Migraine: stop niet te snel met de bètablokker

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Migraine: stop niet te snel met de bètablokker"

Transcriptie

1 Optima Farma Wondzorg: tips voor de behandeling Alles wat je moet weten over de nierfunctie april 2014 jaargang 28 Migraine: stop niet te snel met de bètablokker Vakblad voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers 12 april Optima Farma Congres Geneesmiddelen eerder beschikbaar door MyTomorrows

2 april 2014 jaargang 28 Inhoud Optima Farma 04 Nieuws 06 Alles wat je weten moet over de nierfunctie 08 De beste apotheek van Nederland staat in Ermelo 10 Rode, gele en zwarte wonden 14 Kiezen en delen de toekomst van bereiden in de opleiding 18 Buisjes: dit was de laatste keer. Nu nóóit meer Migraine: stop niet te snel met de bètablokker 26 Verenigingsnieuws: Ook wij zijn zorgprofessionals! Geneesmiddelen jaren eerder beschikbaar door MyTomorrows Actief deelnemen aan Lareb Intensive Monitoring in de apotheek Bij dit nummer Nieren en meer Veel patiënten weten niet dat ze een verminderde nierfunctie hebben. Ze hebben bijvoorbeeld diabetes, hoge bloeddruk. of hart- en vaatziekten. Dat verhoogt het risico op nierfunctiestoornissen, vooral bij ouderen. En hoewel huisartsen sinds 1 augustus verplicht zijn om met toestemming van de patiënt afwijkende nierfunctiewaarden te melden aan de apotheek, gebeurt dat nog weinig. Als apothekersassistent kun je hierin een belangrijke taak vervullen. Je kunt patiënten bewust maken van hun risico, en hen vragen om de huisarts toestemming te geven om nierfunctiewaarden door te geven aan de apotheek. Zodat de medicatie zo nodig aangepast kan worden. Je kunt ook de risicopatiënt aanraden een afspraak te maken met de apotheker. In deze editie lees je hoe de nieren werken en hoe de nierfunctie wordt bepaald. Tot slot: het bestuur van Optima Farma is in gesprek met het ministerie van vws, om daar de geluiden van de werkvloer te laten horen. Belangrijk voor de emancipatie van het beroep. Zorg dus voor een sterke beroepsvereniging, word lid! En: vergeet niet het congres op 12 april. Ik hoop je daar te zien. Mariël Croon Hoofdredacteur

3 04 optima farma nr 04 - nieuws Zin in seks soms blijvend weg na antidepressiva Antidepressiva veroorzaken mogelijk nog lange tijd na het stoppen van de medicatie seksuele bijwerkingen. Het aantal mensen dat zegt last te hebben van gebrek aan libido en melding maakt van erectie- en orgasmestoornissen stijgt. Dat zegt het bijwerkingencentrum Lareb. Dat antidepressiva bij patiënten kan leiden tot minder zin in seks, is bekend. Volgens sommige studies heeft ongeveer de helft van de gebruikers hier last van. In de bijsluiter van bijvoorbeeld paroxetine staat dat patiënten zeer vaak een verandering van hun seksuele lust of seksueel functioneren kunnen ervaren. Nu blijkt dat gebruikers na het stoppen van antidepressiva nog jaren een lager libido kunnen hebben, vooral bij ssri's, schrijft Lareb. De klachten waren nieuw: de ex-patiënten die de klachten aan Lareb meldden, zeiden dat ze voor het gebruik van de ssri's geen last hadden. Naar schatting gebruiken in Nederland mensen SSRI s. Bij Lareb zijn 19 gevallen bekend van mensen die blijvend last hebben van libidoverlies. Het ging in vijf gevallen om paroxetine en vier gevallen om zowel sertraline, venlafaxine als citalopram. Twee meldingen kwamen binnen over fluoxetine en een klacht was er over zowel fluvoxamine als escitalopram. De meeste klachten kwamen van vrouwen en hielden enkele maanden tot twee jaar aan, aldus Lareb. Vervolging voor kwakzwalver Het Openbaar Ministerie (OM) in Rotterdam vervolgt een 53-jarige vrouw die zogeheten zwarte zalf verkocht. Deze zalf zou helpen tegen huidkanker, maar onderzoek van het RIVM en een dermatoloog toonde dat in de zalf een zeer bijtende stof zat die ernstige verwondingen kan veroorzaken. De vrouw, afkomstig uit Oud-Beijerland, werd in 2012 aangehouden nadat het Openbaar Ministerie (OM)via het tv-programma Radar en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit informatie kreeg. De vrouw claimde volgens het OM in lezingen en op websites dat de zalf kanker zou genezen. De zalf zou zijn gebaseerd op eeuwenoude Indiaanse geneeswijzen. De vrouw wordt verdacht van het verkopen van voor de gezondheid schadelijke waren en overtreding van de Geneesmiddelenwet. Ze komt 8 mei voor de rechter. Oordruppels het beste bij loopoor Oordruppels met antibiotica en een ontstekingsremmer helpen bij kinderen met een loopoor beter dan een antibioticumdrank of afwachten. Dat blijkt uit onderzoek van Utrechtse onderzoekers onder 230 kinderen in de leeftijd van 1 tot 10 jaar met trommelvliesbuisjes en een loopoor. Ze verdeelden de kinderen in drie groepen. Na twee weken had 5% van de kinderen in de oordruppelgroep (met hydrocortison, bacitracine en colistine) nog steeds een loopoor. In de groep die het drankje met een amoxicilline/clavulaanzuursuspensie kreeg was dit 44%, bij onbehandelde kinderen was dit 55%. In de oordruppelgroep was bij de meeste kinderen het loopoor na vier dagen voorbij, in de drankjesgroep na vijf dagen, in de onbehandelde groep pas na twaalf dagen. Ook kwam bij kinderen die oordruppels kregen het loopoor minder vaak terug. >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> Geen paracetamol bij koortsende kinderen Paracetamol wordt veel gegeven aan kinderen met koorts, maar eigenlijk is niet aangetoond dat dat nuttig is. Sterker nog: er zijn aanwijzingen dat het gebruik van paracetamol de afweerreactie vermindert, en daarmee het herstel vertraagt. Dat schrijven kinderartsen en huisartsen uit Maastricht, Zwolle en Groningen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Eigenlijk hoeft koorts bij kinderen niet behandeld te worden, stellen de artsen. Paracetamol voorkomt bijvoorbeeld géén koortsstuipen, zoals ouders vaak denken. Paracetamol is wel nuttig als kinderen niet alleen koorts, maar ook pijn hebben, zoals bij een acute middenoorontsteking of een keelontsteking. De paracetamol stilt dan de pijn, waardoor kinderen zich beter gaan voelen. Het nut van paracetamol betreft dan ook meer pijnstilling dan koortsverlaging. >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> Omega 3-vetzuren effectief bij ADHD Een combinatie van omega-3/6-vetzuren geeft een vergelijkbaar effect als methylfenidaat bij kinderen met adhd, zonder de bijwerking van de verminderde eetlust. Deze gunstige effecten komen naar voren uit een twaalf maanden durend Mexicaans onderzoek bij 90 kinderen, met een gemiddelde leeftijd van 8 jaar, en met pas gediagnosticeerde adhd. De kinderen, drie groepen van dertig, kregen via loting ofwel de omega-3/6-vetzuren, ofwel methylfenidaat of de genoemde vetzuren + methylfenidaat. Wanneer gekeken werd naar een afname van meer dan 30% van de klachten, dan werden de beste resultaten gezien in de combinatiegroep (93% had meer dan 30% afname van de klachten). Daarna volgde de methylfenidaatgroep (80%) en de omega-3/6-groep (60%). Wanneer er naar andere maatstaven werd gekeken (klinische verbeteringen), dan was de verbetering het grootst in de vetzuurgroep: 16,7% had een zichtbare verbetering. In de methylfenidaatgroep was dat 6,7%, in de combinatiegroep 3,3%. De auteurs concluderen dat de behandeling met enkel omega-3/6 net zo effectief is als methylfenidaat. En omdat de combinatietherapie door de lagere dosering methylfenidaat beter verdraagbaar is, verhoogt toevoeging van omega-3/6-vetzuren aan methylfenidaat mogelijk de therapietrouw. Omega 3 (epa en dra) komt voor in vette vis. Online Bijsluiter in Beeld De Bijsluiter in Beeld kent nu ook een online versie, waarmee apothekersassistenten met pictogrammen het gebruik van een geneesmiddel kunnen uitleggen aan laaggeletterden in de apotheek. De online bijsluiter is beschikbaar via De pictogrammen zijn onderverdeeld in acht categorieën zoals Hoe te gebruiken en Wanneer te gebruiken. De assistent kan belangrijke pictogrammen selecteren en verzamelen in één overzicht. Dit overzicht kan zij of hij met de cliënt aan de balie doornemen en vervolgens printen en meegeven. Op het geprinte overzicht is ruimte voor een medicatiesticker. Hierdoor is voor de cliënt duidelijk bij welk geneesmiddel de uitleg hoort. De cliënt krijgt als het ware een bijsluiter in pictogrammen mee.

4 06 optima farma nr 04 - Wat je écht moet weten alles wat je weten moet over... de nierfunctie Bij één op de twintig Nederlanders is de nierfunctie verstoord. Het aanpassen van de dosering bij een verminderde nierfunctie is belangrijk voor een goede medicatiebewaking. Want als de nieren niet goed werken, worden veel geneesmiddelen minder goed uitgescheiden. door: Linda de Graaf Medicatiefouten en nierfunctiestoornissen zorgen voor van de bloeddruk. De nieren zijn opgebouwd uit een veel geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopnames. miljoen microscopisch kleine filtertjes, de nefronen. Vaak gaat het daarbij om een verkeerde dosering. Daarin wordt de urine geproduceerd. De nefronen Veel geneesmiddelen worden door de nieren filtreren water en kleine moleculen uit het bloed: de uit het lichaam uitgescheiden. Is de nierfunctie afgenomen, dan wordt het geneesmiddel verminderd uitgescheiden en werkt het niet goed of heeft een bijwerking tot gevolg. Om dat te voorkomen moet de dosering worden aangepast. De kans dat iemand een verminderde werking van de nieren heeft, neemt toe naarmate hij ouder wordt. Ongeveer vijf procent van de Nederlandse bevolking heeft een verminderde nierfunctie. Eén op de 200 Nederlanders heeft een ernstige gestoorde nierfunctie. Bij ongeveer 250 geneesmiddelen is het dan van belang de dosering extra goed te controleren. Werking De nieren liggen achterin de buikholte, als het ware kortgesloten tussen de aorta en de vena renalis. Door deze gunstige ligging stroomt per etmaal ongeveer 1700 liter bloed door beide nieren. Naast het afvoeren van afvalstoffen van de stofwisseling en van lichaamsvreemde stoffen zoals geneesmiddelen, zorgen de nieren ook voor het constant houden van het inwendig milieu van het lichaam. Ze reguleren onder andere de vochtbalans en de langetermijnregeling voorurine. De snelheid waarmee dit gebeurt wordt de glomerulaire filtratiesnelheid (gfr) genoemd, en is dus een maat voor de werking van de nieren. Vanuit de voorurine wordt een grote hoeveelheid water, zout en andere nuttige stoffen weer opgenomen in het lichaam. Bij twee derde van de ouderen neemt de gfr af. Dat komt doordat de bloeddoorstroming van de nieren afneemt en het aantal goed werkende nefronen vermindert. Hierdoor neemt ook de uitscheiding van veel geneesmiddelen af. Bij een normale nierfunctie is de snelheid van filtratie hoger dan 80 ml/min per 1,73m 2 lichaamsoppervlakte. Tussen de 50 en 80 is de nierfunctie mild verminderd, tussen de 30 en 50 matig verminderd en tussen de 10 en 30 ernstig verminderd. Is de filtratiesnelheid, of de klaring, nog kleiner dan spreekt men van het eindstadium nierfalen. Meten Het daadwerkelijk meten van de gfr is niet eenvoudig. Daarom schat men de nierfunctie aan de hand van de hoeveelheid creatinine in het bloed. Creatinine is een eindproduct van de stofwisseling in de spieren en wordt bijna geheel door de nieren uit het bloed verwijderd. Als de nierfunctie afneemt, neemt dus de hoeveelheid creatinine in het bloed toe. De hoeveelheid creatinine is echter ook afhankelijk van de spiermassa, de leeftijd, de lichaamsbouw, het ras en geslacht. Daarom zijn diverse formules ontwikkeld om de nierfunctie beter te schatten aan de hand van de creatinineconcentratie (zie kader). Het weten van de nierfunctie is niet voldoende om een goede beslissing te nemen over de dosering. Was de klaring een jaar geleden 31 ml/min, dan is die nu vast onder de beslisgrens van 30 ml/min. Gebruik dus altijd een recente waarde. En heeft de patiënt een afwijkende lichaamsbouw, hij is bijvoorbeeld heel Formules voor de nierfunctie Het laboratorium kan een schatting van de glomerulaire filtratiesnelheid (gfr), ook wel de klaring genoemd, aanleveren of een creatinineconcentratie. Dit kun je zien aan de eenheden. De creatinineconcentratie wordt weergegeven in milligram/liter, de klaring in ml/min. Als je alleen een creatinineconcentratie hebt, moet jij of de apotheker zelf de nierfunctie berekenen. De verschillende formules om de nierfunctie te berekenen kun je vinden op Tot een waarde van 60 ml/min/1,73m2 is de mdrd vaak het meest geschikt. Voor waarden tussen de 60 en de 90 ml/min is de ckd-epi de beste formule. Voor kinderen is een aparte formule: de formule van Schwartz. Hiervoor moet de lengte van het kind bekend zijn. Omdat het laboratorium bijna nooit de lichaamslengte weet, zullen ze voor kinderen vaak de creatinineconcentratie aanleveren en moet de klaring door de apotheker of door de huisarts worden berekend. zwaar of juist heel mager of heel gespierd, realiseer je dan dat de standaard formules niet altijd een goede schatting geven. Want iemand die twee keer zo zwaar is, heeft echt niet twee maal zo veel spiermassa. Ook de andere geneesmiddelen die de patiënt gebruikt hebben een rol. Bepaalde geneesmiddelen, zoals nsaid s, kunnen de nierfunctie verder verslechteren. Bovendien wordt voor verschillende geneesmiddelen een andere grens gebruikt als afkappunt om de dosering aan te passen. Het kan zijn dat pas bij een nierfunctie van 30 ml/min de dosering moet worden aangepast, maar soms hoeft dat pas bij 80 ml/min (zie de tabel). Ook de frequentie van het gebruik van een geneesmiddel speelt een rol. De nierfunctie is dus belangrijk voor een goede medicatiebewaking. Sinds 2012 is in de geneesmiddelenwet opgenomen dat de apotheek inzage moet hebben in de waarde van de functie van de nieren als dat voor een veilig gebruik van een geneesmiddel van belang is. Een goede controle van de nierfunctie en aanpassing van de dosering van de gebruikte geneesmiddelen kan zo de medicatieveiligheid verbeteren. << Enkele veel gebruikte geneesmiddelen waarbij de nierfunctie van belang is: Actie ondernemen bij: nitrofurantoïne 30 ml/min/1,73m 2 allopurinol 50 ml/min/1,73m 2 metformine 50 ml/min/1,73m 2 metoclopramide 50 ml/min/1,73m 2 cetirizine 50 ml/min/1,73m 2 gabapentine 80 ml/min/1,73m 2 thiazide diuretica 30 ml/min/1,73m 2 colchicine 30 ml/min/1,73m 2

5 08 optima farma nr 04 - De apothekersassistent De beste apotheek van Nederland "Ontzettend trots" is Carolien Kamphorst (48). "Haar" apotheek, de Berk in Ermelo, is verkozen tot de beste apotheek van Nederland. Wat haar team deed om te winnen? "Wat we altijd doen: de whamvraag stellen!" staat in Ermelo door: Susanne de Joode 'Ik krijg soms echt tranen in mijn ogen als ik zie hoe we mensen kunnen steunen in hun ellende' Een toespraak van de wethouder, bioscoopbonnen, bloemen en taart van het onderzoeksbureau amp. Nóg meer bloemen van trotse klanten. Op donderdag 25 februari was het feest voor de medewerkers van apotheek De Berk in Ermelo. Zij zijn verkozen tot Beste Apotheek van Nederland. De eigenares, apotheker Marga van Weelden-Hulshof, bezit nog twee apotheken in het dorp. Die eindigden op de vijfde en elfde plaats. Wat is het geheim van Ermelo? Wat maakt dat zij bij de zes bezoeken van de mysteryguests zo goed uit de bus kwamen? Als iemand het weet, is het apothekersassistent en locatieleidster Carolien Kamphorst. Zij mocht de beker in ontvangst nemen omdat zij in haar team, en ook bij het opleiden van nieuwe medewerkers, veel nadruk legt op de kwaliteit van de gesprekken aan de balie. Ik heb sommige mysteryguests wel herkend, lacht ze, dat waren vast de mensen met echt complexe vragen. Maar mysteryguest of niet, ze kregen evengoed de gangbare behandeling. En dat betekent bij De Berk de wham-vraag. Of we nu een heel oude klant hebben of een jonge, iemand uit het blindeninstituut in ons dorp of iemand met een verstandelijke beperking, bij iedereen pluizen we precies uit wat er aan de hand is. Via de w van voor wie, de h van hoelang heeft u hier al last van, de a van actie en de m van medicijnen dringen we door tot de kern. Zo doen we het hier al jaren. Maar dat is toch heel gewoon? Daar denken de mysteryguests kennelijk anders over. Ze kwamen aan de balie voor allerlei klachten, zoals vaginale schimmelinfectie en koortslip. Ogenschijnlijk simpel, maar er zat steeds een addertje onder het gras. En dat wisten de apothekersassistenten in alle drie de Ermelose apotheken meestal te vinden. Carolien kent ze allemaal goed, omdat de 42 medewerkers rouleren. Bijscholing is bij ons verplicht en we houden elkaar ook scherp met de baliegesprekken die we onderling oefenen, zegt ze. Ze mogen dan wel scherp zijn, in Ermelo, zachtaardig zijn ze ook. Mijn persoonlijke motto is; wie goed doet, goed ontmoet, en dat gevoel hebben we allemaal. Ons papaproject is wat dat betreft zo waardevol: Persoonlijke Aandacht voor Patiënten en mantelzorgers die in een complexe situatie zitten. Ze kunnen ons altijd bellen, zodat we voor hen bijvoorbeeld een verbandaanvraag kunnen indienen. Ik krijg soms echt tranen in mijn ogen als ik zie hoe we hierdoor mensen kunnen steunen in hun ellende. De voldoening die dat geeft, daar kan geen prijs tegenop! <<

6 10 optima farma nr 04 - wondzorg Er zijn zoveel wondmaterialen in de handel dat dit voor het apotheekteam behoorlijk verwarrend kan zijn. Daarom is Hoe snel een wond geneest hangt af van het belangrijk om in twijfelgevallen te overleggen met een diverse zaken, bijvoorbeeld van de leeftijd. Bij een oudere sluiten wonden minder snel. wondzorgverpleegkundige. Welke wonden zijn er zoal en Ook bij iemand met diabetes en mensen die roken genezen wonden trager. Verder hoe moeten ze worden behandeld? kunnen geneesmiddelen invloed hebben. Geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken zorgen dat de ontsteking die een rol speelt bij de genezing minder goed door: Marc de Leeuw op gang komt. Pijnstillers (nsaid s) remmen de vorming van collageen, een belangrijke Rode, gele en zwarte wonden In de laatste fase, de remodellerings- zit dood weefsel. Dat kan bruin, grijs stof bij de wondgenezing. Antistollingsmiddelen remmen de bloedstolling, waardoor de wond minder snel herstelt. Tenslotte fase, wordt de huid opnieuw gevormd. of geel zijn. Er zitten bijvoorbeeld dode maakt het ook uit of iemand ondervoed is. Het oppervlak van de wond wordt klei- huidcellen in. Het is niet altijd nodig om Bij ondervoeding zal een wond minder snel Weet met wie je praat. En wees niet huid en het slijmvlies verbroken. Niet waardoor een wond ontstaat. ner en het litteken sterker. Belangrijk is deze korst weg te halen. Maar als de genezen. bang om iets te vragen. Dat ad viseert wondzorgverpleegkundige alle wonden zijn open, er zijn ook gesloten wonden. Dan zijn niet alle lagen Genezing dat al deze fasen goed verlopen. Want als een van deze fasen niet goed ver- wond warm en rood is en pijn doet, zit er waarschijnlijk een ontsteking onder Veel keus Femmy Kolkman aan apothekers en van de huid of het slijmvlies stuk. Er zijn De genezing van een wond verloopt in loopt, bijvoorbeeld als er een infectie de korst. Dan is het nodig om de korst In wondverzorgingsmaterialen is enorm apothekersassistenten. Omdat er heel twee soorten wonden, acuut en com- drie fasen. De eerste fase, de reactie- in de wond komt, kan genezing langer er af te halen en de infectie te behan- veel keus. Het is daarom verstan- veel verschillende wondverzorgings- plex. Een wond is acuut als die bin- fase, duurt een paar dagen. De wond dan drie weken duren. Een wond die delen. dig dat apotheken met wondzorg- middelen zoals verbandmaterialen zijn, is het voor apotheken haast niet te nen drie weken geneest. Voorbeelden zijn snijwonden, steekwonden, schaaf- bloedt dan en is ontstoken door de aanwezigheid van dode cellen en mi- eerst acuut was, kan zo toch complex worden. Dood weefsel verwijderen verpleegkundigen in hun omgeving afspreken welke wondmaterialen ze doen om hierover alle kennis in huis te hebben. Vandaar het advies van Kolk- wonden, bijtwonden, kneuzingen, insectenbeten, brandwonden, blaren cro-organismen (debris) in het wondbed. De volgende fase, de regenera- Drie soorten wonden Bevorderen van de genezing, dat is het uitgangpunt bij wondzorg. Bij een standaard op voorraad hebben, zegt Kolkman. Ook is belangrijk dat apothe- man. Zij komt uit Santpoort-Zuid en en operatiewonden, zegt Kolkman. tiefase, duurt ongeveer twee tot vier Er zijn drie soorten complexe wonden: zwarte wond wordt, als dat nodig is, ken het juiste materiaal meegeven aan geeft als zzp-er geregeld cursussen aan Duurt genezing langer dan drie weken, weken. In die fase wordt de lederhuid rode, gele en zwarte. Elke wondsoort de korst verwijderd. Bij een gele wond de patiënt of wondzorgverpleegkun- apothekersassistenten over de behan- dan is de wond complex. Bijvoorbeeld gerepareerd. Er ontstaat dan nieuw wordt op zijn eigen manier behandeld. wordt de drab weggehaald. Zo blijft er dige. Van Suprasorb bijvoorbeeld zijn deling van wonden. Kolkman legt uit een open been, ook wel ulcus cruris ge- weefsel, het zogenoemde granulatie- Van deze wonden komen mengvor- nog een rode wond over. Pas dan kan wat er aan de hand is bij een wond en welke behandelingen er zijn. Acuut of complex noemd, een huidwond als gevolg van bestraling of een wond die ontstaat als bijwerking van een chemokuur. Ook kan het gebeuren dat een tumor of een weefsel. Als over dit weefsel een dunne huidlaag komt, is de wond gesloten. Deze laag wordt daarna nog wat dikker. Nog steeds is dan te zien dat het men voor. In rode wonden is er een korrelige, vochtig glanzende, helderrode weefsellaag. Bescherming van de wondbodem is nodig. Belangrijk is dat de wond gaan genezen, zegt Kolkman. Niet iedereen kan zomaar dat dode weefsel verwijderen. Alleen een chirurg, huisarts of een wondzorgver- Schriftelijke nascholing over wondbehandeling AccreDidact bracht in overleg met Op- Bij een wond zijn de weefsels van de uitzaaiing door de huid heen groeit, weefsel hieronder rood, dik en stug is. de wond niet uitdroogt. Acute won- pleegkundige mag dat doen. Er zijn tima Farma een schriftelijke nascholing den zijn rood. Gele wonden bevatten verschillende manieren om het dode uit over wondbehandeling. Het boekje is meestal een gelige drab. Deze wonden weefsel te verwijderen: geschreven door arts Gert van Lieshout. kunnen geïnfecteerd zijn, maar dat is niet altijd zo. Als er een infectie is kunnen antibiotica nodig zijn. Vaak komt er veel vocht uit deze wonden. Dit vocht snijden afsluiting van de wond met een hydrocolloïdverband, dat bevordert de afbraak van het dode Hierin is aandacht voor wondgenezing, wondverzorging en wondverbanden. Ook komen chronische en bijzondere wonden aan bod. Aanvullende op- moet worden opgevangen met absor- weefsel drachten en bijlagen zijn te vinden onder berend verband. Ook moet de drab worden verwijderd. Op zwarte wonden met honinggel een behandeling met maden Mijn dossier op Sana en Kabiz geacrediteerd.

7 12 optima farma nr 04 - wondzorg meerdere producten, zoals Suprasorb P Polyurethaanschuim en Suprasorb F polyurethaanfolie. Die zijn totaal verschillend. Kolkman heeft nog een tip. Zorg dat wondzorgmiddelen op tijd geleverd worden, graag binnen 24 uur. We krijgen wel eens te horen: ze zijn er pas over vijf dagen. Dat duurt te lang. Verder kan het apotheek opletten of de patiënt de juiste hoeveelheid wondmateriaal meekrijgt. Zo kun je verspilling voorkomen. << Tips Reiniging van gesloten wonden is niet nodig Reiniging van acute open wonden is alleen nodig als ze vuil zijn. Gebruik lauwwarm water en een zachte waterstraal. Gebruik geen ontsmettingsmiddelen bij wonden die niet zijn geïnfecteerd. Ook biotex en soda worden afgeraden. Deze middelen kunnen de wondrand verweken en zo nieuwe infecties veroorzaken. Douchen is toegestaan. In de eerste lijn mag dit 12 uur na sluiting van de wond, in de tweede lijn mag dit na 24 uur. Handvatten voor de behandeling van rode, gele en zwarte wonden kleur soort wond behandeling verbanden rood bijna droog verbinden tweemaal per week dun siliconen schuimverband doel: beschermen bijna droog + verdenking infectie vochtig/nat geel (droog) doel: verwijderen fibrinebeslag geel (nat) doel: reinigen zwart (droog) doel: beschermen complexe zwarte wond doel: verwijderen vochtig/nat + verdenking infectie bijna droog los debris (bijvoorbeeld afgestorven of geïnfecteerd weefsel) vochtig/nat vochtig/nat + verdenking infectie bestrijden infectie zo nodig met antibiotica, verbinden eenmaal daags, twee weken absorberen overtollig wondvocht, verbinden minimaal viermaal per week absorberen overtollig wondvocht en bestrijden infectie, zo nodig met antibiotica. Verbinden minimaal viermaal per week spoelen met kraanwater (geen badjes) wondranden beschermen verbinden wond tien minuten inweken met spoelvloeistof wondranden beschermen verbinden diepe wond: eenmaal daags verbinden oppervlakkige wond: eenmaal daags spoelen met kraanwater (geen badjes) wondranden beschermen verbinden minimaal driemaal per week spoelen met kraanwater (geen badjes) wondranden beschermen verbinden eenmaal daags, maximaal twee weken droog en stevig observatie tweemaal per week eilandpleister tijdelijk tot consult thuiszorg of ziekenhuis spoelen met kraanwater (geen badjes) wondranden beschermen verbinden wond eenmaal daags betadine- of honinggaas, afgedekt met non-wovengaas en fixatiemateriaal hydrofiber (dat wondrand overlapt) + siliconen schuimverband hydrofiber met zilver (moet wondrand overlappen) + siliconen schuimverband wondrandbeschermer hydrogel met polyhexamide + niet-verklevend compres spoelvloeistof met polyhexamide wondrandbeschermer gaaskompres met PHMB + absorberend verband + folie reinigingsverband met PHMB + schuim verband met plakrand wondrandbeschermer alginaat in de wond + schuimverband met plakrand of absorberend verband + folie wondrandbeschermer alginaat met zilver in de wond + schuimverband met plakrand of absorberend verband + folie wondrandbeschermer alginaat met zilver in de wond + schuimverband met plakrand of absorberend verband + folie Optima Farma dé vereniging voor jou! Samen werken aan de toekomst van ons vak? Word nu lid van de vereniging Optima Farma voor 49,50 per jaar Het Optima Farma lidmaatschap geeft jou: Korting op het jaarlijks Optima Farma Congres Accredidact E-learning cursus ter waarde van 36,50 Korting op de KNMP-KennisTesten Maandelijks een digitale nieuwsbrief Diverse leuke aanbiedingen en actuele informatie over je vak en de farmacie Het werken in een openbare apotheek is een geweldige uitdaging. Samenwerking, onderlinge communicatie, kennisoverdracht en het geven van informatie aan de cliënten zijn allemaal bezigheden die vragen om bijzondere verantwoordelijkheden en bijzondere vaardigheden. De apothekersassistent is een belangrijke zorgprofessional. Hij zorgt dat cliënten en patiënten op de juiste wijze worden voorgelicht en geadviseerd in het gebruik van hun geneesmiddelen. Daarnaast dient hij ook professioneel te adviseren op het gebied van zelfzorg. Facetten als klantgerichtheid, kwaliteit aan de balie, samenwerking, logistiek en onderlinge communicatie zijn daarbij essentieel, net als tevreden cliënten en werkplezier. Bij een tweejarig lidmaatschap ontvang je als welkomstgeschenk het boek De apothekersassistent van Peter Felen met bijbehorende e-learning (t.w.v. 69,90). ISBN Peter Felen traint en begeleidt al 25 jaar op een enthousiaste wijze de assistenten van apothekers in heel Nederland, en geeft daarbij advies over klantgerichtheid, onderlinge communicatie en de kwaliteit aan de balie. Hij heeft zijn kennis en ervaringen vertaald en in dit boek gebundeld. Een aanrader voor iedere apotheek! Uitgeverij Adviesbureau Felen & Partners Kijk voor meer informatie en online aanmelden op Peter Felen De apothekersassistent De apothekers assistent Alles over het werken voor en achter de balie door Peter Felen Bron: Regionale richtlijn wondbehandeling 1ste weken in de huisartsenpraktijk Zuid-Holland Noord april 2011.

8 14 optima farma nr 04 - bereiden Tien jaar geleden was het al onderwerp van discussie. Moeten aankomende apothekersassistenten in de opleiding nog leren bereiden en zo ja, wat moeten zij nog kennen en kunnen? Waar voor de een het bereiden van geneesmiddelen de kroon op het vak van de apothekersassistent was, zag de ander het als verloren tijd die ten koste ging van de farmaceutische patiëntenzorg. door: Marnix Westein, knmp & Irene Wolff, sba Kiezen en delen de toekomst van bereiden in de opleiding De afgelopen jaren is die discussie in een stroomversnelling geraakt. Een groeiend aantal apotheken in zowel eerste als tweede lijn werkt regionaal samen op het gebied van bereiden of besteedt bereidingstaken uit aan landelijk opererende bereidingsapotheken. De meerderheid van de apothekersassistenten bereidt daardoor in de praktijk geen medicijnen meer. Twee jaar geleden ontstond de mogelijkheid om het bereiden in de opleiding een nieuwe plek te geven. De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap vroeg onderwijs en werkveldpartijen om voor alle mbo-opleidingen nieuwe kwalificatiedossiers te ontwerpen en daarin ook een nieuw onderdeel keuzedelen op te nemen. Vanaf augustus 2016 moet elke mbo-student tijdens zijn opleiding de mogelijkheid krijgen om uit minstens twee keuzedelen te kiezen. Deze keuzedelen kunnen verbredend, verdiepend, beroepsspecifiek of algemeen zijn en beslaan 15% van de drie jarige opleiding. Naar aanleiding hiervan hielden sba, knmp en kenniscentrum Calibris in 2013 een onderzoek waarin verspreid over Neder- Vanaf augustus 2016 ziet de apothekersassistentenopleiding er als volgt uit: 15% Algemene vaardigheden: taal, rekenen, Engels en burgerschap land werd gevraagd naar de behoefte 70% Beroepsgericht onderwijs op de vier kerntaken: aan beroepsgerichte keuzedelen. Uit Verzorgt medicatiebegeleiding dit onderzoek bleek dat er behoefte Verleent niet-receptgestuurde zorg aan de cliënt was aan een keuzedeel Bereiden en Biedt productzorg aseptisch handelen en een keuzedeel Werkt aan kwaliteit en deskundigheid Farmaceutische Patiëntenzorg. In de 15% Keuzedelen: daarop volgende periode is het keuzedeel bereiden en aseptisch handelen Bereiden en aseptisch handelen óf Farmaceutische Patiëntenzorg (10%) Intramurale en transmurale farmacie óf Eerstelijns farmacie verder uitgewerkt. Uiteindelijk zijn nog en ketenzorg (5%) twee kleinere keuzedelen bijgekomen: Intramurale en transmurale farmacie en Eerstelijns farmacie en ketenzorg. Scheiding Productzorg én Bereiden en aseptisch handelen Bereiden zit vanaf augustus 2016 op een andere manier in de opleiding. In het basisdeel van de opleiding krijgen alle leerlingen brede kennis aangeleerd over grondstoffen en emballage, bereidingsmethoden en aseptische handelingen, lna-procedures, scheikundige basisverschijningsvormen van grondstoffen in farmaceutische preparaten en farmaceutisch rekenen. Met deze kennis kan de apothekersassistent uitleg geven over voorgeschreven geneesmiddelen ook wanneer deze op maat gemaakt zijn. Daarbij maken de studenten ook kennis met bereidingsen toedieningsvormen en leren ze nietsteriele geneesmiddelen, zoals dranken, voor toediening gereed te maken. Deze kennis en vaardigheden behoren allemaal tot het vak Productzorg. Leerlingen die zich verder willen verdiepen en ontwikkelen in bereiden kunnen vervolgens kiezen voor het keuzedeel bereiden en aseptisch handelen. Zij krijgen meer specifieke kennis over bereiden aangeleerd, maar ontwikkelen vooral hun vaardigheden op het gebied van bereiden van geneesmiddelen uit grondstoffen en het voor toediening gereed maken van steriele producten. Intentieverklaring Op 3 maart 2014 ondertekenden de sba, knmp, nvza en de Vereniging Doorleverende Bereidingsapotheken (vdb) een intentieverklaring met tien roc s. Deze intentieverklaring moet Intentieverklaring regionaal aanbod keuzedeel bereiden en aseptisch handelen Partijen, KNMP, SBA, NVZA, Vereniging Doorleverende Bereidingsapotheken, Koning Willem I College, ROC Friese Poort, Noorderpoort College, Kellebeek College, ROC van Twente, ROC Nijmegen, ROC ID College, MBO Amersfoort, Summa College, ROC Midden Nederland Verklaren Intentie dat zij zich zullen inspannen om landelijk en regionaal het keuzedeel bereiden en aseptisch handelen op dusdanige wijze invulling te geven dat in september 2016: landelijk en regionaal voldoende opleidingsplaatsen beschikbaar zijn voor het keuzedeel. er voldoende stageplaatsen in (groot)bereidende (ziekenhuis-)apotheken beschikbaar zijn voor het keuzedeel. er gestimuleerd wordt dat voldoende studenten het keuzedeel zullen volgen. studenten een landelijk geldend branchecertificaat ontvangen bij het behalen van het keuzedeel. Inspanning dat zij landelijk de (groot)bereidende (ziekenhuis-)apotheken in kaart brengen in relatie tot de betreffende ROC s in de regio s (BOL/BBL). dat KNMP, NVZA, SBA en Vereniging Doorleverende Bereidingsapotheken hun leden zullen stimuleren om stageplaatsen aan te bieden en bij te dragen aan het onderwijs van studenten. dat KNMP, NVZA, SBA en Vereniging Doorleverende Bereidingsapotheken hun leden zullen ondersteunen in het organiseren van regionale samenwerking met ROC s om te komen tot een regionaal passend aanbod. dat ROC s die de opleiding tot apothekersassistent aanbieden, onderling en met het werkveld afspraken maken over een regionaal passend aanbod. Evaluatie dat partijen eind 2014 gezamenlijk de resultaten van bovengenoemde inspanning evalueren in relatie tot de uitgesproken intentie en vervolgens gepaste vervolgstappen bepalen. Achtergrond Bereiden van geneesmiddelen is een uniek onderdeel van de beroepsuitoefening van apothekersassistenten en wordt in lijn met artikel 34 van de wet BIG, tot de deskundigheid van de apothekersassistent gerekend. Het is in belang van zowel onderwijs- als werkveld dat er in de toekomst voldoende apothekersassistenten op de arbeidsmarkt beschikbaar komen die bekwaam zijn op het gebied van bereiden. Ontwikkelingen in de farmaceutische zorg maken dat elke apothekersassistent kennis moet hebben van bereiden op het niveau van productzorg, maar niet elke apothekersassistent hoeft de specifieke vaardigheden te hebben om geneesmiddelen te bereiden uit grondstoffen en aseptische handelingen uit te voeren. In aansluiting op deze ontwikkeling is vanaf september 2016 bereiden in de mbo-opleiding tot apothekersassistent ondergebracht in de kerntaak productzorg en het keuzedeel bereiden en aseptisch handelen. Partijen, borgen dat er verspreid over het land voldoende roc s zijn die het keuzedeel bereiden en aseptisch handelen zullen aanbieden in Er zijn op dit moment 26 roc s die de opleiding tot apothekersassistent aanbieden. Voor de huidige en toekomstige arbeidsmarkt is het niet noodzakelijk dat elk roc in Nederland het keuzedeel bereiden en aseptisch handelen aanbiedt. Opleidingsplaatsen Er moeten wel voldoende opleidingsplaatsen zijn om te zorgen dat er op de arbeidsmarkt voldoende apothekersassistenten beschikbaar komen die bekwaam zijn in het bereiden van geneesmiddelen. Tegelijkertijd moeten bereidende apotheken voldoende stageplaatsen aanbieden. Met de ondertekening van de intentieverklaring wordt het startsein gegeven voor duurzame, regionale samenwerking tussen roc s en apotheken waarin ze gezamenlijk hun verantwoordelijkheid nemen om te zorgen dat ook in de toekomst de unieke vaardigheid van apothekersassistenten om te kunnen bereiden is gewaarborgd. <<

9 16 optima farma nr 04 - interview Het duurt te lang voordat geneesmiddelen op de markt komen, zegt Ronald Brus, arts en ex-ceo van biotechbedrijf Crucell. Hij is een van de oprichters van MyTomorrows. Dit initiatief, dat patiënten jaren eerder aan geneesmiddelen wil helpen, begint nu wereldwijd te lopen. Medicijnen zijn niet duur, het systeem is duur. door: Frits Baltesen Geneesmiddelen jaren eerder beschikbaar door MyTomorrows Als het aan Ronald Brus ligt, zou de zorgsector op de schop gaan. Het systeem dateert uit de jaren zestig, zegt hij. Het maakt niet uit wat een arts doet: je krijgt betaald per verrichting. Of die nou goed of slecht is. Dat is raar: voetballers krijgen toch ook niet allemaal hetzelfde?, zegt een van de oprichters van MyTomorrows. Hij is nu de voorzitter van de Raad van commissarissen van deze organisatie. Wat volgens hem ook de kwaliteit van de zorg niet ten goede komt, is de risicomijdendheid van artsen, overheid (ema, fda) en farmaceutische industrie. Brus: Men is bang voor verwijtbare ongelukken, maar niet voor verwijtbare vertraging. We vinden het allemaal erg als een patiënt overlijdt door iets verwijtbaars, bijvoorbeeld een bijwerking. Dat ondertussen duizenden patiënten overlijden omdat het geneesmiddel nog niet op de markt mag komen, vinden we niet erg. Vandaar MyTomorrows? Het is te bizar voor woorden dat het vijftien jaar duurt voordat een geneesmiddel op de markt mag komen. Met een octrooi heeft een bedrijf dan vijf jaar de tijd om zijn investering terug te verdienen. Vind je het gek dat medicijnen dan zo duur zijn? Gemiddeld kost de ontwikkeling van een middel een miljard euro, maar dat is voor negentig procent te wijten aan het trialtraject. Niet medicijnen zijn duur, maar het systeem. De controle op de risico s is doorgeslagen. Maar iets waarvan we honderd procent zeker weten dat het schadelijk is, tabak, dat mag wel! Wetenschappelijke studies worden gedaan in een patiëntenpopulatie die heel strikt is om de effectiviteit te bewijzen, maar daarna wordt aan de autoriteiten een hele brede toestemming gevraagd, om de markt zo groot mogelijk te maken: De controle op de risico s van medicijnen is doorgeslagen Oprichter Ronald Brus van MyTomorrows: 'Dat door het langdurige traject duizenden patiënten overlijden omdat het geneesmiddel nog niet op de markt mag komen, vinden we als samenleving niet erg.' waanzinnig! Patiënten in studies zijn zo niet representatief. Hoeveel patiënten heeft MyTomorrows tot nu toe geholpen? In Nederland en België tientallen. We zijn vijf à zes maanden geleden begonnen met het geven van medicatie. Er is veel vraag, met name naar immunotherapeutica (biologicals, red.), dat vorig jaar door Science de doorbraak van het jaar werd genoemd. Maar we leveren ook middelen aan patiënten in het buitenland. We zijn onlangs begonnen in Frankrijk, Canada, Zuid-Amerika en Turkije. Momenteel treffen we voorbereidingen in Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en Duitsland. Wat is uw ambitie de komende jaren? We willen over vijf jaar duizenden patiënten in Nederland per jaar aan medicatie helpen en tienduizenden mensen wereldwijd. Door ons komen middelen zeven, acht jaar eerder beschikbaar. In februari zijn we begonnen om de eerste immunotherapeutica beschikbaar te stellen. Het zijn twee à drie middelen voor vier à vijf soorten kanker, zoals nieren dikkedarmkanker. Daarmee willen we Oprichter Ronald Brus: Dit jaar kunnen we veel patiënten helpen duizenden patiënten helpen. De komende tijd richten we ons op de oncologie en neurologische aandoeningen, zoals alzheimer, de ziekte van Parkinson, ms en als. We streven ernaar later dit jaar nog tien andere medicijnen aan te bieden. We hebben al een middel tegen ernstige depressie, dat in het buitenland reeds verkrijgbaar is. Onze ambitie is om mensen te helpen. Als MyTomorrows eerder had bestaan, hadden vele patiënten eerder de hiv-behandeling gehad, zoals Queenzanger Freddy Mercury. << Ziekenhuisapothekers Of artsen meewerken aan My- Tomorrows hangt vaak af van de ziekenhuisapotheker, zegt Ronald Brus: Die beheert het geneesmiddelenbudget. Als een specialist een middel van ons wil voorschrijven, moet dat via de ziekenhuisapotheker. De meeste academische ziekenhuizen werken mee, zoals het AMC, Erasmus MC, maar ook enkele perifere ziekenhuizen.

10 18 optima farma nr 04 - interview Myrthe van 10 kreeg onlangs voor de tweede keer trommelvliesbuisjes in haar oren. Ook werd haar permanent ontstoken neusamandel verwijderd. Geoliede watten van de apotheek hielpen haar na de operatie de eerste schooldag door te komen. "Haar oren zijn altijd gevoelig geweest. Een orgaan dat veel extra aandacht vraagt." door: Edwin Bos Buisjes: dit was de laatste keer. Nu nóóit meer... Paspoort Naam: Myrthe van den Berg Leeftijd: 10 jaar Aandoening: otitis media met effusie (ome) Medicatie: geen Ze sprak al maanden nasaal en hoorde steeds minder. En de tv ging steeds een beetje harder. Afgelopen november ging het niet goed met de oren van de tienjarige Myrthe, vertelt haar moeder Marieke van den Berg. kno-arts dr. Eize Wielinga van de Kliniek Oud Zuid in Amsterdam zag direct wat er aan de hand was: veel vocht in de buis van Eustachius. Ook bleek haar neusamandel permanent ontstoken. In december heeft Wielinga trommelvliesbuisjes geplaatst en de neusamandel geknipt. Een operatie van zo n vijftien minuten, tijdens een dagopname. Voor deze ingreep krijgen kinderen een volledige narcose. Geen overbodig protocol, vindt Marieke van den Berg. Bij het ontwaken spuugde Myrthe bloed. Daar schrok ik als moeder natuurlijk erg van. Maar goed dat kinderen daar zelf niets van merken. Het is volgens de verpleging overigens een normale reactie na deze operatie. Bij het ontwaken uit de narcose had Myrthe veel pijn in haar oren. Dat schijnt vaak voor te komen. We hebben haar paracetamol gegeven, dat hielp afdoende. Beter advies Marieke van den Berg was naar de apotheek gegaan voor zetpillen paracetamol, zodat Myrthe niet zou hoeven slikken. Ook voor paracetamol bezoek ik bij voorkeur de apotheek. Daar krijg ik veel beter advies dan bijvoorbeeld bij de Etos. Van de apotheker kreeg ze geoliede watten mee voor Myrthe. Op de eerste schooldag, twee dagen na de operatie, heeft Myrthe die watten in haar oren gehad. Die geluiddempende werking vond ze wel prettig. Enkele dagen na de operatie was Myrthe vrij van klachten. Ze vond dat wij allemaal zo hard praatten en vroeg of we wilden fluisteren. In het voorlichtingsmateriaal van het ziekenhuis wordt zwemmen of douchen met buisjes afgeraden. Maar volgens Wielinga kan Myrthe dat gewoon doen. Erfelijk Met tien jaar is Myrthe relatief oud voor trommelvliesbuisjes. Volgens haar moeder heeft de vader van Myrthe in zijn jeugd ook meerdere keren buisjes gehad. Wij vermoeden dat Myrthe erfelijk is belast. Het zijn overigens niet haar eerste buisjes. Op haar vijfde had ze ook buisjes, na een periode van veel verkoudheid en oorpijn. In 2011 kreeg ze een loopoor en een jaar later een oorontsteking. Haar oren zijn altijd gevoelig geweest. Een orgaan dat veel extra aandacht vraagt. Over de behandeling door de kno-arts en in het Rijnland ziekenhuis locatie Alphen a/d Rijn is Marieke van den Berg heel tevreden. Voor de operatie ontving het gezin uitgebreide voorlichting van het ziekenhuis en kort voor de operatie kreeg Myrthe het narcosemasker te zien. Verder heeft ze het als heel prettig ervaren dat de verplegers zich direct tot de kinderen richten. Schaamte Myrthe heeft geen last van de buisjes, maar toch vindt ze het maar niks. Ze blijft trouwens volhouden nooit last te hebben gehad van haar oren. Zelfs de diagnose van de kno-arts heeft haar niet kunnen overtuigen. Ja, we hebben wel een bijdehante dochter Myrthe vindt dat haar ouders niemand mogen vertellen over de buisjes. Ze schaamt zich wel een beetje, maar dat is mijn interpretatie. Dat zal ze vast ontkennen. Na ongeveer negen maanden is Myrthe verlost van de buisjes. Ze groeien er vanzelf uit en het trommelvlies herstelt. Myrthe hoort beter en spreekt veel minder nasaal. We hopen echt dat dit de laatste keer is. Nóóit meer buisjes. << Ze vond dat wij allemaal zo hard praatten en vroeg of we wilden fluisteren

11 farma nr 04 - lareb intensive monitoring Farmaceutisch Consulent Petra van der Horst is werkzaam bij 20optima het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb en bespreekt in deze rubriek het Lareb Intensive Monitoring systeem. door: Petra van der Horst Actief deelnemen aan Lareb Intensive Monitoring in de apotheek Mevrouw A heeft in de apotheek een folder met aanmeldcode meegekregen met het verzoek om deel te nemen aan het Lareb Intensive Monitoring (lim)-onderzoek. Bij aanmelding ziet zij echter haar apotheek niet vermeld staan in het keuzemenu. Daarom kiest zij voor een andere apotheek in haar woonplaats die wel wordt vermeld. Wat blijkt: de apotheekmedewerker geeft netjes de informatiefolder mee, maar de apotheek is nog niet op de juiste manier aangemeld. Hierdoor loopt de apotheek niet alleen de slagroomtaart mis die maandelijks wordt verstuurd aan de apotheek met de meeste aanmeldingen, maar de apotheek heeft ook geen overzicht van het aantal deelnemers dat zich via hun apotheek heeft aangemeld. Lareb Intensive Monitoring (lim) is een vorm van geneesmiddelenbewaking waarbij patiënten hun ervaringen met het geneesmiddel via vragenlijsten doorgeven aan Lareb. Momenteel worden zestien geneesmiddelen gevolgd met lim. Dit zijn onder andere de nieuwe diabetesmiddelen en de nieuwe orale antistollingsmiddelen. Deze middelen worden gevolgd omdat zij een nieuw werkingsmechanisme hebben. De volledige lijst is te vinden op de website De rol van de apotheek Wanneer een patiënt voor de eerste keer in de apotheek komt met een recept voor een van de geneesmiddelen die worden gevolgd met lim, verschijnt er in het apotheek informatiesysteem naast het eerste-uitgiftesignaal automatisch een extra lim-signaal. Bij het afleveren van het geneesmiddel wordt de patiënt gevraagd of deze mee wil werken aan een landelijk onderzoek naar de ervaring met dit geneesmiddel. Hiervoor geef je de informatiefolder mee waarop een aanmeldcode staat vermeld en leg je uit dat de patiënt zich thuis kan aanmelden via internet. Vertel daarbij dat de aanmelding binnen twee weken na start met het nieuwe geneesmiddel moet zijn gedaan. Wie geen beschikking heeft over internet, kan helaas niet meedoen. Eventueel kun je met een baliechecklist als geheugensteuntje informatie geven over het onderzoek. Nadat de patiënt zich heeft aangemeld ontvangt deze op bepaalde tijden via een vragenlijst. Heeft een patiënt vragen over het onderzoek of problemen met aanmelden of invullen, dan kun je altijd doorverwijzen naar Lareb. Wij nemen zo spoedig mogelijk contact op met de patiënt om het probleem op te lossen. Neemt jouw apotheek deel aan lim? Alle deelnemende apotheken ontvangen, indien zij zich hiervoor hebben aangemeld, iedere zes tot acht weken een lim-nieuwsbrief met alle wetenswaardigheden over lopende en afgeronde onderzoeken. Meer informatie over het lim-onderzoek en welke folders en hulpmiddelen hiervoor beschikbaar zijn kun je vinden op de website. Alle informatiematerialen, waaronder de baliechecklist, zijn kosteloos te bestellen. Door actieve deelname aan lim draag jij bij aan de veiligheid van geneesmiddelen. << Wil jij informatiemateriaal bestellen of persoonlijk de nieuwsbrief ontvangen? Stuur een naar lim@lareb.nl of neem contact op via telefoonnummer

12 farma nr 04 - migraine Leg patiënten die starten met bijvoorbeeld een bètablokker om 22optima migraine te voorkomen duidelijk uit wat ze kunnen verwachten. worden om deze geneesmiddelen te gebruiken. De Leest ziet in de apotheek vaak dat patiënten snel stoppen met een bètablokker omdat migraineaanvallen meer optreden, wel dat het aantal aanvallen wordt gehalveerd. Het betekent een enorme verbetering van levenskwaliteit als je Hoofdpijn door het gebruik van te veel pijnstillers Migraineaanvallen kunnen nog steeds optreden, maar het ze denken dat deze niet werkt als ze toch een migraineaanval krijgen. Het is nog maar twee aanvallen per maand hebt in plaats van vier, zegt De Leest. Het gebruik van te veel pijnstillers kan leiden tot hoofdpijn (paraceta- aantal zal halveren. Hiervoor is wel nodig dat de huisarts op dan ook niet zo dat er helemaal geen Het is belangrijk om patiënten uit te mol en/of nsaid s 15 dagen per maand of triptanen 10 dagen het recept vermeldt waarvoor het wordt voorgeschreven. per maand). Dit wordt medicatieovergebruikshoofdpijn genoemd. De vernieuwde huisartsenrichtlijn waarschuwt hier veel voor. De door: Cindy Reinders Leest vertelt dat zij in de apotheek wel eens vragen van patiënten hierover krijgt. Als we vermoeden dat Migraine: stop niet te snel met de bètablokker de hoofdpijn komt door veelvuldig gebruik van pijnstillers, verwijzen we de patiënt altijd door naar de huisarts. leggen wat ze kunnen verwachten van Pijnstillers kunnen bij migraine het beste dicht zou zitten, vertelt Karen de Werkt dit onvoldoende, dan kan een deze behandeling. Hierdoor verbetert aan het begin van de hoofdpijnaanval Leest, apotheker bij apotheek de ander triptaan worden geprobeerd. de therapietrouw. Maar de huisarts worden ingenomen. Dit geldt zowel Roerdomp in Nieuwegein. De Leest vertelt: Als iemand bij elke moet dan wel op een recept voor voor paracetamol en nsaid s als voor migraineaanval na twee uur een bijvoorbeeld metoprolol vermelden triptanen, zo staat in de vernieuwde Triptanen tweede tablet nodig heeft omdat waarvoor het gebruikt wordt. huisartsenrichtlijn over hoofdpijn. Als paracetamol of nsaid s onvol- de hoofdpijn terugkomt, zou ik een Een pilletje tegen misselijkheid bij de pijnstiller is alleen nog nodig als de doende helpen bij migraine, kan de huisarts een triptaan voorschrijven. triptaan adviseren die langer werkt. Bijvoorbeeld naratriptan. Wist je dat Menstruele migraine Om menstruele migraine te voor- patiënt ook echt misselijk is of moet braken. Voorheen adviseerde ik de combinatie standaard omdat de maag Met sumatriptan is veel ervaring opgedaan, het is goedkoop en al jaren het meest verstrekte triptaan. Voorkomen Heeft iemand twee keer per maand of vaker migraine, dan komt medicatie in aanmerking om aanvallen te voorkomen. Meestal wordt gestart met een bètablokker zoals metoprolol. bij de interactie tussen sumatriptan en serotonineheropnameremmers (ssri s) geen actie meer nodig is? Er is onvoldoende bewijs dat de combinatie van deze middelen gevaarlijk zou zijn. het hartmedicijn verapamil ook wordt toegepast bij hoofdpijn? Maar dan alleen bij de vorm die clusterhoofdpijn wordt genoemd en in overleg met de neuroloog. komen, zijn er andere naast bètablokkers en nsaid s ook andere opties. Treedt migraine vooral op tijdens de stopweek van de pil, dan kan die doorgeslikt worden. Wat nieuw is, is dat de triptanen zolmitriptan en frovatriptan gebruikt kunnen worden Werkt deze onvoldoende of mag een patiënt deze niet nemen door andere medicatie of ziekten, dan kan de huisarts nu ook de antiepileptica topiramaat of valproïnezuur voorschrijven. Een derde mogelijkheid is om een tricyclisch antidepressivum zoals amitriptyline te proberen. Maar patiënten moeten wel gemotiveerd het hoofdpijndagboek vernieuwd is? Nu kan ook het effect van de gebruikte medicijnen worden ingevuld. Hierdoor krijgt de huisarts een beter beeld van de situatie. Het dagboek is te vinden op niet alle naproxentabletten even snel werken? Naproxennatrium werkt sneller dan tabletten met een beschermende laag tegen het maagzuur. Bij migraine gaat de voorkeur uit naar de snelwerkende tabletten. om menstruele migraine te voorkomen, zegt De Leest. Het gebruik van bijvoorbeeld frovatriptan luidt dan als volgt: start met 2,5 mg een tot twee keer per dag vanaf twee dagen voor de verwachte menstruele migraine, gedurende zes dagen. De Leest: Oestrogenen worden hiervoor niet meer geadviseerd. <<

13 Optima Farma Congres 2014 De apothekersassistent van de toekomst Op zaterdag 12 april vindt het Optima Farma Congres plaats dat dit jaar in het teken staat van de veranderingen in de farmacie. Schrijf je nog deze week online in via optimafarma.nl of schrijf je in bij onze balie in het Beatrixtheater, Jaarbeurs Utrecht. Nog één week te gaan! Heb jij je al aangemeld? Optima Farma zoekt Boegbeelden. Laat je fotograferen op het congres. Kijk voor het programma op optimafarma.nl en meld je direct aan!

14 26 26optima farma nr 03 - verenigingsnieuws Optima Farma zoekt boegbeelden! Kom naar het Optima Farma Congres op zaterdag 12 april Optima Farma is op zoek naar apothekersassistenten/ farmaceutisch consulenten die zich tijdens het Optima Farma Congres willen laten fotograferen. In de hal is een fotostudio ingericht. De foto s komen in een database en kunnen gebruikt worden in en op de cover van het vakblad, op voorlichtingsmateriaal en op de website van Optima Farma. Je krijgt uiteraard een mooi digitaal bestand voor privégebruik. Er is een visagist aanwezig om te zorgen dat je zo goed mogelijk op de foto staat. Heb je belangstelling, kom dan naar het congres! De fotograaf is tot uur aanwezig. Er is een beperkt aantal plaatsen, dus zorg dat je erbij bent. Ook wij zijn zorgprofessionals! Sinds 2005 is er marktwerking in de zorg. De overheid geeft aan dat de kosten in de gezondheidszorg omlaag moeten. Zorgverzekeraars hebben hierin een (te) grote rol. We komen door het uitleggen van regels en discussies aan de balie vaak niet meer toe aan ons eigenlijke werk. Dat baart me grote zorgen. En dat daardoor zelfs dingen goed fout kunnen gaan, is voor mij een nog grotere zorg. Het belang van onze beroepsvereniging is dan ook groot. Met elkaar staan we sterker en kunnen we meer bereiken. Zo hebben we vorig jaar een gesprek gehad met de heren Rinnooy Kan en Reibestein, de verkenners extramurale farmacie. En sinds begin dit jaar zijn we in gesprek met vws. Er is belangstelling om te horen wat er op de werkvloer gebeurt. Onze zorgen worden serieus genomen. Tijdens dit soort gesprekken kunnen wij laten zien dat wij goede farmaceutische zorg willen verlenen, maar dat dit wel mogelijk gemaakt moet worden. Heb jij praktijkvoorbeelden die je wilt delen? Mail het ons: meld-het@optimafarma.nl. Trudy van Geffen, vice-voorzitter Optima Farma Betaald lidmaatschap versus gratis vakblad Ook al ontvang jij iedere maand het vakblad Optima Farma, dan betekent dit niet automatisch dat je lid bent van de beroepsvereniging Optima Farma. Het magazine Optima Farma wordt je kosteloos toegestuurd, wij vragen hiervoor enkel een bijdrage voor de verzending. Het lidmaatschap van de beroepsvereniging bedraagt T 49,50 per jaar. Naast (inhoudelijke) belangenbehartiging van het beroep biedt het lidmaatschap allerlei voordelen. Jij ontvangt naast diverse kortingen ook nog eens het boek De apothekers-assistent en twee geaccrediteerde e-learningen. Vind jij het belangrijk dat Optima Farma namens jou en je collega s in gesprek gaat met andere beroepsverenigingen, andere partijen in de gezondheidszorg en met de overheid, word dan nu lid van de beroepsvereniging Optima Farma. Hoe meer collega s zich verenigen, hoe groter de achterban, hoe groter de stem die we krijgen en hoe meer invloed we uit kunnen oefenen. Aanmelden kan via onze website Doe het vandaag nog, zodat je direct kunt profiteren van de korting op het Optima Farma Congres op 12 april. april 2014 jaargang 28 Optima Farma Migraine: stop niet te snel met de bètablokker 04 Vakblad Voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers 12 april Optima Farma Congres Wondzorg: tips voor de behandeling alles wat je moet weten over de nierfunctie geneesmiddelen eerder beschikbaar door mytomorrows Oproep: Deel je praktijkervaringen! Optima Farma is in gesprek met diverse partijen in de gezondheidszorg en met het ministerie van vws. Het is van belang dat deze partijen weten wat er speelt op de werkvloer en waar zorgprofessionals in de apotheekpraktijk (dagelijks) tegenaan lopen. Wij willen daarom graag jullie praktijkvoorbeelden en ervaringen. Deze voorbeelden en ervaringen nemen wij mee in onze gesprekken. Het kunnen leuke maar ook minder leuke of zelfs schrijnende situaties zijn. Vind jij dat anderen deze ervaringen moeten weten en horen, zodat er wat mee gedaan kan worden? Mail ons jouw verhaal. Stuur je ervaring naar: meld-het@optimafarma.nl. Agenda 12 april Optima Farma Congres De apothekersassistent van de toekomst Online aanmelden kan tot donderdag 10 april uur! Daarna kun je je aanmelden voor aanvang van het congres, bij de Optima Farma inschrijfbalie, Beatrixtheater, Jaarbeurs Utrecht. Optima Farma Voor vragen en/of opmerkingen over je beroep of de vereniging: Optima Farma, Margo Briejer (ambtelijk secretaris) Postbus 13166, 2501 ED Den Haag T secretariaat@optimafarma.nl Colofon Het vakblad Optima Farma is een uitgave van de beroepsvereniging Optima Farma en knmp. Het maandblad bereikt apo thekers assistenten, farmaceutisch consu len ten en farmaceutisch managers, die werkzaam zijn bij de openbare, huisarts-, of ziekenhuis apotheek, poliklinische apotheek of farma ceutische groothandel. Een persoonlijk abonnement kunt u aanvragen via het formulier op de website van Optima Farma: Oplage exemplaren (verstuurd naar privé-adres) Adreswijzigingen & abonnementen Administratie KNMP Postbus GL Den Haag tel leden@knmp.nl Advertenties Monique Ruigrok Kevin Aniba tel m.ruigrok@knmp.nl k.aniba@knmp.nl Redactieadres Postbus GL Den Haag tel fax optimafarma@knmp.nl Hoofdredacteur Mariël Croon Aan dit nummer werkten mee: Frits Baltesen, Edwin Bos, Margo Briejer, Trudy van Geffen, Linda de Graaf, Petra van der Horst, Peter Huijs, Marc de Leeuw, Cindy Reinders, Marnix Westein, Irene Wolff Ontwerp Ton Sampiemon, TSdesign Almere Fotografie Hans Oostrum Fotografie Het volgende nummer verschijnt 9 mei ISSN

15

trommelvliesbuisjes Informatie voor ouders / verzorgers

trommelvliesbuisjes Informatie voor ouders / verzorgers trommelvliesbuisjes Informatie voor ouders / verzorgers Uw kind krijgt trommelvliesbuisjes In overleg met uw KNO-arts krijgt uw kind trommelvliesbuisjes. Uw kind wordt voor deze operatie één dagdeel opgenomen

Nadere informatie

Verminderde nierfunctie en medicijnen

Verminderde nierfunctie en medicijnen Verminderde nierfunctie en medicijnen VERMINDERDE NIERFUNCTIE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL VERMINDERDE

Nadere informatie

Trommelvliesbuisjes. Informatie voor ouders/verzorgers

Trommelvliesbuisjes. Informatie voor ouders/verzorgers Trommelvliesbuisjes Informatie voor ouders/verzorgers Uw kind krijgt trommelvliesbuisjes In overleg met uw -arts krijgt uw kind trommelvliesbuisjes. Uw kind wordt voor deze operatie één dagdeel opgenomen

Nadere informatie

Prednison of Prednisolon

Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Uw maag, darm- en leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met Prednison. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte van

Nadere informatie

Jouw rechten en plichten. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Jouw rechten en plichten. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Jouw rechten en plichten Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Recht op informatie over medicijnen 4 Spreekkamer 5 Ophalen van medicijnen 6 Verplicht

Nadere informatie

Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind

Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind KNO Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind KINDEREN Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind Binnenkort wordt uw kind een dag(deel) opgenomen in het St. Antonius Ziekenhuis voor het verwijderen

Nadere informatie

KNO. Trommelvliesbuisjes. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep

KNO. Trommelvliesbuisjes. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep KNO Trommelvliesbuisjes Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Het plaatsen van trommelvliesbuisjes is - vooral bij kinderen - één van de meest voorkomende

Nadere informatie

Uw kind krijgt trommelvliesbuisjes

Uw kind krijgt trommelvliesbuisjes Keel-, neus- en oorheelkunde Uw kind krijgt trommelvliesbuisjes Afspraak Dag en datum:... dag... Waar: afdeling Kinderdagbehandeling Gebouw D, verdieping 3, ontvangst 1. De operatie wordt gedaan door de

Nadere informatie

Poliklinische operatie dermatologie

Poliklinische operatie dermatologie Poliklinische operatie dermatologie 2 Voorbereiding en nazorg bij poliklinische operaties onder plaatselijke verdoving door de afdeling dermatologie. In overleg met uw behandelend arts is er een afspraak

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden)

Prednison (corticosteroïden) Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

Diabetes. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Diabetes. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Diabetes Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Diabetes 3 Vormen van diabetes 4 Type1 4 Type2 4 Klachten en symptomen 5 Type1 5 Type2 5 Oorzaken 6 Behandeling

Nadere informatie

INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND

INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een ziekteremmend medicijn voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn

Nadere informatie

Diabetes. Inhoud. In Nederland hebben ongeveer 750.000 mensen diabetes. Van die 750.000 weten 200.000 personen niet dat ze de ziekte hebben.

Diabetes. Inhoud. In Nederland hebben ongeveer 750.000 mensen diabetes. Van die 750.000 weten 200.000 personen niet dat ze de ziekte hebben. Zorg bij diabetes Inhoud Vormen van diabetes 4 Klachten en symptomen 5 Oorzaken 6 Behandeling 7 Leven met diabetes 8 Meer informatie 9 Wat kan Kring-apotheek voor jou betekenen? 10 Diabetes Diabetes is

Nadere informatie

Inleiding. Afspraken maakt u via het Afspraakbureau tel 070-312 7300.

Inleiding. Afspraken maakt u via het Afspraakbureau tel 070-312 7300. Indien u nog vragen heeft, kunt u altijd telefonisch contact opnemen met het ziekenhuis. Tot 17.00 uur kan dit met de afdeling Dagbehandeling, tel. (070) 312 7212. Na 17.00 uur of bij geen gehoor neemt

Nadere informatie

Trommelvliesbuisjes plaatsen onder plaatselijke verdoving op de polikliniek KNO

Trommelvliesbuisjes plaatsen onder plaatselijke verdoving op de polikliniek KNO Trommelvliesbuisjes plaatsen onder plaatselijke verdoving op de polikliniek KNO Albert Schweitzer ziekenhuis december 2013 pavo 1108 Inleiding Omdat u regelmatig last heeft van oorklachten, zoals oorpijn,

Nadere informatie

PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN

PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN 1137 Inleiding Uw reumatoloog heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het

Nadere informatie

Buisjes in de oren. 1. Waarom een operatie? 2. Hoe verloopt de opname

Buisjes in de oren. 1. Waarom een operatie? 2. Hoe verloopt de opname Buisjes in de oren Binnenkort komt uw kind naar het ziekenhuis voor een ooroperatie, namelijk het plaatsen van trommelvliesbuisjes. In deze folder leest u meer over de operatie en de nazorg. Eerst leggen

Nadere informatie

KOORTSSTUIP BIJ KINDEREN A1005

KOORTSSTUIP BIJ KINDEREN A1005 KOORTSSTUIP BIJ KINDEREN A1005 Inleiding Voor de meeste mensen is het zien van een koortsaanval een zeer angstaanjagende ervaring. Met deze folder hopen wij op een paar van deze vragen antwoord te geven.

Nadere informatie

Het knippen van de neusamandel bij kinderen. Inclusief leefregels na ontslag

Het knippen van de neusamandel bij kinderen. Inclusief leefregels na ontslag Het knippen van de neusamandel bij kinderen Inclusief leefregels na ontslag 2 De neusamandel speelt een rol bij het onschadelijk maken van binnendringende ziekteverwekkers. Wanneer de amandel de hoeveelheid

Nadere informatie

Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden)

Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Maag-, Darm- en Leverziekten IJsselland Ziekenhuis Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

REUMATOLOGIE. Prednison. (corticosteroïden) BEHANDELING

REUMATOLOGIE. Prednison. (corticosteroïden) BEHANDELING REUMATOLOGIE Prednison (corticosteroïden) BEHANDELING Prednison (corticosteroïden) Uw reumatoloog heeft u prednison voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed

Nadere informatie

Poliklinische operatie dermatologie

Poliklinische operatie dermatologie Poliklinische operatie dermatologie 2 Voorbereiding en nazorg bij poliklinische operaties onder plaatselijke verdoving door de afdeling dermatologie. In overleg met uw behandelend arts is er een afspraak

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

Trommelvliesbuisjes Inleiding Waarom krijgt uw kind buisjes?

Trommelvliesbuisjes Inleiding Waarom krijgt uw kind buisjes? Trommelvliesbuisjes Inleiding Binnenkort komt uw kind naar het ziekenhuis voor het plaatsen van trommelvliesbuisjes. Met deze folder willen wij u informeren over deze ingreep. Waarom krijgt uw kind buisjes?

Nadere informatie

Buisjes in de oren (bij kinderen)soms kan uw kind

Buisjes in de oren (bij kinderen)soms kan uw kind Buisjes in de oren (bij kinderen)soms kan uw kind Binnenkort komt uw kind naar het ziekenhuis voor een ooroperatie, namelijk het plaatsen van trommelvliesbuisjes. In deze folder leest u meer over de operatie

Nadere informatie

Keel- Neus- Oorheelkunde Trommelvliesbuisjes plaatsen

Keel- Neus- Oorheelkunde Trommelvliesbuisjes plaatsen Keel- Neus- Oorheelkunde Trommelvliesbuisjes plaatsen Inleiding Uw kind krijgt binnenkort trommelvliesbuisjes. Dit is een kleine ingreep waarvoor uw kind even naar het ziekenhuis moet. Uw kind krijgt een

Nadere informatie

Pijnbestrijding bij kanker

Pijnbestrijding bij kanker INTERNE GENEESKUNDE Pijnbestrijding bij kanker met paracetamol en/of NSAID s BEHANDELING Pijnbestrijding bij kanker U wordt in het St. Antonius Ziekenhuis behandeld voor kanker. Ten gevolge van de kanker

Nadere informatie

Doorprikken trommelvlies of trommelvliesbuisjes plaatsen

Doorprikken trommelvlies of trommelvliesbuisjes plaatsen KNO Doorprikken trommelvlies of trommelvliesbuisjes plaatsen KINDEREN Doorprikken trommelvlies of trommelvliesbuisjes plaatsen Binnenkort wordt uw kind een dag(deel) opgenomen in het St. Antonius Ziekenhuis

Nadere informatie

Jodiumhoudende contrastmiddelen in bloedvat

Jodiumhoudende contrastmiddelen in bloedvat RADIOLOGIE Jodiumhoudende contrastmiddelen in bloedvat U krijgt binnenkort een onderzoek bij de afdeling radiologie waar een jodiumhoudende contrastmiddel wordt gebruikt. Dit contrastmiddel wordt in een

Nadere informatie

Het is van groot belang dat u beide brochures goed doorleest en de aanwijzingen opvolgt.

Het is van groot belang dat u beide brochures goed doorleest en de aanwijzingen opvolgt. Trommelvliesbuisjes Inleiding De keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) heeft voorgesteld om bij uw kind trommelvliesbuisjes te plaatsen. In deze brochure wordt specifieke informatie gegeven over de gang van

Nadere informatie

TROMMELVLIESBUISJES 133-100913

TROMMELVLIESBUISJES 133-100913 Kwaliteitskeurmerk voor kindgerichte zorg in kliniek en dagbehandeling, in mei 2013 door het Ruwaard van Putten Ziekenhuis ontvangen. TROMMELVLIESBUISJES In deze folder geeft het Ruwaard van Putten Ziekenhuis

Nadere informatie

Het plaatsen van trommelvliesbuisjes bij kinderen. Inclusief leefregels na ontslag

Het plaatsen van trommelvliesbuisjes bij kinderen. Inclusief leefregels na ontslag Het plaatsen van trommelvliesbuisjes bij kinderen Inclusief leefregels na ontslag Het oor bestaat uitwendig uit een oorschelp en het begin van de gehoorgang. Aan het eind van deze gehoorgang zit het trommelvlies.

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en auto-immuun hepatitis Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Azathioprine (Imuran). In deze folder krijgt u informatie

Nadere informatie

patiënteninformatie trommelvliesbuisjes bij kinderen

patiënteninformatie trommelvliesbuisjes bij kinderen patiënteninformatie trommelvliesbuisjes bij kinderen In overleg met de KNO-arts heeft u besloten om bij uw kind trommelvliesbuisjes te laten plaatsen. In deze folder geven wij u inhoudelijke informatie

Nadere informatie

Keel-, neus- en oorheelkunde Kindergeneeskunde. Patiënteninformatie. Trommelvliesbuisje. Operatie bij kinderen. Slingeland Ziekenhuis

Keel-, neus- en oorheelkunde Kindergeneeskunde. Patiënteninformatie. Trommelvliesbuisje. Operatie bij kinderen. Slingeland Ziekenhuis Keel-, neus- en oorheelkunde Kindergeneeskunde Trommelvliesbuisje i Patiënteninformatie Operatie bij kinderen Slingeland Ziekenhuis Algemeen De specialist heeft u het advies gegeven om bij uw kind een

Nadere informatie

M I G R A I N E A P OT H E E K. N L

M I G R A I N E A P OT H E E K. N L MIGRAINE EN CLUSTER- HOOFDPIJN WAT IS MIGRAINE WAT IS CLUSTERHOOFD- PIJN MEDICIJNEN BIJ MIGRAINE MEDICIJNEN BIJ CLUSTERHOOFDPIJN WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK

Nadere informatie

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus Diabetes mellitus Diabetes mellitus (suikerziekte) is een ziekte van de stofwisseling; hierbij zit er te veel glucose in het bloed Dat kan twee oorzaken hebben: bil type 1 diabetes maakt het lichaam niet

Nadere informatie

Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind

Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind KNO Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind KINDEREN Keel- en neusamandelen verwijderen bij uw kind Binnenkort wordt uw kind een dag(deel) opgenomen in het St. Antonius Ziekenhuis voor het verwijderen

Nadere informatie

Vrij verkrijgbare medicijnen

Vrij verkrijgbare medicijnen Vrij verkrijgbare medicijnen WAT ZIJN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN TIPS VOOR EEN GOEDE KEUZE WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN MEDICIJNEN WERKEN BETER DANKZIJ UW APOTHEKER VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN Een

Nadere informatie

METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS

METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS METHOTREXAAT BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Deze folder is bestemd voor patiënten (en hun naasten) die door de behandelend arts methotrexaat voorgeschreven hebben gekregen.

Nadere informatie

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa)

Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Prednison / Prednisolon (corticosteroïden) bij Inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van prednison/ prednisolon. In

Nadere informatie

Het knippen van de keelamandelen bij kinderen. Inclusief leefregels na ontslag

Het knippen van de keelamandelen bij kinderen. Inclusief leefregels na ontslag Het knippen van de keelamandelen bij kinderen Inclusief leefregels na ontslag Keelamandelen spelen een rol bij het onschadelijk maken van binnendringende ziekteverwekkers. Wanneer de amandelen de hoeveelheid

Nadere informatie

Verwijderen van een verstandskies of wortelrest

Verwijderen van een verstandskies of wortelrest Verwijderen van een verstandskies of wortelrest marinadental.nl Waarom deze folder? Napijn U heeft een afspraak voor het verwijderen van een verstandskies of wortelrest, of deze is inmiddels verwijderd.

Nadere informatie

Ontslag in zicht. Wat u moet weten wanneer u met ontslag gaat op verpleegafdeling C2N

Ontslag in zicht. Wat u moet weten wanneer u met ontslag gaat op verpleegafdeling C2N Ontslag in zicht Wat u moet weten wanneer u met ontslag gaat op verpleegafdeling C2N U bent geopereerd op de verpleegafdeling Neurochirurgie / Plastische Chirurgie van het Radboudumc. In deze folder vindt

Nadere informatie

Na een buikoperatie: adviezen voor thuis

Na een buikoperatie: adviezen voor thuis Patiënteninformatie Na een buikoperatie: adviezen voor thuis Na een buikoperatie: adviezen voor thuis 1312776 Na een buikoperatie.indd 1 1 03-03-17 13:44 Na een buikoperatie: adviezen voor thuis Polikliniek

Nadere informatie

Prednison, prednisolon (corticosteroïden)

Prednison, prednisolon (corticosteroïden) Prednison, prednisolon (corticosteroïden) Uw behandelend arts heeft u prednison voorgeschreven. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan

Nadere informatie

Prednison. Reumatologie. alle aandacht

Prednison. Reumatologie. alle aandacht Prednison Reumatologie alle aandacht Prednison (Corticosteroïden) Uw reumatoloog heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken,

Nadere informatie

INFECTIE VAGINALE SCHIMMEL- APOTHEEK.NL

INFECTIE VAGINALE SCHIMMEL- APOTHEEK.NL VAGINALE SCHIMMEL- INFECTIE WAT IS EEN VAGINALE SCHIMMEL- INFECTIE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN APOTHEEK.NL V A G I N A L E SCHIMMELINFECTIE

Nadere informatie

Micrografische chirurgie (Tübinger Torte)

Micrografische chirurgie (Tübinger Torte) Micrografische chirurgie (Tübinger Torte) 1 e behandeling 2 e behandeling 3 e behandeling 4 e behandeling Inleiding In overleg met uw behandeld dermatoloog is besloten dat u behandeld wordt volgens de

Nadere informatie

Glucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6

Glucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 500 bijsluiter 21-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 500, omhulde tabletten 500 mg Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter,

Nadere informatie

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postadres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Informatie Voor informatie en vragen

Nadere informatie

H.40024.0416. Vacuümtherapie

H.40024.0416. Vacuümtherapie H.40024.0416 Vacuümtherapie Inleiding Uw specialist heeft voorgesteld om te starten met de vacuüm therapie, de zogeheten VAC-therapie. VAC staat voor Vacuüm Assisted Closure. Deze behandeling is nodig

Nadere informatie

Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis

Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis https://www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Zeldzame juveniele primaire systemische vasculitis Versie 2016 2. DIAGNOSE EN THERAPIE 2.1 Wat voor types vasculitis zijn er? Hoe wordt vasculitis

Nadere informatie

Vaak duizelig van pregabaline

Vaak duizelig van pregabaline Lareb Intensive Monitoring Vaak duizelig van pregabaline Aan het intensieve opsporingssysteem voor bijwerkingen van het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb hebben 1300 mensen die pregabaline gebruiken

Nadere informatie

Infectie bij een gewrichtsvervangende

Infectie bij een gewrichtsvervangende Infectie bij een gewrichtsvervangende prothese? 2 Uw heupprothese is misschien ontstoken (infectie). Deze infectie moet behandeld worden, om loslating te voorkomen. U bent of wordt hiervoor plotseling

Nadere informatie

Trommelvliesbuisjes voor volwassenen

Trommelvliesbuisjes voor volwassenen Trommelvliesbuisjes voor volwassenen Inleiding Deze folder heeft tot doel u informatie te geven over het plaatsen van trommelvliesbuisjes. Het plaatsen van trommelvliesbuisjes vindt plaats wanneer de buis

Nadere informatie

Maag-, darm- en leverziekten

Maag-, darm- en leverziekten Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten Prednison bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison.

Nadere informatie

Besnijdenis. In dagbehandeling

Besnijdenis. In dagbehandeling Besnijdenis In dagbehandeling Inleiding Binnenkort wordt bij u of bij uw zoon een besnijdenis (circumcisie) verricht. In deze folder leest u meer over de voorbereidingen op de operatie, de operatie en

Nadere informatie

prednison bij darmziekten

prednison bij darmziekten patiënteninformatie prednison bij darmziekten Uw maag-darm-leverarts heeft u prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte van Crohn, Colitis Ulcerosa of auto-immuun hepatitis. Om dit medicijn

Nadere informatie

Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding

Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding Geneesmiddelen bij zwangerschap en borstvoeding Geneesmiddelen en zwangerschap Enige tientallen jaren geleden dacht men nog dat ongeboren kinderen in de baarmoeder goed beschermd waren tegen schadelijke

Nadere informatie

Borstamputatie. Ablatio

Borstamputatie. Ablatio Borstamputatie Ablatio In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten om een borstamputatie te ondergaan ter behandeling van een tumor in uw borst. Het doel van de operatie is om het tumorweefsel

Nadere informatie

Wondbehandeling met negatieve druk

Wondbehandeling met negatieve druk HHZH_INF_134.01(1015) h.-hartziekenhuis vzw Mechelsestraat 24 2500 Lier tel. 03-491 23 45 fax 03-491 23 46 www.hhzhlier.be Patiënteninformatie Wondbehandeling met negatieve druk Voorwoord Samen met uw

Nadere informatie

Verwijderen van een verstandskies of wortelrest

Verwijderen van een verstandskies of wortelrest Verwijderen van een verstandskies of wortelrest marinaclinic.nl U heeft een afspraak voor het verwijderen van een verstandskies of wortelrest, of deze is inmiddels verwijderd. In deze folder leest u meer

Nadere informatie

49 Vaginale schimmelinfectie.indd 6

49 Vaginale schimmelinfectie.indd 6 Vaginale schimmelinfectie WAT IS EEN VAGINALE SCHIMMELINFECTIE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL

Nadere informatie

Plastische chirurgie en handchirurgie. Schaamlipcorrectie

Plastische chirurgie en handchirurgie. Schaamlipcorrectie Plastische chirurgie en handchirurgie Schaamlipcorrectie 1 Wilt u bij ieder bezoek aan het ziekenhuis uw ponskaartje meebrengen. Als u verhinderd bent, wilt u dan bellen met het secretariaat poli plastische

Nadere informatie

Laserbehandeling bij middenoorontsteking

Laserbehandeling bij middenoorontsteking Laserbehandeling bij middenoorontsteking Inleiding De keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) heeft voorgesteld om bij uw kind een opening in het trommelvlies te laseren. In deze brochure wordt informatie gegeven

Nadere informatie

Methotrexaat bij reumatische aandoeningen. Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis

Methotrexaat bij reumatische aandoeningen. Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis Methotrexaat bij reumatische aandoeningen Maatschap Interne Geneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding U heeft van uw behandelend arts het medicijn methotrexaat voorgeschreven gekregen. Om dit medicijn

Nadere informatie

Inleiding Wat is Methotrexaat? Voor welke patiënten is Methotrexaat geschikt? Wanneer mag Methotrexaat niet gebruikt worden?

Inleiding Wat is Methotrexaat? Voor welke patiënten is Methotrexaat geschikt? Wanneer mag Methotrexaat niet gebruikt worden? METHOTREXAAT 1173 Inleiding In deze folder vindt u informatie over de werking en bijwerkingen van Methotrexaat. De folder is bedoeld voor psoriasispatiënten die behandeld worden met Methotrexaat. Wat is

Nadere informatie

REUMATOLOGIE. Neoral BEHANDELING

REUMATOLOGIE. Neoral BEHANDELING REUMATOLOGIE Neoral BEHANDELING Neoral Uw specialist heeft voor de behandeling van uw reumatoïde artritis (chronisch gewrichtsreuma) gekozen voor Neoral. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het

Nadere informatie

Informatie rondom kleine ingrepen onder plaatselijke verdoving

Informatie rondom kleine ingrepen onder plaatselijke verdoving Informatie rondom kleine ingrepen onder plaatselijke verdoving Plastische Chirurgie Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Het Behandelcentrum 1 De behandeling 1 Voor de behandeling 2

Nadere informatie

verwijderen van de neus- en keelamandelen

verwijderen van de neus- en keelamandelen verwijderen van de neus- en keelamandelen Informatie voor ouders / verzorgers De neus- en keelamandelen van uw kind worden verwijderd In overleg met uw KNO-arts worden de neus- en keelamandelen van uw

Nadere informatie

Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies

Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies (Adenotomie en/of paracentese) Afdeling Kindergeneeskunde De keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) heeft, in overleg met u, besloten de

Nadere informatie

Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum

Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Prednison bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar Inleiding De maag-darm-leverarts (MDL-arts) heeft samen met u besloten om u te behandelen met Prednison. In deze

Nadere informatie

Een tandheelkundige behandeling onder algehele anesthesie Adviezen voor thuis

Een tandheelkundige behandeling onder algehele anesthesie Adviezen voor thuis Vandaag heeft: u uw kind de door u begeleide patiënt met lichamelijke en/of verstandelijke beperking een tandheelkundige behandeling ondergaan. Graag geven wij u informatie over wat u kunt verwachten na

Nadere informatie

Lesbrief 6. Herhaling thema.

Lesbrief 6. Herhaling thema. Thema Gezondheid Lesbrief 6. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden uit les 1, 2, 3, 4 en 5. Vragen beantwoorden. Veel succes! Deze lesbrief is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag

Nadere informatie

Reumatologie. Patiënteninformatie. Leflunomide. Bij reumatische aandoeningen. Slingeland Ziekenhuis

Reumatologie. Patiënteninformatie. Leflunomide. Bij reumatische aandoeningen. Slingeland Ziekenhuis Reumatologie Leflunomide i Patiënteninformatie Bij reumatische aandoeningen Slingeland Ziekenhuis Algemeen In deze folder kunt u lezen over het medicijn Leflunomide en waar u op moet letten wanneer u het

Nadere informatie

Verzekeringen & erfelijkheid

Verzekeringen & erfelijkheid Verzekeringen & erfelijkheid U wilt een levens- of arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten? Hier vindt u de www.bpv.nl antwoorden op veelgestelde vragen over erfelijkheid en het aanvragen van een verzekering.

Nadere informatie

Trommelvliesbuisjes plaatsen. onder plaatselijke verdoving op de polikliniek KNO

Trommelvliesbuisjes plaatsen. onder plaatselijke verdoving op de polikliniek KNO Trommelvliesbuisjes plaatsen onder plaatselijke verdoving op de polikliniek KNO Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Omdat u regelmatig last heeft van oorklachten,

Nadere informatie

Heeft u laaggeletterde patiënten in beeld? Gudule Boland PhD Programmaleider Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden

Heeft u laaggeletterde patiënten in beeld? Gudule Boland PhD Programmaleider Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden Heeft u laaggeletterde patiënten in beeld? Gudule Boland PhD Programmaleider Verantwoord medicijngebruik bij migranten en laaggeletterden Dr. Dr. Karen Hosper 1 2 3 4 5 Even reclame maken: www.pharos.nl/patientenaanhetwoord

Nadere informatie

Trommelvliesbuisjes. Dagbehandeling / kort verblijf

Trommelvliesbuisjes. Dagbehandeling / kort verblijf Trommelvliesbuisjes Dagbehandeling / kort verblijf Beter voor elkaar 2 Inleiding Omdat uw kind regelmatig last heeft van oorklachten, zoals oorpijn, pijn bij het slikken en minder goed horen, heeft de

Nadere informatie

Weer naar huis na een orthopedische operatie Afdeling Orthopedie

Weer naar huis na een orthopedische operatie Afdeling Orthopedie Het duurt niet lang meer voordat u naar huis gaat om verder te herstellen. Om u goed voor te bereiden op uw ontslag, heeft het team orthopedie voor u deze folder ontwikkeld. Het doel van deze folder is

Nadere informatie

Glucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6

Glucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 850 bijsluiter 12-2-200127-2-2001 blz. 1 / 6 Glucophage 850, omhulde tabletten 850 mg Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter,

Nadere informatie

Azathioprine of 6-Mercaptopurine

Azathioprine of 6-Mercaptopurine Azathioprine of 6-Mercaptopurine Azathioprine/6-Mercaptopurine Uw maag-darm-leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met het Azathioprine (Imuran) of 6-Mercaptopurine (Puri-Nethol).

Nadere informatie

Informatie over nazorg:

Informatie over nazorg: Informatie over nazorg: Verwijderen van keel- en/of neusamandelen Plaatsen van trommelvliesbuisjes Informatie voor ouders / verzorgers F0729-1250 november 2013 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl

Nadere informatie

Informatie voor de wettelijke vertegenwoordiger voor deelname aan het onderzoek

Informatie voor de wettelijke vertegenwoordiger voor deelname aan het onderzoek PAIS2: Het effect van hoge dosis paracetamol op de uitkomst na een beroerte bij mensen met een lichaamstemperatuur van 36.5 graden of hoger Geachte heer/ mevrouw, Uw partner/familielid is in ons ziekenhuis

Nadere informatie

Het plaatsen van trommelvliesbuisjes (bij kinderen)

Het plaatsen van trommelvliesbuisjes (bij kinderen) Het plaatsen van trommelvliesbuisjes (bij kinderen) Inleiding Het is uzelf, de schoolarts en/of het onderwijzend personeel opgevallen dat uw kind niet goed hoort. Uw huisarts heeft u daarom verwezen naar

Nadere informatie

kno specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Trommelvliesbuisjes

kno specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Trommelvliesbuisjes kno haarlemmermeer specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Trommelvliesbuisjes Het oor Het oor bestaat uit: de uitwendige gehoorgang het trommelvlies met daarachter het middenoor. Hierin bevinden zich

Nadere informatie

Het plaatsen van trommelvliesbuisjes. Afdeling Kindergeneeskunde

Het plaatsen van trommelvliesbuisjes. Afdeling Kindergeneeskunde Het plaatsen van trommelvliesbuisjes Afdeling Kindergeneeskunde De keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) heeft, in overleg met u, besloten trommelvliesbuisjes bij uw kind te plaatsen. U wilt natuurlijk graag

Nadere informatie

Wondbehandelingsproducten

Wondbehandelingsproducten Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Heelkunde en overige handelingen 97 Wondbehandelingsproducten De behandeling van wonden is gericht op het creëren van een vochtig wondmilieu,

Nadere informatie

Starten met Otezla, Psoriasis & artritis psoriatica. doet. zo doet u dat. Hoofdhuidpsoriasis. Vermoeidheid. Kwaliteit van leven.

Starten met Otezla, Psoriasis & artritis psoriatica. doet. zo doet u dat. Hoofdhuidpsoriasis. Vermoeidheid. Kwaliteit van leven. Psoriasis & artritis psoriatica Starten met Otezla, Vermoeidheid Kwaliteit van leven Worstenvingers en -tenen (dactylitis) Peesontsteking (enthesitis) zo doet u dat doet Hoofdhuidpsoriasis Jeuk Plaques

Nadere informatie

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa

Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa formatiefolder Polikliniek Maag-Darm-Leverziekten 2 Uw behandelend arts en/of IBD verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik

Nadere informatie

Adviezen na een operatie aan de darm

Adviezen na een operatie aan de darm Adviezen na een operatie aan de darm HMC (Haaglanden Medisch Centrum) en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) werken intensief samen binnen het Universitair Kankercentrum Leiden - Den Haag (UKC).

Nadere informatie

Cellulitis en erysipelas. Ontstekingen van de huid en onderhuids vet- en bindweefsel

Cellulitis en erysipelas. Ontstekingen van de huid en onderhuids vet- en bindweefsel Cellulitis en erysipelas Ontstekingen van de huid en onderhuids vet- en bindweefsel Inleiding U heeft van uw arts gehoord dat u cellulitis of erysipelas heeft. In deze folder leest u meer over deze aandoening

Nadere informatie

Behandeling van een anale fissuur

Behandeling van een anale fissuur Chirurgie Behandeling van een anale fissuur www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl CHI060 / Behandeling van een anale fissuur / 17-07-2014 2 Behandeling

Nadere informatie

Behandeling met Methotrexaat

Behandeling met Methotrexaat Behandeling met Methotrexaat Informatie voor patiënten F0865-3129 juli 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam

Nadere informatie

Cyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen

Cyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen Cyclofosfamide (Endoxan ) tabletten bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel cyclofosfamide te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over

Nadere informatie

Plaatsen trommelvliesbuisjes

Plaatsen trommelvliesbuisjes Plaatsen trommelvliesbuisjes 2 Inleiding Binnenkort komt u bij ons voor een trommelvliesbuisoperatie. In deze folder vindt u informatie over de operatie. Verder hebben wij voor u ook een aantal leefregels

Nadere informatie

Advies, thuisbezorging en alle andere diensten van uw apotheek

Advies, thuisbezorging en alle andere diensten van uw apotheek Advies, thuisbezorging en alle andere diensten van uw apotheek Bij de apotheek kunt u terecht voor medicijnen. Dat weet iedereen. Maar wat doet de apotheek nog meer voor u? En wat gebeurt er eigenlijk

Nadere informatie