Veroordeeld tot verantwoordelijkheid

Transcriptie

1 Departement Sociaal Werk Bachelor in het Sociaal Werk Veroordeeld tot verantwoordelijkheid Enkele thema s nader bekeken CAMPUS Geel Marjan Beets Inge Claes Nathalie Cockx Dieter Mouchard Yanna Egaña Viteri Ellen Schepers Academiejaar

2 VOORWOORD Als laatstejaarsstudenten Sociaal Werk kregen we de kans om een gevangenisconcept voor de 21ste eeuw te bedenken en hier rond een website te ontwikkelen. Dat dit een unieke kans en een grote uitdaging was, wisten we reeds voor we aan de slag gingen. We zijn dan ook zeer tevreden dat we deze unieke kans konden aangrijpen. Dit project was voor ons een hele ervaring. We kwamen in contact met personen uit het gevangeniswezen, bezochten verschillende instellingen, verdiepten ons in de problematiek en kwamen tot nieuwe inzichten. Dit project was qua moeilijkheid zeker niet te onderschatten. Vaak werden we gedwongen tot moeilijke keuzes en dilemma s waarbij we onze standpunten kritisch moesten beargumenteren. Bij het maken van deze keuzes werden we ondersteund door elkaar maar ook door een aantal andere personen die we via deze weg willen bedanken. Om te beginnen willen we Tom Bevers, onze webdesigner, bedanken. Zonder zijn expertise en hulp zou de website nooit zijn huidige vorm hebben gekregen. Hij stond ons bij met raad en daad en heeft heel wat moeite en energie gespendeerd aan het project. Ook onze seminariecoach, Gie Van den Eeckhaut, willen we hier bedanken voor zijn steun, inbreng en begeleiding. Zijn betrokkenheid, enthousiasme, eerlijkheid en manier van aanpak hebben ons geholpen om tot dit eindresultaat te komen. Gedurende het hele proces bracht hij gerichte feedback, inspiratie en motivatie. Daarnaast willen we graag Paul Dauwe (gevangenisdirecteur van de Hulpgevangenis van Leuven) en Natalie Haeseldonckx (sociaal-cultureel werkster bij de Rode Antraciet) bedanken. Niet enkel omdat zij in onze stuurgroep zetelden, ons daar vakkundig advies en prikkelingen gaven maar ook voor het organiseren van de verschillende gevangenisbezoeken. Ook willen we graag de personen uit verschillende organisaties bedanken die we in het kader van ons seminarie mochten interviewen. Zij gaven ons informatie, nieuwe inzichten en advies om van dit werk een volwaardig geheel te maken. Daarbij gaat onze bijzondere appreciatie uit naar het gevangenismuseum te Merksplas en De Rode Antraciet. Tenslotte willen we onze familieleden en vrienden bedanken voor de morele steun tijdens deze periode. Dit project zou zonder hun hulp niet de huidige vorm en inhoud hebben gekregen.

3 3 SAMENVATTING In de prille beginfase van dit seminarie werd er stil gestaan bij een groot vraagstuk dat het huidige detentiebeleid met zich meebrengt. Over de jaren heen is detentie al sterk geëvolueerd. Gaande van folteringen, religieuze afzondering, morele verbetering tot meer nadruk op humaniteit en herstel. Toch dient er aan detentie nog gesleuteld te worden. Dat maakt dat detentie een zeer actueel thema is geworden. Ontsnappingen, stakingen en overbevolking zijn enkele onderwerpen die hierbij opduiken. Het Ministerie van Justitie maakt plannen om nieuwe gevangenissen bij te bouwen. Sinds de nieuwbouw van de gevangenis van Hasselt wordt er gedebatteerd over hoe de nieuwe gevangenissen eruit moeten zien. Met dit seminarie streefden we naar de ontwikkeling van een nieuwe visie op detentie vanuit de bril van een sociaal werker. Er werd vertrokken van een wenselijke, realistische en kritische visie om de gevangenisstraf nuttiger en menselijker te maken. In samenwerking met studenten van de masteropleiding architectuur van de Artesis Hogeschool in Antwerpen zou onze visie vertaald worden naar een kwaliteitsvolle architectuur. Zo zou er dan gezocht worden naar een evenwicht in mensenrechten, straf en veiligheid. Dit zowel vanuit de visie van toekomstige architecten als vanuit de sociaal werkers. Om dit seminarie tot een goed einde te brengen, werd er gebruik gemaakt van een gedetailleerd literatuuronderzoek, ervaringsbezoeken in verschillende gevangenissen en interviews met alle actoren uit het leven rond een gevangenis. Hiermee werd een beeld gecreëerd van wat er leeft, welke behoeften, gebreken en pluspunten er zijn, welke personen er meespelen, Dit resulteerde in een weloverwogen seminarie waarin wordt gekeken naar de evolutie van detentie. Er werd gezocht naar een manier om een nieuwe visie op detentie te integreren binnen de evolutie, wetgeving, beleidsmaatregelen en belangrijke bestaande visies zoals preventieve, herstelgerichte detentie, nazorg en reductionistisch strafbeleid. We leggen hierbij de nadruk op verantwoordelijkheid en resocialisatie in een regime waar begeleiding in een gepersonaliseerd gevangenistraject centraal staat.

4 4 INHOUDSTAFEL VOORWOORD... 2 SAMENVATTING... 3 INHOUDSTAFEL... 4 INLEIDING... 6 DEEL 1: BESCHRIJVING VAN HET PROJECT WEBSITE PRISON MAKE INLEIDING INITIATIEFFASE De keuze voor een website Projectgegevens Thema Stuurgroep Sponsor Projectverantwoordelijken Periode van het project Analyse Analyse van de detentiesituatie Analyse van de belanghebbers PLANNING Doelgroep Een inspirerende visie Uitvoering Het maken van de website Het promoten van de website Middelen Netwerking Communicatie en evaluatie BESLUIT DEEL 2: INDIVIDUELE EINDWERKTHEMA S EENS EEN CRIMINEEL, ALTIJD EEN CRIMINEEL? MARJAN BEETS MAATSCHAPPELIJKE VERANTWOORDELIJKHEID DOORHEEN DE TRALIES INGE CLAES MET GOD OP CEL PARTICIPATIE VAN GEDETINEERDEN NATHALIE COCKX DIETER MOUCHARD DE ROL VAN HET SLACHTOFFER TIJDENS HET DETENTIEPROCES YANNA EGAÑA VITERI FAMILIE, EEN HOUVAST ACHTER DE TRALIES ELLEN SCHEPERS... 93

5 5 DEEL 3: SYNTHESETEKST INLEIDING REFLECTIE OVER HET SEMINARIEGEDEELTE REFLECTIE OVER HET EINDWERKGEDEELTE SUGGESTIES BESLUIT BESLUIT BRONNENLIJST BIJLAGEN

6 6 INLEIDING Veroordeeld tot verantwoordelijkheid is de titel van het seminarie van zes studenten Sociaal Werk en omvat de kern van een nieuwe visie op detentie. Tijdens het denkproces en het schrijven van het seminarie kwamen verschillende ideeën naar voor. Voor de opvolging van dit seminarie kozen we ervoor er een echt project van te maken door ons seminarie bekend te maken aan een groter publiek. Een eerste stap was het bepalen van een doelgroep. Het eerste idee was onze visie bekend te maken aan de beleidsmedewerkers van het detentiegebeuren. Het aantal beleidsmedewerkers vormt echter een te beperkte doelgroep en we kunnen moeilijk inschatten of ons werk wel de gewenste invloed. Hoe beter onze informatie aansluit bij de noden van een doelgroep, hoe groter onze invloed kan zijn. Met grote fierheid willen we dan ook dit seminarie en eindwerk voorstellen bij een grotere groep dan de beleidsmakers. De keuze van de nieuwe primaire doelgroep was vlug gemaakt, namelijk alle studenten Sociaal Werk in Vlaanderen. Uit onze persoonlijke contacten binnen onze opleiding merken we dat er een grote interesse in ons werk bestaat vanuit onze collega-studenten. Deze doelgroep is voor ons een zeer interessante keuze, omdat we dan ons idee vanuit de basis, bottom-up, kunnen verspreiden. Door het aanspreken van de studenten willen we in de toekomst een invloed op het detentiebeleid bekomen. We willen hen bewustmaken van de problematiek en prikkelen met een nieuwe invalshoek zodat zij dit later kunnen meenemen naar het werkveld. Verder betekent deze visie een innovatie in het justitiële werkveld. Met de primaire doelgroep in het achterhoofd dachten we na over een manier hoe we onze collega-studenten konden bereiken. We hadden de keuze tussen verschillende media. Het internet sprong er voor ons uit. Meer dan ooit leeft het internet bij iedereen. Het is een gemakkelijk en goedkoop medium om informatie te verspreiden aan een grote groep. Via een eigen website kan onze informatie langdurig verspreid worden op een duidelijk gestructureerde wijze op momenten waarop het voor de lezer geschikt is. Aan de hand van een website kunnen we ook andere geïnteresseerden dan de studenten bereiken. Dit werkstuk omvat in de eerste plaats een beschrijving van het project. Gebruikmakend van de cursus beleid en organisatieontwikkeling (Plessers & Wouters, 2009) maakten we analyse van de huidige detentiesituatie en van de organisaties die gebaat zouden zijn bij een nieuw, humaner detentiebeleid. Vertrekkende vanuit deze analyse en een analyse van de doelgroep, konden we overgaan tot de uitvoering van ons project, het maken en promoten van onze website. Het tweede deel van dit werkstuk bevat de individuele eindwerkteksten die gezien moeten worden als een aanvulling op de seminarietekst. Hierin bespreekt ieder van ons een thema dat aansluit bij de nieuwe visie, gekozen vanuit een persoonlijke interesse.

7 7 DEEL 1: BESCHRIJVING VAN HET PROJECT WEBSITE PRISON MAKE 1 INLEIDING Het schrijven van een projectplan is een manier om op een degelijke wijze een project aan te pakken. Er zijn een aantal vaste elementen die dit projectplan vormgeven. Allereerst wordt er gekeken naar het tot stand komen van het idee om een website te maken. Hierbij wordt gekeken naar de reden, maatschappelijke relevantie en motivatie om deze weg in te slaan. Daarna volgt de analyse. Deze omvat de ervaringen omtrent het onderwerp detentie en omtrent het uitwerken van een website. Nadat dit duidelijk is, kunnen we pas overgaan tot het opstellen van plannen om de doelstellingen op de beste manier te kunnen realiseren. Bij de planning wordt gezocht naar de meest optimale matching tussen doelgroep, visie, doelstellingen, middelen en acties. De meest logische stap hierna bestaat uit het uitvoeren van de vooropgestelde acties. De belangrijkste actie hierin zal bestaan uit het schrijven van teksten, geschikt voor een website en gericht op studenten Sociaal Werk. We spreken hier vooral over korte, lezersgerichte teksten met een zeer overzichtelijke structuur. Midden juni zal de website klaar zijn. Dit betekent dan ook het einde van het schooljaar. De afsluiting en opvolging van het project zal pas kunnen gebeuren nadat we zelf afstuderen. 2 INITIATIEFFASE 2.1 De keuze voor een website Binnen dit deel wordt er gekeken naar de reden, maatschappelijke relevatie en motivatie om een website te ontwikkelen en te promoten die een nieuwe visie op detentie weergeeft. Binnen Sociaal Werk wordt de nadruk gelegd om op een relevante manier breed en multidisciplinair te kijken naar een thema. Detentie is een ruim maatschappelijk thema waar al veel over geschreven is. Het thema belangt een ruim sociaal netwerk aan. Hoe het leven in een gevangenis vorm krijgt, beïnvloedt niet alleen het leven van (ex-) gedetineerden, detentiepersoneel, familie en vrienden. Een gunstig detentiebeleid heeft ook een impact op het veiligheidsgevoel van iedere burger. In de media is het gevangeniswezen meer dan ooit een actueel thema geworden. Vooral de stakingen, ontsnappingen en incidenten vormden de hoogtepunten. Er wordt stil gestaan bij een groot vraagstuk dat het huidige detentiebeleid met zich meebrengt. Over de jaren heen is detentie al sterk geëvolueerd. Gaande van folteringen, religieuze afzondering, morele verbetering tot meer nadruk op humaniteit en herstel. Toch wordt er langs verschillende wegen het signaal gegeven dat de situatie niet langer leefbaar is en dat er dus dringend dient gesleuteld te worden aan detentie (zie ook: ). Het idee van het project Prisonmake: samen leven in een gevangenis van de toekomst. is ontstaan nog voor wij, als studenten, er ons in verdiepten. Samen met studenten architectuur keken we naar de nood aan nieuwe gevangenissen en verdiepten we ons in hoe deze nieuwe gevangenissen van de toekomst eruit moeten zien. Hoe meer we ons in het thema verdiepten, hoe meer dit project ons eigen project werd. Met ieder een andere kijk op detentie gingen wij een andere weg uit dan de studenten architectuur. Met ieder zijn eigen expertise en belangen gingen we als groep studenten Sociaal Werk alleen verder. Zo kreeg dit project stilaan vorm onder de titel Veroordeeld tot verantwoordelijkheid. Met dit seminarie streefden we naar het ontwikkelen van een nieuwe visie op detentie vanuit de bril van een Sociaal Werker. Er werd vertrokken van een wenselijke,

8 8 realistische en kritische visie om de gevangenisstraf nuttiger en menselijker te maken. Er werd gebruik gemaakt van een gedetailleerd literatuuronderzoek, ervaringsbezoeken in verschillende gevangenissen en interviews met verschillende actoren in en rond de gevangenis. Hiermee werd er gefocust op belangrijke insteken en knelpunten uit bestaande visies, van waaruit we konden kijken naar een visie voor de toekomst. De visie vertrekt vanuit een traject op maat van de gedetineerde. In dit traject wordt er gewerkt aan het opnemen van verantwoordelijkheid om te bouwen aan een betere toekomst. Hierin dient de klemtoon te worden gelegd op het wegwerken van problemen en vooral op het versterken van competenties en vaardigheden. De visie vertrekt vanuit een aantal mogelijkheden voor het traject van een gedetineerde. Deze zijn zodanig uitgewerkt dat ze geschikt zijn voor de eigenheid van iedere gevangenis. We kunnen er niet tevreden over zijn wanneer onze weloverwogen visie slechts geklasseerd wordt tussen andere seminaries. Ieder van ons heeft zich sterk geëngageerd om te bouwen aan een visie die zeker de investering waard is. Het maken van een website verhindert dat ons werk in een vergeten hoekje wordt geplaatst. Een website leek ons de ideale manier om dit te bereiken. Het internet is zeer toegankelijk voor onze doelgroep en het is een efficiënte manier om informatie breed en goedkoop te verspreiden. We zorgen er op deze manier voor dat de informatie op een duidelijk gestructureerde wijze met een handige klik bij onze doelgroep terecht komt. Hoe meer mensen we kunnen bereiken, hoe meer onze visie een deel van de maatschappij kan worden. 2.2 Projectgegevens In dit deel worden een aantal gegevens geschetst die belangrijk zijn voor het maken van deze website Thema Dit project omvat het maken van een website over een visie op detentie van zes studenten Sociaal Werk. De website zal ons seminarie, de afzonderlijke eindwerkthema s en verdiepende teksten bevatten Stuurgroep De stuurgroep van het seminariegedeelte willen we graag behouden en verruimen. Zelf zijn wij als student het meest betrokken bij dit project. We laten ons graag leiden door de expertise van Paul Dauwe (gevangenisdirecteur van de Hulpgevangenis van Leuven) en Natalie Haeseldonckx (sociaal-cultureel werkster bij de Rode Antraciet). De steun van Gie Van den Eeckhaut mag ook in dit gedeelte van het project niet ontbreken. Verder willen we beroep doen op de expertise van Tom Bevers. Als sociaal werkers ligt onze kracht in het realiseren van het project Prisonmake: Veroordeeld tot verantwoordelijkheid. Het technische aspect bij het maken van een website laten we graag over aan webdeveloper, Tom Bevers. Meer concreet zetelen de volgende personen in onze stuurgroep: Marjan Beets, Tom Bevers, Inge Claes, Nathalie Cockx, Paul Dauwe, Yanna Egaña Viteri, Nathalie Haeseldonckx, Dieter Mouchard, Ellen Schepers en Gie Van den Eeckhaut Sponsor Als Sociaal Werkers leggen we meer de nadruk op inhoudelijke kwaliteit. We wensen dan ook een simpele, goedkope website met een sterke inhoud te ontwikkelen. We zijn dan ook bereid om zelf de kosten, verbonden aan het maken van een website, voor eigen rekening te nemen. Een sponsor kan ook gezien worden als een soort van peter. Gedurende de seminarieperiode hebben we heel veel steun gekregen van onze

9 9 seminariecoach, Gie Van den Eeckhaut. We willen dan ook graag opnieuw beroep doen op zijn betrokkenheid, enthousiasme, inspiratie en motivatie Projectverantwoordelijken Daar waar we met z n zessen verantwoordelijk waren voor het schrijven van een interessant seminarie, zullen we opnieuw verantwoordelijk zijn voor het creëren van een website. De verantwoordelijken van dit project zijn Marjan Beets, Inge Claes, Nathalie Cockx, Yanna Egaña Viteri, Dieter Mouchard en Ellen Schepers Periode van het project We hebben gewerkt aan het seminarie van 28 september 2009 tot 17 maart We zullen vanaf 17 maart 2010 tot eind mei kunnen schrijven aan het eindwerk. Ook vanaf 17 maart tot 20 juni 2010 zullen we bouwen aan de website. Begin juni kunnen we tijd vrijmaken om de website te promoten. Op 21 juni 2010 wordt het werk voorgesteld aan de jury. 2.3 Analyse Vooraleer we aan het echt werk konden beginnen, dienden we eerst heel wat analyserend werk te verrichten. We gingen op zoek naar verschillende aspecten van de detentiesituatie. Wat zijn de grootste problemen? Wat zijn de rechten van gedetineerden? We namen ook enkele belanghebbenden onder de loep. Het is immers belangrijk uit te zoeken wie er gebaat is bij het ontwikkelen van een nieuwe visie op detentie en op wie deze visie effect zal hebben Analyse van de detentiesituatie Na lange tijd informatie te verzamelen via verschillende kanalen hebben we expertise opgebouwd rond het thema detentie. Onze kennisgraad over detentie kan dan ook het best worden weergegeven in het seminariegedeelte. We hebben ons laten leiden door literatuurstudies, interviews en ervaringsbezoeken om zo te kunnen schrijven aan een welbewuste detentiecontext. Hierdoor maakten we uitgebreid kennis met de sterktes en knelpunten van datgene wat men in het verleden al probeerde. Over de jaren heen is detentie in België al sterk geëvolueerd. Toch ligt het gevangeniswezen al geruime tijd onder vuur. Zowel de Federale als de Vlaamse overheid wilden werken aan een verbetering van het gevangeniswezen. De Federale overheid werkte De Basiswet betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerde uit. Deze Basiswet moet gedetineerden helpen aan en tot hun recht te komen (regering, 2005). De Vlaamse overheid werkte een Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening uit. Dit Strategisch Plan moet bijdragen tot betere hulpverlening voor gedetineerden (Vogels, 2000). Onderwerpen als ontsnappingen, stakingen, incidenten en overbevolking geven aan dat blijvend sleutelen aan detentie nodig is. Justitie plant om nieuwe gevangenissen te bouwen. Hierbij dient men zich bewust te maken van een goed, vernieuwend beleid. Een goed, vernieuwend beleid kan ontstaan uit de combinatie tussen het gebruik van nieuwe ideeën samen met het behouden van sterktes uit andere visies. Een preventief beleid speelt in op beschermende en risicofactoren. Om een preventief beleid te doen slagen is het van cruciaal belang dat men voldoende aandacht legt in het signaleren van leemtes en knelpunten. In een reductionistisch strafbeleid promoot men het gebruik van verschillende maatregelen zodanig dat er minder delinquenten in de gevangenis belanden. Verder zorgt een reductionistisch strafbeleid er ook voor dat de detentieperiode zo kort mogelijk wordt gehouden. Een herstelbeleid richt zich op het herstel van de schade die door het misdrijf berokkend werd. Het herstellen van de gevolgen bij het slachtoffer en de maatschappij bevordert de wederopname in de samenleving. Ook een visie die zich

10 10 richt op goede opvang na detentie, ook nazorg genoemd, vormt een meerwaarde binnen onze visie. De gemeente waar de ex-gedetineerde gaat wonen wordt verantwoordelijk voor de opvang en begeleiding. Samen met eigentijdse elementen vanuit de opleiding Sociaal Werk vormen de sterktes van deze visies een weloverwogen visie op detentie waarin een gedetineerde zijn verantwoordelijkheid kan opnemen in een traject op maat van de gedetineerde. In onze zoektocht hebben we kennis opgedaan van andere projecten. Aan de bak van de Vlaamse dienst voor arbeidsbemiddeling en beroepsopleiding bracht ons ideeën over reïntegratie en het begeleiden van gedetineerden. Speciale aandacht ging naar het symposium De gevangenis van de 21 ste eeuw dat georganiseerd werd door de Rode Antraciet. Tijdens dit symposium werden drie visies op detentie voorgesteld. Na verschillende mediasignalen werd ook hier bevestigd dat nieuwe tijden nieuwe gevangenissen vergen. Nieuwe gevangenissen kunnen ontstaan uit een vernieuwend detentiebeleid. Uit de rapporten van het Comité voor Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling blijkt dat er geen eenduidige en vooropgezette doelstellingen ontstaan omtrent vrijheidsberoving (Netwerk Samenleving en Detentie, 2006). De verschillende projecten toonden ons hoe ieder project streeft naar verbetering van het leven tijdens en na detentie Analyse van de belanghebbers Als sociaal werkers hebben we een hart voor de mensen. Ze worden geraakt door ieder thema dat een invloed heeft op het welzijn van onze medemensen. Volgens de internationale definitie houdt een Sociaal Werker zich bezig met het stimuleren van sociale verandering, het oplossen van problemen in menselijke relaties, empowerment en het verhogen van welzijn. Sociaal Werk komt tussen in de interactie met de omgeving. Mensenrechten, sociale rechtvaardigheid en empowerment nastreven ligt aan de basis van het Sociaal Werk. Een Sociaal Werker verleent diensten van sociaal-juridische en/ of sociaal-agogische aard aan personen, groepen en organisaties. Hij zorgt er mede voor het goed functioneren van organisaties. Ze fungeren vaak als aanwijzer van maatschappelijke problemen en belangenbehartiger (Desmet, 2001). Specifiek voor detentie betekent dit dat een Maatschappelijk Assistent zich engageert in het welzijn en de rechten van gedetineerden en de ruimere omgeving. Door het signaleren van knelpunten, meewerken aan het hulp- en dienstverleningsaanbod kan hij zorgen voor een menswaardige detentieperiode. Maar hiervoor heeft de sociaal werker voldoende kennis nodig over de detentiesituatie en het detentiebeleid. Als studenten Sociaal Werk vormen we zelf bevoorrechte betrokkenen met betrekking tot het thema detentie. Op onze weg als student Sociaal Werk kregen we vaak de opdracht om papers te schrijven. Regelmatig gingen we op het internet op zoek naar de juiste informatie om onze opdrachten tot een goed einde te brengen. Soms botsten we op weinig relevante informatie. Maar heel vaak betekende het ook een verrijkende ervaring die bijdroeg in onze weg als toekomstig Sociaal Werker. Een goede website rond detentie kan dus zeker een aanvulling van kennis betekenen van studenten Sociaal Werk. De gevangenis is een gesloten wereld die voor velen van ons belangstelling opwekt. Ook het welzijn van (ex-)gedetineerden en hun omgeving valt binnen het werkveld van een Sociaal Werker. Iedereen moet de kans krijgen om zich te herpakken. Het is belangrijk om deze mensen aan te moedigen in hun groeiproces. Iedereen kan op een of andere manier betrokken worden bij dit thema. Het is dan ook belangrijk dat er een brede omvattende website bestaat waar men inzichten kan opdoen. Met het openstellen van informatie over deze doelgroep, onbekende wereld, mogelijkheden tot een beter detentiebeleid kunnen wij ertoe bijdragen dat iedere persoon, en vooral de sociaal

11 11 werkers, meer betrokken wordt op dit thema. En dat is in het belang van de (ex-) gedetineerden en van de gehele maatschappij. Het is ook belangrijk om te weten welke standpunten de betrokken partijen innemen om te weten te komen in welke mate ons project door hen kan gedragen worden. Detentie heeft een groot sociaal netwerk om zich heen. In eerste instantie heeft detentie een invloed op (ex-) gedetineerden, penitentiair beambten, justitieel welzijnswerkers en de omgeving van deze actoren. Verder zijn de overheid, tal van organisaties en hulpverleners hierbij betrokken. De studenten Sociaal Werk, tot wie wij ons met de website richten, vormen in hun dagelijks leven nog een onvoldoende rechtstreeks betrokken partij. De opinie van (ex-) gedetineerden verschilt per individu. Voor de ene is de gevangenis een periode zoals een ander, voor een ander betekent de gevangenis een zwarte pagina uit zijn geschiedenis. Ongeacht hun ervaring en hun visie heeft iedere gedetineerde er baat bij dat de gevangenis met de tijd mee evolueert. De meeste penitentiair beambten hebben een zeer standvaste visie op detentie en hun eigen rol daarin. Detentie wordt gezien als een straf om boete te doen voor de toegedane schade, om de maatschappij veilig te stellen. De rol van een penitentiair beambte bestaat er dan ook heel strikt in op gedetineerden te bewaken. Slachtoffers willen vaak vergelding voor de schade die een persoon hen heeft aangericht. Zij willen verhinderen dat iemand anders dezelfde pijn als hen moet ondergaan. Slachtoffers willen een manier kunnen vinden om de feiten te verwerken en hun leven terug op te pikken. De raad van Europa is een internationaal orgaan dat waakt over de bescherming van de mensenrechten in Europa. Onder de raad valt het Comité voor Preventie van Foltering en Onmenselijke of Vernederende Behandeling. Dit comité heeft toezicht op de vrijheidsberoving in Europa. Zij gaan regelmatig op bezoek bij alle gevangenissen (Strenio, 2003). De Federale Overheidsdienst Justitie (FOD justitie) vormt de motor van heel het justitieel gebeuren. FOD justitie streeft naar optimale wetgeving, evenwichtige uitvoering van gerechtelijke beslissingen, multidisciplinaire aanpak van de problematiek en ondersteuning van het gerecht. Hun missie en visie bestaat erin om een bijdrage te leveren aan een rechtvaardigere samenleving (Federale overheidsdienst justitie, X). De federale regering ontwikkelde de Basiswet. De Basiswet bepaalt de interne rechten en plichten van gedetineerden, maar ook de wijze waarop het gevangenisleven georganiseerd is. De wet zou een leidraad moeten vormen voor concrete situaties die men geregeld in het gevangeniswezen tegenkomt (regering, 2005). Ook de Vlaamse Gemeenschap speelt een rol binnen detentie. Zij ontwikkelden het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden. De Vlaamse Gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving. (Vogels, 2000). De Liga voor Mensenrechten heeft als missie de bestrijding van onrechtvaardigheid en van elke willekeurige aanslag op de rechten van het individu of de gemeenschap. Het is een mensenrechtenbeweging die zich kritisch opstelt en het beleid wil beïnvloeden. De Liga informeert, formuleert kritische bemerkingen en onderneemt actie met betrekking tot het realiseren van mensenrechten. De Liga richt zich tot vier thema s, waarvan detentie één is. Gedetineerden hebben ook rechten, maar in praktijk worden ze verre van gerealiseerd (Liga voor mensenrechten, X).

12 12 Ook Amnesty International streeft de naleving van mensenrechten na. Zij laten zich leiden door de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Het is een wereldwijde organisatie dat onderzoek en actie voert met betrekking tot de naleving van alle mensenrechten (Amnesty International, X). Netwerk Samenleving en Detentie is een ontmoetingsplaats voor organisaties en personen die zich betrokken voelen bij detentie. Men streeft naar een hervorming van het gevangeniswezen. Hierbij ijvert men voor een duidelijke omschrijving van de rechten en de plichten van gedetineerden, humane en zinvolle invulling van de detentieperiode met de focus op herstel en reïntegratie (Netwerk Samenleving en Detentie, 2006). De centra voor Justitieel welzijnswerk bieden vroegtijdige interventie, detentiebegeleiding en reclasseringshulp aan justitiecliënteel en hun omgeving. Men richt zich vooral op maatschappelijke participatie en het gebruik van maatschappelijke voorzieningen. Justitieel welzijnswerk biedt ondersteuning bij het uitoefenen van rechten voor verdachten, daders en hun omgeving. Er wordt vertrokken vanuit de competenties, waarden en normen van de gedetineerde om zo herstel, sociale integratie en een menswaardig leven te bekomen (Welzijn en justitie: het forensisch welzijnswerk in Vlaanderen, X). De Rode Antraciet is een instelling voor vormingswerk in de detentiecontext voor ieder die in aanraking komt met of werkzaam is in de gevangenis. Ze bieden een gevarieerd en gespecialiseerd sociaal-cultureel aanbod dat vertrekt vanuit waardigheid, mogelijkheden en verantwoordelijkheid. Het aanbod dient bij te dragen aan persoonlijke groei, reïntegratie en humanisering. Daarnaast heeft deze organisatie een eigen bijdrage in de ontwikkeling van cultuur en het maatschappelijke debat over veiligheid en criminaliteit (De Rode Antraciet, 2008). De Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) heeft als missie om het recht op een universele dienstverlening te realiseren voor alle Vlaamse werkzoekenden, inclusief gedetineerden. VDAB biedt een toegankelijke informatie- en arbeidstrajectbegeleiding op maat van de gedetineerde, op maat van de gevangenis. Samen met de gedetineerde wordt er een arbeidstraject uitgestippeld dat aangepast is naargelang de situatie en mogelijkheden (Welzijn en justitie: het forensisch welzijnswerk in Vlaanderen, X). Iemand met een strafblad moet vaak opboksen tegen werkgevers met vooroordelen. Deze onrechtvaardigheid verkleint de kansen op de arbeidsmarkt. Dit terwijl werk juist een onmisbare stap in het reïntegratieproces betekent. VDAB vormt een brug tussen de arbeidsmarkt en werkzoekende (ex-) gedetineerden (VDAB, 2004). De grootste betrokkenheid op dit project komt vanuit de stuurgroep. Als laatstejaarsstudenten Sociaal Werk kregen we de kans om een gevangenisconcept voor de 21 ste eeuw te bedenken. Door ervaring op te doen langs verschillende wegen verdiepten wij als expert ons in het thema, in de problematiek. Als zeer geëngageerd docent geraakte Gie Van den Eeckhaut ook betrokken in ons werk. Hij zorgde voor steun, inbreng en begeleiding. Met Paul Dauwe (gevangenisdirecteur van de Hulpgevangenisvan Leuven) en Natalie Haeseldonckx (sociaal-cultureel werkster bij de Rode Antraciet) in onze stuurgroep kregen we vakkundig advies en voldoende prikkeling om een weloverwogen visie uit te werken. Iedere organisatie, iedere persoon raakt op zijn eigen manier betrokken in ons seminarie. Globaal genomen kunnen we stellen dat ieder op zijn manier een steentje bijdraagt aan de veiligheid van de samenleving en de humaniteit in de gevangenis. Als burger van de maatschappij en als toekomstig Sociaal Werker werkzaam in verschillende organisaties binnen detentie vormen studenten Sociaal Werk een ideale doelgroep. Juist dit maakt dat dit een zeer relevant thema is voor hen.

13 13 3 PLANNING Planning is uiterst belangrijk. Ook voor het maken en promoten van de website hebben we een aantal beslissingen moeten nemen. Zo werd er bepaald wie we willen bereiken en werd de doelgroep omschreven. Daarop volgt wat we willen bereiken en ten slotte hoe we dit willen doen. 3.1 Doelgroep In de analyse van belanghebbers zien we dat de studenten veel kunnen hebben aan een kritische blik op het huidige detentiegebeuren en een nieuwe visie hierop. Omdat zij deze visie later kunnen uitdragen naar het werkveld, maken zij de ideale doelgroep. Prioritair richten we ons dus tot alle studenten Sociaal Werk in Vlaanderen. We willen hen informeren over onze uitgewerkte visie op detentie en dit via een website. Als studenten Sociaal Werk willen we op deze manier een meerwaarde bieden aan de opleiding. Zonder twijfelen kunnen we concluderen dat het ontbreken van leerstof over detentie een leemte vormt in de opleiding. Vertrekkende van het bottom-up-principe kozen we bewust voor studenten Sociaal Werk. Het bottom-up-pincipe omvat een deel van het complexe proces waarin je wordt beïnvloed door prikkels van buitenaf. Via verschillende invalshoeken doet een persoon kennis en ervaring op. Als we dit principe doortrekken naar een groep dan kunnen we stellen dat een goed idee zich vlug onder elkaar verspreidt. Wanneer we toekomstige Sociaal Werkers kunnen inspireren met onze visie wordt dit steeds verder naar de top verspreidt. Onze doelgroep zal namelijk zeer vlug in het werkveld stappen aan de hand van stages of als beroepskracht (Cuyvers, 2000). Als we hun kijk om detentie kunnen beïnvloeden, beïnvloeden we ook de toekomstige kijk van het werkveld op detentie en hopelijk zo de opvatting van de maatschappij. De opleiding Sociaal Werk is een opleiding die een student op een praktijkgerichte wijze laat groeien tot een toekomstige beroepskracht. Ieder van ons kan zeggen dat de opleiding jezelf laat evolueren, competenties doet versterken, kwaliteiten doet ontdekken De opleiding biedt ruime ervaring op verschillende terreinen. We moeten er dan ook rekening mee houden dat de agogische draagkracht van een eerstejaarsstudent anders ligt dan die van een laatstejaars student. Laatstgenoemden hebben al meer kennis en zullen de website dus op een andere manier kunnen gebruiken. Om ook zeker de eerstejaarsstudenten te bereiken willen we de website, toegankelijk, gebruiksvriendelijk en laagdrempelig maken. We kiezen er daarom voor om hen te informeren aan de hand van een duidelijk gestructureerde tekst aangepast voor een website. Verder zullen de gehele seminarieen eindwerktekst ook te downloaden zijn. De student beslist zelf in welke mate hij wil participeren. Hij kan actief advies formuleren voor verder onderzoek, zelf literatuuronderzoek opstarten Een student kan druk bezig zijn met het verwerken van de leerstof en het schrijven van papers. Opzoeken en verwerken van informatie zou iedere student in zijn eigen tijd moeten kunnen doen. Het bezoeken van een website is mogelijk op het moment dat het beste past voor de student. Ook docenten kunnen zich laten inspireren door onze visie om hier in hun les mee aan de slag te gaan. 3.2 Een inspirerende visie Met dit project streven we vooral naar een verspreiding van de nieuwe visie op detentie die wij in ons seminarie geformuleerd hebben. Met deze visie beogen we een bewustmaking over de huidige detentieproblematieken en willen we mensen aanzetten tot nadenken. Een humaan beleid is belangrijk en deze boodschap moet ook in alle ernst en met grote nadruk worden verspreid. We willen een kijk geven in de afgezonderde wereld van een gedetineerde.

14 14 Detentie is een brandend actueel thema waar wij mee aan de slag wilden gaan. De grote inspanningen resulteerden in een weloverwogen seminarie waarin wordt gekeken naar de evolutie van detentie. Vanuit de bril van sociaal werkers bieden we een aanzet tot een beter detentiebeleid en willen we een vooruitstrevende visie formuleren op detentie. We vertrekken daarbij vanuit de grondrechten van de mens en focussen ons op de verantwoordelijkheid van gedetineerden. Er werd gezocht naar een manier om een nieuwe visie op detentie te integreren binnen de evolutie, wetgeving, beleidsmaatregelen en belangrijke bestaande visies zoals preventieve, herstelgerichte detentie, nazorg en reductionistisch strafbeleid. We leggen hierbij de nadruk op verantwoordelijkheid en resocialisatie in een regime waar begeleiding in een gepersonaliseerd gevangenistraject centraal staat. In dit seminarie hebben we de ambitie om uitdagend te zijn en discussies over de toekomst van de gevangenis fundamenteel te voeden. Via de site willen we studenten Sociaal Werk bereiken en hen laten stilstaan bij de problematiek waarrond wij gewerkt hebben tijdens ons seminarie en ons eindwerk. We willen hen prikkelen met onze kritische kijk op het gevangenisleven en hen uitnodigen om ook zelf hierover kritisch na te denken. Zo kan ieder van ons bouwen aan een humanere detentie, een betere maatschappij. We streven naar een maatschappij waar er grondig wordt nagedacht over detentie en waar men werkelijk aan de slag gaat met het realiseren van een menswaardig en zinvol gevangenistraject. Door de problematiek extra aan te kaarten en een weloverwogen visie aan te reiken, willen we mensen motiveren om te investeren in een visie die de moeite waard is. 3.3 Uitvoering Om bovenstaande visie waar te maken geven we de studenten sociaal werk van alle Vlaamse Hogescholen vanaf 16 juni 2010 en gedurende minstens drie jaar toegang tot degelijk materiaal dat hen kan helpen om zich beter bewust te worden van de gevangenisproblematiek bekeken door de bril van een sociaal werker en een goed zicht te krijgen op een weloverwogen alternatief op de bestaande praktijken Het maken van de website Om deze algemene doelstelling te bereiken, is er natuurlijk heel wat werk nodig. De eerste stap was iemand zoeken die ons kon helpen bij het maken van de website. Omdat geen van ons bekwaam genoeg is om dit zelf te doen, werd al snel een externe onder de arm genomen. Op 17 februari vond de eerste vergadering met Tom Bevers, webontwikkelaar, plaats. Met hem besproken we waarom we een website willen, voor welke doelgroep hij bedoeld is en wat er inhoudelijk inkomt. Zo kon hij ons een beeld geven van de mogelijkheden en ons zeggen wat onze taken waren in het maken van de website. Één van de taken was het omzetten van onze seminarie- en eindwerkteksten naar webteksten. Een website is een heel ander medium en het wordt ook anders gelezen. We gingen hiervoor eerst op zoek naar informatie over het schrijven van webteksten om zo te weten wat belangrijk is, waar we op moeten letten, kortom hoe een webtekst eruit moet zien. Een andere essentiële taak was het kiezen van een naam voor onze website. Na het nodige brainstormen werd als snel unaniem gekozen voor Dit werd doorgegeven aan Tom zodat hij de domeinnaam kon aanmaken. Terwijl wij onze teksten omvormden naar webteksten, begon Tom aan de website. Tom maakte eerst het wireframe en had hierdoor een minimalistische weergave van de toekomstige website. Daarna kon hij beginnen aan het definitieve design. Een eerste

15 15 voorbeeld van hoe hij eruit zou zien kregen we op 9 mei en het was meteen wat we wilden. Met onze toestemming kon hij beginnen de design om te zetten naar html en css. Hier worden dan op 5 juni onze webteksten ingeplaatst. Maar een website bestaat niet alleen uit tekst. Om onze website aantrekkelijker te maken gingen we op zoek naar foto s. Omdat we geen foto s wilden gebruiken met een copyright gingen we op zoek naar databanken met vrij te gebruiken foto s. Via Wim Wouters kwamen we terecht bij en via Ellen bij Om de website professioneel te houden werd er geopteerd maximaal twee foto s per onderdeel te plaatsen. Ten laatste 16 juni wordt de volledige website online gepubliceerd Het promoten van de website Maar een website online zetten is niet genoeg. De website promoot immers zichzelf niet. Daarom gingen we op zoek naar wegen om onze website bekend te maken bij onze doelgroep. De studenten Sociaal Werk bereiken leek ons het meest doelstreffend via de scholen. Dit besloten we te doen door een folder (zie Bijlage 1: Folder) over onze website en een begeleidende brief (zie Bijlage 2: Begeleidende brief bij folder) te maken en deze te mailen naar alle docenten werkzaam binnen de opleidingen Sociaal Werk. Zo konden we hen vragen de folder te verspreiden onder hun studenten. Hiervoor zochten we eerst de contactgegevens van de departementshoofden van de opleidingen Sociaal Werk. Op 18 april verstuurden we een mail naar hen met de vraag de adressen van hun docenten door te sturen. De mails die we terugkregen van de departementshoofden bevatten echter niet het antwoord waarop we hadden gehoopt. Om de privacy van de docenten te respecteren konden ze ons de adressen niet geven. De folder en begeleidende brief rechtstreeks mailen aan de docenten was dus geen optie meer. We besloten dus deze naar de departementshoofden te mailen met de vraag deze te verspreiden onder hun docenten en studenten. Het versturen van deze mails gebeurde op 18 mei. Van de Katholieke Hogeschool Limburg kregen we meteen al een positieve reactie. Vervolgens willen we bij het begin van volgend schooljaar de departementshoofden opnieuw te contacteren, met de vraag de folder en begeleidende brief opnieuw naar de studenten te versturen. Voor de docenten en studenten in onze eigen school, hebben we voldoende gegevens om deze zelf te bereiken. We verstuurden dan ook de folder en begeleidende brief zelf op 18 mei aan de studenten en op 19 mei aan de docenten. Op 17 juni van tot vindt het eindwerkcongres plaats op de campus van Geel voor alle eindwerken van Sociaal Werk. Hier krijgen we de kans onze visie voor te stellen aan een tiental medestudenten. Dit zullen we gedeeltelijk doen aan de hand van onze website. We geven hen ook elk een folder mee. Een andere manier om onze website te promoten was via een link op andere websites. Hiervoor wilden we aanvankelijk vijf welzijnsorganisaties die gelinkt zijn aan het werkveld rond detentie selecteren en hen de vraag stellen of ze een link naar onze website willen plaatsen. Dit hebben we echter moeten herzien. Niet elke welzijnsorganisatie beschikt over een geschikte plaats op zijn website om een link te plaatsen en wij hadden het gevoel dat de bereidheid niet erg groot zou zijn omdat de organisaties geen voeling hebben met ons als studenten en ons project. Die voeling hebben we wel met een aantal medewerkers van de Rode Antraciet. Op een aantal van hen hebben we al kunnen rekenen voor informatie, ondersteuning en advies. Ook hebben we de indruk dat ze wel bekend zijn met ons project. Aan hen stelde we dan ook de vraag en die werd positief beantwoord. We vinden het al een hele eer om een link te hebben op hun site.

16 Middelen Als student moeten we roeien met de riemen die we hebben. Creatief omgaan met weinig middelen vormt een sterkte. We konden dit project efficiënt aanpakken met het maken van een realistische planning. Het voornaamste middel om dit project te realiseren vormt dan ook onze kostbare tijd. De school stelt zes studiepunten vrij voor het werken aan een eindwerk. Dit neemt ongeveer 180 uren in beslag. In de beschikbare tijd moesten we op zoek gaan naar allerlei materiaal dat ons kan helpen om lezersgerichte teksten, geschikt voor het internet, te ontwikkelen. Daarnaast moet ieder van ons zich verdiepen in een individueel eindwerkthema. We zullen vooral gebruik maken van de computer, het internet, bibliotheken en interviews. Met een stevige portie motivatie en enthousiasme beogen we een economisch voordelig resultaat. Uit ons eigen persoonlijk netwerk konden we beroep doen op de expertise van Tom Bevers. Dit maakt dat we met enkel de nodige accountkosten een website kunnen ontwikkelen. Ook bij het bekendmaken van de website konden we de kosten beperken door de folders niet te drukken en zo te verspreiden, maar dit via mail te doen. Ook het laten plaatsen van een link naar onze website koste ons niets. 3.5 Netwerking In eerste instantie zullen we vooral beroep doen op de leden van de stuurgroep. We kunnen elkaar raadplegen voor feedback, motivatie en ondersteuning. Ook Gie Van den Eeckhaut kan ons verder coachen in deze weg. We willen graag opnieuw beroep doen op de expertise van Paul Dauwe en Nathalie Haeseldonckx. Onze grootste partner in het realiseren van dit project zal Tom Bevers zijn. Daar waar onze kracht ligt in de verdieping rond het gevangeniswezen, laten we het technische aspect graag aan hem over. In dit project willen we het opbouwen van expertise met behulp van derden verderzetten. We willen ons laten leiden door literatuuronderzoek, interviews en eventueel nieuwe ervaringsbezoeken. Er wordt vooral verder gebouwd op de reeds opgedane kennis. Daarnaast leggen we ook contact met De Rode Antraciet,... voor het plaatsen van een link op hun website. Hiervoor doen we beroep op verschillende personen. Voor De Rode Antraciet waren dit Dirk Roelandts, directeur De Rode Antraciet en Jan Vanherp, communicatieverantwoordelijke De Rode Antraciet. Ook de vele hogescholen die de opleiding Sociaal Werk aanbieden en hun departementshoofden en docenten maken deel uit van ons netwerk. 3.6 Communicatie en evaluatie Aangezien we gedurende het project stage lopen is het belangrijk om efficiënt te communiceren. De meeste communicatie gebeurt met ieders professioneel adres via edumail. Verder hebben we enkele bijeenkomsten om die zaken te bespreken die niet via mail of via taakverdeling kunnen. Voor iedere bijeenkomst wordt er een agenda opgesteld. Na iedere bijeenkomst volgt er een verslag. Wat de evaluatie betreft zijn we beperkt in onze mogelijkheden. Het schooljaar loopt maar tot juni. Met deze beperkte tijd willen we dan ook al onze kracht investeren in het maken van een goede website. De evaluatie van het project willen we dan ook graag

17 17 overlaten aan anderen in een vervolgonderzoek. Een manier waarop we wel ons project kunnen evalueren is het installeren van een teller op onze website. Zo hebben we een duidelijk en meetbaar zicht op het aantal personen dat zijn weg vindt naar onze website. 4 BESLUIT In dit deel werd gekeken naar de elementen die voldoende zicht geven op het project. Uit de analyse van de detentiesituatie blijkt dat deze er toch wel problematisch uitziet. Door het halen van een hoog cijfer op het seminarie en met een zicht op de verschillende betrokken actoren is het duidelijk dat dit probleem een hoog maatschappelijk belang heeft. Ons seminarie speelt hierop in en dat willen we ook uitdragen. Dit doen we aan de hand van een website die we in de eerste plaats bekend maken aan de studenten Sociaal Werk van Vlaanderen. We hopen dat we op deze manier een invloed kunnen hebben op hun mening over detentie zodat zij deze later het werkveld in kunnen meenemen.

18 18 DEEL 2: INDIVIDUELE EINDWERKTHEMA S Voor ons eindwerk schreven we ieder een individueel eindwerk, naast de uitwerking van het gezamenlijk project. We kozen elk een thema dat ons persoonlijk aansprak en waarvan we vonden dat het wel wat meer aandacht verdiende dan de aandacht die eraan werd gegeven in het seminarie. Volgende thema s werden gekozen: Eens een crimineel, altijd een crimineel? Marjan Beets Eens crimineel, altijd crimineel? In dit hoofdstuk wordt er gekeken naar recidivisme. Er wordt ingegaan op de inhoud van recidivisme, factoren die recidivisme tegengaan en binnenlandse en buitenlandse projecten. Maatschappelijke verantwoordelijkheid doorheen tralies Inge Claes Maatschappelijke verantwoordelijkheid doorheen tralies biedt een kijk op de maatschappij, op verantwoordelijkheid en de mogelijkheid om maatschappelijke verantwoordelijkheid op te nemen. Ook de rol van Sociaal Werkers wordt bekeken. Met God op cel Nathalie Cockx De nieuwe visie omvat een zinvolle invulling van de detentietijd. Maar wat kan zin geven aan een leven in opsluiting? Deze tekst biedt een zicht op de katholieke dienstverlening binnen de gevangenis en wat dit betekent voor de gedetineerden. Participatie van gedetineerden Dieter Mouchard Een gedetineerde wordt verplicht om zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Hierbij krijgt hij de kans om zijn leven in eigen handen te nemen. Er wordt gekeken naar de visie op en de mogelijkheden van participatie binnen de gevangenis. De rol van het slachtoffer tijdens het detentieproces Yanna Egaña Viteri De rol van het slachtoffer binnen het detentievraagstuk schetst een beeld over de geschiedenis en het profiel van slachtoffers. Er wordt gekeken naar de impact van het misdrijf, de begeleiding van slachtoffers en de rol van het slachtoffer bij de straf. Familie, een houvast achter de tralies Ellen Schepers Het hebben van sociale en familiale banden heeft een belangrijke betekenis in het leven van een gedetineerde. Dit hoofdstuk bekijkt de mogelijkheden om de sociale en familiale banden te behouden, te ondersteunen of zelfs te versterken.

19 19 Departement Sociaal Werk Bachelor in het Sociaal Werk Maatschappelijk assistent Veroordeeld tot verantwoordelijkheid Eens een crimineel, altijd een crimineel? CAMPUS Geel Marjan Beets Academiejaar

20 20 VOORWOORD Het laatste jaar Sociaal Werk is er dan opeens, met het eindwerk inbegrepen. Ik was heel blij toen dat ik te horen kreeg dat ik mocht meewerken aan Prison Make samen met de vijf enthousiaste anderen in mijn groep. Ik koos uiteindelijk voor het thema recidivisme voor mijn individueel werk. Tijdens een van de bezoeken aan de gevangenis zag ik een bekende. Een bekende gedetineerde die we in de reeks van Leuven Hulp zagen. Het laatste wat we van hem zagen was dat hij eindelijk naar huis kon. Nog geen maand later gingen wij op bezoek in Leuven Hulp en zag ik dezelfde persoon terug. En ik vond dit toch een opmerkzaam iets. Al hadden wij de beste gevangenis ooit beschreven in ons seminarie, dan blijft dit fenomeen toch een merkwaardig gegeven. Ik ben dan eindelijk aan de slag geraakt. Dit deed ik met een bouwplan voor ogen te houden en tijdens het opzoekwerk zoveel mogelijk inspiratie opdoen om mijn bouwplan te verstevigen. Tijdens dit hele proces heb ik veel te danken aan de mensen rondom mij. Als eerste wil ik mijn contact Nancy, penitentiar beambte, bedanken die mij het allereerste beeld heeft aangeboden van hoe het nu in de gevangenis juist is. Ten slotte denk ik ook aan de mensen die het dichtste bij mij staan. De vriendinnen die elke week een nieuw verhaal van de gevangenis moesten aanhoren. Of mijn vriend Fré die mijn eindwerk nalas maar ook om elke dag geduld te hebben met mij en mij aan te moedigen als ik het niet meer zag zitten. Ook mijn moeder wil ik bedanken om steeds interesse te tonen in mijn werk. Dus aan allen die ik vernoemd heb en aan allen die ik eventueel ben vergeten, een welgemeende dank u!

21 21 INLEIDING Binnen ons seminarie hebben we getracht om een nieuwe visie op gevangenissen neer te schrijven. Ik probeer met dit eindwerk duidelijk te maken dat er ook aandacht moet zijn voor recidivisme. Met recidivisme wordt er in dit eindwerk het volgende bedoeld. Recidivisme is het proces waarbij mensen die in het verleden eerder een misdaad pleegden, dit opnieuw doen. Je kan spreken over herhaling. Een nieuwe visie op gevangenissen is van belang, maar zolang er geen verandering plaats vindt in het systeem en het individu zelf, zal recidivisme blijven bestaan in de mate dat het nu al aanwezig is. Ikzelf ben ervan overtuigd dat onze visie op gevangenissen recidivisme zal tegenwerken doordat de risicofactoren die hieronder worden beschreven vermeden wordt. Doorgaans wordt het strafrechtsysteem beschouwd als een systeem dat in zeker mate voor sociale controle zorgt. Dit houdt enerzijds in dat het strafrecht verondersteld is personen af te schrikken om tot crimineel gedrag over te gaan. Anderzijds dient het strafrechtsysteem er voor om te zorgen dat iemand, eenmaal met het gerecht in aanraking gekomen, zich van verder crimineel gedrag onthoudt. Het is een feit dat een kleine groep van gekende misdadigers verantwoordelijk is voor de helft van de criminaliteit (Goethals, 2007). Dit heeft de interesse gewekt voor het bestuderen van het fenomeen recidive. Het is een fenomeen dat in het geheel van een nieuwe gevangenis niet mag vergeten worden. Wanneer men in staat is binnen de groep van delinquenten die personen of groepen te detecteren, die waarschijnlijk zullen hervallen in hun crimineel gedrag, kunnen correctionele inspanningen specifiek op deze groep worden afgestemd. In een niet zo ver - verleden stond dit laatste gelijk aan opsluiting, tegenwoordig weet men al dat resocialisering misschien beter buiten de gevangenismuren gebeurt. Het is immers beter in te spelen op de opportunities die iemand biedt dan enkel aandacht te hebben voor zijn threats en hem uit de maatschappij te plukken. Dit is hetgeen waar ik mij wil mee bezighouden in dit eindwerk. Wat kan er voor zorgen dat de gevangenispopulatie niet blijft bestaan uit steeds dezelfde personen. Maar wat kan er gebeuren zodat deze risicopersonen hun leven zelf terug op het goede spoor krijgen? In het eerste hoofdstuk wordt stilgestaan bij wat recidivisme precies is. Je kan honderden verschillende definities terugvinden van recidivisme. Ik baseer mij hierbij op de meest ruime definitie maar ook op wat recidivisme volgens de wet in België betekent. Daarnaast ben ik op onderzoek gegaan naar wat nu juist recidivisme in de hand werkt. Welke risicofactoren zijn er? Dit is van belang om te begrijpen waar dit fenomeen vandaan komt en hoe er kan op ingespeeld worden. Dit is dan ook de opstart naar het tweede hoofdstuk. Hierbij wordt de daderbegeleiding die nu al bestaat van dichterbij bekeken maar ook het proces desistance. Als maatschappelijk assistent is het van belang dat je je kan baseren op bestaande theorieën en dat je de sociale kaart kent. Door deze theorieën te bestuderen kan dit ook toegepast worden binnenin onze begeleiding die beschreven is in ons seminarie. Je kan enkel evolueren door te kijken naar het bestaande en je daarop baseren om steeds te verbeteren. Om deze kijk steeds te verbreden is het van belang dat je kritisch durft kijken naar de zaken. Dit ga ik dan ook doen vooraleer ik dit eindwerk besluit.