Portfolio van verschillende kanten bekeken

Transcriptie

1 connect connect vmbo mbo hbo AANSLUITING VMBO-MBO-HBO GRAFIMEDIA NR. 6 DECEMBER 2009 Portfolio van verschillende kanten bekeken Zichtbaar Talenten worden zichtbaar Competentiegericht Instrument bij competentiegericht leren Onderwijs Portfolio binnen het onderwijs Passies Tonen waar passies liggen Bedrijven Portfolio bij bedrijven

2 Talentontwikkeling zichtbaar maken In de grafische industrie, de multimedia Instrument bij competentiegericht leren Een portfolio is volgens onderwijskundige Portfolio binnen het onderwijs Inzicht in de ontwikkeling van vaardigheden, Laten zien waar iemands passies liggen Het bijhouden van een portfolio biedt werkgevers, branche en eigenlijk alle sectoren volgen ontwikkelingen elkaar razendsnel op. Daarmee neemt de houdbaarheid van kennis zienderogen af, blijkt uit onderzoek. Onderwijs richt zich meer en meer op het ontwikkelen van competenties en talenten. José van Overbeek, GOC vertelt. Lia Bijkerk een persoonlijk dossier met bewijsmateriaal van persoonlijke vaardigheden en kwaliteiten. Een etalage waarin iemand iets over zichzelf vertelt en laat zien hoe hij aan zichzelf werkt. Een interessant instrument voor competentiegericht onderwijs. studenten laten nadenken over sterke punten en verbeterpunten, bewijzen van competenties Veel scholen nodigen hun studenten uit tot het maken van een portfolio. Maar welke doelen het dient en in welke vorm het wordt toegepast verschilt per opleiding. Vier docenten en opleidingscoördinatoren vertellen. docenten en leerlingen veel voordelen. Volgens crossmediaspecialist Peter van Teeseling maakt een presentatiemap niet alleen competenties inzichtelijk: Het laat ook zien waar iemands passies liggen. Peter vindt verder dat er qua vorm meer variatie mag komen. Vooral het digitale portfolio heeft de toekomst. 02

3 Van weten naar kunnen Van weten naar kunnen. Binnen het beroepsonderwijs heeft competentiegericht leren zich inmiddels een plaats veroverd. En ook het portfolio, als instrument om de ontwikkeling van competenties te meten, wordt steeds vaker ingezet. Maar het portfolio biedt meer toepassingsmogelijkheden dan beoordelen alleen. Zo leren studenten erdoor te reflecteren op de eigen ontwikkeling. Of zich te onderscheiden op de arbeidsmarkt. In mijn contacten met scholen kom ik de laatste jaren steeds meer verschillende portfoliovormen tegen. En zeker niet alleen bij de creatieve opleidingen. Een goede ontwikkeling. Niet alleen voor de scholen zelf. Ook omdat het toenemende gebruik van portfolio in het onderwijs leidt tot meer gebruik binnen het bedrijfsleven. Bij werving en selectie, bij opleiding en ontwikkeling en bij functioneren en beoordelen. Dat is belangrijk, want ook bij organisaties wint het sturen op competenties terrein. Door de voortdurend veranderende maatschappij en de snelheid van technische ontwikkelingen realiseren werkgevers zich steeds meer dat (technische) kennis onvoldoende is voor het succes van hun organisatie. Flexibiliteit, communicatie, samenwerking, leidinggeven, planmatig werken, feedback geven en omgaan met stress en conflicten zijn zeker zo essentieel. Van weten naar kunnen dus. Ook hier. Portfolio centraal Je hebt het ongetwijfeld al begrepen, in dit nummer van Connect staat het portfolio centraal. Welke soorten zijn er? Wat houdt een portfolio precies in? en Welke criteria zijn van belang? Collega José van Overbeek en onderwijskundige Lia Bijkerk vertellen er alles over op de volgende pagina s. Ook hebben we onderzocht wat mensen relevanter vinden, een diploma of een portfolio. De uitslagen van deze poll vind je op bladzijde 12. Verder laten we scholen aan het woord over de manieren waarop zij portfolio inzetten in hun onderwijsprogramma. En we blikken vooruit op de (nabije) toekomst. Wat is de rol van digitalisering en internet op het maken en bijhouden van een portfolio? Crossmediaspecialist Peter van Teeseling geeft zijn visie. Tot slot praten we met bedrijven over de rol en toepassingen van portfolio in het aannemen, ontwikkelen en beoordelen van medewerkers. Levenslang leren Competenties inzichtelijk maken. Middel om te reflecteren. Instrument om te profileren. Bij het nut van een portfolio wordt nauwelijks nog vraagtekens gezet. Tijd voor een volgende stap? Bijvoorbeeld kijken naar hoe we portfolio kunnen inzetten om levenslang leren te stimuleren. Of portfolio als middel gebruiken om het vmbo-, mbo- en hbo-onderwijs beter te laten aansluiten, op elkaar en op de beroepspraktijk. Daarbij denk ik dan aan het opbouwen van een (digitaal) document vanaf het begin van ieders schoolcarrière. Een document met beoordelings-, reflectie en profileringscomponenten Leerling, student of werkende bouwt er zelf aan, al dan niet in opdracht van een opleiding of werkgever. Op die manier ontstaat er over de jaren heen een prachtig ontwikkelingsdossier, dat voor allerlei doeleinden te gebruiken is. Is dit zinvol en werkbaar of een brug te ver? Hoe dan ook deze uitgave van Connect is vooral bedoeld om het begrip portfolio van verschillende kanten te belichten. De toepassingen en mogelijkheden over het voetlicht te brengen en jullie als lezers te inspireren. Ik wens iedereen veel leesplezier. Marion Kuin, Coördinator Beroepskolom GOC Portfolio bij bedrijven Kunstenaars en architecten nemen al jaren een portfolio mee naar potentiële werk- of opdrachtgevers. In veel andere branches is het portfolio echter nog niet gewoon. Toch groeit de belangstelling ervoor. Vier bedrijven uit de mediasector vertellen wat zij verstaan onder portfolio en wat zij ervan verwachten in de toekomst. Poll: Diploma of portfolio? Aan bedrijven binnen de creatieve industrie stelde GOC de vraag: Wat vind je belangrijker voor de loopbaanmogelijkheden van een student een diploma of een portfolio? 483 Bedrijven gaven hun mening. Werkconferentie: toenemende differentiatie van beroepen Er komen steeds minder beroepen maar steeds meer verschillende functies. Hoe speel je met onderwijs goed in op deze toenemende differentiatie? Wat betekent het voor de afbakening van kwalificatieprofielen, voor diploma s en programma s? Om hierover te discussiëren, organiseert GOC op donderdag 4 februari 2010 in Den Bosch een werkconferentie. 03

4 José van Overbeek, GOC, over portfolio: Talent- ontwikkeling zichtbaar maken Social media, 3D printing, twitter In de grafische industrie, de multimedia branche en eigenlijk alle sectoren volgen ontwikkelingen elkaar razendsnel op. Daarmee neemt de houdbaarheid van kennis zienderogen af, blijkt uit onderzoek. Twintig jaar geleden was wat je leerde nog zo n tien jaar bruikbaar, vertelt José van Overbeek, onderwijskundige bij GOC, tegenwoordig is veel informatie al na een paar jaar achterhaald. Heeft het dan nog zin om een opleiding te volgen als aan het einde ervan de helft van het geleerde verouderd is? Die vraag speelde inderdaad binnen het beroeps onderwijs, gaat José verder, en mede hierdoor is competentiegericht onderwijs ingevoerd. Maar met de komst van competentiegericht leren en het belang van reflecteren op het leerproces deed zich een nieuw probleem voor. Hoe meet je de ontwikkeling van vaardigheden? Het maken van een portfolio bood uitkomst. Inmiddels heeft de presentatiemap zich een definitieve plaats verworven binnen het Nederlands onderwijs. Soorten portfolio Een portfolio biedt verschillende mogelijkheden en kan op allerlei manieren worden ingericht. Afhankelijk van studierichting en beroepsgroep kunnen er andersoortige bewijzen in zitten. Grofweg onderscheidt José drie soorten: een ontwikkelingsportfolio, een beoordelingsportfolio en een demonstratieportfolio. Deze indeling is gebaseerd op het doel van de map. Een ontwikkelingsportfolio is gericht op het regisseren van en het reflecteren op het eigen leerproces. De leerling heeft hiermee een middel in handen om de eigen ontwikkeling voor zichzelf zichtbaar te maken. Een docent of studie begeleider kan hierbij helpen maar de student bepaalt wat hij of zij erin opneemt. Het beoordelingsportfolio is bedoeld om studenten te beoordelen op hun kunnen. Docenten en scholen bepalen de criteria en vaak liggen ook de te bewijzen competenties en de vorm van de presentatiemap vast. Het demonstratieportfolio is te beschouwen als een persoonlijke etalage, waarin de eigenaar zijn of haar beste prestaties weergeeft. Het is vergelijkbaar met de traditionele map die kunstenaars en architecten van oudsher meenemen naar stage-, acquisitie- en sollicitatiegesprekken, om te laten zien wat ze kunnen. Niet te integreren Hoewel de verschillende portfoliovormen op elkaar kunnen lijken, zijn ze, volgens José vanuit hun basis nauwelijks te integreren. In een ontwikkelportfolio moeten studenten zich vrij voelen om naast hun successen ook hun problemen en leerpunten weer te geven. Als er een beoordeling aan diezelfde map hangt, remt dat hun reflectie. Datzelfde geldt in mindere mate ook voor een demonstratieportfolio. Een sollicitant laat in een eerste gesprek met een potentiële werkgever of klant niet het achterste van zijn tong zien. Het verschil tussen een beoordelings- en een demonstratieportfolio zit vooral in de behoefte van de lezers. Docenten en studiebegeleiders stellen nu eenmaal andere eisen dan bedrijven, waardoor bewijsstukken kunnen verschillen. Beoordelingscriteria Competenties meten aan de hand van portfolio is één ding, maar hoe beoordeel je nu het portfolio zelf? José legt uit dat er vijf belangrijke criteria zijn om een portfolio te waarderen. Ten eerste gaat het om authenticiteit. Zijn de bewezen competenties ook daadwerkelijk geleverd door de eigenaar? Hoe verifieerbaarder de bewijzen, des te beter. Het tweede criterium is actualiteit. Hoe recenter de voorbeelden hoe beter de beoordelaar kan zien waar de student staat en hoe hij zich ontwikkelt. Het derde punt is relevantie. Is het geleverde bewijs daadwerkelijk relevant om de competentie mee aan te tonen? Hoe passender, hoe beter. Ten vierde wordt een portfolio beoordeeld op kwantiteit. Hoe meer voorbeelden, des te beter een beoordelaar kan inschatten hoe iemand zich ontwikkelt. Daarbij wil ik wel een kanttekening plaatsen. Wanneer alles als bewijs in een portfolio wordt gestopt, bestaat het risico dat het een dumpplaats wordt. Dat is uiteraard niet de bedoeling, want dan wordt het onwerkbaar. Als vijfde en laatste criterium telt variatie. Hoe meer verschillende soorten bewijzen in het portfolio zitten des te beter geeft het een beeld van de veelzijdigheid van een student. Portfolio in de toekomst Hoe ziet José de toekomst van portfolio? Wat betreft de ontwikkeling van portfolio zijn er verschillende mogelijkheden. Het is bijvoorbeeld ook een mooi instrument voor de verdere professionalisering van docenten. Of voor scholen en opleidingen om zich beter te profileren. Verder zijn de digitale ontwikkelingen interessant. Een e-portfolio biedt mogelijkheden om geluid en bewegend beeld toe te voegen. Ook maakt het uitwisseling eenvoudiger. Steeds meer studierichtingen introduceren daarom digitale portfolio s. En dat biedt weer mogelijkheden voor vraagstukken waar wij ons over buigen, zoals het bevorderen van de aansluiting tussen mbo- en hbo-onderwijs en het concreet maken van levenslang leren. Maar op welke termijn dat daadwerkelijk gestalte krijgt, hangt af van de bereidheid van allerlei betrokkenen. De toekomst zal het leren. Portfolio, een definitie GOC beschouwt een portfolio als een persoonlijke map waarin iemand beschrijft wat hij of zij kan en van waaruit hij of zij zich verder ontwikkelt. Dit instrument helpt om competenties, talenten en de ontwikkeling daarvan zichtbaar te maken. Ook speelt het portfolio een rol bij beoordelen van vaardigheden, het maken van praktijkopdrachten en het leren profileren. 04

5 Onderwijskundige Lia Bijkerk over portfolio: Scholen gebruiken het steeds vaker bij competentie gericht leren Een portfolio stamt uit de wereld van kunst en architectuur, vertelt Lia Bijkerk. Kunstenaars en architecten kunnen bij sollicitaties nu eenmaal niet volstaan met diploma s en gesprekken. Ze moeten hun kwaliteiten op een andere manier aantonen. Met schetsen, foto s en maquettes maken ze hun competenties zichtbaar. Dat wetende is een portfolio ook een interessant instrument voor andere beroepsgroepen én het onderwijs. Verschillende toepassingsvormen In haar zoektocht naar de toepassingsmogelijkheden van een portfolio komt Lia vooral vijf vormen tegen. 1. Het instroomportfolio Maakt beginniveau inzichtelijk op basis van Eerder Verworven Competenties. Bruikbaar bij het aanvragen van vrijstellingen. 2. Het opleidingsportfolio Linkt studiemateriaal aan studie competenties. Bruikbaar om resultaten inzichtelijk te maken in de vorm van bijvoorbeeld (reflectie)verslagen en voortgangsgesprekken. 3. Het stageportfolio Ondersteunt het leerproces tijdens stages. 4. Het persoonlijke portfolio Maakt observeren en reflecteren mogelijk om zo te bezinnen op het eigen ontwikkelingsproces. 5. Presentatieportfolio Maakt het onderscheidend vermogen zichtbaar en is te gebruiken ter profilering bij sollicitaties. Lia merkt dat scholen steeds vaker het nut zien van werken met presentatiemappen. Het gaat steeds beter. Vooral het opleidingsportfolio wordt vaker toegepast in het kader van competentiegericht leren en het concreet maken van de studieloopbaanlijn. Toch zijn er volgens Lia ook uitdagingen. Te vaak is een portfolio gericht op het onderwijs an sich, zonder een duidelijke verbinding te leggen met de context van het toekomstige werkveld. Verder hoop ik dat de inhoud van portfolio s verbetert. Van mij mogen meer talenten dan alleen schrijven worden aangesproken. Film, fotografie, muziek er is ook zoiets als een funfactor. Een portfolio moet ook leuk zijn om te bekijken. Scholen hebben de taak studenten hier op te wijzen en ze daarin te begeleiden. Van papier naar digitaal Een andere ontwikkeling die Lia met betrekking tot portfolio ziet, is de verschuiving van papier naar digitaal. De fysieke map met werkstukken heeft beperkingen. Bedrijven zitten vaak niet te wachten op dikke dossiers. Een digitaal portfolio biedt allerlei voordelen. Ten eerste het gebruikersgemak. Digitaal zijn verschillende elementen gemakke lijker te linken waardoor het bekijken van een portfolio sneller en efficiënter verloopt. Bovendien kunnen bedrijven zelf bepalen wat ze wel en niet willen zien, eigen criteria hanteren. In vijf minuten krijgen ze dan een veel beter beeld Wie is Lia Bijkerk? Lia is onderwijskundige en heeft een eigen bureau, Edufit genaamd. Haar bedrijf kent drie takken: educatie, bewegen en gezondheid. Van origine ben ik opgeleid tot gymjuf, maar onder invloed van een krappe arbeidsmarkt rolde ik de recreatiesector in. Lia volgde nog een studie pedagogiek en vervolgens onderwijskunde en heeft zich uiteindelijk gespecialiseerd in activerend opleiden. van een potentiële stagiair of sollicitant. Ten tweede differentiatie en flexibiliteit. Op elk gewenst moment kan portfoliomateriaal geselecteerd en ingezet worden. Zo kan een gelegenheidsportfolio worden samengesteld, afgestemd op het specifieke gebruiksdoel. Ten derde het vergroten van beroepsinzicht. Met het linken van onderdelen wordt inzichtelijk hoe beroepsproducten ontstaan. En via internet kan eigen werk worden getoond, waarop lezers worden uitgenodigd te reageren. Om vervolgens die reacties weer te verwerken. Ten vierde creatieve vaardigheden. Met digitaal portfolio is het mogelijk om tekst, plaatjes, video en geluid te integreren. Op die manier wordt ook de aantrekkelijkheid vergroot. Zo bouwen studenten aan hun persoonlijke website. Brug tussen mbo en hbo Met behulp van een portfolio is gemakkelijker een brug te slaan tussen mbo- en hbo-onderwijs, meent Lia. Vooral het instroomportfolio kan hierbij helpen. Bij het toekennen van vrijstellingen wordt nog te veel gebruik gemaakt van standaardroutes. Wanneer die niet doorlopen zijn, geldt geen recht op vrijstellingen terwijl dat kan betekenen dat er minder gemotiveerde leerlingen in de lessen zitten. Een gemiste kans. Ook al betekent het dat scholen iedere aanvraag om vrijstelling individueel moeten beoordelen. Ik weet dat onderwijsinstellingen niet op dat extra werk zitten te wachten. Een tussenoplossing is dan om de benodigde competenties en indicatoren voor vrijstellingen inzichtelijk te maken voor studenten. Zij moeten dan bewijzen of ze daaraan voldoen. Dat maakt het niet alleen beter te verhapstukken, het legt ook een stukje verantwoordelijkheid bij de studenten. Dat komt het gebruik van portfolio ten goede, want uiteindelijk gaat het niet om de verzameling van werkstukken maar om de selectie daarvan. Dat zegt iets over de student en zijn vaardigheden. Namelijk over zijn inzicht van met welke bewijzen hij denkt zich het beste te kunnen profileren. 05

6 Portfolio binnen het onderwijs Inzicht in de ontwikkeling van vaardigheden, studenten laten nadenken over sterke punten en verbeterpunten Veel scholen binnen het beroepsonderwijs maken gebruik van portfolio. Maar hoe dit middel wordt ingezet, welke doelen het dient en in welke vorm het wordt toegepast, verschilt per opleiding. Vier docenten en opleidingscoördinatoren vertellen. Paul Hageman, vmbo-opleiding X11, over portfolio: Om te laten zien waar leerlingen trots op zijn Paul Hageman is docent en projectbegeleider bij X11, een vmbo-opleiding ter voorbereiding op het grafisch lyceum. X11 werkt, volgens Paul, al een jaar of tien met een portfolio. Leerlingen houden het zelf bij en aan het einde van een leerperiode (kwartaal) volgt een portfoliogesprek. Een groepsbijeenkomst met acht medestudenten, waarbij iedere leerling laat zien waar hij of zij trots op is. Dat kan van alles zijn: een mooi ontwerp, een goed cijfer, maar ook het bewijs van een vaardigheid... Bij ons draait het vooral om het tonen van de prestatie en het uitleggen waarom iemand er trots op is; om zo te leren reflecteren op de eigen ontwikkeling. Deze gesprekken vinden altijd plaats in een veilige sfeer, zodat de deelnemers eerlijk zijn naar zichzelf en naar elkaar. De bijeenkomsten sluiten we af met het stellen van doelen voor de komende periode. Bewijsstukken Paul vindt een portfolio zinvol, maar worstelt er ook mee. In theorie is het een mooie manier om via bewijsstukken het zelfvertrouwen en de motivatie van een kwetsbare groep op te krikken. Positief vind ik ook dat onze leerlingen erdoor leren organiseren, selecteren, presenteren en reflecteren. Tenslotte leiden we ze op voor creatieve beroepen waarin lef, trots en onderscheidendheid essentieel zijn. Maar omdat we geen cijfer geven, krijgt het bij veel van onze leerlingen geen prioriteit. De werkstukken zijn in een andere context al beoordeeld en pubers in de leeftijd van veertien tot zestien jaar zijn nu eenmaal niet bewust met de eigen ontwikkeling bezig. Al met al begrijpen ze het nut van de presentatie map onvoldoende en omdat ze geen kaders en richtlijnen krijgen, vinden ze het moeilijk om er concreet mee te werken. Begeleiding moet die bewustwording ontplooien, maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. In de praktijk betekent het vaak dat de kwartaalgesprekken gaan over waarom dingen ontbreken in plaats van over trots zijn op de eigen ontwikkeling. Als we niet oppassen schieten we ons doel voorbij. Aansluiting met mbo Portfolio inzetten om de aansluiting tussen X11 en het Grafisch Lyceum Utrecht te bevorderen? Paul ziet mogelijkheden. Iemands ontwikkeling stopt niet na een opleiding, dus ook een portfolio niet. Tenslotte gaat het altijd om het zichtbaar maken van competenties, zowel bij X11 als bij het GLU. Ook praktisch gezien zijn er weinig obstakels, we zitten in hetzelfde gebouw en maken gebruik van dezelfde systemen. Voor een betere aansluiting zie ik dan vooral kansen in het beter organiseren van de warme overdracht en de doorlopende leerlijnen waar een portfolio onderdeel van kan uitmaken. DUTCH PHOTO AGENCY Gerard Verbeek is sinds een jaar of drie teamleider Sound & Vision bij ROC Midden Nederland in Utrecht. Toen ik hier begon was er net een proeftuinproject gestart, begint Gerard zijn verhaal. Een onderwijskundige verandering waarbij leerlingen voortaan zelf sturing moesten geven aan hun leerproces. Van docenten werd verwacht deze zelfsturing adequaat te begeleiden. Maar hoe dit eruit moest zien, was niet duidelijk. Natuurlijk werkte het niet. Uiteindelijk hebben we het programma geherstructureerd en een combinatie van vakgericht en competentiegericht onderwijs ingevoerd. Kerntaken en werkprocessen In deze combinatievorm zijn de vakgerichte leerlijnen de basis, gaat Gerard verder. Van daaruit werken we in projectgroepen aan de vereiste competenties. Deze zijn, zoals voorgeschreven, onderverdeeld in zes kerntaken met bijbehorende werkprocessen. Van taken als het ontwikkelen van een conceptplan, het bewerken van AV-materiaal en het leiden van projecten wordt gekeken in hoeverre onze studenten de processen beheersen. De mate van beheersing kent vier stadia: begeleid in de school, niet begeleid in de school, begeleid in de praktijk en zelfstandig in de praktijk. Om te bewijzen dat studenten de verschillende vaardigheden op de verschillende niveaus beheersen, gebruikt Sound & Vision een beoordelingsportfolio. Gerard: Dit portfolio kent een duidelijk format maar de studenten zijn vrij in de keuze van hun bewijslast. Zo kan een student aantonen dat hij een vrachtwagen met apparatuur kan laden aan de hand van een foto, een filmpje of een paklijst. Hoe authentieker, concreter, en verifieerbaarder de bewijzen, des te beter. Uiteraard geven we wel tips, maar leerlingen moeten er ook zelf over nadenken. Op basis van het verzamelde materiaal beoordelen we in hoeverre de betreffende student verschillende competenties beheerst. Als alle vereiste vaardigheden bewezen zijn en de cijfers van het examendossier hoog genoeg, mag de leerling deelnemen aan het examen. Papier of digitaal? Gerard vertelt dat er bij hem op school bewust gekozen is voor een fysieke portfolio. Dat heeft vooral praktische redenen. Onze digitale leeromgeving is namelijk niet toegerust om voor iedere leerling een e-portfolio aan te leggen. Er is eenvoudigweg te weinig ruimte op de server. Bovendien willen we niet afhankelijk zijn van serverproblemen. De informatie moet op elk gewenst tijdstip voorhanden zijn. Overigens vind ik wel dat we uiteindelijk toe moeten naar een digitale variant. Zeker nu de mogelijkheden om competenties te bewijzen op dat vlak steeds harder groeien. Gerard Verbeek, mbo-opleiding Sound en Vision, over portfolio: Bewijzen dat studenten verschillende vaardigheden op verschillende niveaus beheersen Hoe zit het met portfolio als middel om het mbo- en hbo-onderwijs beter op elkaar te laten aansluiten? Gerard: Een ontwikkelingsportfolio biedt hierbij meer mogelijkheden dan de beoordelingsvariant. Maar wij gebruiken alleen laatstgenoemde, omdat we één portfolio genoeg vinden en het beoordelen van competenties prioriteit heeft. DUTCH PHOTO AGENCY 06

7 Beverley Los, mbo-opleiding Mediavormgever over portfolio: Weergave van een persoon en diens ontwikkeling Volgens Beverley biedt de presentatiemap inzicht in de voortgang van werkprocessen. Maar dat is niet het voornaamste doel. Het portfolio is vooral bedoeld om de eigen ontwikkeling van leerlingen in kaart te brengen en daarop te leren reflecteren. Ons onderwijs is individueel en daarom is het belangrijk dat studenten goed nadenken over hun leerproces. Dat ze vragen kunnen beantwoorden als Wat wil ik leren?, Welke projecten heb ik nodig om dat te oefenen? en Hoe verantwoord ik mijn keuzes? Dat is belangrijk, want we leiden onze leerlingen op voor creatieve beroepen als filmmakers en webdesigners of bereiden ze voor op de kunstacademie. Bewijzen De opleiding Mediavormgever kent vier fases waarin portfolio een dominante rol speelt. Beverley: Tijdens deze fases volgen studenten verschillende lessen en workshops. Hierin ontwikkelen ze competenties die in de praktijk worden getoetst en vastgelegd. Daarbij gaat het om creatieve vaardigheden maar ook om zaken als overtuigen, presenteren en leiding geven. Op basis van het portfolio vindt drie keer per jaar een evaluatiegesprek plaats, waarin de deelnemers laten zien wat ze ontwikkeld hebben en hoe ze zichzelf presenteren. Zo bewijzen ze dan dat ze klaar zijn met alle werkprocessen. Vervolgens gaan ze naar de eindexamenperiode waarin ze drie proeven van bekwaamheid afleggen. Ten eerste, laten de deelnemers zien dat ze hard- en software kunnen beheren en databases DUTCH PHOTO AGENCY Beverley Los werkt als trajectbegeleider op het Da Vinci College, de mbo-opleiding voor Mediavormgever in Dordrecht. Het portfolio maakt al jaren onderdeel uit van het onderwijsprogramma van de opleiding. In 2001 hebben we het gebruik ervan ingevoerd naar aanleiding van een pilot rondom natuurlijk leren. kunnen bijhouden. Ten tweede schrijven ze een ondernemingsplan voor de eigen organisatie, om aan te tonen dat ze begrijpen wat het opstarten van een eigen bedrijf betekent. En tot slot voeren ze bij een organisatie zelfstandig een totaalopdracht uit: van het maken van een plan tot het ontwerpen en produceren van drie media-uitingen. De leerlingen van de opleiding Mediavormgever bepalen grotendeels zelf de vorm van hun portfolio, gaat Beverley verder. Ze zijn hier helemaal vrij in, dus ook in de keuze fysiek of digitaal. Natuurlijk moedigen we e-portfolio s aan, maar meestal beginnen studenten met een traditionele map. In tegenstelling tot de enorme keuzevrijheid die de studenten krijgen qua vorm, gelden voor de inhoud van het portfolio duidelijke eisen. Naast harde informatie als een cv, eerder verworven competenties en diploma s, willen we bewijsstukken zien van verschillende vaklessen en workshops. Verder maken de verslagen van minimaal veertig projecten onderdeel uit van het portfolio. Hierbij gaat het om alles wat daarbij hoort: notulen, plannen van aanpak, schetsen, onderzoeken, filmmateriaal... Hoe meer variatie des te beter. Belangrijk is wel dat projecten in opdracht van echte opdrachtgevers worden gedaan: een bedrijf of een persoon. En last but not least eisen we van iedere student een reflectie op het leerproces. Waarmee hebben ze geworsteld? Wat was nieuw? en Wat ging goed? Martijn Brouwer werkt als docent Technische Bedrijfskunde en opleidingscoördinator Media Management op Avans Hogeschool in Tilburg. Sinds februari van dit jaar werken de twaalf studenten van deze opleiding met een portfolio. Het is een pilot, vertelt Martijn. In managementopleidingen wordt nog te weinig met portfolio gewerkt. Daar willen we graag verandering in brengen. De jonge opleidingscoördinator is een groot voorstander van onderwijsvernieuwingen. De tijd van voor het bord staan en de zogenaamde waarheid prediken, is voorbij. Bij iedere mogelijke vernieuwing sta ik vooraan om het te proberen. De opleiding Media Management heb ik twee jaar geleden zelf vorm gegeven door rigoureuze wijzigingen door te voeren. Veranderingen als het schrappen van een verplichte boekenlijst, het introduceren van innovatiestudies en het communiceren via nieuwe media. Beeld over de toekomst In de opleiding wordt een portfolio sinds het afgelopen schooljaar gebruikt voor de leerlijn studieloopbaanontwikkeling. Martijn legt uit: We geven studenten allerlei opdrachten om over hun toekomst na te denken: het schrijven van een cv, sollicitatiesites bekijken, vacatures, bedrijven en functie-eisen in kaart brengen. Het format en de opdrachten hebben wij bepaald, maar de inhoud kiezen de studenten zelf. Centraal staan vragen als: Wat past bij mij? Wat wil ik worden? en Wat zijn de gestelde eisen? De uitkomsten van deze opdrachten houden ze bij in een digitale portfolio. Eens in de tien weken vindt een portfoliogesprek tussen student en docent plaats. Samen kijken ze in hoeverre de student zich thuis voelt in de opleiding en hoe zijn beeld over de toekomst zich ontwikkelt. Het portfolio helpt om ook binnen de studie keuzes te maken over bijvoorbeeld innovatiestudies, stages en projecten voor vrije studiepunten. Het blog dat de studenten schrijven heeft tot doel een visie te ontwikkelen op een zelf gekozen onderwerp. Martijn: Ze krijgen de opdracht om wekelijks te posten. Bijvoorbeeld over de toekomst van 3D printing of de positie van vrouwen in het management. Het doel is om naast het ontwikkelen van een visie, te reflecteren op het eigen leertraject. Dat werkt goed, al hebben we inmiddels wel geconcludeerd dat we duidelijke regels voor het posten moeten opstellen. Het dreigde een dumpplaats van informatie te worden. Nu is een van de eisen dat de studenten hun blog en portfolio zo inrichten dat een docent binnen tien minuten alle gewenste informatie kan vinden. Portfolio als brug Portfolio inzetten om een brug te slaan tussen mbo- en hbo-onderwijs vindt Martijn niet zo relevant. Ik geloof meer in persoonlijk contact. Om studenten voor Media Management te enthousiasmeren bezoek ik beurzen, informatiebijeenkomsten en scholen. Alle studieadviseurs en decanen van de relevante vooropleidingen ken ik. Bovendien praat ik met veel potentiële studenten om te weten wat zij zoeken in hun vervolgstudie. Natuurlijk kunnen portfolio s helpen om de opleiding meer te profileren via bijvoorbeeld onze website. Zo kunnen geïnteresseerden een beter beeld krijgen van wat studenten hier doen. Martijn Brouwer: HBO-opleiding Media Management over portfolio: Management opleidingen maken er nog te weinig gebruik van DUTCH PHOTO AGENCY 07

8 Leuk boek: Haal het beste uit jezelf! Hoe bouw je een portfolio via internet? Chantal wil graag in de redactie van de Hogeschoolkrant. Als ze de vacature ziet, pakt ze meteen de telefoon. Ze krijgt te horen dat ze voor de sollicitatie een portfolio van haar schrijfproducten moet meenemen Een fragment uit Haal het beste uit jezelf! Verhoog je persoonlijke effectiviteit. De studieloopbaan is een leerlijn die binnen het onderwijs veel vragen oproept. Zowel van docenten als studenten. De samenhang tussen de onderdelen ontbreekt en het nut ervan wordt niet altijd ervaren. Om die reden hebben Lia Bijkerk en Wilma van der Heide een boek geschreven die het verband tussen de verschillende onderwerpen van de studieloopbaanlijn legt en zo helpt om grip te houden op de studie. Het boek is gebaseerd op zes volgtijdelijke vragen van studenten die aan de hand van allerlei bekende theorieën en opdrachten worden behandeld. Haal het beste uit jezelf bestaat uit twee delen: een voor studenten en een voor docenten. Haal het beste uit jezelf! Verhoog je persoonlijke effectiviteit Lia Bijkerk en Wilma van der Heide Verschijningsdatum: januari 2010 Uitgever: BSL, Houten Waarom een portfolio maken binnen de digitale leeromgevingen van scholen als internet zoveel meer mogelijkheden en voordelen biedt? De presentatiemappen worden er toegankelijker door, serverproblemen zijn ermee verleden tijd en aansluitingsvraagstukken niet meer relevant. Maar hoe bouw je een portfolio via internet? Het begint met een persoonlijke url of een gefaciliteerde pagina van school waarop iemand een cv met algemene feiten plaatst. Deze startpagina verwijst met behulp van links naar allerlei andere pagina s op internet. Een greep uit de mogelijkheden: Flickr voor foto s Blink voor cases Linkedin voor profiel en werkervaring Web-log of Netlog voor tekst en verhalen Hyves voor het delen van persoonlijke ervaringen Twitter voor interesses Youtube voor filmpjes Wat stop je in een portfolio? Een portfolio is een groeidocument dat in feite nooit af is. Achterhaald materiaal moet worden vervangen door recenter materiaal. Daarbij is de context bepalend voor wat wel en niet in een portfolio thuishoort. Naast persoonlijke gegevens en feiten over opleiding en werkervaring (een cv) die eigenlijk standaard in een portfolio passen, een greep uit de mogelijkheden. a. De thermometer De thermometer is een instrument waarbij iemand zichzelf een cijfer geeft voor zijn competenties, vaardigheden of inzet. b. Zelfbeoordeling Een beoordelingsformulier waarmee de student zichzelf beoordeelt. Zo n zelfbeoordeling kan bijvoorbeeld gedaan worden op het gebied van: analytisch vermogen, mondelinge en schriftelijke communicatie, probleemoplossend vermogen, coöperatief vermogen en sturend vermogen. c. Competentiematrix In een competentiematrix kunnen studenten zelf bijhouden welke competenties zijn getoetst en op welk niveau. Bij voorkeur worden deze gekoppeld aan bewijsstukken als producten, toetsen of gesprekken. d. POP Reflectieverslagen over ervaringen, sterke en zwakke punten, mooie en moeilijke momenten (zoals dilemma s, blunders, conflicten, weerstand), conclusies en voornemens kunnen goede input vormen voor het werken aan het Persoonlijk Ontwikkel Plan (POP). Vooral een gefaseerde POP toont een bepaalde situatie, leerdoelen, aanpak en resultaten. Producten, praktijkopdrachten en cijfers van toetsen worden hierin verwerkt, waardoor het fungeert als verzamelmap voor alle geleverde prestaties. e. Beroepsproducten Bij het kiezen van bewijsstukken in een portfolio is het zinvol om verschillende soorten te laten zien: reproductiegerichte (op basis van de beschreven eisen in een lesboek), toepassingsgerichte (beroepsproducten die van nut kunnen zijn voor de beroepspraktijk) en betekenisgerichte (waaruit blijkt dat de theorie verbonden wordt met een ander aspect) bewijsstukken. Hiermee wordt een koppeling gemaakt met de verschillende leerstijlen van Vermunt. inzet: 8 competenties: 8,5 vaardigheden: 7,5 08

9 diensten rond het beheer van content. Inmiddels heeft hij zijn bedrijf verkocht en werkt Peter als zelfstandig adviseur en sparringpartner op het gebied van nieuwe media. Crossmediaspecialist Peter van Teeseling over portfolio: Laat zien waar iemands passies liggen Het bijhouden van een portfolio biedt werkgevers, docenten en leerlingen veel voordelen. Volgens crossmediaspecialist Peter van Teeseling maakt een presentatiemap niet alleen competenties inzichtelijk: Het laat zien waar iemands passies liggen. Ik vind het een goede zaak dat portfolio s onderdeel uitmaken van leertrajecten. Wel denkt Peter dat er qua vorm meer mogelijkheden zijn. Vooral het digitale portfolio heeft de toekomst. Toen ik nog als manager werkte, wilde ik graag weten of stagiairs en sollicitanten passie hadden voor hun vak, begint Peter zijn verhaal. Het ging me niet om de verplichte school- of werkopdrachten, maar om wat ze in hun vrije tijd deden of maakten. Bij een sollicitatiegesprek vroeg ik altijd of de sollicitant me iets kon laten zien: een fysiek product of een case. Als ze me niets konden tonen, haakte ik af. Dan zit het gewoon niet in je, dacht ik dan. Terwijl het in die tijd nog helemaal niet standaard was dat mensen een portfolio bijhielden. Wie mij wel inzicht kon geven in zijn werk, had een streepje voor. Het gaf me namelijk een veel beter beeld van de persoon tegenover me. Eigen verantwoordelijkheid Peter juicht het gebruik van portfolio binnen het onderwijs toe. Het past bij concepten als levenslang leren en competentiegericht onderwijs. Waar ik geen voorstander van ben, is het reguleren en standaardiseren. Afgeschermde leeromgevingen, standaardformats en voorschriften doen afbreuk aan de essentie van portfolio. Het tast de eigen verantwoordelijkheid aan. De leerling is dan bezig met een invuloefening en niet meer met het creatief vormgeven van zijn persoonlijke presentatie. Terwijl dat laatste nu juist zo interessant is: zowel inhoudelijk als qua vorm. Met regels wordt het middel een doel op zich. Geen standaardformats dus, en ook geen beoordeling aan de hand van checklists. Peter: Ik kijk naar wat een presentatie uitademt. Wat mij betreft gaat het om het geheel niet om de individuele onderdelen. Maar hoe kan een portfolio zonder standaarden de aansluiting tussen mbo- en hbo-onderwijs bevorderen? Peter vindt deze vraag niet relevant. Waarom moet alles in praktische zin op elkaar aansluiten? Als de lerende centraal staat, volgt dat vanzelf. Ik denk zelfs dat het niet reguleren van portfolio aansluiting beter bevordert. Wanneer iedereen de mogelijkheden van internet benut, zijn dit soort vraagstukken verleden tijd. Afgeschermde leeromgevingen, standaardformats en voorschriften maken portfolio s namelijk ontoegankelijk. En waarom iets nieuws verzinnen als het allemaal al bestaat? Onbegrensde mogelijkheden Peter gaat verder: Portfolio via internet is laagdrempelig, het maakt mensen vindbaar op competenties en de houdbaarheid wordt er enorm mee verlengd. Bovendien zijn de presentatiemogelijkheden onbegrensd. Filmpjes op Youtube, foto s op Flickr, een blog op Web-log internet biedt alle mogelijkheden om jezelf te etaleren. De kracht van een goed portfolio zit in het zo breed mogelijk neerzetten. Hoewel een portfolio samenstellen de verantwoordelijkheid is van de leerling ziet Peter hierbij ook een belangrijke rol voor docenten en studiebegeleiders. Het gaat dan vooral om faciliteren en coachen. In de eerste plaats moeten leerlingen weten hoe ze zich via internet moeten profileren en presenteren. Hoe lezen bedrijven hun portfolio? Hoe maken ze zichzelf zichtbaar en hoe laten ze zien wat ze geleerd hebben. Wat kan wel en wat niet? In de tweede plaats moeten ze leren hoe ze internet ten volste kunnen benutten. Hoe indexeert Google iemands naam? Hoe kunnen ze zich vanuit een eigen url registreren en doorlinken naar andere sites? Ten derde moeten leerlingen de noodzaak van authenticiteit begrijpen. Kopiëren en plagiaat plegen is via internet heel snel achterhaald. Maar het allerbelangrijkste is om ze duidelijk te maken wat de kracht van internet en sociale media is. Leer studenten wat de consequenties zijn van gegevens openbaar maken. Vertel ze wat ze wel en beter niet online kunnen zetten. Kortom, maak ze bewust van de kansen maar ook van de gevaren van digitale portfolio s. Wie daarin begeleidt en zich niet druk maakt over bijzaken als criteria, stimuleert leerlingen creatief te denken en zelf initiatieven te ontplooien. En dat is waar het om gaat. Digitale verzamelplek Hoewel Peter het niet nodig vindt, kan een opleiding faciliteren in het technische platform voor het maken van een digitale portfolio. Maar dat moet dan wel een internet gelieerd en openbaar platform zijn. Eigenlijk gaat het om enkel een url of digitale verzamelplek van waaruit de leerling naar andere plaatsen kan linken. Om op die manier zelf een relevant dossier en daarmee een professionele identiteit op te bouwen. Ooit waren er plannen van de overheid om iedere burger een eigen url te geven. Ik weet niet wat daar nu de status van is, maar als het zover komt, zal het gebruik van digitale portfolio een enorme vlucht nemen. Wie is Peter van Teeseling? Toen Peter vanuit zijn grafische achtergrond zijn eerste stappen op het gebied van digitale media en internettoepassingen zette, merkte hij dat organisaties moeite hadden met het organiseren en beheren van hun content. Daarom richtte hij Imageworld op; een bedrijf met 09

10 Portfolio bij bedrijven Voor kunstenaars en architecten is een portfolio niets nieuws, maar in veel andere branches is de presentatiemap geen algemeen verschijnsel. Toch groeit vanuit verschillende sectoren de belangstelling voor portfolio. Maar welke doelen kan het dienen, welke informatie levert het op en hoe passen bedrijven het concreet toe? Vier organisaties uit de mediasector geven hun mening. Patrick Wildschut, productiebedrijf Dutchview over portfolio: Het laat zien of iemand affiniteit heeft met het vak Product Sales Manager Patrick Wildschut iemand zich op papier kan uitdrukken iemand solliciteert. Maar het helpt mij vindt een portfolio passender bij mbo- dan en in hoeverre hij of zij structuur kan altijd als het materiaal origineel is en er bij hbo-onderwijs. Mbo ers, zowel stagiairs aanbrengen. Een portfolio zie ik vooral aandacht is besteed aan de samenstelling. als nieuwe medewerkers beginnen bij ons als iets waarin mensen laten zien wat ze Overigens heb ik het nu alleen over het op praktische functies. In een intake- of in praktisch opzicht kunnen: fotograferen, portfolio van sollicitanten. Ik kom ook sollicitatiegesprek ben ik dan nieuwsgierig een filmpje maken, een verhaal schrijven andere toepassingen tegen. Het Grafisch naar wat ze al kunnen. Een cv maakt dat Over het algemeen kijk ik naar het geheel. Lyceum Rotterdam gebruikt bijvoorbeeld niet helder, iets wat ze gemaakt hebben Als ik dan bij het sollicitatiemateriaal een portfoliomap bij de begeleiding van wél. Het toont of een sollicitant affiniteit heeft met het vak. Dat is genoeg. De rest leert hij bij ons, door ervaring. Voor hbo ers is dat anders. Zij komen meestal voor een specifieke opdracht. Een portfolio zegt een goed gevoel krijg, nodig ik iemand uit. Een gesprek geeft bij mij namelijk altijd de doorslag. Daarmee kan ik het plaatje compleet maken. stages. Dat vind ik erg handig, omdat er op hoofdlijnen wordt bijgehouden welke competenties iemand beheerst. Het toont in een oogopslag waar iemand staat. Bovendien is het voor de student een AV-branche: 66,1% vindt portfolio belangrijker dan diploma dan alleen iets over hun reeds opgedane ervaring en is minder tastbaar. De kans is kleiner dat ik daarmee hun - voor de Patrick heeft geen behoefte aan portfolio die iemands levensloop en ontwikkeling beschrijven. Ik wil alleen zien wat relevant goed reflectiemiddel, waar ik een groot voorstander van ben. 33,9% 66,1% stageopdracht relevante- niveau kan is, waar iemand staat; niet hoe hij er is inschatten. Plaatje compleet Wat is nu belangrijker een portfolio of een cv? Patrick: Beide. Het hangt van de functie af. Een cv biedt mij inzicht in hoe gekomen. Voor scholen is dat wel relevant, maar voor bedrijven is al die informatie ballast. Een portfolio is volgens Patrick vooral overtuigend wanneer deze gerichte informatie geeft. Welke gegevens dat precies zijn, hangt af van waarvoor Over Dutchview Dutchview telt 500 medewerkers en richt zich op registratie, bewerking en verspreiding van audiovisuele content. Het bedrijf heeft klanten in zowel de zakelijke als de omroepwereld. Voor meer informatie zie wel eisen en richtlijnen nodig. Maar ze moeten zelf invulling kunnen geven aan de presentatiemap. 16,4% 44,3% 29,5% PCM Grafische Bedrijven werkt zelf ook met portfolio s bij het opleiden van mensen. Jan: In onze organisatie hanteren we Grafimedia: 29,5% vindt diploma belangrijker dan portfolio Jan Noordeloos, PCM Grafische Bedrijven over portfolio: voor drukkers het principe van werken en leren tegelijkertijd. In ieder geval de eerste vier jaar. We starten met een interne basis opleiding, waarna offset, extreme producties en het aansturen van 44,3% vindt portfolio belangrijker dan diploma 16,4% vindt beide even belangrijk Handig om te zien waar iemand staat teams volgen. De stappen worden geleerd aan de hand van opdrachten die de medewerkers bijhouden in hun portfolio. Om te zien of ze de vaardigheden die we ze leren, ook daadwerkelijk beheersen. Portfolio heeft volgens Jan Noordeloos, opleider bij PCM Grafische Bedrijven in Amsterdam, absoluut een meerwaarde bij het aannemen van grafische medewerkers. Hoewel we er in sollicitatiegesprekken niet standaard naar vragen, ben ik blij verrast als sollicitanten er zelf mee komen. Ik vind het handig om te zien waar iemand staat. We kunnen dan betere keuzes maken. Een diploma vertelt namelijk wel iets over iemands niveau maar laat niet zien welke vaardigheden iemand beheerst. Een portfolio biedt dat inzicht wel. Competenties zichtbaarder Jan vindt het dan ook een goede zaak dat studenten van grafische en mediaopleidingen steeds vaker een portfolio maken. Tenslotte zijn deze studies niet alleen theoretisch, ze kennen ook veel praktijkvakken. En op deze manier worden geleerde competenties veel zichtbaarder. Moeten opleiders de vorm van een portfolio bepalen of kunnen ze dat beter overlaten aan hun studenten? Wat mij betreft kent een portfolio een standaardformat met gerichte opdrachten. Studenten hebben volgens mij namelijk Uiteindelijk moet iedere medewerker na vier jaar allround kunnen functioneren. Dat wil zeggen geheel zelfstandig een pers kunnen draaien en zelf problemen kunnen oplossen. Inzicht in motivatie Een ander voordeel van een portfolio vindt Jan dat het inzicht biedt in hoe iemand werkt. De manier waarop hij zijn map inricht zegt bijvoorbeeld iets over zijn motivatie. Daarnaast is het een goed middel voor zelfreflectie. Past dit vak wel echt bij me? is een vraag die met behulp van een portfolio gemakkelijker beantwoord wordt. Over PCM Grafische bedrijven Binnen PCM Grafische Bedrijven zijn de drukkerijen van PCM Uitgevers onder gebracht. Deze zijn gevestigd in Amsterdam en Rotterdam. Behalve NRC Handelsblad, nrc.next, Trouw en de Volkskrant wordt ook een deel van het AD en Het Parool hier gedrukt en rollen er wekelijks enkele miljoenen huis-aan-huisbladen van de persen. Voor meer informatie zie 10

11 Voor Margriet Brink, HR directeur Thieme Grafimedia Groep, is portfolio geen noodzaak. Zeker niet in een sollicitatieprocedure. Ik moet er niet aan denken dat ik sollicitanten ook nog op hun portfolio moet beoordelen. Ik vind het juist belangrijk dat mensen kort en bondig kunnen aangeven waarom ze bij ons willen werken en wat hun toegevoegde waarde is. Wisselwerking Margriet heeft ook zelden sollicitanten die uit zichzelf een portfolio meenemen. Omdat we er niet naar vragen, komen mensen er waarschijnlijk ook niet mee. Het is een wisselwerking. Verder denk ik dat het te maken heeft met de branche. Het grafimediavak kent vooral oude rotten in het vak en die hebben op school geen portfolio s gemaakt. Dat is iets van de laatste jaren. De jongere generatie, die meer bezig is met loopbaanontwikkeling, kiest meestal weer niet voor een beroep als drukker. Zij willen liever iets met digitale media. Kees van Baardwijk en Arjen Janssen, Bek Grafische Producties en Bek Crossmedia Solutions over de portfolio: Zonder presentatiemap hoeven sollicitanten niet te komen Margriet Brink, Thieme Grafimedia Groep, over portfolio: Het is nog een paar stappen te ver Toch ziet Margriet wel mogelijkheden voor het gebruik van een portfolio. Ik houd me veel bezig met uitstroom en mobiliteit. Zoals ik al vertelde, zitten onze mensen vaak lang in het vak, waardoor ze kunnen vastroesten. We willen ze graag in beweging brengen. Maar hoe zorg je dat mensen, die nooit hebben nagedacht over hun ontwikkeling, gaan nadenken over hun toekomst? Met behulp van workshops en trainingen proberen we ze bewust te maken van hun capaciteiten en mogelijkheden. Een instrument als portfolio kan daarbij helpen. Beoordelingscyclus Ook voor de beoordelingscyclus kan een portfolio volgens Margriet interessant zijn. Zo n cyclus begint met een plangesprek, waarin (competentie)doelstellingen, marktontwikkelingen en ambities ter sprake komen. We bespreken ook wat medewerkers nodig hebben om hun doelen te realiseren. Vervolgens vindt halverwege het jaar een functioneringsgesprek plaats en aan het einde volgt de beoordeling. Een portfolio kan helpen bij het inzichtelijk maken van bepaalde gerealiseerde doelstellingen. Voor HR-manager Kees van Baardwijk is een portfolio een hulpmiddel om een sollicitant of stagiair te beoordelen op welk niveau hij zit. Ik zie het als een visuele weergave van iemands capaciteiten, vooral op creatief vlak. Dus foto s voor een fotograaf of een mindmap voor een webdesigner, maar bij een drukker of binder vraag ik niet naar een portfolio. Diens capaciteiten kan ik daar niet aan aflezen. Omdat art director Arjen Janssen in de praktijk alleen betrokken is bij sollicitaties van creatieven is hij niet geïnteresseerd in iets anders dan een portfolio: Zonder presentatiemap hoef ik een sollicitant niet te zien. Context is belangrijk Bij de beoordeling van een portfolio let Arjen allereerst op netheid. Ik kijk of de map er strak uitziet: schoon, mooi ingeplakt, verzorgd en geordend. Dat zegt namelijk veel over de persoon zelf. Als de portfolio slordig is, is zijn werk dat waarschijnlijk ook. Verder vind ik creativiteit en diversiteit belangrijk. Dat toont aan hoe veelzijdig iemand is en of iemand lef heeft. Kees vult aan: Ook de volgorde is relevant, daarin zie je iemands ontwikkeling. Verder wil ik graag inzage in de context, de opdracht en het proces. Wat was iemands gedachtegang, hoe is hij tot het uiteindelijke resultaat gekomen? Of iets mooi is, is een persoonlijk oordeel, het is de effectiviteit die telt. Daarom vragen we ook altijd of het ontwerp is uitgevoerd. Helaas ontbreekt volgens Kees en Arjen die context nogal eens: We krijgen mooie dingen onder ogen maar weten dan niet hoe het is ontstaan. Wat was de briefing, welk materiaal werd aangeleverd en wat waren de huisstijlrichtlijnen? Natuurlijk vragen we daar naar, maar vaak weten sollicitanten dat niet meer. Soms zijn portfolio s zo oud dat mensen niet precies kunnen reproduceren hoe ze tot een idee gekomen zijn. Terwijl dat wel belangrijk is voor de beoordeling van het resultaat. Daarom hoort voor ons een opdrachtomschrijving altijd thuis in een portfolio. Echter, geeft Margriet toe, de praktijk is weerbarstiger. Het ontbreekt ons aan tijd en prioriteit om dit te verwezenlijken. Neem bijvoorbeeld EVC. We zien de meerwaarde ervan en afhankelijk van de leidinggevende wordt hier aandacht aan besteed. Maar we werken er nog niet integraal mee. Dat is voor portfolio net zo. Daarbij komt dat het maken van een presentatiemap voor veel van onze mensen nog een paar stappen te ver is. Als we dat in de praktijk willen brengen, moeten we dat goed begeleiden. Ik hoop dat het er met de komst van nieuwe generaties vanzelf ingroeit. Conclusie? We kunnen niet alles tegelijk en op dit moment eisen andere zaken onze aandacht. Maar uiteindelijk willen we wel aan de slag met portfolio s. Over Thieme Grafimedia Groep Thieme GrafiMedia Groep is een van de grootste spelers op de Nederlandse grafimediamarkt. De organisatie kent vier businesslines, te weten Print en grafische dienstverlening, ICT services, Uitgeven en Communicatie & Design. Voor meer informatie zie Over Bek Grafische Producties en Bek Crossmedia Solutions Bek is een modern communicatiebedrijf met twee gezichten: Bek Grafische Producties en Bek Crossmedia Solutions. Hier zijn de nieuwste technieken nog geworteld in het oude ambacht. Het bedrijf is gevestigd in Veghel en profileert zich als totaalaanbieder op het gebied van zowel grafische als digitale communicatie. Voor meer informatie zie Digitaal portfolio Kees en Arjen zien toekomst in een digitaal portfolio. Steeds meer sollicitanten en stagiaires verwijzen in hun brief of cv naar digitaal materiaal of een website. Dat vertelt ons in ieder geval dat ze meegaan met hun tijd. Toch moet Arjen ook bekennen dat hij graag een papieren map in handen krijgt. Ik vind het een pre wanneer potentiële medewerkers iets digitaals hebben, maar papier biedt ook specifieke voordelen. Zeker voor grafisch ontwerpers. Hun werk is digitaal niet goed te beoordelen op kleurechtheid. Daarbij maakt de papierkeuze ook onderdeel uit van een ontwerp. 22,2% 77,8% Multimedia: 77,8% vindt portfolio belangrijker dan diploma Niemand vindt diploma belangrijker 11

12 Poll: Diploma of portfolio? Wat vind je belangrijker voor de loopbaanmogelijkheden van een student (leerling) een diploma of een goed portfolio? 483 Bedrijven binnen de creatieve industrie gaven hun mening. Mbo-hbo werkconferentie 4 februari 2010: Aan de slag met de toenemende differentiatie van beroepen Er komen minder beroepen maar steeds meer verschillende functies. Geheel nieuwe rollen maar ook nieuwe combinaties. Deze ontwikkeling levert een soms onontwarbare kluwen aan functie- en competentieprofielen op. En als je niet oppast ook een heleboel nieuwe opleidingsvarianten. Is dat gewenst? GOC wil deze discussie nu aanzwengelen omdat het past bij de nieuwe grondige renovatie van de kwalificatiestructuur, waarvoor we staan. Daarbij willen we graag weten welke kant het onderwijs op wil. Van alle bedrijven die gereageerd hebben, vindt meer dan de helft (61%) de inhoud van een portfolio het meest belangrijk bij het beoordelen wat een jonge sollicitant in zijn mars heeft. Een diploma zegt niet zoveel, terwijl een portfolio laat zien wat iemand concreet heeft gedaan. Een portfolio geeft dus meer houvast. 13 Procent kiest voor het diploma, met als argument dat het behalen van een diploma laat zien dat iemand het vereiste opleidingsniveau aankan en voldoende doorzettingsvermogen heeft om iets af te ronden. Deze werkgevers beschouwen onderwijs als een selectiemiddel om competenties als intelligentie, doorzettingsvermogen, leervaardigheden en motivatie te beoordelen. 20 Procent van de bedrijven spreekt geen voorkeur uit en vindt juist de combinatie diploma en portfolio van belang. Keuze verschilt per branche De leeftijd en functie van de respondent spelen ook een rol bij de keuze voor diploma of portfolio. Hoe ouder de respondent hoe meer het belang van een diploma toeneemt. Ook P&O-functionarissen hechten meer waarde aan diploma s dan bijvoorbeeld directeuren, managers en uitvoerende medewerkers. Tenslotte zijn er ook verschillen tussen branches. Meer traditionele sectoren als grafische bedrijven en uitgeverijen hechten meer waarde aan een diploma. Reclamebureaus, audiovisuele bedrijven en multimediabedrijven kennen deze traditie niet of nauwelijks. Zij zijn veel meer gewend te werken met autodidacten die zich buiten het beroepsonderwijs bepaalde vaardigheden hebben eigen gemaakt en hechten meer waarde aan een cv en een portfolio. Hoe speel je met onderwijs goed in op deze toenemende differentiatie? Wat betekent het voor de afbakening van kwalificatieprofielen? En voor diploma s en de programma s? Om met ons vooraf de hersens te kraken en toekomstige hoofdpijndossiers te vermijden, nodigen wij je graag uit op: donderdag 4 februari 2010 in de School van de Toekomst, Den Bosch Ingrediënten voor deze interactieve bijeenkomst zijn: 1. Trends uit het door GOC uitgevoerde onderzoek naar beroepscompetenties over hoe profielen elkaar raken en overlappen. 2. Uitkomsten van het project Mediacompetenties: een toekomstanalyse van markt, medewerkers/zzp-ers en bedrijfsorganisaties. Wie meer wil weten over de crossovers in beroepen en creatief wil meedenken over de toekomst, is 4 februari van harte welkom. Meer informatie en vooraanmeldingen via a.rover@goc.nl. Colofon Connect is een speciale uitgave van GOC, Postbus 347, 3900 AH Veenendaal T: (0318) E: info@goc.nl I: Redactie Marion Kuin, GOC, Els Frankenmolen, GOC, Maartje Wolff, Z!N in Communicatie bv Design Okkerreclame, Veenendaal Druk Roos en Roos, Arnhem 12