Samenvatting Criminaliteit en Rechtsstaat

Transcriptie

1 Samenvatting Criminaliteit en Rechtsstaat

2 Hoofdstuk 1: Wat is criminaliteit? Waarde= een principe dat mensen belangrijk vinden om na te streven (eer, vrijheid, gelijkwaardigheid) Normen= gedragsregels (niet liegen) Normoverschrijdend gedrag= als normen worden overtreden Criminaliteit= elk door de overheid bij wet strafbaar gesteld gedrag Delict= benaming van strafbaar gedrag Onderscheid wetboek van strafrecht: Misdrijven= meer ernstige strafbare feiten (diefstal, moord, fraude, mishandeling) Overtredingen= minder ernstige strafbare feiten (rijden door rood licht) Strafblad= het uittreksel justitiële documentatie Misdrijf Overtreding Zwaarte strafbaar feit Zwaar Licht Berechting door Lichte misdrijven: politierechter Zware misdrijven: rechtbank met 3 rechters Kantonrechter Maximumstraf 1 jaar hechtenis Tijdelijke straf van 30 jaar of levenslang Vermelding op strafblad Misdrijven die hebben geleid tot een veroordeling Overtredingen die hebben geleid tot vrijheidsstraf of taakstraf Strafwaardig= gedrag dat volgens iemand of een grotere groep mensen strafbaar zou moeten zijn, het is echter pas strafbaar als er een bepaling over staat in het wetboek van strafrecht Criminalisering= het strafbaar worden van bepaald gedrag (bijv. Door nieuwe informatietechnologie zijn er nieuwe strafbare gedragingen: hacken, internetfraude) Decriminalisering= een strafbare gedraging wordt uit het strafrecht gehaald en is daardoor niet langer meer verboden (homoseksualiteit) 1

3 Wel of niet strafbaar afhankelijk van: Maatschappelijke context Ernst van de gevolgen Politieke macht Redenen dat criminaliteit gezien wordt als maatschappelijk probleem: Criminaliteit heeft ongewenste gevolgen voor grote groepen in de samenleving Er bestaat een verband tussen het bestaan van criminaliteit en andere maatschappelijke ontwikkelingen Bij de aanpak van criminaliteit spelen tegengestelde belangen een rol Criminaliteit vraagt om een maatschappelijke oplossing (sturende rol van de overheid) Gevolgen van criminaliteit Materiële schade directe financiële schade voor burgers, bedrijven en overheid (kosten na inbraak) indirecte financiële schade (gestegen verzekeringspremies) kosten voor criminaliteitsbestrijding, zowel door de overheid als door burgers en bedrijven (aanschaf anti-inbraakapparatuur) Immateriële schade gevoelens van onveiligheid emotionele en psychische problemen morele verontwaardiging= boosheid en verbazing als mensen horen hoeveel diefstal en fraude er is verlies aan vertrouwen in de mens/samenleving Verband met maatschappelijke ontwikkelingen (toen & nu: waarom criminaliteits toename): afnemend gezag van de overheid in deze tijd is er niet altijd respect van de burgers naar de overheid toe (het tegenwerken van politie) afnemende betekenis van het maatschappelijke middenveld (school, kerk en sport) mensen houden minder rekening met de samenleving omdat ze minder betrokken zijn, dit als gevolg van de individualisering minder sociale controle we letten minder op elkaar, daarnaast is de functionele controle (politie) afgenomen veranderd normen en waarden besef gehoorzaamheid & fatsoen minder dan vroeger toegenomen welvaart > valt meer te stelen werkloosheid gestegen > meer diefstal technologische ontwikkelingen > cybercriminaliteit 2

4 De 2 tegenstrijdigheden veiligheidsparadox= het verschijnsel dat hoe meer veiligheid we hebben, hoe erger we een inbreuk ervaren veiligheidsutopie= het onhaalbare verlangen naar het samenvallen van maximale vrijheid en maximale veiligheid Politiekprobleem criminaliteit handhaven openbare orde en het verschaffen van veiligheid behoort tot basisfunctie van de overheid bestrijding criminaliteit hoog op politieke agenda bijna dagelijks debatten/discussies (bijv. over de plaatsing van 2 gevangenen op 1 cel) 3

5 Hoofdstuk 2: aard & omvang van criminaliteit Indeling van de aard, omvang en de beleving van criminaliteit volgens CBS: delicten tegen de openbare orde/gezag > het uitschelden van een politieagent geweldsdelicten tegen leven en persoon > mishandeling, moord, doodslag ruwheidsdelicten > vernieling, graffiti vermogensdelicten >diefstal, inbraak, verduistering seksuele delicten > aanranding, verkrachting verkeersdelicten > rijden onder invloed drugsdelicten > productie, verkoop & het bezit van (hard)drugs economische delicten > verkopen besmet vlees milieudelicten > illegaal bomen kappen Veelvoorkomende criminaliteit= kleine criminaliteit > fietsendiefstal, winkeldiefstal Zware criminaliteit= omvat ernstige vormen van criminaliteit > moord, inbraak, afpersing Overheid maakt bij specifieke maatregelen om criminaliteit te bestrijden het volgende onderscheid: jeugdcriminaliteit cybercriminaliteit witteboordencriminaliteit (bijv. belastingfraude) terrorisme druggerelateerde criminaliteit Framing= door eenzijdige berichtgeving over criminaliteit ontstaat er bij het grote publiek een stereotiep en generaliserend beeld van criminaliteit. De media laat ons als het ware door een frame een beeld van criminaliteit zien Stereotiep= het ontstaan van een vaststaand beeld van een bepaald verschijnsel omdat de media steeds op dezelfde manier over het onderwerp berichten Generaliserend= hierbij wordt er uit een of enkele gevallen gelijk een algemene conclusie getrokken Referentiekader= wordt gevormd door alle waarden, normen, ervaringen en persoonlijke interesses die iemand heeft 4

6 Kwantitatieve onderzoeksmethoden= hierbij wordt een groot aantal gegevens verzameld die vervolgens in cijfers en percentages worden uitgedrukt Kwalitatief onderzoek= wordt gebruikt voor de meer diepgaande informatie Geregistreerde criminaliteit= misdrijven die door mensen bij de politie zijn aangegeven of die door de politie zelf zijn ontdekt Proces-verbaal= een schriftelijk verslag waarin de politie of een andere opsporingsambtenaar informatie geeft over het tijdstip, de plaats en de toedracht van een overtreding, misdrijf of ongeluk Politiestatistieken= weergave van de geregistreerde criminaliteit. Dit geeft echter een beperkt beeld van het aantal werkelijk gepleegde delicten. Dit komt omdat er niet door iedereen aangifte wordt gedaan of doordat veel delicten onzichtbaar blijven Rechtbankstatistieken= weergave van alle geregistreerde misdrijven waarbij een rechter uitspraak doet Voorbeelden waaruit blijkt dat politie- en rechtbankstatistieken niet betrouwbaar zijn: selectieve opsporing > als de politie meer surveilleert wordt er ook meer ontdekt door nieuwe wetten groeit het aantal delicten de registratie van misdrijven wordt soms gekleurd door subjectieve beoordeling > wat de ene officier mishandeling noemt, kan de ander poging tot doodslag noemen Niet-geregistreerde criminaliteit= de verborgen criminaliteit (dark figure) Slachtofferenquêtes= er wordt aan zoveel mogelijk mensen gevraagd of zij in een bepaalde periode slachtoffer zijn geweest van een misdrijf Daderenquêtes= er wordt aan zoveel mogelijk mensen gevraagd of zij bepaalde misdrijven hebben gepleegd Slachtoffer- en daderenquêtes ook niet betrouwbaar: niet alle categorieën mensen worden ondervraagd > illegalen, toeristen en jongeren <15 zelden ondervraagd 5

7 hoofdstuk 3: hoe ontstaat crimineel gedrag? crimineel gedrag te maken met: geslacht > vooral een zaak voor mannen leeftijd > 16 tot 23 jaar vooral, jeugdcriminelen tot jongeren kenmerken jeugdcriminaliteit: - weinig besef van geldende normen > nauwelijks vanuit huis meegekregen - relatief veel problemen (gokverslaving) - weinig perspectief op werk & carriere > laag opleidingsniveau > belemmering sociale mobiliteit maatschappelijke positie > lagere maatschappelijke positie meer in aanraking met justitie woonomgeving > grote steden > meer kansarme jongeren etnische afkomst > groot aantal jonge allochtonen > probleemgroep beschrijvende criminologie= richten erop een geheel en compleet beeld te geven van de aard en omvang van criminaliteit (slachtoffer- en daderenquêtes) theoretische criminologie= crimineel gedrag proberen te verklaren microniveau= theorieën die criminaliteit proberen te verklaren vanuit de individuele situatie en de persoonskenmerken van criminelen macroniveau= theorieën die de oorzaken van criminaliteit zoeken in structurele en culturele kenmerken van samenlevingen als geheel sociaal psychologische factoren (microniveau) gezin > opvoedingsbodem school > spijbelgedrag opgroeiplaats beïnvloeding leeftijdsgenoten biologische factoren (microniveau) asociaal gedrag > komt meer voor bij mensen met lagere hartslag agressief gedrag > komt meer voor bij mensen met verhoogde testosteronspiegel neutralisatie= het ontkennen van de eigen verantwoordelijkheid voor crimineel gedrag sociale desintegratie= mensen voelen zich niet langer verbonden met anderen in de samenleving (macroniveau) vervreemding= als mensen het gevoel hebben dat zij buiten de samenleving staan (macroniveau) 6

8 de sociobiologie en de aangeleerd-gedrag theorie de gelegenheidstheorie de anomietheorie de theorie van de delinquente subcultuur 7

9 de etiketteringstheorie de bindingstheorie de theorie van de sociale controle de differentiële-associatietheorie 8

10 hoofdstuk 4 de rechtsstaat rechtsbron= een officieel document waarin een rechtsregel is vastgelegd rechtsregels= regels waar iedereen zich aan moet houden jurisprudentie= het geheel aan rechterlijke uitspraken (vonnis + toelichting over de keuze en interpretatie van het wetsartikel waarop het vonnis is gebaseerd) functies rechtsregels: rechtszekerheid bieden (werkgever mag jou nooit zomaar ontslaan) orde aanbrengen (verhouding tussen burgers en overheid geregeld) onafhankelijke rechtspraak (voor iedereen gelijke en onafhankelijke rechtspraak) conflicten vreedzaam kunnen oplossen (rijdende rechter) sociaal contract= een soort stille afspraak tussen burgers en overheid geweldsmonopolie van de overheid= alleen de overheid mag geweld gebruiken de 3 grondbeginselen machtenscheiding (onafhankelijkheid rechter) grond- of vrijheidsrechten legaliteitsbeginsel (ook overheid verbonden aan regels en wetten) grondbeginselen van de rechtsstaat vastgelegd in: EVRM > het Europees verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden wetgevende macht= stelt wetten vast regering & parlement uitvoerende macht= spoort verdachten op en besluit tot vervolging regering > ambtenaren >politie het openbaar ministerie (OM) (alle officieren van justitie samen) zijn verantwoordelijk voor de opsporing OM wordt geholpen door politie en door zogenaamde buitengewone opsporingsambtenaren: - spoorwegpolitie - milieupolitie - inspectie sociale zaken en werkgelegenheid (SZW) - fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) > belastingfraude - algemene inlichtingen en veiligheidsdienst (AIVD) rechterlijke macht= onafhankelijke rechtsprekende macht oordeelt over schuld en bepaalt de straf 9

11 wetboek van strafvordering= hierin staan regels waaraan de rechtsgang moet voldoen (voorkomen schending fundamentele grondrechten burger) regels uit het strafprocesrecht: iedereen heeft recht op een eerlijk proces door een onafhankelijke & onpartijdige rechter volgens de onschuldpresumptie is iedereen die verdacht wordt van een strafbaar feit onschuldig totdat zijn schuld door de rechter bewezen is geacht dwangmaatregelen > het vasthouden van een verdachte zijn aan wettelijke grenzen en waarborgen gebonden. het ontnemen van iemands vrijheid is een grove schending van een van de belangrijkste grondrechten iedereen heeft recht op een adequate verdediging > iedere verdachte heeft recht op een zelf gekozen advocaat of een pro-deo advocaat grenzen wat de overheid binnen bevoegdheden mag doen (legaliteitsbeginsel): strafbaarheids- of nulla poena-beginsel= een persoon kan alleen worden gestraft voor iets wat in de wet strafbaar is gesteld de maximum straf= per delict is wettelijk vastgelegd wat de maximumstraf is die de rechter mag opleggen. Rekening houdend met de persoonlijke omstandigheden kan de rechter een lagere straf opleggen de hele procedure van vooronderzoek tot terechtzitting is gebonden aan wettelijke voorschriften (vormvoorschriften). als deze niet correct worden nageleefd kan dat zogenaamde vormfouten opleveren. Als hierdoor het recht op een eerlijk proces wordt aangetast kan de rechter besluiten de verdachte strafvermindering te geven of zelfs vrij te spreken ne bis in idem-regel= wanneer een rechter in een zaak een onherroepelijke uitspraak heeft gedaan, kan de betrokkene niet voor hetzelfde strafbare feit voor een tweede keer worden vervolgd. op ne bis in idem regel 2 uitzonderingen - als het in het voordeel is van de verdachte of veroordeelde kan een zaak opnieuw door de Hoge Raad worden bekeken - bij zware aanwijzingen dat de verdachte onterecht is vrijgesproken kan de Hoge Raad de zaak heropenen geen straf zonder schuld verjaring= het recht om iemand te straffen kan verjaren, dat wil zeggen dat iemand bijvoorbeeld na 10 jaar niet meer vervolgd kan worden voor een misdrijf 10

12 spanningen bij criminaliteitsbestrijding: wetten die onze vrijheid (te veel) beperken > algemene identificatie plicht (te) ruime opsporingsbevoegdheden dubbele pet van de politie > politie heeft niet alleen opsporingstaak maar moet ook hulp verlenen en de openbare orde handhaven dubbele pet van het openbaar ministerie > naast de taak om strafbare feiten op te sporen heeft het OM ook de bevoegdheid om bepaalde zaken wel en andere zaken niet voor de rechter te brengen spanning tussen politie en OM > wanneer de politie een verdachte gearresteerd die vervolgens door het OM op grond van het opportuniteitsbeginsel wordt vrijgelaten opportuniteitsbeginsel= vervolging is niet opportuun > Is niet in het algemeen belang (bijv. door capaciteitsproblemen moet er een keuze worden gemaakt tussen een fietsendiefstal en een overval. de fietsendiefstal is hierbij niet in het algemeen belang en wordt dus sneller geschrapt dan een overval) spanning tussen wetgever en rechter > door veranderende maatschappelijke inzichten en opvattingen kan een rechter een wet anders interpreteren dan de wetgever oorspronkelijk bedoelde werkdruk > een te grote nadruk op efficiency kan ertoe leiden dat rechters te snel en dus minder nauwkeurig rechtszaken afhandelen spanning tussen politici en de rechters > als politici zich in het openbaar bemoeien met rechtszaken die nog onder de hamer zijn, botst de onafhankelijke, rechtsprekende macht met de andere 2 machten klassenjustitie= het sociale milieu heeft invloed op de opsporing, vervolging en berechting van verdachten oorzaken voor het bestaan klassenjustitie: verdachten met een betere maatschappelijke positie zijn door inkomen, opleiding, scholing en cultuur beter in staat om belangen te behartigen. zij weten beter wat hun rechten zijn en begrijpen juridische formuleringen beter. Dit kan leiden tot een lagere straf door vooroordelen en stereotypering kan een rechter bij een hoogopgeleide verdachte andere verwachtingen hebben van het effect van een straf dan bij een laag opgeleide verdachte. Zo krijgt iemand met hoger opgeleid vaker een taakstraf en iemand laag opgeleid vaker een gevangenisstraf self-fulfilling prophecy= door het verschil in strafoplegging bij laag- en hoogopgeleide is er kans dat de laagopgeleide zich meer uitgroeit tot een crimineel in tegenstelling tot de hoogopgeleide. 11

13 hoofdstuk 5: overheidsbeleid integraal veiligheidsbeleid= het streven naar zoveel mogelijk veiligheid voor de burgers kenmerken integraal veiligheidsbeleid de nadruk ligt op het voorkomen van onveiligheid bij zware criminaliteit speelt het strafrecht een primaire rol. bij veel voorkomende (lichte) criminaliteit worden strafmaatregelen pas toegepast als preventie niet of voldoende blijkt te werken de overheid vindt dat bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers medeverantwoordelijk zijn voor het voorkomen van criminaliteit en overlast. de overheid zoekt nadrukkelijk samenwerking met bijv. de bureaus van jeugdzorg repressief beleid= als de overheid nadruk legt op strafrechtelijk optreden, op strenger straffen en op het uitbreiden van de capaciteit en de bevoegdheden van politie en justitie (bij zware criminaliteit) preventief beleid= als de nadruk ligt op het aanpakken van maatschappelijke oorzaken van crimineel gedrag (bij lichte criminaliteit) voorbeelden preventieve maatregelen: meer (sociale) controle > bijv. controleurs in tram & bus, camera s voorlichting > bijv. hoe je je computer of telefoon beveiligd tegen internetcriminaliteit zorgen voor een veilige omgeving > bijv. goede straatverlichting structurele maatregelingen > bijv. investeren in scholing, werkgelegenheid (vermindering criminaliteit) onderdelen repressieve beleid: opsporing > opsporen criminelen is het werk van de politie en OM (telefoons afluisteren, verdachten te volgen > bewijsmateriaal) vervolging > het voor de rechter brengen van een verdachte van een misdrijf is de taak en verantwoordelijkheid van het OM. officieren van justitie bepalen welke delicten worden vervolgd. gevangenisbeleid > de overheid probeert invloed uit te oefenen op de resocialisatie kansen van groepen gevangenen. (bijv. sommige gevangenen krijgen vooral in laatste periode van straf ruimte voor studies en sollicitaties buiten de gevangenis) nieuwe wetgeving > doordat er nieuwe regels bijkomen komt er nieuw strafbaar gedrag (computercriminaliteit) 12

14 werking aanpak integrale veiligheidsbeleid bij: veel voorkomende criminaliteit preventieprojecten= projecten die veel gemeenten steunen ter bestrijding van veelvoorkomende criminaliteit > aanstellen huismeesters in een flat waar veel vernieling en vandalisme voorkomt repressieve mogelijkheden= de nadruk wordt gelegd op het herstellen van de ontstane schade > taakstraffen jeugdcriminaliteit jeugdstrafrecht= overtredingen en misdrijven door de groep jaar worden door een speciale kinderrechter in een besloten rechtszaak behandeld. Maximum straffen zijn een stuk lager dan in het gewone strafrecht adolescentenstrafrecht= het is mogelijk dat voor zeer zware delicten voor jarigen het volwassenenstrafrecht toe wordt gepast en voor 18- tot 23-jarigen juist het jeugdstrafrecht wordt toegepast georganiseerde criminaliteit kroongetuige= een verdachte die een getuigenverklaring aflegt voor strafvermindering witteboordencriminaliteit - vaak het beroep bankier, makelaar, notaris - financiële rechercheurs werken samen met belastingdienst, nederlandse bank en FIOD terrorisme - tegengaan radicalisering en rekrutering - door AIVD en MIVD (militaire inlichtingen en veiligheidsdienst) terrorisme nauwlettend in de gaten gehouden - informatie over eventuele plannen worden vervolgens doorgegeven aan het OM 13

15 sociaaldemocraten zijn van mening dat veel crimineel gedrag samenhangt met de maatschappelijke context waarin mensen leven vinden het belangrijk dat burgers zich bewust zijn van de regels en gestraft worden als ze die overtreden > wel moeten criminelen na het uitzitten van hun straf een eerlijke, nieuwe kans krijgen in de maatschappij pragmatisch moralisme= gedragsregels worden pas echt nageleefd wanneer ook achterliggende waarden erkend worden liberalen rationalistisch individualisme= het nastreven van eigenbelang binnen de kaders van de wet. Zo wordt de burger gezien als een nadenkend en rationeel wezen. Verstandige mensen wegen voor- en nadelen af, zo zullen strenge wetten en straffen de mens afhouden van crimineel gedrag benadrukken eigen verantwoordelijkheid voor hun daden christendemocraten de mens is geneigd tot het kwade criminaliteit wordt veroorzaakt door individuen die bewust en onbewust de regels in de samenleving overtreden. Om dit te voorkomen moet er een sterk gezag of overheid zijn die streng straft wel aandacht voor maatschappelijke kant van criminaliteit. Vooral het uitgeholde normbesef en de afwezigheid van een duidelijke publieke moraal hebben in hun ogen een negatieve invloed op de veiligheid in ons land 14

16 hoofdstuk 6:opsporen, vervolgen en berechten strafproces= de politie moet eerst de mogelijke dader opsporen en wordt er bewijsmateriaal verzameld. Vervolgens besluit het OM of de verdachte daadwerkelijk wordt vervolgd (voor de rechter gebracht). Als in een rechtszaak schuld is bewezen volgt er meestal straf. de verdachte is nu de dader de belangrijkste taken van de politie zijn: handhaving van de openbare orde > bijv. door te bemiddelen bij burenruzies, het verkeer te regelen, op straat surveilleren etc. hulpverlening > bijv. het wijzen van de weg, thuisbrengen verdwaald kind, afhandelen auto ongeluk opsporing > bijv. aanhouding van verdachten, verzamelen bewijsmateriaal vroegsporing= wanneer er in toenemende mate opsporingsmethoden worden ingezet om juist de voorbereiding van strafbare feiten te traceren > afluisteren drugshandelaren, infiltreren criminele bendes de politie heeft voor onderstaande bevoegdheden geen toestemming vooraf nodig: een verdachte staande houden > dit betekent iemand laten stilstaan om te vragen naar zijn personalia (naam, adres, geboortedatum) in geval van redelijke noodzaak mag de politie eisen iemand zijn id te laten zien (op werk/ openbaar vervoer kan zonder noodzaak naar je id gevraagd worden) arresteren > verzet hiertegen bijvoorbeeld losrukken is niet toegestaan. Iemand wordt gearresteerd als hij van een strafbaar feit wordt verdacht. De aanhouding heeft tot doel de verdachte naar een hulp officier (een politieambtenaar met hogere functie) van justitie te brengen zodat deze kan bepalen wat er verder met de verdachte moet gebeuren. In geval van betrapping op heterdaad mag niet alleen de politie je aanhouden maar is iedereen daartoe bevoegd. Burgers en bewakingsdiensten mogen je vasthouden tot politie aanwezig is, maar ze mogen je niet fouilleren of verhoren fouilleren > de politie mag de verdachte alleen fouilleren als het bijdraagt aan de oplossing van een strafbaar feit in beslag nemen > bewijsmateriaal bijv. een opgevoerde scooter of gestolen goederen, mag in beslag worden genomen. de rechter commissaris / de rechter beslist of iemand na de eventuele rechtszaak het terug krijgt vrijheid benemen > de politie mag een verdachte max. 6 uur vasthouden voor verhoor (tijd tussen 24;00 en 09;00 telt niet mee). in deze eerste 6 uur mag de politie alleen foto s en vingerafdrukken nemen. 15

17 inverzekeringstelling = Als het gaat om misdrijven waar tenminste 4 jaar gevangenisstraf op staat mag de politie een verdachte langer vasthouden dit duurt 3 dagen met een mogelijke verlenging van nog eens 3 dagen (vragen aan hulp officier van justitie). voorlopige hechtenis= de verdachte kan nog 104 dagen vastgehouden worden na de inverzekeringstelling inbewaringstelling= de eerste 14 dagen van de voorlopige hechtenis (104 dagen) breng je door in het huis van bewaring de politie heeft voor de onderstaande bevoegdheden wel toestemming vooraf nodig: huiszoeking > machtiging tot binnentreden= een document waarin de officier van justitie toestemming geeft de verdachte in zijn huis aan te houden. bij een machtiging tot huiszoeking mag de politie tevens in de woning naar bewijzen van een misdrijf zoeken. Wanneer de woning zonder machtiging wordt doorzocht dan is er sprake van onrechtmatig verkregen bewijs inzetten van infiltranten > infiltranten= undercover agenten die een misdaadorganisatie binnendringen om informatie over de organisatie te verzamelen. Soms wordt een infiltrant gedwongen een strafbaar feit te plegen. Hij mag dit alleen doen wanneer er toestemming is van de officier van justitie uitvoeren van inkijkoperaties > te kijken of ergens strafbare feiten worden gepleegd of het plaatsen van bugs en taps om te kunnen afluisteren gecontroleerde doorvoer > hierbij neemt de politie pas later wapens of drugs in beslag om nog meer bewijzen te kunnen verzamelen of meer verdachten te volgen de politie mag informanten geld betalen > dit zijn leden van een misdaadorganisatie die de politie informatie doorspelen preventief fouilleren= in sommige gevallen mag de politie in een bepaald gebied fouilleren zonder dat er sprake is van verdenking. (wordt geregeld door burgemeester en gemeenteraad in samenspraak met de officier van justitie proces-verbaal= een dossier dat wordt aangemaakt tijdens het opsporingsonderzoek met bewijsmateriaal, getuigenverklaringen en andere gegevens. niet elk proces-verbaal leidt tot een rechtszaak. De officier heeft 3 keuzemogelijkheden: seponeren, schikken of vervolgen seponeren= besluit van de officier van justitie niet te worden vervolgd 16

18 redenen voor seponeren: een veroordeling lijkt niet haalbaar > onvoldoende bewijsmateriaal de verdachte is al op een andere manier gestraft > iemand die iets steelt uit het bedrijf waarvoor hij werkt een daardoor al is ontslagen (beleidssepot) vervolging is niet in algemeen belang > vanwege het opportuniteitsbeginsel kiest het OM er soms voor om niet te vervolgen voorwaardelijk sepot= als de officier voorwaarden verbindt aan het seponeren > bijv. verdachte moet naar hulpverleners om van zijn alcoholverslaving af te komen schikking= wanneer de officier van justitie bij overtredingen en lichte misdrijven als vernieling en winkeldiefstal een transactie aanbiedt > geldboete of taakstraf. als de verdachte het voorstel aanvaardt hoeft hij niet voor de rechter te komen vervolgen= de officier van justitie brengt de verdachte voor de rechter. het dossier wordt naar de rechtbank gestuurd en zodra het OM, de rechter en de advocaat voorbereid zijn volgt een rechtszaak. de verdachte krijgt thuis/ in de gevangenis een dagvaarding binnen, daarin staat dat hij voor de rechter moet verschijnen in een rechtszaak staat de verdachte tegenover de aanklager (officier van justitie). Uiteindelijk oordeelt de rechter Als de maximumstraf vrijheidsstraf niet hoger is dan 6 jaar mag het OM straffen opleggen in vorm van: een taakstraf tot 180 uur een geldboete onttrekking aan het verkeer ontzegging van de rijbevoegdheid voor maximaal 6 maanden de verschillende rechters met taakomschrijving en bevoegdheid: kantonrechter > behandelt binnen het burgerlijk recht vooral huurarbeidsgeschillen (doet meteen uitspraak) politierechter > houd zich bezig met lichte misdrijven zoals vernieling en winkeldiefstal. omdat de politie alleen rechtspreekt, wordt er ook wel gesproken van een enkelvoudige kamer. de politierechter mag hoogstens een vrijheidsstraf van 1 jaar opleggen (doet gelijk uitspraak) meervoudige kamer > bestaat uit 3 rechters en behandelt ernstige misdrijven zoals verkrachting, mishandeling (na 2 weken uitspraak) de kinderrechter > houd zich bezig met alle overtredingen en misdrijven gepleegd door jongeren tussen de 12 en 18 jaar. kinderzaken zijn niet openbaar en het OM eist minder zware straffen 17

19 hoger beroep= als de verdachte het niet eens is met de uitspraak van een rechter heeft de verdachte het recht om in hoger beroep te gaan. Dit kan bij het gerechtshof. Ook OM kan in hoger beroep gaan bijvoorbeeld als zij de straf die opgelegd is te laag vinden. Bij zaken in hoger beroep wordt altijd de hele zaak overgedaan > getuigen moeten opnieuw verschijnen en bewijsmateriaal wordt opnieuw bekeken hoge raad= het hoogste rechtscollege in Den Haag. Als de aanklager/ en of de verdachte het niet eens zijn met de uitspraak van het gerechtshof kunnen ze in cassatie gaan bij de hoge raad, die rechtspreekt met 3 of 5 raadsheren. De hoge raad kijkt of het recht goed is toegepast. Mocht dit niet zo zijn wordt de zaak verwezen naar een nieuw gerechtshof dagvaarding= hierin staat dat de verdachte ervan wordt verdacht dat hij op een bepaald moment, op een bepaalde plaats een bepaald delict heeft begaan. Ook staat hierin waar en op welk tijdstip de zitting plaatsvindt een rechtszaak bestaat uit 8 stappen: opening > de rechter controleert de persoonsgegevens verdachte aanklacht > officier van justitie leest de aanklacht voor onderzoek > de rechter begint aan het eigenlijke onderzoek naar bewijs voor de aanklacht en laat het slachtoffer aan het woord verhoor van de verdachte > de verdachte mag zelf eerst een verklaring afleggen, daarna volgt ondervraging door rechter. De verdachte staat niet onder ede, hij mag zwijgen en liegen requisitoir > officier van justitie vat alles nog eens samen, en zal proberen aan te tonen dat de verdachte schuldig is pleidooi > de advocaat houdt een pleidooi waarin hij de verdachte verdedigd (bijv. aantonen dat er te weinig bewijsmateriaal is) laatste woord > de verdachte heeft altijd het laatste woord. Hij kan bijvoorbeeld spijt betuigen of zijn onschuld benadrukken vonnis > de rechter doet uitspraak. Wanneer de verdachte niet is komen opdagen kan hij bij verstek worden veroordeeld 4 vragen die de rechter moet beantwoorden om een verdachte schuldig te verklaren: is het ten laste gelegde feit geheel bewezen? levert het bewezen feit een strafbaar feit op? is de dader strafbaar? welke straf moet worden opgelegd? 18

20 3 soorten hoofdstraffen: geldboete > een maximum geldboete voor strafbare feiten varieert van 390 euro voor lichte overtredingen tot euro voor zware misdrijven. Als iemand zijn geld boete niet betaalt, krijgt hij in plaats daarvan vervangende hechtenis vrijheidsstraf > de rechter bestraft ongeveer een kwart van de daders met een vrijheidsstraf. Bij misdrijven noemen we de vrijheidsstraf gevangenisstraf. De maximale vrijheidsstraf voor overtredingen is 1 jaar, oftewel hechtenis taakstraf > met taakstraf bedoelen we leerstraf of werkstraf. Bij een leerstraf ligt de nadruk op heropvoeding. Bij werkstraf (max. 240 uur) gaat het om het verrichten van onbetaald werk ten algemenen nutte (werkzaamheden voor gemeenten > graffiti weghalen) voorwaardelijk= de dader krijgt de staf alleen als hij binnen een bepaalde proeftijd nogmaals een soortgelijk strafbaar feit begaat. Hij krijgt dan de straf van de vorige keer plus de nieuwe straf bijzondere voorwaarden= bijv. behandeling in een afkickkliniek bijkomende straffen= de dader kan naast de hoofdstraf ook een bijkomende straf krijgen > meestal een relatie met het gepleegde delict (de inname van het rijbewijs na meerdere keren onder invloed te hebben gereden) maatregelen wanneer iemand wel een strafbaar feit heeft gepleegd maar niet is veroordeeld: terbeschikkingstelling (tbs)= de dader wordt opgenomen in een tbs kliniek totdat hij is genezen. tbs wordt aanvankelijk opgelegd voor 2 jaar maar kan verlengd worden als de dader een gevaar vormt voor de samenleving de dader betaald schade vergoeding aan slachtoffer plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis 19

21 hoofdstuk 7: criminaliteit en straf: motieven om te straffen: vergelding > in onze maatschappij geldt de norm dat kwaad niet ongestraft mag blijven. Een misdaad mag niet lonen maar moet worden vergolden met een straf. Daarom is de boete meestal hoger dan het voordeel dat iemand heeft gehad bij het plegen van een delict. generale preventie> het afschrikkingseffect van een straf (het vooruitzicht van bijvoorbeeld een lange vrijheidsstraf moet burgers ervan weerhouden een misdaad te plegen speciale preventie > dit is bedoeld om te voorkomen dat een specifieke dader in de toekomst in herhaling vervalt resocialisatie (heropvoeding) > met een straf probeert de overheid het gedrag van een dader te verbeteren, zodat hij zich aanpast aan de normen en waarden van de samenleving (werkstraf) beveiliging van de samenleving > sommige criminelen zijn een gevaar voor de maatschappij, zoals moordenaars met ernstige psychische problemen. langdurige opsluiting is een functie om de samenleving te beschermen handhaving van de rechtsorde> door het strafsysteem maakt de overheid duidelijk dat het in onze rechtsstaat haar taak is om te straffen en niet die van de burgers. genoegdoening aan het slachtoffer > de positie van slachtoffers in het strafrecht is de laatste jaren sterk verbeterd. Toch ervaren slachtoffers de straf vaak te laag. Ook slachtoffers moeten het gevoel hebben dat door de straf iets is rechtgezet 2 omstandigheden die de rechter bij strafoplegging meeneemt in zijn overweging: de kosten van verschillende sancties > gevangenisstraf is veel duurder dan een werkstraf of een boete. Kosten spelen ook een rol in de discussie over de elektronische enkelband. met deze band zitten veroordeelden een deel van hun straf uit thuis in plaats van in de gevangenis een mogelijk cellentekort > doordat er veel vrijheidsstraffen worden opgelegd ontstaat het gevaar van cellentekort. veroordeelden moeten soms jaren wachten op een beschikbare plaats. Dit probleem kan worden opgelost door meer boetes en werkstraffen op te leggen 20

22 penitentiaire inrichting= gevangenis taken reclassering: (vroeg) hulp aan verdachten en gevangenen > de begeleiding begint tijdens het voorarrest in het huis van bewaring en gaat door totdat iemand eenmaal veroordeeld is en in de gevangenis zit. Ook hulp als iemand na de gevangenis zijn leven weer op de rit wilt krijgen adviseren van rechters en het OM> de reclassering geeft bijvoorbeeld aan welke maatregel het beste zal zijn om te voorkomen dat de verdachte opnieuw de fout in zal gaan toezicht houden bij schorsing van een voorlopige hechtenis of bij voorwaardelijke invrijheidstelling > dit betekent dat de veroordeelde regelmatig contact heeft met een reclasseringsmedewerker over bijvoorbeeld gedragstrainingen. Bij het niet nakomen van afspraken of voorwaarden krijgt hij/zij opnieuw te maken met het OM of met de rechter toezicht houden bij werkstraffen re-integratie en nazorg > in de laatste van de detentie wordt een gevangene begeleid naar een leven buiten de gevangenis. 21