Kader Primair. Onderwijsraad: Engels al in groep 1 of 5 Zeker kwart s(b)o-directeuren ziet zelf regelen bso-aansluiting niet zitten

Transcriptie

1 Kader Primair 11 > thema verzuim en preventie > Oorzaken en oplossingen > Dilemma s bij luxeverzuim leerlingen > Leerkracht op de loopband > Beter werkklimaat door onderzoek naar tevredenheid personeel < Onderwijsraad: Engels al in groep 1 of 5 Zeker kwart s(b)o-directeuren ziet zelf regelen bso-aansluiting niet zitten Jaargang 13 Nummer 11 Juli 2008

2 Kader Primair Kader Primair is een uitgave van de Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS), dé vereniging voor alle leidinggevenden in het basis- en speciaal onderwijs. Kader Primair verschijnt tien keer per jaar. Overname van artikelen na overleg met de hoofd redacteur. ISSN Redactie Marc Mathies (hoofdredactie), Vanja de Groot, Joelle Poortvliet (bureau- en eindredactie), Carine Hulscher-Slot, Jos Hagens, Pauline Boogerd. Redactieadres: AVS Illustratie Jos Collignon Abonnementen AVS-leden ontvangen Kader Primair en Kadernieuws gratis. Abonnementprijs voor niet-directieleden: t 110 (excl. 6% BTW) Administratie: AVS-secretariaat. Grafische vormgeving en druk Thoben Offset Nijmegen Telefoon: Advertenties Recent, Ray Aronds, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Telefoon: , fax: info@recent.nl Ledenservice AVS Postbus 1003, 3500 BA Utrecht Telefoon: , fax: info@avs.nl Helpdesk Voor adviezen over wet- en regelgeving, functiewaardering en de individuele rechtspositie maandag uur dinsdag t/m vrijdag uur telefoon: Bestuur Ton Duif (voorzitter), Jan Morsink (secretaris), Petra Palokaj (penningmeester), Hans Pennings Decentraal Georganiseerd Overleg De AVS overlegt namens het Ambtenarencentrum. Secretariaat: Winlan Man, tel Onderhandelaars: Jos Kooij en Eelco Dam Lidmaatschap Lidmaatschap per 1 augustus 2008 (tot 1 augustus 2009) Persoonlijk deel: t 117 Managementdeel t 190 t 279 afhankelijk van het aantal leerlingen (1 x per school) Postactief lid: t 99 (FPU, pensioen) Aspirant lid: t 28 (u bent (nog) geen (adjunct-)schoolleider) Buitengewoon lid: t 99 Meespelen in Les Misérables Inhoud juli Hoe lang ga ik mee? Luxeverzuim bedraagt de helft van het ongeoorloofd leerlingverzuim in het primair onderwijs. Sommige schooldirecteuren kunnen mondige ouders bijna niet weigeren. Samenwerken met de leerplichtambtenaar of Inspectie bij het kijken naar oorzaken en oplossingen, en soms zelfs naar mogelijkheden voor extra verlof, biedt uitkomst. > 14 Het po moet een bijtertje worden Het is nog behelpen in het nieuwe kantoor, met verhuisdozen en plastic bekertjes die bijna smelten door de hete koffie. Kete Kervezee, voorzitter van de in januari 2008 opgerichte PO-Raad, blikt terug op het afgelopen half jaar en kijkt vooral vooruit. Wat is ze van plan met de PO-Raad en wat zijn haar persoonlijke drijfveren? > 32 Het ziekteverzuim in het onderwijs is al jaren hoger dan het landelijk gemiddelde. Wel is sinds 2000 de stijgende lijn omgebogen in een dalende. Onderwijspersoneel moet reëler zijn en zichzelf de vraag stellen: hoe lang ga ik mee?, vindt trainer Jo Weerts. Drie deskundigen over de oorzaken van verzuim en hoe het te voorkomen. > 8 Eerste Onderwijscafé over Passend onderwijs Passend onderwijs was het thema van het eerste Onderwijscafé in studio Dudok te Den Haag op 12 juni, een gezamenlijk initiatief van de AVS, PO-Raad, VO-raad en VOS/ABB. Doel: de verschillende partijen politici, beleidsmakers, media, schoolleiders en bestuurders dichter bij elkaar brengen en kennis delen. > 26 Kijk voor het huidige actieaanbod en de lidmaatschapsvoorwaarden op lidworden. Zie voor alle prijzen voor het schooljaar De mening van in Kader Primair geïnterviewde personen is niet noodzakelijkerwijs de mening van de AVS. Ook duidt adverteren in dit blad niet op samenwerking of goedkeuring van de AVS met of voor de betreffende organisatie, behoudens de AVS Voordeelpartners.

3 Actueel 2 Onderwijsraad: Engels al in groep 1 of 5 3 Zeker kwart s(b)o-directeuren ziet zelf regelen bso-aansluiting niet zitten Thema Verzuim en preventie 8 Te weinig aandacht voor onderlinge communicatie Oorzaken van verzuim en hoe het te voorkomen 12 Gezond personeel, gezonde prestaties Heeft schoolleider zeggenschap over levensstijl van leerkracht? 14 Voor de drukte uit op vakantie Samenwerken bij leerling-verzuim 16 Investeren in relatie met leerkrachten Personeelstevredenheid peilen en verbeteren Verder in dit nummer 26 We zijn er nog lang niet Onderwijscafé eerste aanzet tot maatschappelijke discussie Passend onderwijs 30 Schoorvoetend vooruit op een lange weg Speciaal (basis)onderwijs in Onderwijsverslag 2006/ Interview voorzitter PO-Raad Kete Kervezee Een half jaar na de oprichting Iedere maand 7 Illustratie Jos Collignon 20 Uw mening telt peiling 21 Zo kan het ook 23 Eindverantwoordelijk management 25 Speciaal (basis)onderwijs 36 Sociale zekerheid Pilot nieuw vervangingsstelsel 38 AVS School for Leadership 41 Politieke column Deze maand: Arie Slob (ChristenUnie) 2 Serviceberichten 2 Bestellijst Kaderspel > Ton Duif Nieuwe uitdagingen U bent ongetwijfeld druk bezig uw school voor te bereiden op het nieuwe schooljaar. Dat geldt ook voor de AVS. We hebben een enerverend jaar achter de rug. Dankzij de druk en inspanningen van de AVS zijn we er in geslaagd het versnipperde werkgeversfront te verenigen, zodat we eindelijk één gesprekspartner hebben: de PO-Raad (zie ook pag. 32). Niet onbelangrijk, omdat in het verleden de belangenbehartiging voor onze sector over teveel partijen verdeeld was. Het speelterrein is nu overzichtelijker geworden. We merken de eerste resultaten al, hoewel de PO-Raad nog in de beginfase staat. Maar ook voor de AVS is er nog veel werk te doen. Allereerst de acties om elke school een ondersteunende functie te bezorgen. Binnenkort hoort u hoe wij, in overleg met de PO-Raad en de andere vakorganisaties, deze acties gaan vormgeven. Daar hebben we uw steun voor nodig. Samen moet het lukken om samenleving, politiek en kabinet van de noodzaak te overtuigen. Op het AVS congres in april dit jaar heb ik aangekondigd dat de AVS zich gaat verbreden naar het voortgezet onderwijs. Daar zijn verschillende redenen voor; niet in het minst omdat daarvoor vanuit het vo zelf regelmatig verzoeken komen, maar ook omdat wij vinden dat po en vo veel met elkaar gemeen hebben. Voor veel van onze kinderen is juist de overgang van po naar vo een traumatische ervaring, waar 12 procent uiteindelijk niet goed doorheen komt. Zij verlaten het vo zonder kwalificatie. Maar we kunnen ook veel van elkaar leren. Leiderschapsontwikkeling verloopt in het vo natuurlijk niet anders dan bij ons. Competenties van leidinggevenden zijn vergelijkbaar. De AVS wil dan ook nadrukkelijk netwerken opzetten van poen vo-schoolleiders die gezamenlijk ideeën en kansen ontwikkelen om de overgang voor de kinderen te vergemakkelijken. Gaan onze po-leden er dan op achteruit? Dat zullen wij uitdrukkelijk bewaken. Aanvankelijk zullen de vo-activiteiten los gehouden worden van het po. De statutenwijziging, die de AVS ledenraad heeft goedgekeurd, beschrijft dit nauwkeurig. Pas na het schooljaar 2008/2009 mits de ontwikkelingen in het vo verlopen zoals wij verwachten zullen we de synergiemogelijkheden tussen po en vo beter gaan vormgeven. Daar betrekken wij onze leden en ledenraad natuurlijk zorgvuldig bij. Ik wens u allen, ook namens het bestuur en de medewerkers van de AVS, een goede en zonnige vakantie toe en hoop u in het nieuwe schooljaar weer te begroeten! Kader Primair Juli

4 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Onderwijsraad: Engels al in groep 1 of 5 Economisch gezien neemt de vraag naar taalbeheersing toe. Nederlanders spreken volgens de Onderwijsraad minder goed Engels (of Duits of Frans) dan zij zelf denken. Nederland begint internationaal gezien dan ook relatief laat met Engels. En juist jonge kinderen tot 7 of 8 jaar zijn erg gevoelig voor taal. Daarom wil de raad eerder met vreemde talenonderwijs beginnen. Dit staat in een advies aan de Tweede Kamer. De Tweede Kamer zal volgens de Onderwijsraad bij de regering moeten aandringen op extra inspanningen en langetermijnbeleid, zeker voor tien jaar. Het (niet verplichte) beleid voor scholen moet zich volgens de raad in eerste instantie richten op de toegespitste, aanvullende opscholing van leerkrachten en op de invoering van het Europees referentiekader voor talen. De studie- en vervangingskosten hiervoor zouden gefinancierd moeten worden uit een nog op te richten fundatie die beurzen verstrekt aan leerkrachten, zoals opgenomen in het Actieplan LeerKracht van Nederland. De kwaliteit van het Engels op de pabo is momenteel erg wisselend. Concreet stelt de Onderwijsraad hiernaast onder andere het volgende voor met betrekking tot het basisonderwijs: Begin in het basisonderwijs in groep 1 of groep 5 met onderwijs in het Engels*, nu wordt gewoonlijk pas in groep 7 (10-jarige leeftijd) begonnen. Ook toetsen de meeste basisscholen nu het bereikte eindniveau nog niet. Het voortgezet onderwijs moet aansluiten op deze twee beginniveaus. Het beheersingsniveau van leerlingen die daar instromen loopt nu nog uiteen en er is weinig overleg tussen de sectoren over aanpak en materialen. Maak meer gebruik van onderdompe lings methodes (een deel van de reguliere lessen in een vreemde taal), zodat geen uitbreiding van het leerplan nodig is. Sta Engels* via een wetswijziging toe als mogelijke deelvoertaal in het basisonderwijs voor maximaal 15 procent van de onderwijstijd. De Onderwijsraad benadrukt dat kernvakken als rekenen en Nederlands niet mogen ondersneeuwen. Dat is wel de vrees van sommige politici, naast de tijdsinvestering en de vraag of scholen het wel aankunnen. Op sommige scholen wordt al (spelenderwijs) vroeg vreemdetalenonderwijs gegeven, zoals bij voorbeeld in Rotterdam. < * Eerst Duits en Frans in de grensstreken > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Zeker kwart s(b)o-directeuren ziet zelf regelen bso-aansluiting niet zitten Respectievelijk 31 en 24 procent van de s(b)o-schoolleiders vindt dat de eventuele wettelijke verplichting voor het regelen van bso-aansluiting bij de opvangorganisatie of gemeente moet liggen. In veel mindere mate acht men de school de aangewezen organisatie daarvoor, wel als het gaat om medeverantwoordelijkheid. Dit blijkt uit een enquête van de AVS. Het ministerie van OCW heeft rond de zomer van 2007 een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden voor een wettelijke verplichting in het speciaal (basis)onderwijs. Op basis van de uitkomsten van het rapport is overleg gestart met de diverse betrokken organisaties en is vervolgens onderzoek gedaan naar mogelijkheden van scholen en de wensen van ouders wat betreft opvang in de eigen buurt of bij de school voor speciaal (basis)onderwijs. De resultaten van dit onderzoek worden momenteel besproken met het veld. Op basis hiervan zal worden besloten of er tot een verplichting zal worden over gegaan en zal dit in beleid worden vertaald. Het is nog niet bekend wanneer hierover meer informatie beschikbaar is. Terwijl de media-aandacht zich volop richt(te) op de wachtlijstproblematiek, blijft het dus nog stil rondom bso in het speciaal (basis)onderwijs. Toch zal dit onderwerp op termijn waarschijnlijk weer in de belangstelling komen te staan, gezien de toenemende vermaatschappelijking van de opvoeding en het belang van een kwalitatief goed dagarrangement voor kinderen. De AVS heeft onlangs alvast de mening in het s(b)o gepeild over dit onderwerp via een scholenpanel; een digitale ledenenquête. Ongeveer 124 schoolleiders uit het s(b)o hebben de vragenlijst ingevuld met een gezamenlijke populatie op hun scholen van leerlingen. Conclusie: het s(b)o benadrukt de mitsen en maren van bso voor hun leerlingdoelgroepen, maar hecht veel belang aan de eigen rol en verantwoordelijkheid in de samenwerking met verschillende partijen. Van ongeveer 5 procent van de leerlingen is bij de geënquêteerde schoolleiders bekend dat ze gebruik maken van bso. Bijna de helft van de bso-gebruikers 2 Juli 2008 Kader Primair

5 onder speciaal (basis)onderwijs-leerlingen maakt gebruik van reguliere bso (vaak dichtbij huis). Een derde maakt gebruik van speciale bso. Van geïntegreerde opvangvormen (waar zowel reguliere als speciale opvang plaatsvindt) maakt slechts 3 procent gebruik. Ruim een derde van de schoolleiders geeft aan dat er leerlingen op hun school zijn die geen passende opvang hebben gevonden; eveneens slechts een derde ziet hierin geen probleem. Belemmeringen zien de bevraagde schoolleiders onder andere in het ontbreken van speciaal opgeleid personeel (62 procent) en vervoer (60 procent). Ook verafgelegen opvang scoort hoog (53 procent) als belemmering. Veel s(b)o-scholen hebben een regiofunctie, waardoor dergelijke opvangwensen belemmerd worden. Enkele scholen geven aan dat er momenteel helemaal geen aanbod bestaat voor hun leerlingen. Wachtlijst- en kostenproblematiek scoren beduidend minder negatief. Wettelijke verplichting Aan de AVS leden is ook gevraagd waar een eventuele wettelijke verplichting voor het regelen van bso-aansluiting zou moeten liggen. Opvallend is dat respectievelijk 31 en 24 procent van de deelnemende s(b)o-schoolleiders vindt dat deze bij de opvangorganisatie zelf of de gemeente belegd moet worden. In veel mindere mate acht men de school de aangewezen organisatie daarvoor. Wel heeft elk kind volgens de meeste scholen recht op een bso-plaats en is de school medeverantwoordelijk voor aansluiting. Duidelijk is dat de overheid een sterke randvoorwaardelijke rol moet hebben. Op de inrichting van een centraal toewijzingspunt voor opvang aan s(b)o-kinderen reageert bijna 60 procent positief. Suggesties rondom bso voor kinderen uit het s(b)o zijn: de koppeling met zorginstellingen (zoals Stichting MEE) en samenwerking in het algemeen, ten behoeve van een doorgaande lijn voor kinderen. Ook aan thuisnabijheid, vervoer en specialisaties van opvangleidsters wordt veel belang gehecht. Toch vindt ook een aantal scholen dat er geen rol voor het onderwijs weggelegd is, omdat de schooldagen van deze kinderen al lang genoeg zijn en scholen zelf al genoeg te doen hebben. < > Meer informatie: documenten/44986e.pdf (verkennend onderzoek OCW 2007) en vereniging/meepraten/scholenpanels. > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Politiek verdeeld over schooltijdbanen De Tweede Kamerfracties van de PvdA en de ChristenUnie pleiten voor schooltijdbanen. Beide fracties willen het mogelijk maken dat ouders tijdens de schooltijd van hun kinderen werken en op sommige dagen thuis kunnen zijn als de kinderen thuiskomen. Fractievoorzitters Mariëtte Hamer (PvdA) en Arie Slob (ChristenUnie) lanceerden dit plan op 14 juni tijdens hun partijcongressen. Schooltijdbanen zouden volgens de beide fractievoorzitters mogelijk moeten worden door een wijziging van de Wet Aanpassing Arbeidsduur. In de wet kan bijvoorbeeld een recht worden opgenomen om twee dagen in de week om drie uur te stoppen met werken. Hamer: Het kan helpen de wachtlijsten in de buitenschoolse opvang op te lossen. ChristenUnie-collega Slob: Uit verschillende onderzoeken blijkt dat meer geld in kinderopvang niet zoveel effect heeft, maar wel het laten aansluiten van banen op de arbeidstijden die mensen willen werken. Veel ouders willen best langer werken, als dat maar verenigbaar blijft met de zorg die ze zelf aan hun kinderen willen besteden. PvdA en ChristenUnie willen schooltijdbanen mogelijk maken in meer sectoren dan alleen het onderwijs. De partijen denken ook aan het opzetten van speciale vacaturebanken voor schooltijdbanen. Andere middelen Het CDA heeft in de media, evenals de FNV en CNV Vakcentrale, aangegeven positief tegenover het voorstel te staan, maar de partij ziet in plaats van een wetswijziging liever dat sociale partners in de cao's afspraken maken over schooltijdbanen. D66-leider Alexander Pechtold ziet echter niets in het voorstel van PvdA en ChristenUnie, liet hij onlangs weten in het tv-programma Buitenhof. Hij vindt dat kinderopvang en schooltijden zich juist zouden moeten aanpassen aan werkende ouders en niet andersom. Pechtold ziet liever andere manieren om de arbeidsmarkt flexibeler te maken, bijvoorbeeld door een versoepeling van het ontslagrecht. Ook de VVD is niet enthousiast en ziet liever dat de naschoolse opvang wordt verbeterd. Werkgeversorganisatie VNO-NCW ageert tegen de overheidsbemoeienis en vindt dat werktijden in de cao of op bedrijfsniveau geregeld moeten worden en niet door de centrale overheid. Volgens de organisatie hebben vakbonden de afgelopen jaren ook geen punt gemaakt van schooltijdbanen tijdens de cao-onderhandelingen. VNO-NCW vindt het voorstel bovendien ook niet passen in een tijd waarin de overheid wil dat Nederlanders langer werken. Minister Van der Hoeven (Economische Zaken) denkt dat werktijden die gelijk lopen met schooltijden van kinderen voor een werkgever niet uit te voeren is, omdat deze dan rekening moet houden met allerlei verschillende schoolroosters van zijn werknemers die kinderen hebben in het basisonderwijs en/of het eerste jaar van het voortgezet onderwijs. En met het oog op het tekort aan arbeidskracht vindt zij dat we met elkaar in plaats van minder juist meer uren per week moeten werken. Bovendien wijst zij ook op de aansluiting met voor- en naschoolse opvang die scholen bieden, welke gewoon goed moet worden geregeld. < Kader Primair Juli

6 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Scholen hebben nog weinig oog voor externe arbeidsmarkt Scholen zien het belang van een bekwaamheidsdossier helder in, en daaraan gekoppeld opleiden in de school. Het nut van meerjarenpersoneelsplanning is echter minder duidelijk. Bovendien zien de meeste scholen deze onderdelen los van de huidige arbeidsmarktproblematiek. Het SCO-Kohnstamm Instituut heeft in opdracht van het ministerie de projecten opleiden in de school, bekwaamheidsdossiers en meerjarenpersoneelsplanning bewaakt. Uit de eerste meting (over 2005/2006) blijkt hoe scholen (po, vo en bve) deze onderdelen vormgeven en op elkaar afstemmen. Ontwikkelingen op de externe arbeidsmarkt vormen voor de scholen over het algemeen geen aanleiding om de instrumenten meerjarige personeelsplanning, bekwaamheidsdossier of opleiden in de school te ontwikkelen. Scholen hechten wel waarde aan de systematische professionalisering van het personeel. Met name de ontwikkeling van competentieprofielen in het kader van het bekwaamheidsdossier wordt dan ook ter hand genomen. Het nut en belang daarvan is voor scholen overduidelijk, nog los van de arbeidsmarktproblematiek. De inzet van alle drie de instrumenten samen komt vooralsnog niet of nauwelijks voor, omdat ze nog niet zo lang geleden zijn geïntroduceerd. Toch zijn er inhoudelijke aanzetten tot samenhang. Vooral het bekwaamheidsdossier fungeert als spin in het web; is het dossier op orde, dan wordt strategische planning mogelijk en kan ontwikkeling van (toekomstig) personeel via opleiden in de school gestalte krijgen. Het nut en belang van het instrument meerjarenpersoneelsplanning is voor scholen veel minder duidelijk. De ontwikkeling van het instrument staat nog erg in de kinderschoenen. Veelal beperken de activiteiten zich tot het opschrijven of het ontwikkelen van ideeën over de soort informatie die verzameld moet worden. Aan de fase van dataverzameling, de analysefase (welke conclusies trek je uit de data), het ontwikkelen van beleid en het daadwerkelijk ondernemen van acties en evaluatie daarvan zijn de meeste scholen nog lang niet toe. Belangrijke redenen dat scholen geringe prioriteit geven aan de ontwikkeling van meerjarenpersoneelsplanning zijn dat zij meestal geen problemen verwachten met de externe arbeidsmarkt en dat ze, als ze die al verwachten, niet denken met het instrument tekorten of overschotten te kunnen voorkomen. Het ministerie benadrukt echter dat het instrument behalve inspelen op de externe arbeidsmarkt ook de onderwijskwaliteit ten goede komt; voor goed onderwijs is immers goed personeel nodig. Over wat een bekwaamheidsdossier minimaal zou moeten bevatten en hoe een bekwaamheidsdossier zich verhoudt tot andere personeelsdossiers bestaat overigens nogal wat verwarring. Scholen verschillen in de mate waarin een bekwaamheidsdossier is ontwikkeld/geïmplementeerd. Centraal in het bekwaamheidsdossier staat het werken met competenties. Maar gezien het schoolspecifieke karakter is een bekwaamheidsdossier als zodanig niet overdraagbaar naar andere scholen. Wel overdraagbaar is het proces dat leidt tot een bekwaamheidsdossier. Scholen kunnen op dat gebied van elkaar leren. Ook het instrument opleiden in de school wordt in het algemeen door de onderwijsinstellingen niet in verband gebracht met de externe arbeidsmarktproblematiek. De vormgeving en ontwikkeling van opleiden in de school verschilt sterk tussen de verschillende sectoren. Ook is sprake van sterke variatie in bijvoorbeeld begeleiding en taakverdeling tussen opleiding en werkplek. < > Meer informatie: (Monitor Professionele arbeidsorganisatie voor de onderwijssectoren PO, VO en BVE). Zomersluiting AVS Helpdesk De AVS Helpdesk is tijdens de zomervakantie gesloten van maandag 21 juli tot en met vrijdag 8 augustus. Vanaf maandagmiddag 11 augustus is de helpdesk weer bereikbaar via tel of helpdesk@avs.nl. Voor dringende gevallen is er ook tijdens de zomersluiting van de AVS Helpdesk een medewerker bereikbaar. 4 Juli 2008 Kader Primair

7 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Kamervragen over privé-basisscholen Een landelijke keten van privé-basisscholen, genaamd Florencius, gaat in augustus 2008 van start. Voor euro per jaar kunnen kinderen er privé-onderwijs volgen. De SP heeft kritische vragen gesteld over het initiatief aan staatssecretaris Dijksma. Het is voor het eerst in Nederland dat op professionele basis een groep particuliere basisscholen van de grond komt. Tot nu toe waren particuliere basisscholen vooral het resultaat van ouders die ontevreden zijn met het huidige onderwijs. Directeur Peter van Kranenburg motiveerde onlangs in De Telegraaf het hoe en waarom van Florencius: Ik heb forse kritiek op het huidige onderwijssysteem. Alleen een gemiddeld kind kan meekomen, maar als je afwijkt heb je een probleem. En er zijn nogal wat kinderen met leerproblemen (dyslexie, dyscalculie, faalangst en meerbegaafdheid ). Wij bieden, behalve een leerplek voor gemiddelde kinderen, óók professionele hulp voor kinderen met leerproblemen. Op onze scholen zijn naast vakleerkrachten experts aanwezig. De klassen bestaan uit maximaal 16 leerlingen en voor één op de acht kinderen is begeleiding aanwezig. Er is een toenemende bereidheid bij ouders om te betalen voor goed en degelijk onderwijs. De kinderen krijgen ook nog eens 4,5 uur meer lesuren per week dan op een gewone school, we werken volgens beproefde methoden en gaan niet experimenteren met allerlei nieuwe concepten. Achter Van Kranenburg staat een investeringsmaatschappij. Ouders die de euro niet kunnen betalen zouden kans hebben om een beurs aan te vragen, waarbij een bedrijf de schoolcarrière van een kind sponsort. Kranenburg denkt dat bedrijven plaatsen voor kinderen van medewerkers willen inkopen, naar buitenlands voorbeeld. SP-leden Jasper van Dijk en Nathalie de Rooij reageerden kritisch op het initiatief van Van Kranenburg en maken zich zorgen, omdat zij vrezen dat privéscholen met kleine klassen, intensieve begeleiding en schoolkosten tussen de en euro per jaar, altijd minder toegankelijk zullen zijn voor ouders met een laag inkomen. De SP waarschuwt daarom voor de tweedeling tussen publiek en particulier onderwijs. Ook stellen ze de vraag hoe te voorkomen dat leerkrachten op reguliere scholen wegtrekken naar privé-scholen. De partij vindt dat de regering ernaar moet streven dat particuliere scholen overbodig worden, omdat de overheid als eerste verantwoordelijk is voor onderwijs. < > Florencius start in Nederhorst den Berg, gevolgd door Bloemendaal, Den Bosch, Arnhem en Den Haag. > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Dijksma doet voorstel andere toetscultuur In de beleidsreactie op het rapport van de commissie Dijsselbloem zegde staatssecretaris Dijksma een voorstel toe voor het verbeteren van de toets- en verantwoordingspraktijk in het primair onderwijs. Toetsen worden een middel om het niveau van de leerlingen te verbeteren, in plaats van een middel om de school op haar prestaties af te rekenen. De focus verschuift dus van afrekenen naar verbeteren. Dit staat in de brief die Dijksma op 16 juni aan de Tweede Kamer stuurde, waarin zij haar voorstel verder uitwerkt. Staatssecretaris Dijksma wil het taal- en rekenniveau van kinderen op basisscholen verbeteren en zet daarvoor verschillende activiteiten in gang. Het afnemen van toetsen is al zeer gebruikelijk in het basisonderwijs. Extra toetsen vindt zij niet nodig, verplichte begin- en eindtoetsen komen er niet. Voor de scholen komen er referentieniveaus voor taal en rekenen, zodat scholen kunnen zien welk niveau een leerling zou moeten hebben op een bepaald moment. De Inspectie van het Onderwijs gaat scholen beter beoordelen op de voortgang van hun leerlingen. Op deze manier is niet alleen het niveau van een leerling in groep 8 gezichtsbepalend voor een school, maar veel meer de toegevoegde waarde: hoe heeft een leerling zich binnen de school ontwikkeld? Scholen kunnen volgens Dijksma meer opbrengstgericht gaan werken. Als er meer met de toetsresultaten wordt gedaan, kunnen scholen hun leerlingen beter leren lezen, schrijven en rekenen. Zo kunnen scholen zien hoe elke leerling op verschillende momenten presteert en kunnen ouders duidelijk zien hoe de school ervoor zorgt dat het niveau van de leerlingen op het gewenste peil komt en blijft. < > De brief met het voorstel van Dijksma over het verbeteren van de toets- en verantwoordingspraktijk in het po is te vinden op Kader Primair Juli

8 > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Aanpak voor tekort aan arbeidskrachten Om in het onderwijs en de zorg voldoende mensen te hebben om het werk te doen, de economie te laten functioneren en om de publieke voorzieningen betaalbaar te houden, stelt de commissie Arbeidsparticipatie, onder leiding van voorzitter Peter Bakker, in haar onlangs uitgebrachte advies op verzoek van de politiek vergaande maatregelen voor die snel genomen moeten worden. Het toekomstige structurele tekort aan arbeidskrachten vereist een nieuwe aanpak. De commissie Bakker stelt dat Nederland voor het eerst in haar geschiedenis een krimpende beroepsbevolking zal hebben, wat leidt tot een structureel andere situatie waarin er meer werk is dan mensen. Dit zal oplopen tot tenminste minder mensen in Niet alleen het aantal mensen dat beschikbaar is voor werk wordt minder, ook de eisen veranderen. Het verschil tussen bestaande vacatures en de opleiding en vaardigheden van de mensen die beschikbaar zijn, sluiten onvoldoende op elkaar aan. De verhouding tussen werkenden en ouderen verschuift ook nog eens drastisch: op dit moment dragen tien werkenden de kosten voor twee 65- plussers. In 2040 moeten die kosten worden gedragen door vijf werkenden. Als er niet meer mensen gaan werken, wordt dat onbetaalbaar. Bij de publicatie van het rapport stelde commissievoorzitter Bakker: Wij adviseren kabinet en sociale partners zo snel mogelijk alles op alles te zetten om meer mensen aan het werk te krijgen en toekomstgericht te investeren in duurzame inzetbaarheid. Er is voor iedereen werk en we moeten zorgen dat iedereen meedoet. De voorgestelde maatregelen van de commissie Arbeidsparticipatie lopen via drie samenhangende sporen. Maatregelen in Spoor 1 laten zien dat het aan het werk helpen van 2 x mensen vóór 2016 realiseerbaar is en dat 80 procent arbeidsparticipatie binnen bereik ligt. Spoor 2 en 3 zijn bedoeld om de arbeidsparticipatie structureel op dat peil te houden. Het voorstel van de commissie Bakker is geen blauwdruk, maar biedt wel richting en houvast voor de toekomst. CDA, PvdA en ChristenUnie scharen zich achter het advies snel maatregelen te nemen om meer mensen aan werk te helpen, zoals loonkostensubsidies voor langdurig werklozen en belastingmaatregelen om langer doorwerken aantrekkelijk te maken. Adviezen om op termijn de ontslagprocedure, WW en pensioenen aan te passen en de AOW-leeftijd te verhogen, stuitten vanuit diverse geledingen op weerstand, maar worden niet per definitie afgeserveerd. De VVD is kritischer en vindt dat de commissie Bakker bijvoorbeeld geen oplossing biedt voor het ontslagrecht. De SP verwijst het rapport naar de prullenbak, omdat het de werknemersrechten zou schaden. GroenLinks en D66 zijn gematigd te spreken over de adviezen van Bakker. < > Download het volledige rapport van de commissie Arbeidsparticipatie met de uitwerking van de drie sporen via > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Actueel > Steeds meer basisscholen vernieuwen Op zo n 20 procent van de Nederlandse basisscholen is het onderwijs de laatste jaren drastisch vernieuwd. Klassikale lessen zijn sterk ingeperkt of verdwenen. Leerlingen leren zelfstandig op hun eigen niveau. Dat blijkt uit een studie van onderzoeksbureau ITS, die deze zomer verschijnt. ITS-onderzoeker Frederik Smit spreekt in Trouw van een stille revolutie. Op van de ruim basisscholen werd het onderwijs vernieuwd. Daarbij horen ook de circa 740 traditionele vernieuwingsscholen (dalton, montessori en jenaplan). Hier zijn de afgelopen jaren zo n 690 scholen bij gekomen die klassikaal onderwijs minimaliseren en een vorm van vernieuwend onderwijs invoerden. Centraal staat steeds dat leerlingen meer worden uitgedaagd dan voorheen en zich actiever gaan opstellen op school, zelfstandig of in groepjes op hun eigen niveau. Zowel leerkrachten, leerlingen als ouders zijn enthousiast over de resultaten en meer betrokken, blijkt uit het onderzoek. Smit erkent dat er nog geen wetenschappelijk bewijs is dat de nieuwe aanpak beter werkt. Hij ziet wel een groot verschil met de bekritiseerde vernieuwingen in het voortgezet onderwijs. Die zijn van bovenaf opgelegd, terwijl de omwenteling op de basisscholen juist van onderop (leerkrachten) wordt bevorderd. Dat maakt de kans op succes groter. < 6 Juli 2008 Kader Primair

9 illustratie jos collignon Kader Primair Juli

10 Over het thema Verzuim en preventie Gefeliciteerd! U heeft (bijna) vakantie. Hoe voelde u zich de afgelopen twee, drie maanden? Zat u er doorheen? Was uw team moe? Liep het aantal ziekmeldingen op vergeleken met het begin van het schooljaar? Of gaan u en uw team standaard de eerste week van de vakantie knock-out? Onderwijsmedewerkers voelen zich doorgaans erg verantwoordelijk voor hun werk. Meer dan in andere sectoren. Het zal dus niet zelden voorkomen dat juffrouw Joke net iets te lang doorloopt met die verkoudheid, zodat het kuchje zich vervolgens ontwikkelt tot een zware griep. Of dat directeur Simon zich al een paar maanden uitgeblust voelt, maar toch blijft doorwerken omdat zijn adjunct het al zo druk heeft. Tot het echt niet meer gaat en hij er zelf een half jaar uit is. Langdurig verzuim is een issue in het primair onderwijs. Gelukkig is er ook steeds meer bekend over preventieve maatregelen en gezonde re-integratie. In de thema artikelen verzamelden we voor u suggesties op preventief vlak en laten we zien hoe het zit met leerlingverzuim. De redactie hoopt dat u hier volgend schooljaar iets aan heeft. Maar nu eerst met de benen omhoog! Te aand voor onderling Het ziekteverzuim in het onderwijs is al jaren hoger dan het landelijk gemiddelde: 6 procent tegen 4 procent in Wel is sinds 2000 de stijgende lijn omgebogen in een dalende. Een arbeidsdeskundige, trainer en psycholoog laten hun licht schijnen op het onderwerp verzuim. Onderwijspersoneel moet reëler zijn en zichzelf de vraag stellen: hoe lang ga ik mee?, vindt trainer Jo Weerts. Tekst Jaan van Aken Uit de Arbo-balans (2006) van TNO blijkt dat de helft van het langdurig verzuim in het primair onderwijs is te wijten aan problemen in het bewegingsapparaat (rug, nek, heup). Een kwart van het langdurig verzuim komt door psychische klachten. 41 procent van de werknemers in het po ervaart een hoge werkdruk. Daarnaast kent het basisonderwijs, op twee sectoren na, de hoogste herstelbehoefte. Dat is een indicator voor stress en burn-out. 8 Juli 2008 Kader Primair

11 weinig acht e communicatie Foto s: Hans Roggen Marjolijn Dölle (1957) werkt sinds 1999 voor het UWV, aanvankelijk alleen als arbeidsdeskundige en vanaf 2004 ook als opleider/ trainer. Ze geeft trainingen over WIA, WBU (Werk Boven Uitkering), ziektewet en re-integratie. In het verleden heeft ze als docent Duits ingevallen op middelbare scholen. Werkdruk en burn-out Arbeidsdeskundige Marjolijn Dölle werkt voor het UWV, waar het niet specifiek UWV-zaken betreft spreekt ze op persoonlijke titel. Als de werkdruk jarenlang structureel hoog is, raakt de rek eruit en dat kan een burn-out veroorzaken. Een verstoring in de balans tussen belasting en belastbaarheid leidt dus tot ziekteverzuim. Daarom zou een schoolleider zich de vraag moeten stellen: wat is iemands belastbaarheid en welke mate van belasting vraagt een bepaalde functie? Dölle: Als een leerkracht ziek thuis zit, alleen omdat hij of zij de gymlessen niet aan kan, zoek je iemand anders die de gymlessen kan geven, zodat de leerkracht wel zijn of haar andere taken kan uitvoeren. Dat gebeurt te weinig. Zodra iemand uitvalt ten gevolge van de werkdruk, is dat op te vatten als een signaal, vindt de arbeidsdeskundige. Verzuim leidt weer tot meer werkdruk voor degenen die er wel zijn. Dölle suggereert een cursus omgaan met werkdruk ter preventie. De kern daarvan is dat je de druk die je tijdens het werk ervaart in ieder geval niet mee naar huis neemt. Volgens zelfstandig psycholoog, adviseur en trainer Lilian Coenen hoeft werkdruk niet zo n grote rol te spelen. Hard werken hoeft op zich geen probleem te zijn, maar wel als je het ervaart en beleeft als té hard werken. Het gaat er volgens haar vooral om hoe iemand met druk omgaat. Dat betekent dat je keuzes moet maken wat je wel en niet doet. Is het bijvoorbeeld echt nodig van ieder kind elke dag een logboekje bij te houden? Ook bij de aanpak van een burn-out, gaat het om keuzes maken: wat wil je? Keuzes maken is een belangrijk onderdeel van de cursus Vitaal Leiden, die Coenen namens de AVS aan acht schoolleiders gaf. Je maakt bij een burn-out een veranderingsproces door; je zult het anders moeten gaan doen. Dat kan leiden tot de keuze dat je als schoolleider niet verder wilt werken in dezelfde organisatie, of dat je op zoek gaat naar andersoortig werk. Wetgeving Jarenlang zat er een stijgende lijn in het ziekteverzuim in het onderwijs, met als piek 9 procent in Arbo-convenanten en de Wet Verbetering Poortwachter hebben bijgedragen aan een daling tot 5,9 procent in 2006 (zie kader voor meer cijfers). Door die wet zijn werkgevers verplicht wat te doen: deskundige hulp in te roepen. Als je auto het niet doet, bel je de ANWB. De ANWB voor zieke werknemers heet de bedrijfsarts, aldus zelfstandig trainer, presentator en docent Jo Weerts. Arbeidsdeskundige Dölle denkt dat protocollen hoe met verzuim om te gaan de cijfers eveneens hebben teruggedrongen. De vraagstelling bij re-integratie is ook veranderd. Die luidt nu: wat maakt dat je je werk niet kunt doen? En: welke taken kun je nog wél doen? Er moet veel minder gemedicaliseerd worden. Wat heb je nodig om je werk goed te kunnen doen, in plaats van wat maakt jou ziek?, vindt Dölle. Het UWV kan een jobcoach of aanpassingen op het werk financieren. Weerts signaleert een cultuuromslag rond verzuim. Doordat nu meer druk wordt uitgeoefend om te werken, vallen > Kader Primair Juli

12 Jo Weerts (1958) verzorgt met zijn bedrijf JWinfotainment sinds 1998 presentaties en cursussen over sociale verzekeringen, arbeidsrecht, arbodienstverlening en pensioen voor arbodienstverleners, re-integratiebedrijven en verzekeringsmaatschappijen. Hij gaf ruim honderd lezingen over verzuimbeheersing en -wetgeving. mensen minder snel uit en keren ze weer terug in hun functie na verzuim. Van de maatschappelijke tendens als je ziek bent blijf je thuis zijn we gegaan naar de tendens dat je niet meer voor ieder wissewasje wegblijft. Toch staan werkgevers volgens Weerts nog niet voldoende open voor re-integratie. Werkgevers denken nog steeds: we zijn toch verzekerd? Maar ze vergeten dat bij een claim de premie omhoog gaat. Arbeidsconflicten Arbeidsconflicten zorgen landelijk over alle sectoren voor een verzuim van tot gevallen per jaar, blijkt uit onderzoek van TNO Arbeid. Dölle merkt op dat sinds de WIA een arbeidsconflict niet meer onder ziekteverzuim valt. Kortdurend ziekmelden mag wel, maar er moet zo snel mogelijk naar een oplossing worden gezocht. Conflicten of privéproblemen zijn geen ziekte. Wel kun je als werkgever begrip tonen bij privéproblemen en iemand zorgverlof, levensloop of een sabbatical aanbieden. Als een leerkracht ziek thuis zit, alleen omdat hij of zij de gymlessen niet aan kan, zoek je iemand anders die de gymlessen kan geven. Conflicten worden in het onderwijs vaak uitgevochten op persoonlijke verhoudingen: je ligt elkaar niet of je hebt een totaal andere werkwijze. De oorzaken van conflicten zijn vaak terug te voeren op andere zaken, weet Coenen. Het doel of de richting van een organisatie is vaak niet goed uitgesproken. Taken en rollen van leerkrachten, adjuncten en schoolleiders zijn dan niet duidelijk. Als voorbeeld vertelt ze dat twee nieuwe leerkrachten het Sinterklaasfeest gaan organiseren, maar er is hen niet verteld dat meneer Pietersen altijd voor Sint speelt. Doordat verwachtingen niet zijn uitgesproken ontstaan irritaties en die uiten zich in de persoonlijke verhoudingen. Als dat niet goed wordt uitgepraat, loop je de kans dat het escaleert en iemand zich ziek meldt. Communiceren is volgens Weerts het centrale woord bij conflicten. Een conflict los je op door het bespreekbaar te maken. Leidinggevenden zouden meer energie moeten steken in leren en durven communiceren. Schoolleiders kunnen tijdens conflicttrainingen gesprekstechnieken leren. Zodra dat gebeurt, zie je het verzuim omlaag gaan. Soms is het bij problemen goed er een mediator bij te halen, vindt Weerts. Ook Dölle is voorstander van snelle actie en mediation. Het is belangrijk dat zo n interventie snel gebeurt, omdat uit cijfers blijkt dat de kans klein is dat iemand na een jaar nog terugkomt. Coenen daarentegen is geen fan van mediation. Daar heb ik slechte ervaringen mee. Het is sterk afhankelijk van wie het begeleidt. Als de begeleiding niet goed gebeurt, is het een pijnlijk proces, waarbij dingen gezegd worden die de toch al kwetsbare mensen zich heel erg aantrekken. Ook een juridische strijd aangaan is in haar visie weinig zinvol. Dat is vaak een eindeloze en moeilijke weg. De kunst is om weer door te gaan. Om weer controle over de situatie te krijgen, moet je keuzes maken hoe je verder wilt. Preventie De basis van het voorkómen van problemen is een goede sfeer op school, stelt Dölle. Goede onderlinge contacten en relaties dragen daaraan bij. Ook intervisie speelt een rol. Praat met elkaar over het werk, coach elkaar. Ook Coenen benadrukt het belang van reflectie. Scholen besteden te weinig aandacht aan de onderlinge communicatie, vindt zij. Hóe je feedback geeft en assertiviteit toont, is heel belangrijk. Irritaties worden vaak pas uitgesproken als het al is geëscaleerd. Ook kan een team zich de vraag stellen: wat willen we met elkaar? Sessies over de visie en de missie van de school zijn zo belangrijk; het zijn de ankerpunten van je organisatie. Dölle denkt dat preventie door leeftijdsbewust personeelsbeleid puur door de tijdsgeest al een noodzaak is. We hebben simpelweg iedereen nodig, ook oudere werknemers. Het zou niet zo mogen zijn dat iemand denkt: ik moet nog 15 jaar door, maar dat hij of zij het aan het eind van de loopbaan jammer vindt om te moeten stoppen. Iemand die de 45 gepasseerd is, moet je een nieuwe uitdaging bieden. Werkgevers zouden bijvoorbeeld een opleiding tot remedial teacher, mentor van jonge leerkrachten of training van leesouders kunnen bieden. Overigens geldt leeftijds(fase)bewust 10 Juli 2008 Kader Primair

13 Als werkgever kun je begrip tonen bij privéproblemen en iemand zorgverlof, levensloop of een sabbatical aanbieden. personeelsbeleid evengoed voor jonge leerkrachten. Als je het goed wilt doen, spreek je alle leeftijden aan. Iets anders doen Weerts gaat een paar stappen verder dan Dölle. Hij vraagt zich af waarom leerkrachten er op een gegeven moment niet voor kiezen iets anders te gaan doen. Het onderwijs vernieuwt zich keer op keer. Op een gegeven moment kun je het tempo van leerlingen niet meer volgen en dan brand je vanzelf op, werpt hij de knuppel in het hoenderhok. Het onderwijspersoneel moet reëler zijn en zichzelf de vraag stellen: hoe lang ga ik mee?, betoogt Weerts. Als voorbeeld noemt hij een verzekeraar die mensen bij de indiensttreding vertelde dat ze over zeven jaar moesten vertrekken. Ze wilden geen mensen die stilstaan in hun ontwikkeling en konden er in de top van het bedrijf slechts een paar gebruiken. Het maakte die mensen niets uit dat ze moesten vertrekken, want ze waren erop voorbereid. Dat het onderwijs niet op deze manier werkt, draagt bij aan het hoge ziekteverzuim, stelt hij. Als je nu niet meer weet wat je wilt gaan doen, meld je je ziek. Daarom moet volgens hem tijdens beoordelings- en functioneringsgesprekken de toekomst veel vaker onderwerp van gesprek zijn. De vraag is niet alleen welke opleiding je gaat volgen, maar ook of je jezelf over tien jaar nog les ziet geven. Als het antwoord nee is, moeten leerkrachten voorbereid worden om op een gegeven moment wat anders gaan doen. Zoals er bijvoorbeeld pre-pensioencursussen zijn voor vutters. Het is prettig om te weten wat je gaat doen als het op school niet meer lukt. < Meer weten? Naast Vitaal Leiden en Verbeteren van je team biedt de AVS in samenwerking met Lilian Coenen ook de training De Vitale Leerkracht aan. Het is een verkorte versie van Vitaal Leiden, maar dan voor leerkrachten die burn-out zijn of dreigen te raken. De training start komend najaar. Vitaal Leiden, de training voor schoolleiders die burn-out zijn of een hoge werkdruk ervaren, is afgelopen schooljaar goed ontvangen en krijgt na de zomervakantie van 2008 een vervolg. Voor meer informatie en aanmelden: Eelco Dam, of Carine Hulscher-Slot, > Verzuimcijfers In 2006 was het ziekteverzuim door onderwijzend personeel in het primair onderwijs 5,9 procent, een minieme daling (0,06 procentpunt) ten opzichte van Dat blijkt uit onderzoek van Regioplan. Het landelijke ziekteverzuim was 4 procent in 2005, volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bij de oorzaken staat na griep werkdruk bovenaan, gevolgd door problemen als agressie en conflicten, laat een woordvoerder van het ministerie van OCW weten. Gemiddeld was het onderwijzend personeelslid 14,79 dagen ziek in Jongere leerkrachten tot 35 jaar verzuimden in het basisonderwijs 4,4 procent en ouderen tussen 55 en 65 jaar 7,9 procent. Naarmate je ouder wordt, krijg je meer lichamelijke klachten, verklaart Lex Gorissen, beleidsmedewerker bij het Vervangingsfonds. Lilian Coenen (1958) is sinds 2001 zelfstandig trainer en coach. Ze geeft trainingen over communicatie, conflicthantering, omgaan met werkdruk en timemanagement. Veel ervaring heeft ze als psycholoog met het coachen van leerkrachten en directeuren die vastgelopen zijn in hun werk. In het verleden zat ze in het bestuur van een stichting van basisscholen. Directieleden in het basisonderwijs verzuimden in 2006 met 4,5 procent minder dan leerkrachten (6 procent). Wel zijn directieleden met 18,6 dagen langer achter elkaar ziek dan leerkrachten, met 14,9 dagen. Een kleine 40 procent van de directieleden verzuimde in 2006 (zo n personen). Bij leerkrachten was dat bijna 55 procent. De opleiding speelt daarbij een rol. Hoe hoger opgeleid, hoe lager het verzuim. Ook zal een schoolleider zich vanuit verantwoordelijkheidsgevoel minder snel ziek melden, denkt Gorissen. Kader Primair Juli

14 thema > Verzuim en preventie Gezond personeel, gezonde prestaties Gezond eten en voldoende bewegen wordt de laatste jaren flink gepromoot op de Nederlandse basisscholen. Meestal is de stimulans bedoeld voor leerlingen, maar er zijn scholen die zich ook inzetten voor een actieve levensstijl van hun medewerkers. tekst Noortje van Dorp Vijf jaar terug was het ziekteverzuim bij Stichting Primair Onderwijs De Liemers, een onderwijsorganisatie met vijftien basisscholen, relatief hoog. Tijdens een oriëntatieperiode waarin de directie zocht naar een aanpak van het probleem, had ze onder andere een gesprek met een sportschool. Dat gesprek bleek erg interessant. De sportschool had veel te bieden op het gebied van gezond leven, aldus Wil Kroesen, voorzitter van de centrale directie. Inmiddels heeft De Liemers een gratis abonnement op de sportschool in haar arbeidsvoorwaarden opgenomen, bekostigd uit het centrale budget van de stichting. Een grote groep medewerkers maakt daar met regelmaat gebruik van. Kroesen: Ik heb niet te klagen. Er zijn zelfs vaste groepjes ontstaan die samen sporten en ook anderen weer stimuleren. Hij benadrukt dat het sporten een mogelijkheid is voor de medewerkers, geen voorwaarde in de arbeidsovereenkomst. Begrijp me goed, het is een geste. We gaan niemand verplichten om te sporten. Het aanbieden van het gratis sportabonnement is voor ons nooit hét middel geweest om een te hoog ziekteverzuim tegen te gaan. Kroesen is namelijk van mening dat je leerkrachten mag stimuleren, maar niet mag opleggen om gezonder te leven. Ik denk dat we in algemene zin altijd moeten proberen om iemand te stimuleren om voldoende te bewegen. Maar er bestaat natuurlijk ook nog zoiets als vrijheid. Feit is dat De Liemers de laatste jaren het ziekteverzuim zag afnemen. Maar dat heeft ook te maken met de nieuwe Arbo-regels omtrent ziekteverzuim, verduidelijkt Kroesen. De daling van het ziekteverzuim heeft met een aantal factoren te maken, waar het sporten er mogelijk één van is. Sporten in de pauze Koos van Maurik, combinatiefunctionaris op twee basisscholen in Bennekom, maakt zich al enkele jaren hard voor sportactiviteiten voor medewerkers in de middagpauze. Enkele jaren geleden constateerden 12 Juli 2008 Kader Primair

15 Is werken aan gezondheid op te leggen? Kan een directeur of schoolbestuur iets zeggen over de fysieke gezondheid van het personeel? Drie directeuren van scholen zonder een specifiek sportbeleid voor medewerkers geven antwoord. Gezonde leerkrachten geven het goede voorbeeld Larissa Rand, directeur openbare Jenaplan school De Mussenacker, Udenhout: Ik heb een dubbel gevoel bij de vraag of je iets mag zeggen over de fysieke gezondheid van je leerkrachten. Enerzijds zijn het volwassen mensen die zelf kunnen bepalen wat gezond voor hen is en wat niet. Anderzijds weet ik wel dat je energieker bent en meer aankunt tijdens het werk als je gezond eet en regelmatig beweegt. Ondanks dat ik het heel moeilijk zou vinden, zou ik wel met iemand gaan praten als zijn of haar werkprestaties lijden onder een slechte fysieke gezondheid. Leerkrachten die juist veel sporten, en misschien ook risicovolle sporten beoefenen, wil ik niet remmen. Zij leven gezond en weten ook heel goed wat hun grenzen zijn. Ik ben zelf ook zo n sportief type en ik herinner me een directeur die mij eens heeft aangesproken op mijn sportgedrag. Gezonde leerkrachten geven juist het goede voorbeeld! Alleen als het leidt tot verzuim Marco van den Bovenkamp, adjunct-directeur sbo De Piramide, Arnhem: In principe vind ik niet dat je iets kunt zeggen over de fysieke conditie van leerkrachten, alleen als het leidt tot veel verzuim. Als de organisatie eronder gaat lijden, dan zal het zeker in het verzuimgesprek aan de orde komen. Het ontbreekt ons eigenlijk aan financiële middelen om vanuit school preventief met de conditie van leerkrachten bezig te zijn. Afspraken met een sportschool zijn ooit wel eens ter sprake gekomen in het bestuur, maar daar heb ik eigenlijk niets meer van gehoord. Sporten is een keuze die je zelf moet maken. Ik loop hard omdat ik weet dat ik de stress van mij af kan lopen en ik me fitter voel. Ik wil niet zo ver gaan om een leerkracht dingen te gaan verbieden die slecht zijn voor de gezondheid, of hem of haar verplichten om meer te bewegen. Ik ben tenslotte ook maar directeur, geen werkgever. Ik denk dat de personeelsfunctionaris hier een goede rol in kan spelen. Je mag zeker iets zeggen over iemands gezondheid Johan Verstappen, algemeen directeur (ad interim) VCBO Kollumerland c.a.: Ik vind dat je zeker iets mag zeggen over de gezondheid van leerkrachten. Sterker nog, ik heb het een schoolbestuur onlangs nog geadviseerd. Zij hebben een goed functionerende, maar nogal zwaarlijvige dame in dienst. Ik heb hen geadviseerd om als organisatie toch mee te denken over hoe te voorkomen dat over vier jaar haar knieën versleten zijn. Onderwerpen als deze moeten gewoon bespreekbaar zijn. Begrijp me goed, iedereen is zelf verantwoordelijk voor wat hij of zij eet en aan beweging doet. Maar ik vind ook dat je als directeur of Arbo-arts daarover iets mag zeggen. Als er iets te verbeteren valt, moet je het bespreekbaar maken. Dat geldt ook voor leerkrachten of medewerkers in het algemeen die zeer risicovolle sporten beoefenen, al nemen deze leerkrachten natuurlijk ook de positieve gevolgen van een gezond leven mee naar het werk. Ik denk dat alles wat te is bespreekbaar moet zijn. En in zeer extreme situaties kan het dus ook voorkomen dat we, als iemand in het voortraject vaak genoeg is gewaarschuwd, niet voor de gevolgen in de toekomst willen instaan. we bewegingsarmoede onder de leerlingen. Dat heeft er toe geleid dat we gerichter zijn gaan kijken naar de gezondheid van leerlingen en in dat kader zijn we ook een sportieve school geworden. In dezelfde periode wilde de gemeente de nabijgelegen gymzaal sluiten, omdat deze niet voldoende werd gebruikt. Om dit te voorkomen, zijn we gaan kijken naar nieuwe bewegingsprogramma s voor een betere benutting van de sportruimte. Daarbij hebben we ook nagedacht over de vraag: kunnen we niet iets extra s bieden voor leerkrachten dat gezond, maar tegelijkertijd ook een voorbeeldfunctie naar de leerlingen toe is? Na een onderzoek onder medewerkers van de twee scholen blijkt dat er een duidelijke behoefte is aan beweging tussen de middag. 70 procent van de leerkrachten ziet het wel zitten om één keer per week in de middagpauze te bewegen. Voor een breder draagvlak polst Van Maurik ook onder de lokale middenstand of er behoefte is aan sporten tussen de middag en ook daar zijn de reacties positief. Van Maurik stelt, met de feedback van de ondervraagden, een gevarieerd weekprogramma op; van tennis en conditietraining tot ontspannende yoga en tai-chi. Inmiddels zijn de plannen voor sluiting van de gymzaal van de baan en is daarmee de directe aanleiding voor de pauzesport verdwenen. Maar Van Maurik wil zijn activiteiten nog steeds realiseren. Er ligt een voorstel voor een subsidie bij de gemeente, maar het gesprek moeten we nog aangaan. Ik heb ook al even gepolst of de medewerkers bereid zijn om een kleine bijdrage te betalen, en dat zijn ze zeker. Je moet dit zien als een pilotproject, we kunnen het uiteindelijk veel breder trekken. Tot die tijd probeert Van Maurik op een subtiele manier leerkrachten meer te betrekken bij het bewegen van kinderen. Bijvoorbeeld door het organiseren van een gezamenlijk spel tijdens de kleine pauzes. Hoe meer de leerlingen bewegen, hoe meer de leerkrachten geconfronteerd worden met en openstaan voor bewegen. < Kader Primair Juli

16 thema > Verzuim en preventie Samenwerken bij leerling-verzuim Sommige schooldirecteuren kunnen mondige ouders bijna niet weigeren Notoire laatkomers, een dagje ziek zijn vanwege een familiereünie of voor de drukte uit op vakantie. Luxeverzuim bedraagt de helft van het ongeoorloofd leerling-verzuim in het primair onderwijs. De politiek wil dat het verzuim van 5 tot 23-jarigen in 2012 gehalveerd is en spreekt onder andere over het verplicht opnemen van verzuimbeleid in de schoolgids. Samen met de leerplichtambtenaar kijken scholen ondertussen naar oorzaken en oplossingen en soms zelfs naar mogelijkheden voor extra verlof. Want moet je nee verkopen als een leerling mee kan spelen in Les Misérables? Tekst Andrea Linschoten Een vader ziet niet zo goed en wil daarom niet in de drukke vakantieperiode achter het stuur. Of zijn kind een week eerder met vakantie mag. Een brief van de oogarts begeleidt de verlofaanvraag. Voor Freeke Kingma, leerplichtambtenaar bij het Amsterdamse Bureau Leerplicht Plus (gemeente Amsterdam), is het slechts een van de voorbeelden van hoe ouders soms schooldirecteuren onder druk zetten om extra verlof te krijgen. Dit gaan wij dus niet toestaan, aldus Kingma. Hoewel de focus van het bureau ligt op het mbo en vmbo, zijn de leerplichtambtenaren uiteraard ook in het po actief. Henk Krauwel, hoofd van het bureau, geeft aan dat het met ongeoorloofd verzuim in het po over het algemeen wel meevalt. Wat wel voorkomt is luxeverzuim. Vooral voor en na schoolvakanties. Daar gaan we weer intensief op controleren. Volgens Krauwel waarderen de meeste scholen de aanwezigheid van de leerplichtambtenaren. We kijken samen waar de problemen liggen en wat eventuele oplossingen zijn. Kingma sluit daarbij aan: Sommige directeuren kunnen luxeverzuim bijna niet weigeren, ouders zijn mondig en hebben vaak een sterke positie. Dan is het handig als wij er zijn. Naast het uitvoeren van controles, geeft Kingma ook praktische tips aan directeuren. Scholen hebben te maken met ouders die hun kinderen structureel te laat op school brengen. Ik stel dan voor dat een directeur elke ochtend bij de deur of poort van de school staat. Hij of zij kan ouders dan aanspreken. Het feit dat je er staat, is voor ouders al een reden om beter op tijd te komen. Krauwel voegt toe: In overleg kan ook de leerplichtambtenaar voordeurcontroles doen. Dan zit de directeur niet in die lastige rol. Voor Krauwel ligt hier de essentie: in overleg. Het gaat erom dat we samen met de directeur bekijken wat nodig is. Per school kan dat verschillen. Wij willen in samenwerking met de scholen ons doel bereiken. Dat doel is: elk kind dat onder de Leerplichtwet valt, moet naar school en moet in groep 8 voldoende Nederlands beheersen. De leerplichtambtenaren zijn dus meer dan voorheen op de Amsterdamse scholen aanwezig. Kingma: Alleen door goed contact kunnen we aansluiten bij problemen die op scholen spelen. Ook Krauwel benadrukt: Zoek samenwerking met een leerplichtambtenaar en schroom niet om te melden. We kunnen altijd helpen met oplossingen zoeken. Talentvolle kinderen Wim Koppen, directeur van basisschool Werkplaats Kindergemeenschap in Bilthoven, zocht in zijn gemeente samenwerking met de leerplichtambtenaar om voor talentvolle kinderen een uitzondering te maken op de Leerplichtwet. In principe geef ik geen verlof als ouders daarom vragen, behalve bij twee uitzonderingen die de wet toestaat: vanwege de aard van het beroep van de ouder, of wanneer er een sociale indicatie is. Stel dat een ouder kanker heeft en daarom in vakantietijd een chemotherapie moet ondergaan. Dan is het voor te stellen dat het gezin op een ander moment in het jaar toch samen op vakantie wil. Over verlof tot tien dagen kan ik zelf beslissen. Maar ik geef geen vrij als de wet dat niet toestaat. 14 Juli 2008 Kader Primair

17 zeven keer per jaar voor. Dit kun je natuurlijk niet stiekem doen. Voor mij is het ook prettig: ik hoef niet meer te dealen met ouders. En ik overtreed de wet niet meer, nu dit bijzondere verlof formeel is vastgelegd. Waar Koppen nog wel last van heeft, is de houding van sommige collega s. Het slappe gedrag van scholen die de lieve vrede met de ouders willen bewaren. Die willen bijvoorbeeld vrij, omdat opa 65 wordt en de familie een lang weekend weg gaat. Dan krijg ik te horen dat neefjes en nichtjes uit andere gemeenten wel mogen. Ik leg dan uit dat ik strafbaar ben als ik verlof geef. Waarom zou ik voor jullie de wet overtreden? Het is belachelijk dat je dat aan me vraagt, reageer ik dan naar die ouders. Negen van de tien ouders snappen het dan wel. Ze zijn misschien eerst teleurgesteld, maar hebben daarna toch wel waardering voor het feit dat we het onderwijs serieus nemen. Vooral vlak voor en na schoolvakanties controleren leerplichtambtenaren van de gemeente Amsterdam intensief op luxeverzuim, zelfs tot op Schiphol aan toe. Bijvoorbeeld als het jubileum van opa vier dagen duurt. Door de bijzondere schoolbevolking van Werkplaats Kindergemeenschap (veel ouders in creatieve en vrije beroepen die ook hun kinderen stimuleren zich creatief of sportief te uiten) probeerde Koppen wel een derde uitzondering te creëren voor aanvragen voor verlof die niet in de wet beschreven staan, maar die hij toch alleszins redelijk vond. Ik krijg bijvoorbeeld het verzoek of een kind vrij kan krijgen om mee te spelen in een film of musical. Hoewel de wet dit niet beschrijft, zijn dat toch uitzonderlijke gebeurtenissen. Net als leerlingen die topsport bedrijven. Moet ik nee zeggen als een kind voor een EK of WK is geselecteerd? Strikte voorwaarden Om met deze verlofaanvragen om te gaan, beschreef Koppen drie situaties waarin extra verlof mogelijk is: leerlingen kunnen verlof krijgen om deel te nemen aan (top) sportmanifestaties, musicals en opnamen voor tv en film. Er zijn wel strikte voorwaarden aan dit verlof verbonden: ouders moeten het verlof officieel aanvragen, de sportvereniging of filmmaatschappij schrijft een brief waarin de noodzaak van het extra verlof wordt aangetoond en de school moet goed op de hoogte worden gehouden van de speeldata. Ouders zijn ervoor verantwoordelijk dat hun kind het nodige onderwijs krijgt en geen leerachterstand oploopt. Het verlof is maximaal tien dagen per schooljaar. Koppen legde zijn plan voor extra verlof voor aan de leerplichtambtenaar, die akkoord ging. Koppen: Ouders zijn gelukkig met deze mogelijkheid. Zoiets komt zo n zes à Snipperdagen René Veenstra, directeur van obs Tuindorp in Utrecht, stond welwillender tegenover incidentele verlofverzoeken van ouders van zijn school. Veenstra: Het is niet zo dat ik veel verzoeken voor bijzonder verlof kreeg, maar toen ik hoorde over de snipperdagen die een school in Meppel had ingevoerd, vond ik het een sympathiek initiatief. Het initiatief hield in dat ouders, los van de beschreven mogelijkheden voor verlof, twee extra verlofdagen konden aanvragen, ongeacht wat de reden daarvoor was. Veenstra: Voor ouders die allebei werken, is het lastig om alles gepland te krijgen. Dan kan zo n extra verlofdag zeer welkom zijn. Neem een familiereünie in een lang weekend, dan hoef je niet meer op zondagavond naar huis, terwijl de rest van de familie kan blijven. Of lekker doordeweeks een dagje naar de Efteling. Veenstra vroeg een pilot aan bij de Inspectie en werkte in de schooljaren 2005/2006 en 2006/2007 met de snipperdagen. Dat werkte voor ons en voor de ouders prima. Het ging altijd in overleg met de leerkrachten, die toestemming konden geven. Als er toetsen of andere belangrijke gezamenlijke activiteiten waren, kregen kinderen geen vrij. En ook de laatste dag vóór en de eerste dag ná de zomervakantie waren uitgesloten van verlof. Wij willen het jaar wel gezamenlijk afsluiten en weer beginnen. In die twee jaren maakte ongeveer 25 procent van de ouders gebruik van de snipperdagen. Zij waren blij met de extra mogelijkheden om te plannen en gingen daar verantwoord mee om. Toch is het experiment gestopt. Veenstra licht toe: Op onze school liep het prima, maar de Inspectie ziet geen mogelijkheid dit systeem algemeen toe te staan. Het zou ook een politiek besluit moeten zijn. De Inspectie heeft niet de bevoegdheid deze afspraak te veranderen. Het zou fijn zijn als de politiek iets meer individuele speelruimte geeft op dit gebied. Hoewel Veenstra begrip heeft voor het besluit, betreurt hij het wel. Wij hebben dit systeem uitgeprobeerd vanuit het besef dat de maatschappelijke thuissituatie sterk is veranderd. Het is lastig voor ouders om gezamenlijke momenten te organiseren. En het is voor een kind helemaal niet erg om een keer wat later op school te komen of een dagje over te slaan. Zelf ben ik ook ouder en ik zou het ook fijn vinden als de school van mijn kinderen deze ruimte zou bieden. < Kader Primair Juli

18 thema > Verzuim en preventie Personeelstevredenheid peilen en verbeteren Investeren in relatie met leerkrachten Scholen doen steeds vaker onderzoek naar de personeelstevredenheid. Zo n onderzoek levert verbeterpunten op waarmee de organisatie een beter werkklimaat kan realiseren. Tekst Bert Nijveld Een van de pijlers van een goeddraaiende school is dat het personeel zich er prettig voelt. Deze op zich niet wereldschokkende uitspraak is van Martin Wagenaar, bedrijfsleider van Scholen met Succes. Dit bureau is aanbieder van tevredenheidonderzoeken onder personeel, ouders en leerlingen. In 2004 namen ze zeventig onderzoeken af, dat is inmiddels opgelopen naar ruim 200 per jaar. Het tevredenheidonderzoek is een van de instrumenten die je kunt gebruiken om de kwaliteit van de schoolorganisatie te evalueren, legt hij uit. Ondanks deze ogenschijnlijk open deur en de toenemende belangstelling, merkt Wagenaar dat toch nog maar weinig scholen gebruik maken van dit managementinstrument. De Inspectie wil op afstand functioneren en vraagt scholen steeds meer om rapportages en evaluatiemomenten. Dat uit zich in een toenemende vraag, vooral naar onderzoek rondom oudertevredenheid, maar ook naar de tevredenheid onder personeel en leerlingen. 16 Juli 2008 Kader Primair

19 Een personeelstevredenheidpeiling bestaat doorgaans uit een groot aantal vragen in diverse categorieën, die schriftelijk of online beantwoord kunnen worden. Een dergelijk onderzoek kan op maat gesneden zijn, maar wordt vaker in een standaardversie afgenomen. Het voordeel daarvan is dat je jezelf als school kunt vergelijken met andere scholen, wat een bredere interpretatie van de uitkomsten mogelijk maakt. De uitkomsten worden in de regel binnen het team besproken, waarna de school verbeterpunten en een prioriteitenstelling vaststelt. Wagenaar: Je kunt met elkaar afspreken het onderzoek na twee jaar te herhalen en concreet aangeven welke getallen je dan zou willen zien staan. Dat is een manier om heel gericht te werken aan het verbeteren van de tevredenheid onder het personeel en daarmee aan de kwaliteit van de school. Ook Ben Roelvink, directeur/adviseur IJsselconsult, is deskundige op het gebied van personeelstevredenheid. Gemotiveerde en professionele medewerkers zijn een belangrijke factor voor het succes van een school. Ontevreden medewerkers beïnvloeden de sfeer en het imago van de school negatief. Een personeelstevredenheidpeiling genereert informatie. Roelvink ziet duidelijk een verband tussen tevredenheid en verzuim. Verzuim kan te maken hebben met ontevredenheid. Mijn ervaring is dat binnen het onderwijs bevlogen mensen werken met grote idealen. Maar dat is toch iets anders dan samenwerken. En dat wordt in toenemende mate gevraagd van leerkrachten. Ze moeten met elkaar inhoud en vorm geven aan vernieuwingen, terwijl je te maken hebt met verschillende stijlen, karakters en opvattingen over onderwijs. Daarnaast is de schoolleider steeds vaker manager. Iemand die in de ogen van leerkrachten te veel met de cijfers bezig is en te weinig betrokkenheid toont bij het team. Ook dat leidt tot teleurstelling en ontevredenheid. Succesfactoren Werken aan een duurzame verbetering van de tevredenheid is niet eenvoudig. Roelvink noemt vier kritische succesfactoren die de basis vormen voor een gedegen aanpak. De eerste betreft de eigen verantwoordelijkheid van ieder personeelslid en de ondersteuning daarbij door de leidinggevende. Hij wijst op de onhebbelijkheid van veel mensen om oorzaken voor ontevredenheid buiten zichzelf te zoeken. Het zijn altijd de anderen die zaken anders zouden moeten doen. Men stelt zich afhankelijk op van de omgeving. Terwijl je ook eens kunt kijken wat je zelf kunt veranderen, waardoor je zelf minder ontevredenheid genereert. Mensen zitten aan het stuur van hun eigen tevredenheid, dat moet veel nadrukkelijker onder de aandacht komen. Het is wenselijk de medewerkers op te leiden en te trainen om verantwoordelijkheid te nemen voor gedrag, keuzes, resultaten, loopbaanontwikkeling en tevredenheid. Persoonlijke ontwikkeling, daartoe gestimuleerd door de leidinggevende, leidt volgens hem tot mentale groei en het beter kunnen nemen van die eigen verantwoordelijkheid. Mensen zitten aan het stuur van hun eigen tevredenheid, dat moet veel nadrukkelijker onder de aandacht komen. Als tweede factor noemt hij de rol van de schoolleider. En dan vooral op die punten waarin de medewerker zich afhankelijk weet van hem of haar. Ervaart de medewerker dat er gewerkt wordt aan het optimaliseren van de randvoorwaarden, dat het werk eerlijk wordt verdeeld? Ervaart de medewerker integriteit, respect en rechtvaardigheid? Voelt hij of zij zich gewaardeerd en is er belangstelling voor het persoonlijke en professionele welbevinden? Roelvink: Directeuren weten allemaal dat personeel het belangrijkste aandachtsgebied vormt. Vervolgens doen sommigen daar te weinig mee. Zet jezelf er maar gewoon toe om even bij die leerkracht langs te gaan. Laat zien dat die ander er toe doet en dat > Onderwijspersoneel is het meest tevreden over: 1 Het contact met leerlingen 2 Het informele, persoonlijke contact met ouders 3 De nieuwsbrief van de school 4 De mogelijkheden om parttime te werken 5 De sfeer op school Onderwijspersoneel is het minst tevreden over: 1 De ontspanningsmogelijkheden tijdens de pauze 2 De hygiëne binnen de school 3 De mogelijkheden voor kinderopvang 4 De reiskostenregeling 5 De werkdruk binnen het team Bron: deze ranglijsten zijn samengesteld op basis van onderzoeken naar personeelstevredenheid van Scholen met Succes. Kader Primair Juli

20 advertentie 18 Juli 2008 Kader Primair