Monitor consumentenmarkt elektriciteit en gas

Transcriptie

1 Monitor consumentenmarkt elektriciteit en gas 2010 Energiekamer Nederlandse Mededingingsautoriteit Den Haag, februari 2011 Tessa Schalm Jeroen Cordeweners Matthias Noorlander Elisa Kahl Energiekamer 1/65 februari 2011

2

3 Inhoud Managementsamenvatting...5 Speerpunten in Inleiding en leeswijzer Vraag naar producten: consument kiest voor vast Looptijd en prijszetting van producten Groene stroom Prijzen: stijgende prijzen, grote verschillen Prijsontwikkeling Tariefbeoordeling leveringstarieven Prijsverschillen De energieprijzen in perspectief Toegang en concentratie: toetreden makkelijker, groeien in de niches Concentratie Spelers op de kleinverbruikersmarkt Drempels Overstappen: wordt steeds vanzelfsprekender Overstapcijfers Overstapgedrag Transparantie: begrijpt de consument wat hij kiest? Inzichtelijkheid van de markt Vergelijkbaarheid van informatie Klantenwerving Consuwijzer Vertrouwen van de consument in de energiemarkt Dienstverlening: eigen leverancier doet het goed Tevredenheid over dienstverlening Klachtenafhandeling Telefonische Bereikbaarheid Tijdigheid...63 Bijlage...65 Energiekamer 3/65 februari 2011

4 Energiekamer 4/65 februari 2011

5 Managementsamenvatting In deze monitor onderzoekt de Energiekamer NMa ontwikkelingen 1 op de energiemarkt voor kleinverbruikers (consumenten). Aan de hand hiervan identificeert de Energiekamer NMa eventuele knelpunten in deze markt. 2 Deze Monitorrapportage beschrijft de energiemarkt voor consumenten aan de hand van zes indicatoren die allen relevant zijn voor de werking van de markt. Hieronder volgt een samenvatting aan de hand van deze indicatoren. Vraag naar producten: consument kiest voor vast Een meerderheid van de consumenten heeft inmiddels een contract voor bepaalde termijn. Dit aandeel is door de jaren heen steeds groter geworden en bedraagt in 2010 voor elektriciteit en voor gas ongeveer 60%. Bij contracten voor bepaalde termijn gaat het vooral om contracten voor één en drie jaar. De meeste contracten voor één jaar hebben een variabel tarief (71% voor elektriciteit en 77% voor gas). Dual fuel contracten zijn contracten waarbij gas en elektriciteit wordt afgenomen bij dezelfde leverancier. Per 1 juli 2010 betrof ruim driekwart van alle contracten (77%) dual fuel contracten. Een dergelijk contract kan voordelig zijn voor consumenten in verband met mogelijke combinatiekortingen. Prijsvergelijkingswebsites voor energie hebben vooral concurrerende aanbiedingen voor dual fuel contracten. Consumenten hebben weinig inzicht en kennis van de verschillen tussen contractvormen en de consequenties daarvan 3. Daarom is het extra belangrijk dat energieleveranciers consumenten voorzien van duidelijke en volledige informatie. Het aandeel consumenten dat groene stroom afneemt stijgt licht. Eén derde van de consumenten is bereid om ook meer te betalen voor groene stroom. Prijzen: stijgende prijzen, grote verschillen In de eerste helft van 2009 daalden de energieprijzen fors door de gedaalde olieprijs. In 2010 stijgt de prijs voor een dual fuel contract voor een gemiddeld huishouden licht. Het verschil tussen de gemiddelde verkoopprijs en de gemiddelde inkoopprijs is in 2010 groter geworden. De Energiekamer NMa toetst alle leveringstarieven op redelijkheid. In deze toets worden de inkoopkosten en het verschil tussen verkoopprijs en inkoopprijs meegenomen. Wanneer tarieven onredelijk worden bevonden kan de Energiekamer NMa een maximum tarief opleggen. Ook in 2010 heeft dit er in een aantal gevallen toe geleid dat leveranciers hun tarieven hebben verlaagd. Er bestaan grote prijsverschillen tussen leveranciers. Deze verschillen zijn het grootst op de gasmarkt. Op prijsvergelijkingssites worden vaak actiekortingen gegeven, hetgeen leidt tot nog grote prijsverschillen. Consumenten ervaren de energieprijzen als hoog. Desondanks wordt de prijs lager ingeschat dan vorig jaar en vinden meer mensen de prijzen acceptabel. Consumenten willen meer overheidscontrole en invloed op het prijsbeleid van energiebedrijven dan nu in hun ogen het geval is. Dit mag ten koste gaan van marktwerking. Een meerderheid vreest dat de energie over tien jaar erg duur zal zijn als de energiebedrijven helemaal hun eigen gang kunnen gaan. 1 Deze Monitor bestrijkt de periode juli 2009 tot en met juli Naast deze Monitor Consumentenmarkt publiceert de Energiekamer NMa gelijktijdig de Monitor Groothandelsmarkten Elektriciteit en Gas 3 Rapport Marktonderzoek naar de stand van zaken op de energiemarkt, Market Response, september 2010 Energiekamer 5/65 februari 2011

6 Toegang en concentratie: toetreden makkelijker, groeien in de niches Het aantal spelers op de energiemarkt neemt toe; ook het marktaandeel van nieuwkomers stijgt geleidelijk. Op 1 juli 2010 bedroeg het marktaandeel van de drie grootste spelers op de markt 81% voor elektriciteit en 79% voor gas. In de zes jaar sinds de volledige liberalisering van de energiemarkt is het gezamenlijk marktaandeel van homegrown nieuwkomers gestegen van 6% naar 12%. Dit aandeel moet worden gedeeld met relatief veel partijen. Naast de prijsvechters zijn er nu ook spelers die zich op een bepaalde doelgroep richten. Er bestaan twee belangrijke groeibelemmeringen voor leveranciers; de eerste is de mate waarin consumenten bereid zijn om over te stappen en de tweede wordt gevormd door de gebrekkige werking van de groothandelsmarkt. Recente ontwikkelingen duiden erop dat de werking van de gasmarkt binnen afzienbare tijd zal verbeteren. Hiervan zal ook de leveringsmarkt profiteren. Het nieuwe marktmodel beoogt de marktstructuur te vereenvoudigen, onder andere door leveranciers aan te wijzen als aanspreekpunt voor de consument voor administratieve (klant)processen. Overstappen: wordt steeds vanzelfsprekender Sinds de liberalisering van de energiemarkt in 2004 is inmiddels de helft van de consumenten veranderd van leverancier of van contract. Zo n 60 % van de overstappers is overgestapt naar een andere leverancier; de overige 40% is bij de eigen leverancier van contract veranderd, meestal van een variabel naar een vast contract. Het totale aandeel van de consumenten dat overstapt, is in 2010 licht gedaald ten opzichte van 2009 (van gemiddeld 11,3% naar 10,2% voor elektriciteit en gas). In 2008 en 2009 nam het percentage consumenten dat van plan was om over te stappen van energiebedrijf toe (van 23% tot 29%); in 2010 neemt dit percentage af (24%). De belangrijkste reden om niet over te stappen is tevredenheid met de eigen leverancier. Voorheen gaven mensen ook nog wel eens aan bang te zijn voor administratieve rompslomp als reden om niet over te stappen. De angst voor gedoe is ten opzichte van vorig jaar echter significant afgenomen. Prijs speelt bij de beslissing om over te stappen nog altijd de grootste rol. Consumenten die eenmaal zijn overgestapt, zijn sneller geneigd om nogmaals een overstap te maken. Recente overstappers zijn, nog meer dan de representatieve groep, tevreden over de verwerking van een overstap. Transparantie: begrijpt de consument wat hij kiest? Het vertrouwen van consumenten in de energiemarkt is niet hoog, maar neemt wel iets toe. De energiemarkt kenmerkt zich (nog) niet door inzichtelijkheid. Consumenten die recent zijn overgestapt vinden de energiemarkt nog minder inzichtelijk dan de gemiddelde consument. Consumenten hebben weinig kennis van de verschillende contractvormen en zien ook geen wezenlijke verschillen tussen de energieleveranciers en de producten die zij aanbieden. Tegelijkertijd hebben ze wel behoefte om prijzen en kwaliteit van dienstverlening van energieleveranciers te vergelijken. Op de markt is inmiddels een flink aantal prijsvergelijkers voor energie actief. Deze prijsvergelijkers bieden met hun websites een goed instrument om energiebedrijven en prijzen te vergelijken 4. In praktische zin blijft het voor consumenten echter moeilijk om deze vergelijking te maken. Dit heeft vooral te maken met het grote aanbod. Tegelijkertijd geeft een meerderheid van de consumenten aan dat het wel lonend is om een vergelijking te maken. 4 _tcm pdf Energiekamer 6/65 februari 2011

7 Klantenwerving blijft zijn negatieve imago behouden. Consumenten vinden de aangeboden informatie wel duidelijker dan in voorgaande jaren. Uit signalen van ConsuWijzer blijkt dat werving minder vragen en klachten oplevert. Recente overstappers zijn minder negatief over de informatie bij klantenwerving en de vergelijkbaarheid van informatie van verschillende energieleveranciers dan de gemiddelde consument. De overstappers lijken beter in staat de informatie te doorgronden doordat zij ervaring hebben met het overstapproces. Dienstverlening: eigen leverancier doet het goed Ruim driekwart van de consumenten (78%) is (heel) tevreden met de dienstverlening van de eigen leverancier. Meer mensen vinden dat de verwerking van een overstap goed gaat. De meeste problemen die zich nog voordoen tijdens het overstapproces hebben te maken met onduidelijkheden over de ingangsdatum, met de opzegging van het oude contract en met de meterstanden. De energierekening, en dan met name kwesties rondom meterstanden, zorgt ook voor de meeste vragen en klachten bij ConsuWijzer. Met de introductie van de slimme meter zal het eenvoudiger en minder foutgevoelig worden om correcte meterstanden te verzamelen. Het onderzoek naar de afhandeling van klachten van de Energiekamer NMa 5 laat zien dat er op het gebied van de klachtenafhandeling nog veel verbetering mogelijk is. 5 %20v%203%200%20( )_tcm pdf Energiekamer 7/65 februari 2011

8 Speerpunten in 2011 De in deze monitor geschetste marktontwikkelingen zijn mede aanleiding voor de Energiekamer NMa om in 2011 het toezicht toe te spitsen op de onderstaande drie punten. 1. Randvoorwaarden voor een goedwerkende gereguleerde markt De Energiekamer NMa hecht groot belang aan een goede markstructuur als fundament voor een steeds beter werkende markt. Daarom houdt zij vinger aan de pols bij marktconcentratie en toetredings- en groeidrempels in de energiemarkt. Toe- en uittreding van de markt zonder onnodige drempels en voldoende groeimogelijkheden zijn van belang voor goede marktwerking. Sinds de liberalisering van de energiemarkt in 2004 stijgt het gezamenlijk marktaandeel van nieuwkomers geleidelijk. Dit aandeel moet wel gedeeld worden met relatief veel nieuwe partijen. Er zijn nog steeds prijsverschillen tussen leveranciers en de energiemarkt kent ook steeds meer actieproducten. In 2011 is er in het toezicht op marktstructuur extra aandacht voor het level playing field voor leveranciers. Daarbij speelt bijvoorbeeld de vraag in hoeverre het al dan niet geïntegreerd zijn (geweest) met een netbeheerder invloed op hun marktpositie heeft. De invoering van het nieuwe marktmodel zal invloed hebben op de positie van de leveranciers ten opzichte van de netbeheerders. De Energiekamer NMa houdt ook toezicht op redelijke tarieven en voorwaarden. Door vergunningverlening zorgt de Energiekamer NMa ervoor dat er geen onbetrouwbare leveranciers in de markt kunnen opereren. 2. Betrouwbare processen die aansluiten bij de beleving van consumenten De basics op de energiemarkt zijn op orde; er lijkt meer rust te komen op de markt. De tevredenheid over de totale dienstverlening van de energiebedrijven stabiliseert op hoog niveau en neemt op sommige aspecten zelfs toe. Deze stijging komt deels door de invloed van de Energiekamer NMa, maar is vooral de verdienste van de energiebedrijven zelf. Problemen rondom meterstanden vormen nog een zorgpunt. De Energiekamer NMa zet het met de sector ingezette traject om op dit punt tot verbeteringen te komen in 2011 voort. Invoering van slimme meters zal ook bijdragen aan verbeteringen in het meetproces. De invoering van het nieuwe marktmodel is een aandachtspunt voor de Energiekamer NMa. Zij zal er op toezien dat administratieve prestaties in de periode voor en na de invoering van het nieuwe marktmodel op peil blijven. 3. Stimuleren dat consumenten beter kunnen begrijpen wat zij kiezen Transparantie en volledigheid van de informatie vooraf zijn essentieel om het vertrouwen in de energiemarkt te versterken. Leveranciers zijn hier primair voor verantwoordelijk. Ook prijsvergelijkers kunnen een belangrijke rol spelen. De Energiekamer NMa is op dit moment bezig met een vervolgonderzoek naar prijsvergelijkers. In de eerste fase riep zij de prijsvergelijkingssites en de energiebedrijven op om de noodzakelijke verbeteringen in de informatieverschaffing aan consumenten door te voeren. De naleving van de Richtsnoeren Informatieverstrekking heeft de verscherpte aandacht van de Energiekamer NMa. In samenspraak met de leveranciers zal zij ook een modelcontract voor de levering van energie ontwikkelen. Dit zal meer duidelijkheid bieden aan consumenten omdat het bij alle leveranciers dezelfde voorwaarden bevat. Samen met de Consumentenautoriteit blijft de Energiekamer NMa ook in 2011 actief toezicht houden op transparante en eerlijke klantenwerving. Via ConsuWijzer geeft de Energiekamer NMa tot slot consumenten praktische informatie over onder meer hun rechten en plichten op de energiemarkt en de aard van de verschillende energieproducten. Energiekamer 8/65 februari 2011

9 Inleiding en leeswijzer Achtergrond Sinds de liberalisering van de energiemarkt op 1 juli 2004 volgt de Energiekamer van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: Energiekamer NMa) als toezichthouder op de energiesector nauwlettend de ontwikkelingen op de kleinverbruikersmarkten voor elektriciteit en gas. Op grond van artikel 5, lid 2 van de Elektriciteitswet 1998 ziet de Energiekamer NMa er op toe dat deze markten niet-discriminatoir zijn en gekenmerkt worden door daadwerkelijke mededinging en doeltreffende marktwerking. In een goedwerkende energiemarkt presteren aanbieders door concurrentiedruk beter. Dit kan tot verschillende voordelen voor consumenten leiden, zoals scherpere prijzen, een groter productaanbod met meer keuzemogelijkheden en betere dienstverlening. Het functioneren van de energiemarkt wordt echter ook voor een belangrijke deel bepaald door het handelen van consumenten. Naarmate bijvoorbeeld meer consumenten willen overstappen naar een andere leverancier of contract, zullen marktpartijen ook meer deze concurrentiedruk voelen en zodoende geprikkeld worden om scherp te concurreren met andere marktpartijen. Consumenten plukken daarmee de vruchten van de marktwerking. Doel van deze marktmonitor Om de ontwikkelingen op consumentenmarkt voor elektriciteit en gas te kunnen volgen, eventuele knelpunten te identificeren en acties te formuleren ter bevordering van de marktwerking stelt de Energiekamer NMa deze monitorrapportage samen. Aanpak en indicatoren In deze monitorrapportage worden de marktuitkomsten en -structuur van de consumentenmarkt in kaart gebracht alsmede het gedrag van actoren op de markt 6. De verschillende elementen van de marktstructuur vormen tezamen het kader waarbinnen de markt zijn werk kan doen. Behalve de marktstructuur bepaalt ook het gedrag van leverancier en consumenten op de markt wat de marktuitkomsten zullen zijn. Marktuitkomst Wat betreft marktuitkomsten is het belangrijk om in kaart te brengen hoe het productaanbod en de prijzen van leveranciers zich ontwikkelen. Deze onderwerpen komen als eerste aan bod in deze monitor (hoofdstuk 1 en 2). Marktstructuur De concentratie van energieleveranciers op de markt vormt een indicatie voor de concurrentiedruk. Het is voor de marktwerking wenselijk dat leveranciers zonder onnodige drempels toe- en uit kunnen treden en voldoende groeikansen hebben. Toegang en concentratie worden in deze monitor na de marktuitkomsten behandeld (hoofdstuk 3). 6 Voor deze monitor bestaan twee hoofdbronnen van informatie. Net als voorgaande jaren is op basis van een consumentenonderzoek onderzocht hoe consumenten denken over een groot aantal energiegerelateerde zaken. Dit is gecombineerd met analyses van data die de Energiekamer NMa van energieleveranciers verkrijgt. Wanneer sprake is van andere bronnen worden deze vermeld. Verder wordt (voor zover mogelijk) een vergelijking met de resultaten van voorgaande monitorrapportages gemaakt. Energiekamer 9/65 februari 2011

10 Gedrag van marktpartijen Het gedrag van de actoren op de markt bepaalt mede wat de marktuitkomsten zullen zijn. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in het gedrag van leveranciers en dat van consumenten op de energiemarkt. In het hoofdstuk Overstappen (hoofdstuk 4) komt het consumentengedrag aan bod. In de hoofdstukken Transparantie en Dienstverlening wordt tenslotte het gedrag van leveranciers besproken (hoofdstuk 5 en 6). Energiekamer 10/65 februari 2011

11 1 Vraag naar producten: consument kiest voor vast Uit het jaarlijkse consumentenonderzoek van de Energiekamer NMa 7 blijkt dat consumenten bij de keuze voor de leverancier van gas en elektriciteit voornamelijk naar de prijs kijken. In mindere mate weegt de looptijd van het contract mee als keuzefactor. Deze monitor onderscheidt producten voor gas en elektriciteit op twee aspecten: de tariefstelling en de looptijd (beide vast en variabel). Bij elektriciteit geldt ook nog het onderscheid tussen groene en grijze stroom. Een belangrijke contractvorm is verder dual fuel, een contract waarbij zowel gas als elektriciteit wordt afgenomen bij dezelfde leverancier. Vooral op de sites van prijsvergelijkers wordt op dual fuel geconcurreerd; consumenten kunnen hier voordeel behalen in de vorm van bijvoorbeeld combinatiekortingen. 1.1 Looptijd en prijszetting van producten Veel consumenten op contract voor onbepaalde termijn Het gedeelte van de consumenten dat een onbepaalde termijn contract heeft, daalt gestaag. Dit deel is nog steeds relatief groot (voor elektriciteit en voor gas ongeveer 40%). Onbepaalde termijn contracten zijn contracten met een variabele prijszetting. Consumenten die een onbepaalde termijn contract hebben, zijn vooral consumenten die sinds de liberalisering geen overstap naar een andere leverancier hebben gemaakt. Deze consumenten nemen vermoedelijk een minder actieve rol in op de energiemarkt. Deze inactiviteit kan ingegeven worden doordat zij tevreden zijn met de huidige leverancier en met de geleverde producten en diensten. Het is ook mogelijk dat deze groep de overstapdrempels (denk aan angst voor de administratieve rompslomp) als dermate hoog percipieert dat inactiviteit het resultaat is. De inactiviteit van deze groep leidt er mogelijk toe dat deze consumenten onvoldoende profiteren van de voordelen die in de energiemarkt te behalen zijn. Tegelijkertijd hoeft dit niet te betekenen dat consumenten met een bepaalde termijn contract wél een overstap naar een andere leverancier hebben gemaakt. Twintig procent van de consumenten met een bepaalde termijn contract heeft een onbepaalde termijn contract bij zijn huidige leverancier ingeruild voor een contract met een bepaalde termijn. Daarnaast heeft 6% van de consumenten zijn contract met een bepaalde looptijd bij zijn huidige leverancier ingeruild voor een contract met een onbepaalde looptijd. Per 1 juli 2010 betrof ruim drie kwart (77%) van alle contracten van leveranciers een dual fuel contract. Het overige deel van de consumenten heeft een apart contract voor gas en elektriciteit. Sommige consumenten kiezen bewust voor gescheiden contracten. Een ander deel van de consumenten in Nederland heeft geen gasaansluiting en kan daarom geen dual fuel contract afnemen. Een klein deel van de consumenten woont in een deel van Nederland waar van oudsher de levering van gas en elektriciteit door verschillende leveranciers wordt verzorgd. Als een consument in deze situatie nog nooit overgestapt is, blijft deze splitsing tussen gasen elektriciteitsleverancier bestaan. 7 Rapport Marktonderzoek naar de stand van zaken op de energiemarkt, Market Response, september 2010 Energiekamer 11/65 februari 2011

12 Figuur 1 geeft de verdeling weer van de vraag naar respectievelijk elektriciteit- en gascontracten. De vraag naar de verschillende producten in een bepaald jaar wordt weergegeven als het totaal van de verdeling van de verschillende contracttypen op 31 december van elk jaar. Contracten elektriciteit 100% 80% 60% 40% 20% 0% Contracten gas 100% 80% 60% 40% 20% 0% Onbepaald 1 jaar 2 jaar 3 jaar 5 jaar Figuur 1: Afname van soort contract naar looptijd (peildatum 31-december van elk jaar) Uit figuur 1 blijkt dat consumenten steeds meer 1-jarige en 3-jarige contracten afnemen. Een verklaring hiervoor is dat deze contracten actief worden aangeboden aan consumenten, bijvoorbeeld via prijsvergelijkers. In figuur 2 zijn contracten met een bepaalde looptijd uitgesplitst naar het soort tarief (vast of variabel). Hieruit blijkt dat contracten met een looptijd van 3 jaar en langer veelal contracten zijn met een vaste prijszetting. Eénjarige contracten zijn vaker contracten met een variabele prijszetting. Voor gas, en in iets mindere mate voor elektriciteit geldt dat éénjarige contracten met een variabele prijszetting relatief vaak worden afgesloten (gas; gemiddeld 77%, elektriciteit 71%). Energiekamer 12/65 februari 2011

13 Elektriciteit 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1 jaar 2 jaar 3 jaar 5 jaar Gas 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1 jaar 2 jaar 3 jaar 5 jaar Vas t Variabel Figuur 2: Ccontracten met een bepaalde looptijd naar het soort tarief (peildatum ) Via prijsvergelijkers worden dual fuel combinaties voor één jaar met een vaste prijszetting voor elektriciteit en een variabele prijszetting voor gas vaak aantrekkelijk gemaakt (zie het kader op de volgende bladzijde). Duidelijke informatie over contracten noodzakelijk Consumenten kunnen niet goed aangeven wat de consequenties zijn van een keuze voor een bepaalde contractvorm. Aan de hand van stellingen is in het consumentenonderzoek getoetst in hoeverre consumenten kennis hebben van de verschillen tussen contractvormen. Op een stelling als de prijzen van vaste en variabele contracten verschillen soms flink, omdat de prijzen van variabele contracten de markt volgen en vaste contracten niet geeft slechts 36% van de consumenten aan dat dit juist is. Geen enkele stelling werd volgens een meerderheid van de consumenten juist bevonden. Ook geeft een kwart van de consumenten aan geheel niet te weten of bepaalde stellingen juist of onjuist zijn. Er blijkt ook onduidelijkheid te bestaan over de opzegmogelijkheden van een contract. Dit sluit aan bij de bevindingen die gedaan zijn in het prijsvergelijkersonderzoek dat de Energiekamer NMa in samenwerking met de Consumentenautoriteit in de eerste helft van 2010 heeft uitgevoerd (zie kader over het vast-variabele energieproduct en ook paragraaf Energiekamer 13/65 februari 2011

14 5.2). Als consumenten een weloverwogen beslissing willen nemen om een contract af te sluiten, moeten ze wel weten wat de verschillen zijn tussen de aangeboden contractvormen. Energieleveranciers moeten consumenten dan ook heldere en duidelijke informatie verstrekken over energiecontracten. De Energiekamer NMa verschaft via ConsuWijzer informatie aan consumenten over de aard van energieproducten en de onderlinge verschillen. Het vast-variabele energieproduct Een dual fuel pakket voor een bepaalde termijn met een vaste prijs voor elektriciteit en een variabele prijs voor gas wordt veelvuldig aangeboden. Een dergelijk aanbod gaat in de meeste gevallen gepaard met een actie, zoals een korting op het tarief of een eenmalig geld terug aanbod. Dergelijke aanbiedingen kunnen aantrekkelijk zijn voor consumenten, maar consumenten moeten wel goed op de hoogte zijn van de tarieven en voorwaarden bij een dergelijk contract. Zo moet een consument beseffen dat bij een tussentijdse tariefstijging voor gas het beoogde voordeel lager kan uitvallen dan verwacht. Voor energieleveranciers zijn vast-variabel combinaties een mogelijkheid om voor consumenten aantrekkelijke aanbiedingen financieel sluitend te kunnen maken. In de eerste helft van 2010 heeft de Energiekamer NMa samen met de Consumentenautoriteit onderzoek gedaan naar de informatieverstrekking van prijsvergelijkingssites. Bij de afronding van het onderzoek zijn energieleveranciers en prijsvergelijkers door de toezichthouders gewezen op het belang van transparantie bij aanbiedingen met vast-variabele combinaties. Voor consumenten is bij zulke aanbiedingen onvoldoende duidelijk wat de eventuele consequenties zijn van het kiezen voor een product met een (gedeeltelijk) variabel tarief. De Energiekamer NMa heeft de energieleveranciers daarnaast in juli 2010 per brief laten weten dat de NMa handhavend gaat optreden wanneer de leveranciers de Richtsnoeren Informatieverstrekking niet naleven. Deze Richtsnoeren schrijven een duidelijke en transparante informatievoorziening aan de consument voor, of het nu gaat om websites, reclames of andere schriftelijke of mondelinge informatie. De wettelijke controle van de Energiekamer NMa op de redelijkheid van de gehanteerde tarieven is ook van toepassing. Mocht de Energiekamer NMa constateren dat de gehanteerde tarieven van een vast-variabel product gedurende de looptijd niet redelijk zijn dan zal de energieleverancier worden gevraagd om vrijwillig zijn tarief aan te passen, ofwel stelt de Energiekamer NMa bij openbaar besluit een tarief vast dat wel redelijk is. Een modelcontract van energieleveranciers, zoals in het wetvoorstel ter verbetering van de elektriciteits- en gasmarkt is vastgelegd, biedt de consument meer duidelijkheid 8. Een dergelijk contract zal namelijk bij alle leveranciers van energie dezelfde voorwaarden bevatten. 8 Wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet ter verbetering van de werking van de elektriciteits- en gasmarkt, Energiekamer 14/65 februari 2011

15 1.2 Groene stroom Lichte stijging afnemers groene stroom voor huishoudelijk gebruik Nederland is uniek met het grote aandeel huishoudelijke afnemers van groene stroom. Groene stroom is elektriciteit die is opgewekt met hernieuwbare energiebronnen als wind, zonne-energie, waterkracht en biomassa. Vanaf begin 2008 stijgt het aandeel groene stroom afnemers onder huishoudelijke consumenten. Het aandeel consumenten dat groene stroom afneemt was halverwege % (Figuur 3). Eind 2008 was dit aandeel 38% en eind %. Groene en grijze contracten 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Groen Grijs 30% 20% 10% 0% Figuur 3: Groene en grijze stroomcontracten op , en (Bron: vergunninghouders) In het consumentenonderzoek geeft 53% van de consumenten aan groene stroom af te nemen. Het forse verschil tussen de perceptie van consumenten (53%) en de daadwerkelijke cijfers uit de markt (44%) kan gedeeltelijk worden verklaard door het verschil in tijdstip van meten. Voor een ander deel ligt het verschil vermoedelijk aan het feit dat consumenten de energiemarkt als beperkt inzichtelijk ervaren. Een derde van de consumenten is bereid om meer te betalen voor groene stroom. Deze consumenten geven aan bereid te zijn om op maandbasis gemiddeld 12 euro extra te betalen voor groene stroom. In 2010 zijn er in Nederland vier leveranciers die uitsluitend groene stroom leveren. Bijna alle overige leveranciers bieden de mogelijkheid om naast grijze stroom een groene stroomproduct af te nemen. Groene stroom en het stroometiket Leveranciers van groene stroom tonen met Garanties van Oorsprong (GvO s) aan dat de geleverde stroom ook daadwerkelijk groen is. Deze GvO s worden uitgegeven door de beheersinstantie CertiQ, een dochterbedrijf van de landelijke netbeheerder TenneT. Pas bij het kopen én afboeken van GvO s bij CertiQ is Energiekamer 15/65 februari 2011

16 aangetoond dat een bepaalde hoeveelheid geleverde elektriciteit afkomstig is van een groene bron. Er zijn GvO s voor elektriciteit die is opgewekt door waterkracht, zonne-energie, windenergie en biomassa. Elk jaar controleert de Energiekamer NMa de stroometiketten van de leveranciers van elektriciteit aan consumenten. Bij deze controle onderzoekt de Energiekamer NMa of de juiste en de benodigde hoeveelheid GvO s correct en tijdig is afgeboekt. Bij de controle van de stroometiketten over 2009 zijn geen onregelmatigheden aangetroffen. Dubbeltelling van de baan Eind 2008 ontstond er in de media ophef over de echtheid van groene stroom 9. Een belangrijk aspect van deze ophef betrof de dubbeltelling van groene stroom. Uit Noorwegen geïmporteerde, duurzaam opgewekte elektriciteit werd zowel op het Nederlandse als op het Noorse stroometiket voor eindafnemers vermeld. Dit kwam onder meer doordat het stroometiket in Nederland gebaseerd was op de geleverde energie, terwijl het stroometiket in Noorwegen opgebouwd werd door naar de elektriciteitsproductie te kijken. Met de inwerkingtreding van de Europese Richtlijn hernieuwbare energie is deze dubbeltelling niet meer toegestaan 10. Dat deze Richtlijn inmiddels ook wordt toegepast, blijkt uit het Noorse stroometiket over Daar waar het stroometiket van Noorwegen voorheen voor een groot gedeelte groen was gekleurd, bevat dit voor 2009 een fors gedeelte (43%) de oorsprong onbekend. Dit is het directe gevolg van de export van GvO s vanuit Noorwegen naar andere landen zoals Nederland. Nieuwe productiecapaciteit Betrekkelijk veel Nederlandse consumenten nemen groene stroom af. Het gebruik van groene stroom door consumenten leidt feitelijk tot het wegnemen van GvO s uit de markt. Deze GvO s kunnen afkomstig zijn van productie-installaties uit heel Europa. Het aanbod van GvO s in Europa is op dit moment flink hoger dan de vraag. Daarom is er vooralsnog geen stimulans om meer GvO s in de markt te zetten door extra productiecapaciteit bij te bouwen. Naarmate meer afnemers binnen Europa overstappen op groene stroom zal het aanbod van GvO s krapper worden. Dit kan leiden tot nieuwe productiecapaciteit. De nuances in groen Veel leveranciers bieden de consument de mogelijkheid om te kiezen uit verschillende groene stroom producten. Zo kun de consument kiezen voor een regulier groene stroom product dat opgewekt is met een mix van duurzame bronnen, of voor groene stroom die volledig is opgewekt met behulp van windenergie. Sommige energieleveranciers leveren zelfs groene stroom afkomstig van een productie-installatie naar keuze, of leveren groene stroom van windmolens die in Nederland staan. Naast groene elektriciteit wordt er ook vaak groen gas geleverd. Er bestaan geen wettelijke normen om gas als groen te mogen bestempelen. Vaak wordt gas door leveranciers als groen beschouwd als de CO2- uitstoot wordt gecompenseerd door bijvoorbeeld de aanplant van bomen. De overheid controleert dergelijke 9 Groene stroom is oplichting, Telegraaf, 23 september Richtlijn 2009/28/EG, Richtlijn ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen, 23 april Zie website Norwegian Water Resources and Energy Directorate (NVE): Energiekamer 16/65 februari 2011

17 methoden niet. Er bestaat inmiddels wel groen gas, of biogas, dat gecertificeerd wordt door Vertogas, een dochteronderneming van de Gasunie 12. Een enkele leverancier biedt dit groene gas ook aan huishoudens. De Energiekamer NMa ziet het als zijn taak om duidelijkheid te bieden over het product groene stroom en ziet erop toe dat leveranciers hierover geen onjuiste uitspraken doen. Een bijdrage aan een beter milieu De meest directe manier om een bijdrage aan een beter milieu te leveren blijft besparing. Energiebedrijven hebben op dit moment niet direct een impuls om meer installaties voor de productie van duurzaam opgewekte elektriciteit te bouwen. Toch kunnen consumenten ervoor kiezen om groene stroom af te nemen waaraan eisen zijn gesteld die verder gaan dan de wettelijke normen. Zo bestaat er groene stroom met Milieukeur. Milieukeur stelt extra kwaliteitseisen aan de bronnen van herkomst van groene stroom, met name voor biomassa en waterkracht 13. Zo voldoen bij waterkrachtcentrales alleen die installaties aan de kwaliteitseisen, die een milieuvergunning hebben die niet ouder is dan vijf jaar. Milieucentraal ( geeft diverse besparingstips voor consumenten die goed zijn voor het milieu en voor de portemonnee. 12 Zie: 13 Certificatieschema Groene Elektriciteit, SMK, 1 januari Groene-elektriciteit-Milieukeur Energiekamer 17/65 februari 2011

18 2 Prijzen: stijgende prijzen, grote verschillen In de eerste helft van 2009 daalden de energieprijzen fors als gevolg van de sterke daling van de olieprijs. In 2010 zijn de contractprijzen voor de levering van elektriciteit en gas (bij dezelfde leverancier) voor een gemiddeld huishouden weer licht gestegen. Het verschil tussen de gemiddelde verkoopprijs en de gemiddelde inkoopprijs wordt groter. De Energiekamer NMa toetst alle leveringstarieven op redelijkheid. In deze toets worden de inkoopkosten en de brutomarge (het verschil tussen verkoopprijs en inkoopprijs) meegenomen. Er bestaan nog steeds prijsverschillen tussen de verschillende leveranciers. Op de gasmarkt zijn de verschillen het grootst. 2.1 Prijsontwikkeling Het prijsniveau is een belangrijke indicator in een geliberaliseerde markt. In een goedwerkende markt reflecteert de prijs die consumenten betalen voor energie de daadwerkelijke kosten van energie. In dat geval zijn de marges die de energiebedrijven realiseren niet hoger dan de gangbare marge in een goedwerkende markt. In een dergelijke situatie zullen kostenverlagingen en verhogingen aan de kant van de energiebedrijven via de consumentenprijzen evenredig worden doorgegeven aan consumenten. De consumentenprijzen in deze monitor worden geanalyseerd op basis van een berekening van de totale jaarkosten van een gemiddeld huishouden met een contract voor onbepaalde tijd en een variabele prijs voor de levering van gas en elektriciteit. Dit is nog steeds het meest voorkomende contract (ongeveer 40%). De consumentenprijs weerspiegelt zo het bedrag dat een gemiddeld huishouden met een dergelijk contract per jaar betaalt voor de levering van energie. Overige kosten zoals de netwerkkosten en belastingen zijn in de prijsanalyses niet meegenomen. De reden hiervoor is dat deze kosten niet onderhevig zijn aan concurrentie en ontwikkelingen op de groothandelsmarkten; ze zijn daarmee onafhankelijk van de leverancierskeuze. De overige kosten vertegenwoordigen overigens wel een groot deel van de jaarkosten van een gemiddeld huishouden. Per 1 juli 2010 bedroegen de totale jaarkosten (levering, netwerkkosten, meterhuur en belastingen) EUR voor een gemiddeld huishouden. De kosten voor levering van elektriciteit en gas maken respectievelijk 16% en 31% uit van deze totale jaarkosten voor energie. In dit leveringsdeel zijn de leveringskosten per gebruikseenheid en het vastrecht opgenomen. Figuur 4 geeft de opbouw weer van de totale energierekening van een gemiddeld huishouden op 1 juli Energiekamer 18/65 februari 2011

19 Opbouw energierekening per Belasting; 35% Transport gas; 5% Transport en aansluiting elektriciteit; 9% Periodieke aansluitvergoeding gas; 1% Meterhuur elektriciteit; 2% Levering gas; 31% Meterhuur gas; 1% Levering elektriciteit; 16% Figuur 4: Opbouw energierekening per Een gemiddeld huishouden heeft een verbruik van 1609 m3 gas en 3430 kwh elektriciteit 14. Figuur 5 geeft de ontwikkeling weer van het verbruik van een gemiddeld huishouden sinds Het elektriciteitsverbruik kent een constant stijgende trend. Dit is mogelijk te verklaren door de groei van het aantal elektrische huishoudelijke apparaten met een hoog stroomverbruik. In 2009 is voor het eerste een daling in het elektriciteitsverbruik waar te nemen. Het gasverbruik stijgt in 2008 voor het eerst na de dalende trend vanaf In 2009 daalde het gasgebruik verder. De stijging in 2008 is mogelijk veroorzaakt door de koude decembermaand. Figuur 5: Ontwikkeling gemiddeld jaarverbruik huishoudens voor gas en elektriciteit (Bron: Energie in Nederland) 14 Bron: Energie in Nederland 2010 Energiekamer 19/65 februari 2011

20 Inkoop van energie door energieleveranciers De groothandelsprijs die leveranciers betalen voor de inkoop van energie ontwikkelt zich op basis van de ontwikkeling van de olieprijs, de kolenprijs en externe (economische) omstandigheden die de vraag naar of het aanbod van elektriciteit beïnvloeden. Een groot deel van de elektriciteit in Nederland wordt opgewekt in gasgestookte elektriciteitscentrales. Daarom is naast de gasprijs ook de elektriciteitsprijs deels gekoppeld aan de olieprijs. Een daling van de olieprijs is daarbij pas een half jaar later terug te zien in de groothandelsprijs voor elektriciteit en gas en daarmee in de consumentenprijzen. De olieprijs is in de tweede helft van 2008 sterk gedaald. Deze daling heeft voortgeduurd tot eind 2008; de olieprijs is gedurende die periode gedaald naar ongeveer 37 USD per vat 15. Vanaf 2009 is de olieprijs weer gestegen. Eind juni 2010 bedroeg de olieprijs ongeveer 75 USD per vat. Dit is een stijging van meer dan 100% over een periode van anderhalf jaar. Naast de stijging van de olieprijs heeft ook de ontwikkeling van de eurokoers invloed op de consumentenprijzen voor energie. Doordat de koers van de euro in de eerste helft van 2010 is gedaald, mede als gevolg van de Griekse crisis, worden geïmporteerde grondstoffen die in USD worden afgerekend (zoals olie) duurder. Hierdoor werkt de daling van de Euro door in de inkoopkosten voor energie. Het grootste deel van de leveringskosten voor een leverancier bestaat uit de inkoopkosten die hij betaalt voor de energie op de groothandelsmarkt. Omdat de inkoopkosten de belangrijkste factor zijn bij de bepaling van de prijzen door de leverancier, geeft de analyse van de consumentenprijzen in dit hoofdstuk de relatie tussen de consumentenprijs en de groothandelsprijs weer. De inkoopprijs die een individuele leverancier betaalt is afhankelijk van de prijsontwikkeling op de groothandelsmarkten en de inkoopstrategie. Een leverancier moet voordat hij gas en/of elektriciteit gaat leveren aan een consument, deze energie inkopen op de groothandelsmarkt. De Energiekamer NMa gaat uit van een aantal aannames om de inkoopportefeuille voor een gemiddelde leverancier te kunnen analyseren. Deze betreffen de verschillende producten in deze inkoopportefeuille en de inkoopmomenten. De combinatie van de inkoopportefeuille en de prijsontwikkeling van de verschillende producten op de groothandelsmarkt resulteert in de gemiddelde inkoopkosten van een gemiddelde leverancier. Elektriciteitsprijzen gedaald ten opzichte van 2009 Per 1 januari 2009 bereikte de consumentenprijs voor een elektriciteitscontract met een onbepaalde looptijd en een variabele prijs een hoogtepunt. Per 1 juli 2009 daalde de consumentenprijs met ongeveer 6%, per 1 januari 2010 met nog eens 15% en per 1 juli 2010 blijft de consumentenprijs nagenoeg gelijk met een daling van 1% ten opzichte van 1 januari van dat jaar. De dalende trend van de elektriciteitsprijzen wordt ingegeven door een daling in de groothandelsprijs voor elektriciteit. De jaarkosten voor de levering van elektriciteit voor een gemiddeld huishouden zijn opgebouwd uit een vast tarief per jaar, het vastrecht en een tarief per verbruikseenheid (voor elektriciteit een tarief per kwh). Op basis van het aantal afnemers per leverancier worden de jaarkosten per leverancier voor een contract met een onbepaalde looptijd en een variabel tarief voor deze analyse gewogen en gemiddeld om te komen tot de consumentenprijs: de gemiddelde jaarkosten voor een standaardhuishouden 16. De volgende figuur geeft de Op basis van een gemiddeld jaarverbruik van 3430 kwh (bron: Energie in Nederland 2010) Energiekamer 20/65 februari 2011