Ondernemerschapsmonitor 2011 Stadsregio Arnhem Nijmegen

Transcriptie

1 Ondernemerschapsmonitor 2011 Stadsregio Arnhem Nijmegen Pagina 1 van 22

2 Colofon Uitgever: Kronenburgsingel 525 Postbus KZ Arnhem internet: Auteur: E.A.F. Hammink, beleidsmedewerker regiostimulering T (026) F (026) elmer.hammink@kvk.nl Arnhem, februari Kamer van Koophandel voor Centraal Gelderland Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. De aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten of andere onvolkomenheden in deze publicatie. Pagina 2 van 22

3 Samenvatting Het algemene beeld in de Stadsregio Arnhem Nijmegen van 2011 ten opzichte van 2010 is als volgt: Het aantal startende bedrijven bereikte in 2011 een hoogte van bedrijven. Een stijging van 8,2% ten opzichte van Op drie sectoren na is er in alle sectoren sprake van een toename van het aantal startende bedrijven. De toename van de starters in de sector industrie is de meest opvallende. Er wordt het meest gestart in de branche gezondheid en welzijn. Landelijk stijgt het aantal starters met 9,0%. Het aantal nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen stijgt met 21,3%. Landelijk is sprake van een stijging met 22,3%. In de helft van het aantal sectoren is sprake van een toename van het aantal oprichtingen, de andere helft vertoont een daling. Het aantal bedrijven dat de deuren definitief sloot, bedraagt Dit is een stijging van 6,4% ten opzichte van vorig jaar. Landelijk namen de opheffingen toe met 10,2%. Ondanks deze overall stijging is de daling van het aantal opheffingen binnen de bouw het opvallendst. Er zijn per saldo bedrijven bijgekomen in de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Dit betekent een stijging van 15,4%. In Nederland stijgt de aanwas met 13,4%. Van alle gemeenten in de Stadsregio is de aanwas het sterkst in de gemeente Arnhem, op de voet gevolgd door de gemeente Nijmegen. Pagina 3 van 22

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding Starters Nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen Opheffingen (algemeen + faillissementen) Saldo starters+oprichtingen opheffingen + faillissementen (aanwas) Bijlagen...20 Pagina 4 van 22

5 Ondernemerschapsmonitor Stadsregio Arnhem Nijmegen Inleiding De Ondernemerschapsmonitor Stadsregio Arnhem Nijmegen brengt actuele ontwikkelingen in beeld die betrekking hebben op ondernemingen in de Stadsregio. Elk halfjaar, en aan het einde van elk kalenderjaar wordt het aantal starters, nieuwe dochterbedrijven/nevenvestiging, opheffingen en migraties onderzocht. In deze jaarrapportage worden de gegevens steeds zowel per jaar als op langere termijn weergegeven. Ook wordt een verdeling naar bedrijfssectoren gemaakt. De cijfers worden als totaal voor de gehele regio en per gemeente weergegeven. Tevens wordt een vergelijking gemaakt met de landelijke cijfers. Gebiedsindeling De Stadsregio Arnhem Nijmegen bestaat uit de volgende 20 gemeenten: Arnhem, Beuningen, Doesburg, Duiven, Groesbeek, Heumen, Lingewaard, Millingen aan de Rijn, Montferland, Mook en Middelaar, Nijmegen, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Ubbergen, Westervoort, Wijchen en Zevenaar. Leeswijzer De ondernemerschapsmonitor is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 komt de ontwikkeling van het aantal startende bedrijven aan de orde. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 ingegaan op de ontwikkeling van het aantal nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen. Hoofdstuk 4 behandelt de opheffingen, waarna in het vijfde hoofdstuk de aanwas ((totaal aantal starter + oprichtingen) minus (opheffingen + faillissementen)) van de ondernemingen aan bod komt. Afgesloten wordt met de bijlagen. Pagina 5 van 22

6 2 Starters Ontwikkeling starters op de lange termijn Starters Stadsregio Uit bovenstaande grafiek blijkt dat het aantal startende bedrijven de afgelopen jaren flink in de lift zit. Het aantal starters bereikte in 2011 een hoogte van bedrijven. Dit betekent een groei van 8,2% ten opzichte van de startende ondernemingen in Gelet op de gevolgen van de economische teruggang van de afgelopen periode en de stijgende onzekerheid, is deze stijging opvallend te noemen. Voor een groot deel kan de stijging van het aantal startende bedrijven in de afgelopen jaren worden toegeschreven aan de invoering van het nieuwe Handelsregister. Met de invoering van het nieuwe Handelsregister op 1 juli 2008 is (en wordt) de populatie vergroot. Veel organisaties die voorheen niet verplicht waren in te schrijven, moeten zich nu wel registreren. Het gaat hier bijvoorbeeld om de vrije beroepen (b.v. artsen en notarissen) en (semi)overheidsinstanties. De nieuwe groep inschrijvers met name de zorg en cultuur - kent veel startende bedrijven. Er is derhalve sprake van een trendbreuk in de cijfers vanaf deze datum. Een andere reden die de stijging kan verklaren is de al dan niet gedwongen start van veel bedrijven. Veel mensen die werkloos zijn geworden (of dreigen werkloos te worden), starten een bedrijf. Pagina 6 van 22

7 Startende bedrijven per bedrijfssector In onderstaande tabel zijn de starters weergegeven naar bedrijfssector: Starters per sector absoluut in % in % NL Landbouw en visserij ,0% 9,8% Industrie ,6% 10,2% Bouwnijverheid ,2% 19,6% Groothandel ,2% 5,7% Detailhandel ,8% 3,9% Horeca ,1% 6,9% Vervoer ,7% 7,3% Financiën ,9% 2,3% Adviesdiensten ,5% 11,6% Facilitaire diensten ,9% 12,3% Persoonlijke diensten ,3% 7,6% Algemene diensten ,0% 3,2% Totaal ,2% 9,0% Kijkend naar de verschillende bedrijfssectoren dan neemt het aantal starters, op drie na, in alle sectoren toe. Met name in de industrie en de facilitaire dienstverlening neemt het aantal startende bedrijven flink toe. In laatst genoemde sector stijgt het aantal starters met 139, dit komt neer op een stijging van 17,9%. In vergelijking met Nederland is de procentuele stijging van het aantal starters in de Nederland iets sterker. Landelijk stijgt het aantal startende bedrijven met 9,0% tegenover 8,2% in de Stadsregio. Landelijk is in alle sectoren sprake van een toename. Vergeleken met Nederland neemt het aantal starters in de Stadsregio vooral toe in de industrie en in de vervoerssector. Daarentegen blijft het aantal starters in de landbouw en visserij, de bouw, de financiën en de persoonlijke dienstverlening achter. Pagina 7 van 22

8 Top 10 branches startende ondernemingen 2011 Gezondheid en welzijn Economische diensten Cultuur,recreatie Fotografie,beurzen,ov. Reparatie,postorders Automatiseringsdiensten Kapper,schoonh.verz.,ov. Groothandel Overheid en onderwijs Bouwspecialismen Bovenstaand de 10 populairste branches om een bedrijf te starten in de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Vergeleken met de top 10 van 2010 zijn er weinig veranderingen. Net als vorig jaar staat de branche Gezondheid en welzijn stevig aan kop. In de branches vinden we wel veel vrouwelijke starters die aan de slag gaan in de thuiszorg of als verpleegkundige. Op nummer twee de economische dienstverlening. Vooral organisatieadviesbureaus zijn geliefd. De branche cultuur en recreatie vinden we terug op plaats 3. In deze branche zitten veel starters in de kunstsector (beeldhouwers, acteurs, kunstschilders ed.). Daarnaast zijn schoonheidsalons, nagelstudio s, kappers, webwinkels en klussenbedrijven populair. Pagina 8 van 22

9 Startende bedrijven per sector naar gemeente Startende ondernemingen per sector % TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Arnhem ,5% Beuningen ,6% Doesburg ,0% Duiven ,3% Groesbeek ,0% Heumen ,9% Lingewaard ,3% Millingen aan de Rijn ,5% Montferland ,7% Mook en Middelaar ,5% Nijmegen ,5% Overbetuwe ,1% Renkum ,1% Rheden ,6% Rijnwaarden ,9% Rozendaal ,6% Ubbergen ,0% Westervoort ,8% Wijchen ,6% Zevenaar ,1% Totaal Stadsregio ,2% De meeste startende bedrijven in de Stadsregio Arnhem Nijmegen zijn (vanzelfsprekend) te vinden in de twee grootste gemeenten: Arnhem en Nijmegen. Het aantal starters in de gemeente Arnhem in 2011 komt uit op In Nijmegen zijn dat er Het leeuwendeel van de startende bedrijven komt voor rekening van de dienstverlening en de detailhandel. Na de gemeenten Arnhem en Nijmegen zijn de meeste starters in de Stadsregio afkomstig uit de gemeenten Lingewaard en Rheden. Het aantal startende bedrijven bedraagt hier bijna 300 ondernemingen. De minste startende bedrijven zijn te vinden in de gemeente Rozendaal, namelijk 9. Pagina 9 van 22

10 Startende bedrijven per 1000 inwoners Startende ondernemingen per 1000 inwoners ,7 6,2 6,7 6,8 6,0 5,6 7,3 3,9 4,8 6,6 8,8 6,3 6,3 6,6 4,4 6,0 7,0 7,8 5,5 5,8 7,7 2 Arnhem Beuningen Doesburg Duiven Groesbeek Heumen Lingewaard Millingen aan de Rijn Montferland Mook en Middelaar Nijmegen Overbetuwe Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Ubbergen Westervoort Wijchen Zevenaar Gemiddeld Het gemiddelde aantal startende bedrijven in de Stadsregio Arnhem Nijmegen per 1000 inwoners komt uit op 7,7. Vorig jaar was dit nog 7,3. Inzoomend op de verschillende gemeenten, dan scoort de gemeente Arnhem het hoogst met 10,7 (vorig jaar was dit 9,5). In de gemeente Millingen aan de Rijn is het aantal starters per 1000 inwoners het laagst, namelijk 3,9. Pagina 10 van 22

11 3 Nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen Ontwikkeling nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen Oprichtingen Stadsregio Zoals bovenstaande grafiek laat zien, is het totaal aantal nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen in 2011 weer rond het niveau van 2008 gekomen. In 2010 werden nieuwe nevenvestigingen / dochterondernemingen in het handelsregister ingeschreven. In 2011 is dit aantal gestegen naar Dit komt neer stijging van 21,3%. Dit betekent een flinke herstel na een daling in Ontwikkeling nieuwe nevenvestigingen en dochterondernemingen per bedrijfssector Oprichtingen per sector absoluut in % in % NL Landbouw en visserij ,8% 13,6% Industrie ,8% 17,9% Bouwnijverheid ,8% -21,2% Groothandel ,5% -3,7% Detailhandel ,7% 58,3% Horeca ,0% 52,0% Vervoer ,2% 19,6% Financiën ,5% 32,0% Adviesdiensten ,5% 0,6% Facilitaire diensten ,8% 2,6% Persoonlijke diensten ,2% 7,0% Algemene diensten ,9% 115,5% Totaal ,3% 22,3% In totaal is het aantal nieuwe dochterondernemingen/nevenvestigingen in 2011 met 21,3% gestegen ten opzichte van In de Stadsregio noteren evenveel sectoren een daling als een stijging. Wat direct opvalt, is de grote stijging die zich voordoet in de sector algemene diensten en in het bijzonder de oprichting van Huizen voor verstandelijk Pagina 11 van 22

12 gehandicapten en psychiatrische cliënten. Verklaring hiervoor is de registratie van deze niet commerciele vestigingen van verenigingen en stichtingen door de wetswijziging (NHR). De grootse procentuele dalingen doen zich voor in de bouwnijverheid en in de landbouw en visserij. Landelijk is het aantal nieuwe dochterondernemingen/nevenvestigingen gestegen met 22,3%. In Nederland neemt het aantal oprichtingen alleen af in de sectoren bouw en groothandel. De overigen laten een stijging zien. Oprichtingen per sector naar gemeente Oprichtingen per sector % TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Arnhem ,8% Beuningen ,9% Doesburg ,3% Duiven ,3% Groesbeek ,1% Heumen ,7% Lingewaard ,5% Millingen aan de Rijn ,0% Montferland ,7% Mook en Middelaar ,0% Nijmegen ,0% Overbetuwe ,6% Renkum ,0% Rheden ,0% Rijnwaarden ,0% Rozendaal ,0% Ubbergen ,7% Westervoort ,3% Wijchen ,6% Zevenaar ,4% Totaal Stadsregio ,3% De meeste (406) nieuwe dochterondernemingen/nevenvestigingen zijn opgericht in de gemeente Nijmegen. Op de tweede plaats staat de gemeente Arnhem, met 380 nieuwe dochterondernemingen/nevenvestigingen. De sectoren waarin de meeste oprichtingen plaatsvinden zijn de detailhandel en in de algemene dienstverlening. Pagina 12 van 22

13 Overige oprichtingen per 1000 inwoners Oprichtingen per 1000 inwoners , ,6 1,5 1,7 2,2 2,3 1,9 1,9 1,6 2,0 2,5 2,4 2,6 1,6 1,6 1,3 1,5 1,4 1,6 2,4 2,2 1 0 Arnhem Beuningen Doesburg Duiven Groesbeek Heumen Lingewaard Millingen aan de Rijn Montferland Mook en Middelaar Nijmegen Overbetuwe Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Ubbergen Westervoort Wijchen Zevenaar Gemiddeld Zoals uit de bovenstaande grafiek blijkt, ligt het gemiddelde aantal nieuwe nevenvestigingen/dochterondernemingen per 1000 inwoners in de Stadsregio Arnhem Nijmegen op 2,2. Vorig jaar was dit nog 2,8. Van de 20 gemeenten in de Stadsregio zitten er 12 gemeenten onder dit gemiddelde, 8 gemeenten zitten op of boven dit gemiddelde. Het best scoort de gemeente Groesbeek. Het laagst scoort de gemeente Rozendaal. Pagina 13 van 22

14 4 Opheffingen (algemeen + faillissementen) Ontwikkeling opheffingen Opheffingen Stadsregio In het jaar 2011 zijn de opheffingen zijn toegenomen met 6,4% in de Stadsregio. In het afgelopen jaar sloten bedrijven definitief de deuren. Vorig jaar waren dit er nog Aangezien het aantal starters blijft toenemen en de populatie groter wordt (mede door de nieuwe handelsregisterwet), is het min of meer een logisch gevolg dat de opheffingen ook toenemen. Nu speelt de economische situatie de ondernemers ook parten. Ontwikkeling opheffingen per bedrijfssector Opheffingen per sector absoluut in % in % NL Landbouw en visserij ,5% 13,1% Industrie ,5% 4,9% Bouwnijverheid ,5% -12,3% Groothandel ,4% 2,2% Detailhandel ,5% 22,0% Horeca ,1% 21,9% Vervoer ,0% 10,9% Financiën ,1% 25,9% Adviesdiensten ,0% 4,9% Facilitaire diensten ,3% 9,7% Persoonlijke diensten ,0% 11,1% Algemene diensten ,4% 33,5% Totaal ,4% 10,2% In 2011 is het aantal opheffingen in de Stadsregio Arnhem Nijmegen met 6,4% gestegen in vergelijking met Het merendeel van de sectoren draagt bij aan deze toename. In een drietal sectoren is er sprake van een afname Pagina 14 van 22

15 van het aantal opheffingen. Het meest in het oogspringend is de bouw. In deze sector dalen de opheffingen met 18,5%. Gelet op de huidige economische malaise is dit opvallend. In vergelijking met Nederland is het aantal opheffingen in de Stadsregio Arnhem Nijmegen iets lager. In Nederland nemen de opheffingen toe met 8,0%. Landelijk is er een enkele sector waar het aantal opheffingen is gedaald, namelijk in de bouw. Opheffingen per sector naar gemeente Opheffingen per sector naar gemeente % TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Arnhem ,0% Beuningen ,1% Doesburg ,7% Duiven ,9% Groesbeek ,7% Heumen ,9% Lingewaard ,5% Millingen aan de Rijn ,0% Montferland ,1% Mook en Middelaar ,5% Nijmegen ,9% Overbetuwe ,1% Renkum ,1% Rheden ,9% Rijnwaarden ,7% Rozendaal ,7% Ubbergen ,0% Westervoort ,6% Wijchen ,9% Zevenaar ,3% Totaal Stadsregio ,4% Van alle opgeheven bedrijven in de Stadsregio Arnhem Nijmegen komt ruim een kwart voor rekening van de gemeente Arnhem, gevolgd door de gemeente Nijmegen. In de gemeente Rozendaal waren er slechts 7 bedrijven die definitief de deuren sloten. Pagina 15 van 22

16 Opheffingen per 1000 inwoners Opheffingen per 1000 inwoners ,0 3,6 5,0 4,2 3,7 3,8 3,8 3,0 3,4 5,6 5,0 4,1 4,6 4,3 4,5 4,7 3,5 4,1 4,9 5,7 4,8 2 0 Arnhem Beuningen Doesburg Duiven Groesbeek Heumen Lingewaard Millingen aan de Rijn Montferland Mook en Middelaar Nijmegen Overbetuwe Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Ubbergen Westervoort Wijchen Zevenaar Gemiddeld Het gemiddeld aantal opheffingen per 1000 inwoners komt in de Stadsregio Arnhem Nijmegen uit op 4,8. Vorig jaar was dit cijfer 4,9. Deze indicator komt het hoogst uit in de gemeenten Arnhem en het laagst in de gemeente Millingen aan de Rijn. Pagina 16 van 22

17 5 Saldo starters+oprichtingen opheffingen + faillissementen (aanwas) Ontwikkeling aanwas Aanwas Stadsregio In 2011 is de aanwas van bedrijven (het saldo van starters + oprichtingen minus opheffingen + faillissementen) De aanwas van het vorige jaar bedroeg Dit betekent een stijging van 15,4%. Dit is het gevolg van de sterke stijging van het aantal dochterondernemingen/nevenstigingen en (in iets mindere mate) de toename van het aantal startende bedrijven. De stijging van het aantal opheffingen tempert de groei enigszins. Ontwikkeling aanwas per bedrijfssector Aanwas per sector absoluut in % in % NL Landbouw en visserij ,1% 7,5% Industrie ,4% 25,4% Bouwnijverheid ,4% 73,5% Groothandel ,9% 1,2% Detailhandel ,6% 0,6% Horeca ,0% 10,2% Vervoer ,5% 10,1% Financiën ,7% 17,1% Adviesdiensten ,1% 12,6% Facilitaire diensten ,4% 10,9% Persoonlijke diensten ,8% 4,7% Algemene diensten ,5% 14,7% Totaal ,4% 13,4% Pagina 17 van 22

18 De aanwas is in 2011 in vergelijking met het jaar daarvoor met 15,4% gestegen. Wanneer gekeken wordt naar de diverse sectoren dan zijn duidelijke verschillen waarneembaar. Op vier sectoren na is de aanwas gestegen. Vooral die van de industrie is in positieve zin - het vermelden waard. Verder doen de groothandel en de algemene dienstverlening het goed. In vergelijking met Nederland is de procentuele stijging van de aanwas in de Stadsregio Arnhem Nijmegen hoger. Landelijk bedraagt de stijging van de aanwas 13,4% Aanwas per sector naar gemeente Aanwas per sector naar gemeente % TOTAAL Algemene diensten Persoonlijke diensten Facilitaire diensten Adviesdiensten Financiën Vervoer Horeca Detailhandel Groothandel Bouw Industrie Landbouw Arnhem ,8% Beuningen ,1% Doesburg ,0% Duiven ,6% Groesbeek ,8% Heumen ,5% Lingewaard ,7% Millingen aan de Rijn ,4% Montferland ,0% Mook en Middelaar ,8% Nijmegen ,9% Overbetuwe ,1% Renkum ,5% Rheden ,5% Rijnwaarden ,9% Rozendaal ,3% Ubbergen ,7% Westervoort ,1% Wijchen ,1% Zevenaar ,8% Totaal Stadsregio ,4% In de Stadsregio Arnhem Nijmegen is de aanwas het positiefst in de gemeenten Arnhem en Nijmegen. Met name de dienstverlenende sectoren en de detailhandel scoren erg goed. In de gemeente met de minste inwoners Rozendaal - bedraagt de aanwas slechts 4 ondernemingen. Pagina 18 van 22

19 Aanwas per 1000 inwoners Aanwas per 1000 inwoners ,3 4,0 3,4 4,7 6,3 4,0 5,5 2,7 3,1 3,0 6,3 4,5 4,4 3,9 1,5 2,7 4,9 5,2 2,2 2,5 5,2 0 Arnhem Beuningen Doesburg Duiven Groesbeek Heumen Lingewaard Millingen aan de Rijn Montferland Mook en Middelaar Nijmegen Overbetuwe Renkum Rheden Rijnwaarden Rozendaal Ubbergen Westervoort Wijchen Zevenaar Gemiddeld Kijkend naar de aanwas per 1000 inwoners dan blijkt het gemiddelde in de Stadsregio Arnhem Nijmegen uit te komen op 5,2. Vorig jaar was dit 4,7. Het saldo van oprichtingen en opheffingen per 1000 inwoners loopt in de Stadsregio uiteen van 7,3 (gemeente Arnhem) en 1,5 (gemeente Rijnwaarden). Pagina 19 van 22

20 6 Bijlagen 6.1 Verantwoording Voor een goede interpretatie van de cijfers in deze rapportage is het van belang kennis te nemen van onderstaande opmerkingen. De gegevens over starters, nieuwe dochterondernemingen/ nevenvestigingen, opheffingen, faillissementen en schuldsaneringen/surseances van betalingen zijn gebaseerd op mutaties in het Handelsregister. Omdat alle kamers van koophandel de mutaties registreren zijn ook landelijke cijfers beschikbaar. Dit maakt het mogelijk een zuivere vergelijking te maken tussen cijfers van Centraal Gelderland en het Nederlandse gemiddelde. Achterliggende motieven bij oprichting en opheffing worden niet geïnventariseerd. Wanneer we spreken over ondernemingen of bedrijven worden vestigingen bedoeld, dat wil zeggen alle ruimtelijk onderscheiden eenheden van ondernemingen. De groep zakelijk beheer (holdings, financieel beheer e.d.) is buiten beschouwing gelaten. Dit zijn voor het merendeel papieren vestigingen, waar geen concrete bedrijfsactiviteiten plaatsvinden. Niet alle ondernemingen waren inschrijfplichtig voor de Handelsregisterwet. Niet inschrijfplichtig waren: (semi)overheid, ondernemingen in de landbouw en visserij met als rechtsvorm de eenmanszaak en de vrije beroepen. Vanaf 1 juli 2008 is het Nieuwe Handelsregister (NHR) van kracht geworden en geldt wel een inschrijfplicht voor bovengenoemde sectoren. Er is geen ondergrens gesteld aan het aantal personen werkzaam binnen de onderneming. Dus ondernemingen waar één parttimer actief is (directeur/ eigenaar meegerekend), zijn ook in de cijfers opgenomen. 6.2 Verklaring van begrippen Starter Een nieuwe onderneming gevestigd door een ondernemer die nog geen onderneming drijft. Opheffing Het staken van de activiteiten door een onderneming. Nevenvestiging Een ondernemingsonderdeel (niet de hoofdvestiging), dat geheel of ten dele is ondergebracht in een gebouw waar duurzaam bedrijfsuitoefening van de onderneming plaatsvindt. Dochteronderneming Een dochteronderneming is een onderneming waarin een andere onderneming (de moederonderneming of moedermaatschappij) een controlerend belang heeft. Faillissement De toestand waarin een schuldenaar opgehouden is te betalen en op verzoek van zichzelf of van schuldeisers bij rechterlijk vonnis failliet is verklaard. Pagina 20 van 22

21 6.3 Sectorindeling Sectorindeling Sector Landbouw en visserij Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Financiën Adviesdiensten Branches Landbouw en bosbouw Visserij Delfstoffenwinning Voedingsmiddelen Textiel, lederwaren Houtindustrie Bouwmat. en glas Papierindustrie Uitgeverij, drukkerij Chemie en kunststof Basismetaal Metaalprducten Machines Electr.- en opt-app. Transportmiddelen Overige industrie Burg.-/utiliteitsbouw Infrastructuur Bouwinstallatie Bouwspecialismen Groothandel Detailhandel food Detailhandel non-food Reparatie, postorders Detailhandel auto Markt- en straathandel Hotels, pensions Kampeer-/vak. verblijven Restaurants, cafetaria Cafés Wegtransport Overig vervoer Post en communicatie Diensten t.b.v. vervoer Banken, verzekeringen Rechtsk.-/adm. Diensten Economische diensten Pagina 21 van 22

22 Facilitaire diensten Persoonlijke diensten Algemene diensten Ingenieursbureaus Reclamebureaus Automatiseringsdiensten Onderzoek/ontwikkeling Verhuurbedrijven Milieubedrijven Schoonmaakbedrijven Uitzendb./beveiliging Fotografie, beurzen, ov. Onroerend goed Cultuur, recreatie Wasserij, stomerij Kappers, schoonh.v., ov Nutsbedrijven Overheid en onderwijs Gezondheid en welzijn Maatschappelijk org. Pagina 22 van 22