boodschap -
Nadere informatieHet EnschedePanel over duurzaamheid
Het EnschedePanel over duurzaamheid Resultaten peiling EnschedePanel 7 april 2010 Over dit onderzoek De leden van het EnschedePanel zijn enkele vragen voorgelegd over het stimuleren van duurzaam gedrag.
Nadere informatieMaatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij
Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid
Nadere informatieFinanciële opvoeding. September 2007
Financiële opvoeding September 2007 Inhoud INHOUD... 1 1 INLEIDING... 2 1.1 AANLEIDING... 2 1.2 METHODE VAN ONDERZOEK... 2 1.3 ACHTERGRONDVARIABELEN... 3 LEESWIJZER... 4 2 ZAKGELD EN KLEEDGELD... 5 2.1
Nadere informatieEnergiebesparing & huishoudens
1. Praktijk Wat is het probleem? Op welke knoppen kun je drukken? Amsterdam Smart City Smart Challenge! Energiebesparing in stedelijke omgeving Veel projecten in kantoren, huizen, bedrijven! 11 bedrijven!
Nadere informatieFinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager
FinQ 2018 Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager 14-1-2019 Projectnummer B3433 Achtergrond van de FinQ monitor Nederlanders in staat
Nadere informatieWhitepaper Verbindend communiceren In 4 stappen effectief feedback geven
Whitepaper Verbindend communiceren In 4 stappen effectief feedback geven De 4 stappen Je communiceert de hele dag en meestal hebben wij het gevoel dat dat ons best goed afgaat, toch? Pas op het moment
Nadere informatieBewustwording en duurzaamheid
Bewustwording en duurzaamheid Onderzoek naar groen bewustzijn en groen gedrag onder UvA en HvA studenten Lieke Dreijerink Jan Uitzinger Amsterdam, 17 maart 201 IVAM Inzicht in duurzaamheid Plantage Muidergracht
Nadere informatieInsights based on innersight
Marcom 2012 Pieter Paul Verheggen Martin de Munnik neuroviews & interviews Insights based on innersight Beslissingen worden voor 95% onbewust genomen..,..het is een emotioneel en automatisch proces......dat
Nadere informatieEénVandaag en Nibud onderzoeken armoede
EénVandaag en Nibud onderzoeken armoede Doel Armoede is geen eenduidig begrip. Armoede wordt vaak gemeten via een inkomensgrens: iedereen met een inkomen beneden die grens is arm, iedereen er boven is
Nadere informatieResultaten peiling Enschedepanel Woonwensen en bouwkavels
Resultaten peiling Enschedepanel Woonwensen en bouwkavels Inleiding Onder de leden van het EnschedePanel is in maart/april 2017 een enquête gehouden. Deze vragenlijst is ook opengesteld voor niet-leden.
Nadere informatieHOE GA JE OM MET. Voor mij geen verandering IN 'T KORT. Een whitepaper over herkennen van weerstand en mogelijke interventies
M A A R T, 2 0 1 9 HOE GA JE OM MET WEERSTAND? Een whitepaper over herkennen van weerstand en mogelijke interventies Voor mij geen verandering Je herinnert je vast een situatie waarin je moest veranderen
Nadere informatieInformatiebehoefte Dordt DE BIBLIOTHEEK ALS INFORMATIESPECIALIST
Informatiebehoefte Dordt DE BIBLIOTHEEK ALS INFORMATIESPECIALIST Inhoud 1. Conclusies 2. Figuren en tabellen De Dordtse samenleving verandert, en de bibliotheek verandert mee. Samen met de gemeente heeft
Nadere informatieLesbrief Meneer Beer
Lesbrief Meneer Beer Het verhaal Het verhaal gaat over Meneer Beer. Hij is verliefd op een prachtig berinnetje, maar hij durft het haar niet te vertellen. Hij vindt zichzelf maar een eenvoudige beer. Om
Nadere informatieSamenvatting Proefschrift Fostering Monitoring and Regulation of Learning Mariëtte H. van Loon, Universiteit Maastricht
Samenvatting Proefschrift Fostering Monitoring and Regulation of Learning Mariëtte H. van Loon, Universiteit Maastricht Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar metacognitieve vaardigheden van leerlingen
Nadere informatieStadjers over energie en energiebesparing. Een Stadspanelonderzoek
B A S I S V O O R B E L E I D Stadjers over energie en energiebesparing Een Stadspanelonderzoek Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering van
Nadere informatieIMPACTMETING VAN BRIGHT ABOUT MONEY
IMPACTMETING VAN BRIGHT ABOUT MONEY IMPACTMETING VAN BRIGHT ABOUT MONEY - eindrapport - Y. Bleeker MSc (Regioplan) dr. M. Witvliet (Regioplan) dr. N. Jungmann (Hogeschool Utrecht) Regioplan Jollemanhof
Nadere informatieUitslag enquête Energiemarkt 2018
Uitslag enquête Energiemarkt 201 Onderdeel 1: Wie bent u? 1: koop/huur woning 2: appartement/ 3: Welke straat? grondgebonden woning 3 koopwoningen 22 appartementen 13 x Laan van het Kwekebos 31 huurwoningen
Nadere informatieVoorbeeldcase RAB RADAR
Voorbeeldcase RAB RADAR Radio AD Awareness & Respons Private Banking (19725) Inhoud 2 Inleiding Resultaten - Spontane en geholpen merkbekendheid - Spontane en geholpen reclamebekendheid - Herkenning radiocommercial
Nadere informatieEen onderzoek naar visuele en verbale denkvoorkeuren en vaardigheden bij leerlingen van groep 6 en 7
Beelddenken: Een onderzoek naar visuele en verbale denkvoorkeuren en vaardigheden bij leerlingen van groep 6 en 7 Een samenvatting van het wetenschappelijk onderzoek naar beelddenken Inhoudsopgave Inleiding
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal der Staten Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal der Staten Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Ministerie van Turfmarkt 147 Den Haag Postbus
Nadere informatieVICTIMS IN MODERN SOCIETY
VICTIMS IN MODERN SOCIETY (VICTIMS-PROJECT) Fonds Slachtofferhulp in samenwerking met CentERdata en dr. P.G. van der Velden VICTIMS IN MODERN SOCIETY 2018 (VICTIMS-PROJECT) Fonds Slachtofferhulp in samenwerking
Nadere informatieHouding van ouders ten aanzien van het rookgedrag van jongeren van jaar
Grote Bickersstraat 74 1013 KS Amsterdam Postbus 247 1000 AE Amsterdam t 020 522 54 44 f 020 522 53 33 e info@tns-nipo.com www.tns-nipo.com Consumer & Media Rapport Houding van ouders ten aanzien van het
Nadere informatieIn dit onderzoek is onderzocht wat er vanuit het Jan van Brabant college nodig is voor havo en vwo mentoren om een beter en uniformer profiel- en
In dit onderzoek is onderzocht wat er vanuit het Jan van Brabant college nodig is voor havo en vwo mentoren om een beter en uniformer profiel- en studiekeuzetraject uit te voeren aan hun leerlingen. Het
Nadere informatieSociale samenhang in Groningen
Sociale samenhang in Groningen Goede contacten zijn belangrijk voor mensen. Het blijkt dat hoe meer sociale contacten mensen hebben, hoe beter ze hun leefsituatie ervaren (Boelhouwer 2013). Ook voelen
Nadere informatieUitkomsten onderzoek Ondernemingsplan Mitros 2014-2017
Uitkomsten onderzoek Ondernemingsplan Mitros 2014-2017 Mitros is bezig met het maken van plannen voor de periode 2014-2017. Wat Mitros in die periode gaat doen, wordt aangegeven in een zogenaamd ondernemingsplan.
Nadere informatiePresentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek
Presentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek Pauline van Esterik-Plasmeijer Voorzitter Projectgroep Onderzoek Fred van Raaij Hoogleraar Economische psychologie, Universiteit van Tilburg Den Haag,
Nadere informatie2 Emoties in de spreekkamer
Welkom! Welkom bij de zesde PanelCom nieuwsbrief. Als lid van PanelCom houden wij u op de hoogte van onderzoeken waar u aan kunt meewerken én de onderzoeken waar u mogelijk aan hebt meegewerkt. Wij waarderen
Nadere informatieOnderzoek De keuzes in een keuzemenu
Onderzoek De keuzes in een keuzemenu Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Voorwoord 3 1 Categorie Klantherkenning 4 1.1 Telefonisch keuzemenu 4 1.2 Spraakgestuurd 5 2 Categorie Attitude/Inrichting 6 2.1 Volgorde
Nadere informatieHoofdstuk 8. Openbare Bibliotheek
Hoofdstuk 8. Openbare Bibliotheek Samenvatting Van alle volwassen Leidenaren bezoekt vier op de tien respondenten wel eens een vestiging van de Leidse Openbare Bibliotheek. De meeste bezoekers zeggen over
Nadere informatieSamenvatting en conclusies
Samenvatting en conclusies Plan- en procesevaluatie van de scholing van gevangenispersoneel in Verbal Judo Het onderzoek Verbal Judo (Thompson, 1984) is een methode waarbij mensen anderen op een kalme
Nadere informatieOnderzoek Inwonerspanel: Geinbeat (Cityplaza) Festival
1 (12) Onderzoek Inwonerspanel: Auteur Tineke Brouwers Respons onderzoek Op 26 maart kregen de panelleden van 18 jaar en ouder (1.155 personen) een e-mail met de vraag of zij digitaal een vragenlijst over
Nadere informatiehet psychisch functioneren van de ouder, de tevredenheid van de ouders met de (huwelijks)relatie en de gezinscommunicatie. Een beter functioneren van
9 Samenvatting 173 174 9 Samenvatting Kanker is een veel voorkomende ziekte. In 2003 werd in Nederland bij meer dan 72.000 mensen kanker vastgesteld. Geschat wordt dat het hier in 9.000 gevallen om mensen
Nadere informatieNeuromarketing. Ontdek en benut de mening van het brein. Eline L.E. de Vries, MSc. Rapport RUGCIC ISBN
Neuromarketing Ontdek en benut de mening van het brein Eline L.E. de Vries, MSc. Rapport RUGCIC-2013-01 ISBN 978-90-367-5936-6 CIC 2 Inhoudsopgave Managementsamenvatting pag. 3 Waarom Neuromarketing? pag.
Nadere informatieEffectief feedback geven. Mart Calff, medisch psycholoog
Effectief feedback geven Mart Calff, medisch psycholoog Aanspreken van een collega Een collega aanspreken op ongewenst gedrag is voor de meesten van ons een lastige beslissing. Voordat we besluiten om
Nadere informatieArbeidsconflict en inzetbaarheid
VeReFi Congres I Denken in mogelijkheden I 11 april 2017 Arbeidsconflict en inzetbaarheid Frank Emmelot en Hanneke Schinkel Wat is een conflict? (Een conflict is) een proces dat begint wanneer een individu
Nadere informatieUitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc.
Uitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc. Over het FinQ onderzoek: Het FinQ onderzoek is in 2018 uitgevoerd door Motivaction. Voor de inhoudelijke begeleiding van het onderzoek,
Nadere informatieHow to present online information to older cancer patients N. Bol
How to present online information to older cancer patients N. Bol Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Goede informatievoorziening is essentieel voor effectieve
Nadere informatieDeventer Digipanel Energiebesparend gedrag Juni 2013
Deventer Digipanel Energiebesparend gedrag Juni 2013 Uitgave : Team Kennis en Verkenning Naam : Jaap Barink Telefoonnummer : (0570) 693369 Mail : j.barink@deventer.nl 2 Introductie Team Kennis en Verkenning
Nadere informatieEERLIJKE MENING: ANONIMITEIT: ONDERDELEN
Deze vragenlijst sluit aan op de vragenlijst die je eerder hebt ingevuld over wetenschap en techniek in het basisonderwijs. Door de eerste en de tweede vragenlijst van een groep leerkrachten te vergelijken
Nadere informatieEffectief vloggen Toepassen van persuasive design als je een vlogger bent.
Effectief vloggen Toepassen van persuasive design als je een vlogger bent. Laura Schutte MS303B Vloggen lijkt erg makkelijk. Je filmt je dagelijkse leven en je deelt dit op internet, met name op YouTube.
Nadere informatieChecklist voor succesvolle huis aan huis campagnes
Checklist voor succesvolle huis aan huis campagnes Inleiding Wekelijks krijg je pakken met reclamefolders door de brievenbus. En dat is niet zonder reden. De folders zijn uitstekende middelen om consumenten
Nadere informatieDe invloed van Vertrouwen, Relatietevredenheid en Commitment op Customer retention
De invloed van Vertrouwen, Relatietevredenheid en Commitment op Customer retention Samenvatting Wesley Brandes MSc Introductie Het succes van CRM is volgens Bauer, Grether en Leach (2002) afhankelijk van
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in dutch)
Samenvatting (Summary in dutch) 74 Samenvatting Soms kom je van die stelletjes tegen die alleen nog maar oog hebben voor elkaar. Ze bestellen hetzelfde ijsje, maken elkaars zinnen af en spiegelen elkaar
Nadere informatieTerugkoppeling resultaten peiling levensstijl
Terugkoppeling resultaten peiling levensstijl Peiling EnschedePanel december 2009 30 maart 2010 In december 2009 hebben alle panelleden een vragenlijst ontvangen over levenswaarden/levensinstelling. In
Nadere informatieBegrippenlijst Inzicht in de wereld van big data, marketing en analyse
Begrippenlijst Inzicht in de wereld van big data, marketing en analyse 4orange, 13 oktober 2015 Hogehilweg 24 1101 CD Amsterdam Zuidoost www.4orange.nl 2 Inhoud Achtergrond & Aanleiding... 3 A... 3 B...
Nadere informatieHoofdstuk 23 Discriminatie
Hoofdstuk 23 Discriminatie Samenvatting Van de zes voorgelegde vormen van discriminatie komt volgens Leidenaren discriminatie op basis van afkomst het meest voor en discriminatie op basis van sekse het
Nadere informatieWonen zonder partner. Arie de Graaf en Suzanne Loozen
Arie de Graaf en Suzanne Loozen In 25 telde Nederland 4,2 miljoen personen van 18 jaar of ouder die zonder partner woonden. Eén op de drie volwassenen woont dus niet samen met een partner. Tussen 1995
Nadere informatieKlinisch redeneren. José Harmsen Goossens Docent verpleegkunde Hogeschool van Amsterdam Verpleegkundig consulent geriatrie AMC Amsterdam
Klinisch redeneren José Harmsen Goossens Docent verpleegkunde Hogeschool van Amsterdam Verpleegkundig consulent geriatrie AMC Amsterdam DISCLOSURE BELANGEN SPREKER (potentiële) belangenverstrengeling Geen
Nadere informatieHet Inleveren van Goederen bij Kringloopbedrijf De Beurs: Gedragsdeterminantenonderzoek en Klanttevredenheidsonderzoek.
Het Inleveren van Goederen bij Kringloopbedrijf De Beurs: Gedragsdeterminantenonderzoek en Klanttevredenheidsonderzoek. Bacheloronderzoek Communicatiewetenschap M. L. Kampman Het Inleveren van Goederen
Nadere informatieSpecial advertising: SBS ident Spots DVJ Insights
Special advertising: SBS ident Spots DVJ Insights Lucas Hulsebos & Anneke Kuipers November 2015 Inleiding 2 Inleiding SBS biedt adverteerders de mogelijkheid om via special advertising betere effecten
Nadere informatie63% getrouwd of samenwonend 60% rijtjeshuis of 2- kapswoning
Samenvatting onderzoeksresultaten Consument & Tuinmarkt (c) 2012 Roy Noordhoek Wie is zij? Het eerste deel van de kwantitatieve enquête is er, in lijn met de WIE vraag uit het Strategic Consumer Insights
Nadere informatie