Biologie: cellen, weefsels en organen

Transcriptie

1 Auteur Harm Geert Moesker Laatst gewijzigd 25 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Werkbladen Levenskenmerken Intro Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Stap7 Levenskenmerken begrippen Cellen Celonderdelen Oefening cellen Fotosynthese Pantoffeldiertjes Toets cellen Weefsels Kennisbank Sleepoefening Organen Van klein naar groot De torso De huid Orgaanstelsel Kennisbank Vragen orgaanstelsels Oefenen orgaanstelsel Toets Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Werkbladen Werkbladen cellen, weefsels en organen kn.nu/ww.3560a7a (docx, maken.wikiwijs.nl) Praktijkopdracht 1 Levenskenmerken kn.nu/ww.b505b72 (docx, maken.wikiwijs.nl) In dit blok komen de volgende onderwerpen aan bod: - cellen: bouw en functie - Stofwisselingsprocessen - Weefsels - Organen en orgaanstelsels Nadat je alle opdrachten gemaakt hebt laat je de werkbladen controleren door je docent. Indien de werkbladen voldoende zijn mag je de eindtoets maken. Deze gaat over de opdrachten en het lesmateriaal dat daarbij gebruikt is. Pagina 2

4 Levenskenmerken Intro Bekijk het volgende filmpje. In het filmpje zie je twee hondjes. Eén hond leeft, de ander leeft niet. Wat is eigenlijk het verschil, waardoor we zeggen: Dit leeft en dat leeft niet.? Hoeveel verschillen kun je bedenken tussen het levende en het niet levende hondje? Schrijf minimaal drie verschillen op. Stap1 Levend Gevoelsmatig weet je vast wel wat wordt bedoeld met levend, dood en levenloos. Kijk naar de afbeelding hieronder. Je ziet een vogelverschrikker bij een maïsplant, stenen op de grond en enkele kraaien. Geef van deze dingen aan of ze levend, dood of levenloos zijn. ogelverschrikker:... maïsplant:... stenen:... grond:... kraaien:... Heb je dezelfde antwoorden als je buurman/buurvrouw? Bespreek eventuele verschillen. Levend, dood of levenloos? Bekijk de acht afbeeldingen hieronder. Je ziet een augurk, een auto, een jong eendje, stenen, een houten stoel, water, tulpen en een spin. Is wat je ziet levend, dood of levenloos? Pagina 3

5 Stap2 Levensverschijnselen In de biologie houden we ons met het leven bezig. Biologie betekent: leer van het leven. Maar wanneer noem je iets nu precies levend? Bestudeer uit de kennisbank biologie het volgende onderdeel. KB: Levenskenmerken Kies bij iedere zin hieronder het juiste levenskenmerk. 1. Organismen hebben stoffen nodig. Deze krijgen ze binnen door zich te Het groter en zwaarder worden van een organisme noemen we Afvalstoffen worden verwijderd uit het lichaam. Dit noemen we Als we lopen vertonen we het volgende levenskenmerk: Door welk levenskenmerk zorgen organismen ervoor dat de soort blijft bestaan? 6. Zien, ruiken, proeven, horen en voelen zijn voorbeelden van Als organismen andere vormen krijgen dan noemen we dat Er gebeurt iets in de omgeving van een organisme. Daarom doet dat organisme iets. Dat heet... Stap3 Pagina 4

6 Groeien en ontwikkelen Groeien en ontwikkelen zijn twee levenskenmerken die nog wel eens door elkaar gehaald worden. Bekijk het filmpje over de erwt op SchoolTV. Video: Kiemende erwt Hieronder zie je zeven zinnen. Welke zinnen vertellen iets over de groei van de erwt en welke iets over de ontwikkeling van de erwt? Het worteltje wordt langer. Het worteltje krijgt zijworteltjes. Er komen blaadjes uit de erwt tevoorschijn. Het stengeltje wordt langer. Er komen nieuwe blaadjes. Er ontstaan ranken. De blaadjes worden groter. Vergelijk jouw antwoord met het antwoord van een klasgenoot. Bespreek eventuele veschillen. Stap4 Waarnemen en reageren Reageren betekent dat een organisme iets doet of dat er in het lichaam van het organisme iets Pagina 5

7 verandert, als er in de omgeving iets verandert. Je bent dan eerst aan het waarnemen en daarna aan het reageren. Bekijk het filmpje. Video: Woestijnhagedis op jacht In het filmpje zie je een woestijnhagedis. De hagedis reageert op een verandering in de omgeving. Bespreek met een klasgenoot hoe de hagedis reageert op: het heter worden van het zand. het geritsel van dode planten. een bewegend insect. Stap5 Voortplanten Alle organismen zorgen ervoor dat ze nakomelingen krijgen. Sommigen krijgen er heel veel, anderen maar weinig. Bekijk de vier videoclips op SchoolTV en het filmpje over bacteriegroei. Video: Vliegenzwam Video: Kastanjes Video: Landschildpad Video: De bevalling Geef bij ieder filmpje de zin die het beste bij het filmpje vindt passen. Kies uit: A. B. C. D. E. Wij baren, net als alle andere zoogdieren, levende jongen. Veel diersoorten leggen eieren om zich voort te planten. Bacteriën planten zich voort door zichzelf te delen. Nieuwe paddenstoelen groeien uit sporen. Nieuwe planten ontstaan uit zaden. Stap6 Pagina 6

8 In de video hieronder zie je de volgende levenskenmerken: bewegen (2x) ademhalen voortplanten voeden uitscheiden ontwikkelen en groeien In welke volgorde zie je de levenskenmerken? Neem de nummers over en vul de levenskenmerken in: 1 =... 2 =... 3 =... 4 =... 5 =... 6 =... 7 =... Klaar? Vergelijk je antwoord met het antwoord van een klasgenoot. Bespreek verschillen. Komen jullie er niet uit, vraag dan hulp aan de docent. Maak de volgende sleepoefening. Levenskenmerken op een rij kn.nu/ijzt6 Levenskenmerken op een rij Sleep het kenmerk naar de juiste omschrijving. Pagina 7

9 1. Een reiger tuurt in het water. 2. Een meeuw maakt zijn nest. 3. Een kat begint te blazen. 4. Een pup wordt een volwassen hond. 5. Een koe graast in een wieland. 6. Een vis beweegt zijn kiewen. 7. Een hond piest tegen een paal. 8. Een boom vormt jaarringen. 9. Een kind huppelt naar haar moeder. a. Bewegen b. Groeien c. Uitscheiden d. Eten e. Voortplanten f. Ontwikkelen g. Reageren h. Waarnemen i. Ademhalen Stap7 Eindtoets Je sluit deze opdracht af met het maken van een toets. Probeer een zo hoog mogelijke score te halen. Klik op de volgende link om te beginnen: Succes! Pagina 8

10 Levenskenmerken kn.nu/hmsi6 1 van 10 Op een tafel staat een vissenkom met daarin een zwemmende vis en een potje vissenvoer. Welke van de genoemde zaken is levenloos? a. houten tafel b. vis c. water d. visvoer 2 van 10 Op een tafel staat een vissenkom met daarin een zwemmende vis en een potje vissenvoer. Welke van de genoemde zaken is levend? a. vissenkom b. vis c. water d. visvoer 3 van 10 Op een tafel staat een vissenkom met daarin een zwemmende vis en een potje vissenvoer. Welke van de genoemde zaken is dood? a. houten tafel b. vis c. water 4 van 10 Wat is (een voorbeeld van) waarnemen? a. Het merken wat er in je omgeving gebeurt. b. Het naar de klas gaan als je de bel hoort. c. Het communiceren met ander organismen. 5 van 10 Wat is een goede omschrijving van uitscheiden? a. Het plassen en poepen. b. Het in- en uitademen. c. Het verwijderen van afvalstoffen. Pagina 9

11 6 van 10 Twee voorbeeden van organismen zijn... a. boterham en kamerplant b. kamerplant en bevrucht kippenei c. bevrucht kippenei en siersteen d. siersteen en boterham 7 van 10 Welk levenskenmerk hoort bij het onderstaande levensverschijnsel? Een schaatser hoort het startschot. a. voortplanten b. reageren c. groeien d. waarnemen 8 van 10 Welk levenskenmerk hoort bij de onderstaande zin? Een meeuw legt eieren. a. voortplanten b. reageren c. groeien d. waarnemen 9 van 10 Welk levenskenmerk hoort bij de onderstaande zin? Een vis haalt met zijn kieuwen zuurstof uit het water. a. voortplanten b. ontwikkelen c. ademen d. uitscheiden 10 van 10 Welk levenskenmerk hoort bij de onderstaande zin? Een pup verandert in een hond. a. voortplanten b. ontwikkelen c. groeien d. waarnemen Levenskenmerken begrippen Levenskenmerken/Levensverschijnselen De kenmerken die levende organismen vertonen, zoals; bewegen, waarnemen, reageren, Pagina 10 voortplanten, groeien, ontwikkelen, eten/voeden, ademhalen en uitscheiden. Organisme Een levend wezen: een bacterie, schimmel, plant of dier. Organismen vertonen levensverschijnselen/levenskenmerken.

12 Dood Een organisme is dood als het geen levenskenmerken meer vertoont. Levenloos Iets dat nooit geleefd heeft is levenloos. Biotisch Biotisch betekend 'levend' Abiotisch Abiotisch betekent 'niet levend' Metamorfose Ook wel volledige gedaanteverwisseling genoemd; overgang van larve of rups via een popstadium naar volwassen stadium. De larve lijkt niet op het volwassen dier. Bij een vlinder of kever kent deze metamorfose de volgende fases: ei, rups/larve, pop en volwassen dier (imago). Anorganische stoffen Stoffen die geen koolstof- (C) atomen bevatten, bijvoorbeeld zouten en water. Pagina 11 Organische stoffen Stoffen die voornamelijk uit koolstof- (C), zuurstof- (O) en waterstof- (H) atomen bestaan. Organismen zijn opgebouwd uit organische stoffen. Pop Levensfase waarbij de larve zich ontwikkelt tot een volwassen dier. Verpoppen is een proces bij de volledige metamorfose van veel insecten, zoals vlinders, vliegen en kevers. Het dier eet niet, beweegt niet, terwijl van binnen nieuwe organen ontwikkelen (bijvoorbeeld vleugels).

13 Cellen Celonderdelen Animatie: Wat zit er in een cel kn.nu/ww.f413c02 (bioplek.org) Kennisbank cellen van planten en dieren kn.nu/ww.2f0ce36 (studiobiologie.nl) Bekijk de animatie en de kennisbank over cellen en maak de vragen celonderdelen in je werkblad. Oefening cellen Oefening plantencel kn.nu/ww.9b59292 (biologiesite.nl) Maak de oefening de plantencel en zet de namen bij de afbeelding in je werkblad. Fotosynthese Video Fotosynthese kn.nu/ww.54d3312 (schooltv.nl) Bekijk de video en maak de vragen hierover in je werkblad. Pantoffeldiertjes Pagina 12

14 Bekijk het filmpje: In vervuild water leven vaak heel veel pantoffeldiertjes. Hun lichaam bestaat maar uit een cel. Daarom heten ze eencellige diertjes. Ze zwemmen met haartjes, die snel bewegen. In de cel zie je iets kloppen, maar dat is geen hartje. Pantoffeldiertjes zijn eencellige organismen. Dat betekent dat ze maar uit één cel bestaan. Beantwoord de volgende vragen: a. Bestaan de organismen uit dierlijke of plantaardige cellen? Waaraan kun je dit zien? b. Welke levenskenmerken vertonen de pantoffeldiertjes in het filmpje? c. Welke levenskenmerken vertonen de pantoffeldiertjes in het filmpje? Toets cellen Test je kennis Beantwoord de volgende vragen over de theorie in de Kennisbank. Cellen van planten en dieren kn.nu/frwg7 1 van 7 Welke onderdelen horen bij een dierlijke cel? Pagina 13

15 Meerdere antwoorden mogelijk. a. celkern b. celmembraan c. centrale vacuole d. celwand e. chromoplasten f. cytoplasma g. leukoplasten 2 van 7 Welke onderdelen horen bij een plantaardige cel? Meerdere antwoorden mogelijk. a. celkern b. celmembraan c. centrale vacuole d. celwand e. chromoplasten f. cytoplasma g. leukoplasten 3 van 7 Bekijk de afbeelding. Met welk cijfer wordt de celkern aangegeven. En met welk cijfer het cytoplasma? Pagina 14

16 a. celkern = 2, cytoplasma = 3 b. celkern = 2, cytoplasma = 4 c. celkern = 3, cytoplasma = 1 d. celkern = 3, cytoplasma = 2 4 van 7 Bekijk de afbeelding. Wat wordt met cijfer 1 aangegeven? En wat met cijfer 3? a. 1 = celwand, 3 = cytoplasma b. 1 = celwand, 3 = vacuole c. 1 = plastiden, 3 = cytoplasma d. 1 = plastiden, 3 = vacuole 5 van 7 Bekijk de afbeelding. Wat wordt met cijfer 2 aangegeven? En wat met cijfer 4? Pagina 15

17 a. 2 = celmembraan, 4 = cytoplasma b. 2 = celmembraan, 4 = vacuole c. 2 = kernmembraan, 4 = cytoplasma d. 2 = kernmembraan, 4 = vacuole 6 van 7 Waar of niet waar? I De chromosomen met de erfelijke eigenschappen zitten in de celkern. II Bladgroenkorrels en zetmeelkorrels zijn voorbeelden van plastiden. a. I en II zijn beide waar. b. I is waar, II is niet waar. c. I is niet waar, II is waar. d. I en II zijn beide niet waar. 7 van 7 Vul de ontbrekende woorden in. Kies uit: organellen - cytoplasma - protoplasma - kern - lichtmicroscoop. Alle levende inhoud van een cel noem je samen het. Bij planten en dieren bestaat het protoplasma uit cytoplasma en een. In het drijven de organellen. zijn onderdelen van de cel met een bepaalde functie. Met een kun je sommige organellen waarnemen. Pagina 16

18 Weefsels Kennisbank Alle organismen bestaan uit cellen. Soms kunnen organismen zelfstandig leven als eencellige. Maar de meeste organismen bestaan uit meedere cellen. Bestudeer uit de Kennisbank het onderdeel 'Cellen en weefsels'. KB: Cellen en weefsels Test je kennis Beantwoord de volgende vragen over de theorie in de Kennisbank. Cellen en weefsels kn.nu/1sn3o 1 van 8 Bekijk de afbeelding. Welk type weefsel zie je? a. plantaardig weefsel, namelijk dekweefsel b. dierlijk weefsel, namelijk steunweefsel c. dierlijk weefsel, namelijk spierweefsel d. plantaardig weefsel, namelijk steunweefsel 2 van 8 Pagina 17

19 Juist of onjuist? De stevigheid van dierlijke cellen ontstaat door stevige celwanden. a. juist b. onjuist 3 van 8 Juist of onjuist? Een groep cellen met dezelfde vorm en functie heet een weefsel. a. juist b. onjuist 4 van 8 Juist of onjuist? Cellen lijken door een microscoop plat, maar zijn in werkelijkheid 3D. a. juist b. onjuist 5 van 8 Juist of onjuist? Een organisme is altijd opgebouwd uit een groot aantal cellen. a. juist b. onjuist 6 van 8 Welk weefsel in het menselijk lichaam is het stevigst? a. bindweefsel b. beenweefsel c. kraakbeenweefsel d. spierweefsel 7 van 8 Plantencellen verkrijgen hun stevigheid door: a. collageen b. afdek cellen c. water d. celwand Pagina 18

20 8 van 8 Noem een voorbeeld van een orgaan bij een plant. a. bloem b. wortelstelsel c. paardenbloem d. fotosynthese Sleepoefening Maak de volgende sleepoefening. Weefsel kn.nu/gqpno 1 Pagina 19

21 a. kraakbeenweefsel b. zenuwweefsel c. beenweefsel d. spierweefsel Pagina 20

22 Organen Van klein naar groot Bekijk eerst het filmpje gemaakt door leerlingen: Op het werkblad staat de tabel ons lichaam, daarin zie je een aantal onderdelen van je lichaam. Noteer onder elke afbeelding welk onderdeel het is. Noteer onder elke afbeelding of het gaat om een cel, weefsel, orgaan of orgaanstelsel. De torso Bestudeer de namen van de organen in de romp van een mens. Je kunt hiervoor de torso in de klas gebruiken. Of gebruik daarbij de volgende links: torso torsoorganen Maak de vragen hierover op je werkblad. Pagina 21

23 De huid Het grootste orgaan Weet je wat het grootste orgaan is van je lichaam? Kijk maar eens naar dit filmpje: Iedereen is anders, toch zijn we allemaal opgebouwd uit dezelfde onderdelen. De mens is opgebouwd uit miljarden cellen. Cellen vormen weefsel. Organen zijn opgebouwd uit verschillende weefsels. En in orgaanstelsels werken organen samen. Al die dingen samen vormen een organisme. Beantwoord nu de volgende vragen. Uit welke onderdelen bestaat een menselijke cel? Zijn alle cellen in je lichaam hetzelfde? Leg je antwoord uit. Geef twee voorbeelden van weefsels die in je huid voorkomen. Wat kun je zeggen van cellen die tot hetzelfde weefsel behoren? Tot welk orgaanstelsel behoren de pijnzintuigen die in je huid liggen? Bespreek de antwoorden op de vragen met een klasgenoot. Pagina 22

24 Orgaanstelsel Kennisbank Cel - weefsel - orgaan - orgaanstelsel - organisme Bestudeer uit de kennisbank biologie het onderdeel: KB: Van cel tot orgaanstelsel Per orgaanstelsel enkele belangrijke organenaangegeven. Je hoeft van de verschillende orgaanstelsels niet alle organen kennen. Maak de sleepoefeningen hieronder. Cel - weefsel - orgaan - orgaanstelsel - organisme kn.nu/xm7cv 1 Van klein naar groot Kies het juiste antwoord. Bouwsteen van een organisme:... a. orgaan b. weefsel c. cel d. organenstelsel e. organisme 2 Pagina 23

25 Van klein naar groot Kies het juiste antwoord. Groep cellen met dezelfde vorm en functie:... a. organisme b. weefsel c. orgaan d. cel e. organenstelsel 3 Van klein naar groot Kies het juiste antwoord. Samenwerkende weefsels:... a. organenstelsel b. organisme c. cel d. weefsel e. orgaan 4 Van klein naar groot Kies het juiste antwoord. Verschillende organen die met elkaar samenwerken:... a. organisme b. cel c. orgaan d. weefsel e. organenstelsel 5 Van klein naar groot Kies het juiste antwoord. Samenwerkende orgaanstelsels:... Pagina 24

26 a. orgaan b. organenstelsel c. organisme d. cel e. weefsel 6 Benoem de vijf orgaanstelsels. Pagina 25

27 Pagina 26

28 Pagina 27

29 Pagina 28

30 Pagina 29

31 Pagina 30

32 Pagina 31

33 Pagina 32

34 Pagina 33

35 Pagina 34

36 Pagina 35

37 a. ademhalingsstelsel b. spierstelsel c. beenderenstelsel d. bloedvatenstelsel e. zenuwstelsel Vragen orgaanstelsels Organen In de kennisbank heb je van de verschillende orgaanstelsels enkele belangrijke organen gezien. Weet je welk orgaan tot welk orgaanstelsel behoort? Probeer alle acht vragen goed te beantwoorden. 1. Welk orgaan behoort tot het bloedvatenstelsel? A. long B. luchtpijp C. aorta D. hersenen 2. Welk orgaan behoort tot het ademhalingsstelsel? A. luchtpijp B. maag C. urineblaas D. biceps 3. Welk orgaan behoort tot het verteringsstelsel? A. hart B. darmen C. urineblaas D. vagina 4. Welk orgaan behoort tot het voortplantingsstelsel van de man? A. dunne darm B. ruggenmerg C. wervelkolom D. eikel 5. Welk orgaan behoort tot het spierstelsel? Pagina 36

38 A. wervelkolom B. baarmoeder C. buikspier D. ruggenmerg 6. Welk orgaan behoort tot het botstelsel? A. hart B. maag C. eierstok D. rib 7. Welk orgaan behoort tot het voortplantingsstelsel van de vrouw? A. eierstok B. balzak C. hersenen D. biceps 8. Welk orgaan behoort tot het zenuwstelsel? A. maag B. longen C. hersenen D. aorta Oefenen orgaanstelsel Oefening orgaanstelsels kn.nu/ww.53c2997 (biologiepagina.nl) Maak de oefening. Welk orgaan hoort bij orgaanstelsel kn.nu/ww.d9b186b (biologiepagina.nl) Maak de oefening. Toets Test je kennis Beantwoord de volgende vijf vragen over de theorie in de Kennisbank. Pagina 37

39 Van cel tot orgaanstelsel kn.nu/jqw9p 1 van 8 Juist of onjuist? Een weefsel bestaat uit organen. a. juist b. onjuist 2 van 8 Juist of onjuist? Een mens bestaat uit verschillende typen cellen. a. juist b. onjuist 3 van 8 Juist of onjuist? Een weefsel bestaat uit organismen. a. juist b. onjuist 4 van 8 Juist of onjuist? Een weefsel bestaat uit dezelfde cellen. a. juist b. onjuist 5 van 8 Wat klopt? Geef meerdere antwoorden. a. Een mens bestaat uit cellen. b. Een mens bestaat uit organismen. c. Een mens bestaat uit orgaanstelsels. d. Een mens bestaat uit organen. 6 van 8 Pagina 38

40 Juist of onjuist? Het beenderenstelsel en spierstelsel zorgen beide voor stevigheid en beweging. a. juist b. onjuist 7 van 8 Het hart is onderdeel van het... a. ademhalingsstelsel b. spierstelsel c. verteringsstelsel d. bloedvatenstelsel 8 van 8 De lever is onderdeel van het... a. spierstelsel b. verteringsstelsel c. bloedvatenstelsel d. ademhalingsstelsel Pagina 39

41 Antwoorden Antwoorden: Weefsel 1 1. a 2. c 3. b 4. d Aantal punten juist antwoord: 1 Pagina 40

42 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Harm Geert Moesker Laatst gewijzigd 25 October 2016 om 14:49 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau MBO, Niveau 2: Basisberoepsopleiding; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 5 uur en 0 minuten Bronnen Bron Type Animatie: Wat zit er in een cel Link Kennisbank cellen van planten en dieren Link Oefening plantencel Link Video Fotosynthese Link Oefening orgaanstelsels Link Welk orgaan hoort bij orgaanstelsel Link Gebruikte Wikiwijs Arrangementen content, VO. (2016). Levenskenmerken vmbo-b12. vmbo_b12 Pagina 41

43 content, VO. (2016). Thema: Het grootste orgaan vmbo-b34. Het_grootste_orgaan vmbo_b34 content, VO. (2015). Van cel tot organisme hv12. hv12 Pagina 42