DE MillenniumdoelstellingeN

Transcriptie

1 DE MillenniumdoelstellingeN V.U. Bogdan Vanden Berghe - - Vlasfabriekstraat Brussel - Vrij van zegel, art. 198, Codex 7 Beeldmanipulatie: Fingerspitz bvba Fotografie portret: Greg Smolders Beelden: Scott Nelson - Getty Images Masterfile - Isopix resultaten en lessen voor de toekomst DE MILLENNIUMDOELSTELLINGEN. EEN WOORD GEVEN IS NIET GENOEG landen ondertekenden een akkoord om tegen 2015 de armoede in de wereld te halveren. Voer samen met de Vlaamse Noord-Zuidbeweging actie om de politici aan hun belofte te herinneren én de lat hoger te leggen. Armoede moet de wereld uit!

2 Inhoudstafel Inleiding Resultaten MDG 1: extreme armoede en honger uit de wereld helpen MDG 2: universeel lager onderwijs MDG 3: gendergelijkheid en het versterken van vrouwen MDG 4: kindersterfte verminderen MDG 5: de gezondheid van moeders verbeteren MDG 6: de strijd tegen hiv/aids, malaria en andere ziektes MDG 7: een duurzaam leefmilieu MDG 8: een globaal partnerschap voor ontwikkeling Ontwikkelingshulp Handel Schulden Conclusie De Belgische bijdrage Politiek engagement Inspanningen MDG 1: extreme armoede en honger uit de wereld helpen MDG 2: universeel lager onderwijs MDG 3: gendergelijkheid en het versterken van vrouwen MDG 4 en 5: kindersterfte verminderen en de gezondheid van moeders verbeteren MDG 6: de strijd tegen hiv/aids, malaria en andere ziektes MDG 7: een duurzaam leefmilieu MDG 8: een globaal partnerschap voor ontwikkeling Conclusie Annex: lijst van Millenniumdoelstellingen, targets en indicatoren COLOFON Redactie: Met bijdrage van: Eindredactie: Vormgeving: Bart Tierens, Jan van de Poel, Marc Maes, Sarah Lamote, Griet Ysewyn De ngo s van de coalitie 2015 De Tijd Loopt Marieke Bastiaens Bart Missotten 2 Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

3 INLEIDING In 2000 ondertekenden de 189 landen van de Verenigde Naties (VN) de Millenniumverklaring. Daarin engageerden ze zich om te werken aan de bestrijding van de armoede in de wereld. Het was lang niet de eerste keer dat de internationale gemeenschap zich boog over dat probleem. Tussen 1972 en 2000 wijdden de VN maar liefst 58 resoluties aan armoede, naast ontelbare verklaringen van regeringsleiders wereldwijd. Uit de Millenniumverklaring kwamen de Millenniumdoelen (MDGs) voort. Zij konden de politieke en publieke aandacht mobiliseren op een manier die geen enkel eerder internationaal engagement voor armoedebestrijding ooit had gedaan. De reden was hun eenvoud en meetbaarheid. De engagementen van de Millenniumverklaring werden in acht concrete doelstellingen gegoten, elk rond een specifiek thema zoals onderwijs, armoede, kindersterfte, enzovoort. Achter de acht doelstellingen gingen 21 meetbare targets schuil. Dat maakte het mogelijk om de vooruitgang te meten en na te gaan of de doelstellingen effectief behaald zijn. De Millenniumdoelstellingen, die dateren uit 2000, lopen op 31 december 2015 af. Dan zouden de acht doelstellingen behaald moeten zijn. Sinds 2012 werken de Verenigde Naties aan een opvolger voor de MDGs. De nieuwe doelstellingen - die hoogstwaarschijnlijk door het leven zullen gaan als Sustainable Development Goals (SDGs) - moeten een aantal gebreken van de Millenniumdoelstellingen oplossen. Ze worden goedgekeurd op de conferentie voor duurzame ontwikkeling in september 2015 in New York. In 2016 treden ze in werking en in 2030 lopen ze af. In dit dossier evalueren de ngo s van de coalitie 2015 De Tijd Loopt de resultaten van de Millenniumdoelstellingen, één jaar voor de deadline. Op basis van de sterktes en zwaktes van de MDGs doen we aanbevelingen voor de nieuwe ontwikkelingsagenda (de SDG-agenda). We moeten immers leren uit de lessen van het verleden om tot een sterke nieuwe agenda te komen. Verder schetsen we een overzicht van de inspanningen die de Belgische ontwikkelingssamenwerking leverde om de Millenniumdoelstellingen te behalen. Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 3

4 RESULTATEN Hoe staat het nu een jaar voor de deadline met de Millenniumdoelstellingen? In dit eerste hoofdstuk gaan we voor elke doelstelling in op de geboekte resultaten en gaan we na welke lessen we daaruit kunnen trekken voor de SDG-agenda. We gaan daarbij in op de soms grote regionale verschillen. De balans is niet onverdeeld positief of negatief. Een aantal doelstellingen werd gehaald, terwijl de vooruitgang voor andere doelstellingen niet voldoende is om ze te realiseren. De vooruitgang van de Millenniumdoelstellingen wordt gemeten ten opzichte van het basisjaar De vergelijking van de huidige toestand met dat jaar wordt dan ook vaak gemaakt. De cijfers die we in dit rapport aanhalen zijn afkomstig uit rapporten van de Verenigde Naties. Globale doelstellingen of doelstellingen per land? De Millenniumdoelstellingen waren door de experts die ze opstelden aanvankelijk bedoeld als globale doelstellingen. Dat wil zeggen dat ze golden voor de ontwikkelingslanden als geheel. Maar in de praktijk werden ze al snel toegepast op regionaal en op landenniveau, zonder de ambitie aan te passen aan de situatie van elk land. Dat zorgde ervoor dat de doelstellingen voor sommige landen makkelijker te behalen waren dan voor andere. Het kost een land met 80 % extreme armoede bijvoorbeeld veel meer werk om de extreme armoede te halveren dan een land met slechts 30 % armoede. MDG 1: extreme armoede en honger uit de wereld helpen Resultaat: Het aandeel extreem armen in de wereld halveerde tussen 1990 en Het aantal mensen in ontwikkelingslanden die leven met honger daalde van 24 % in 1990 naar 14 % in 2010, maar van de vooropgestelde halvering is geen sprake. In 2013 werkte 56 % van alle werkenden in ontwikkelingslanden in een kwetsbare arbeidssituatie. Volledige tewerkstelling en waardig werk voor iedereen blijven nog veraf. De eerste en meest bekende Millenniumdoelstelling gaat over het halveren van de extreme armoede en honger. De target om het aantal extreem armen in de wereld te halveren werd al in 2010 gehaald. 1 Nog maar 18 % van de wereldbevolking leeft in extreme armoede - gedefinieerd als rondkomen met een inkomen van minder dan 1,25 dollar per dag - ten opzichte van 36 % in Enkele kanttekeningen zijn hier echter op zijn plaats. De armoedegrens van 1,25 dollar per dag is een arbitraire drempel en leven met dat bedrag is geenszins een lachertje. De 18 % van de wereldbevolking die nog steeds in extreme armoede leeft komt bovendien overeen met 1,3 miljard mensen. Mocht de drempel verhoogd worden naar 2 dollar per dag nog steeds erg weinig zou het om maar liefst 2,2 miljard mensen gaan. 2 Bovendien houdt een dergelijke absolute armoededrempel geen rekening met de sterk toenemende ongelijkheid in veel landen. 3 Zeven op de tien mensen in de wereld leven vandaag in een land waarin de ongelijkheid groter is dan dertig jaar geleden. 4 In het voorbereidende proces voor de nieuwe doel- 1 VN, 2014, The Millennium Development Goals Report, pp Wereldbank, 2014, Poverty Overview, org/en/topic/poverty/overview. 3 Voor meer informatie over het probleem van ongelijkheid, zie het 11.dossier (On)gelijkheid:niets aan te doen?, Oxfam, 2014, Even it up. Time to end extreme inequality. 4 Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

5 stellingen ligt het probleem van ongelijkheid wel op tafel. Een van de zeventien Sustainable Development Goals die nu op de onderhandelingstafel liggen, gaat specifiek over thema. De strijd tegen de toenemende ongelijkheid moet in de uiteindelijke doelstellingen een van de speerpunten worden. Wat opvalt zijn de grote verschillen tussen regio s op het vlak van de vermindering van armoede. China heeft zijn extreme armoede tussen 1990 en 2010 bijna door zes gedeeld, terwijl in Sub-Sahara-Afrika het aantal mensen in extreme armoede slechts daalde van 56 naar 48 %. Hoewel er wereldwijd sprake is van vooruitgang, zou de halvering van de extreme armoede niet gehaald zijn zonder de vooruitgang van China. Toch is China in absolute aantallen nog steeds goed voor 12,8 % van de extreme armen in de wereld. Je hoeft daar slechts twee landen bij te nemen - India en Nigeria - om aan meer dan de helft van de extreme armen wereldwijd te komen. Opvallend is dat die drie landen door de Wereldbank als middeninkomenslanden worden gecategoriseerd.5 Het klopt met andere woorden niet dat het armoedeprobleem zich tot Afrikaanse lage-inkomenslanden beperkt. Er is duidelijk ook nog een armoedeprobleem in middeninkomenslanden. Het is dus belangrijk dat er ook daar blijft geïnvesteerd worden in partnerschappen die deze 5 Zie voor de inkomensgroepen: about/country-and-lending-groups. problematiek aanpakken. Ontwikkelingssamenwerking kan hierin een rol spelen. Zo ondersteunen ngo s partners die ongelijkheid, waardig werk en duurzaamheid hoog op de agenda zetten. Het aantal mensen in ontwikkelingslanden die leven met honger is sinds 1990 afgenomen van 24 % naar 14 % in De halvering die vooropgesteld was, werd dus niet gehaald. Dezelfde regionale verschillen tekenen zich hier af als bij extreme armoede. In Zuidoost-Azië is de ondervoeding bijna door drie gedeeld, terwijl Sub-Sahara-Afrika slechts een lichte vermindering kent. Opvallend is dat in West-Azië6 de ondervoeding toegenomen is. Het probleem van honger en ondervoeding is in de realiteit waarschijnlijk groter dan uit de statistieken blijkt. De Food and Agriculture Organization (FAO), die de cijfers samenstelt, hanteert namelijk een vrij enge definitie van honger en houdt geen rekening met honger van korte termijn als gevolg van prijsstijgingen of korte periodes van schaarste. In 2007 werd een derde target, voor volledige tewerkstelling en waardig werk voor iedereen, aan deze MDG toegevoegd. Dat doel zal verre van gehaald worden. In 2013 werkte 56 % van alle werkenden in ontwikkelingslanden in een kwetsbare arbeidssituatie.7 Het gaat dan onder meer over jobs in de informele sector. De vooruitgang vertraagde overigens vanaf 2008 als gevolg van de economische crisis. 6 Die regio bestaat uit Iran, Afghanistan, Pakistan, India, Nepal, Bhutan en Bangladesh. 7 VN, 2014, The Millennium Development Goals Report, p. 10. Evolutie van de extreme armoede per regio tussen 1990 en 2010 en vergelijking met de target Wereld Ontwikkelingslanden Ontwikkelingslanden zonder China China West- Azië Zuid- Oost Azië Latijns- Amerika Sub- Sahara Afrika Noord- Afrika 5 4 2, , , , , Target Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 5

6 MDG 2: universeel lager onderwijs Resultaat: MDG 3: gendergelijkheid en het versterken van vrouwen Resultaat: Het streefdoel om alle kinderen naar de lagere school te krijgen werd niet gehaald, maar er is wel vooruitgang. 90 % van de kinderen in ontwikkelingslanden gaat naar de lagere school, tegenover 80 % in % van de kinderen in ontwikkelingslanden volgt lager onderwijs. 8 Het streefdoel van 100 % werd niet gehaald, maar er is wel vooruitgang. In 1990 ging maar 80% van de kinderen in ontwikkelingslanden naar de lagere school. De grootste toename werd gerealiseerd in de periode tussen 2000 en 2007, waarna het aandeel kinderen dat naar school ging stagneerde. Hoewel Sub-Sahara-Afrika een spectaculaire stijging kende - in 2012 ging 78 % van de kinderen naar school, tegenover slechts 52 % in blijft de regio als enige onder de grens van 90 %. Toch gaan op dit moment wereldwijd nog altijd 58 miljoen kinderen niet naar de lagere school. De helft van hen leeft in landen en gebieden die getroffen zijn door oorlog en conflicten. Eén vierde van de kinderen die op een gegeven moment wel naar school gaan, maakt de lagere school bovendien nooit af. Vooral bij meisjes is de uitval groot. Verder blijft de kwaliteit van het onderwijs in veel ontwikkelingslanden een uitdaging. De Millenniumdoelstellingen focussen overigens enkel op lager onderwijs. Ook op het vlak van het ruimer toegankelijk maken van secundair en hoger onderwijs en levenslang leren blijft er nog veel werk aan de winkel. Hoewel ook daar een lichte verbetering was tijdens de voorbije decennia, gaan nog steeds 63 miljoen kinderen die de leeftijd hebben om naar de middelbare school te gaan, daar niet naartoe. 9 Wereldwijd gaan quasi evenveel meisjes als jongens naar de lagere school; voor middelbaar en hoger onderwijs bestaat in sommige regio s wel nog een ondervertegenwoordiging van vrouwen. Vrouwen blijven zwaar ondervertegenwoordigd in parlementen en doen nog steeds meer kwetsbare vormen van werk. De gendergelijkheid in de toegang tot onderwijs is in alle regio s en op alle onderwijsniveaus toegenomen. 10 Zo goed als overal is er op het vlak van lager onderwijs sprake van een (quasi) genderevenwicht in de toegang tot onderwijs. In 1990 gingen in ontwikkelingslanden nog slechts gemiddeld 86 meisjes per 100 jongens naar school. Ook voor secundair en hoger onderwijs is er globaal een genderevenwicht bereikt, al zijn daar wel grote regionale verschillen. Zo genieten slechts 64 meisjes per 100 jongens hoger onderwijs in Sub-Sahara-Afrika, terwijl in Noord-Afrika, Zuidoost-Azië en Latijns-Amerika juist meer meisjes dan jongens naar het hoger onderwijs gaan. Ook binnen landen bestaan er verschillen. Bij de armste bevolkingsgroepen of in regio s die door conflicten getroffen worden, gaan nog steeds minder meisjes dan jongens naar school. Vrouwen blijven zwaar ondervertegenwoordigd in parlementen - 22 % van alle parlementsleden zijn vrouwen, tegenover 14 % in en doen nog steeds meer kwetsbare vormen van werk. De uitdaging om de structurele oorzaken van genderongelijkheid aan te pakken blijft enorm: overal ter wereld is geweld tegen vrouwen nog steeds een probleem, maar vooral in fragiele staten is het verder toegenomen. Er is dus nog heel wat werk op het vlak van gendergelijkheid en empowerment van vrouwen en meisjes. Bovendien moet dit thema veel ruimer bekeken worden dan de beperkte invulling die de Millenniumdoelstellingen eraan geven. 8 Ibid., pp UNICEF, 2014, UNICEF Statistics, education/secondary. 10 VN, 2014, The Millennium Development Goals Report, pp Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

7 MDG 4: kindersterfte verminderen Resultaat: Op het vlak van de vermindering van de kindersterfte werd vooruitgang geboekt, maar het streefdoel van een vermindering met twee derde werd niet gehaald. De vierde van de Millenniumdoelstellingen streeft naar een vermindering met twee derde van de kindersterfte. 11 Vooruitgang werd geboekt, maar zeker niet voldoende om de target te behalen. In ontwikkelingslanden stierven in 2012 nog 53 op 1000 kinderen voor hun vijfde levensjaar, tegenover 99 in Hoewel ook Sub-Sahara-Afrika en Zuid-Azië vooruitgang boekten, hinken zij achter op de rest van de wereld. Jaarlijks sterven nog steeds 6,6 miljoen kinderen voor hun vijfde levensjaar. MDG 5: de gezondheid van moeders verbeteren Resultaat: Vooruitgang werd geboekt op het vlak van de vermindering van moedersterfte, maar het streefdoel van een vermindering van drie vierde werd niet gehaald. De doelstelling voor de verbetering van de gezondheid van moeders streeft naar een vermindering met drie vierde van de moedersterfte in ontwikkelingslanden. Dat streefdoel werd niet gehaald, al is er wel sprake van vooruitgang: in 1990 stierven in ontwikkelingslanden nog 430 moeders op geboortes, in 2013 waren dat er nog maar In 2007 werd een target voor toegang tot reproductieve gezondheidszorg toegevoegd. Die toegang verbeterde langzaam: terwijl in 1990 slechts 65 % van de zwangere vrouwen in ontwikkelingslanden minstens één keer toegang had tot gezondheidszorg, was dat in 2012 al 83 %. Verder is ook het aantal tienerzwangerschappen erop achteruitgegaan, al blijft het hoog in Sub-Sahara-Afrika, waar het sterk gelinkt is aan kindhuwelijken. Het gebruik van anticonceptie is 11 Ibid., pp Ibid., pp toegenomen, maar niet met dezelfde snelheid als in de jaren Het aantal vrouwen dat anticonceptie wil gebruiken maar er geen toegang toe heeft, stijgt. Het stigma dat rust op reproductieve en seksuele gezondheid en rechten, maakt het moeilijk om vooruitgang te boeken op deze target. Bovendien blijven de budgetten die binnen ontwikkelingssamenwerking vrijgemaakt worden voor reproductieve gezondheid laag. Een kritiek die MDG 4 en 5 krijgen, en die ook op een aantal andere doelstellingen van toepassing is, is dat ze te sterk focussen op resultaten en niet genoeg aandacht hebben voor systemen. Onder meer de voormalige Zuid-Afrikaanse minister van Ontwikkeling Jay Naidoo wees erop dat de sterke focus op resultaten ertoe heeft geleid dat er minder geïnvesteerd wordt in de organisatie van gezondheidssystemen. Hij wijt de snelle uitbraak van ebola in enkele West-Afrikaanse landen in 2014 onder meer daaraan. Noodhulp moet daarom steeds opgevolgd worden door een ontwikkelingssamenwerking die ernaar streeft overheden en middenveldactoren structureel te versterken, zodat zij op termijn de rechten van hun burgers maximaal kunnen garanderen. 13 MDG 6: de strijd tegen hiv/aids, malaria en andere ziektes Resultaat: De strijd tegen hiv/aids, malaria en andere ziektes leidde tot een afname van de verspreiding ervan, al zijn de ziektes nog niet gestopt. De toegang tot aidsremmers is sinds het begin van deze eeuw spectaculair toegenomen. De strijd tegen hiv/aids heeft geleid tot een afname van de verspreiding van ervan, al is de ziekte nog niet gestopt, zoals wel vooropgesteld was. Terwijl er in de ontwikkelingslanden in 2001 jaarlijks nog gemiddeld 100 nieuwe gevallen van hiv/aids per inwoners waren, waren dat er in 2012 nog Ook hier zijn de verschillen tussen de regio s groot. Zo kent Zuidelijk Afrika nieuwe gevallen per inwoners per jaar, weliswaar een hele vermindering ten opzichte van de in De toegang tot aidsremmers is spectaculair toegenomen: begin deze eeuw beschikten nog maar een paar honderdduizend mensen erover, in 2012 ging het om 9,5 miljoen mensen, waarvan het grootste deel in Sub-Sahara-Afrika. 13 Zie ook het opiniestuk Ebola is geen tsunami, Haïti of Haiyan, 14 VN, 2014, The Millennium Development Goals Report, pp Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 7

8 Het aantal doden door malaria daalde tussen 2000 en 2012 met 42 %. Het aantal doden door tuberculose is tijdens de afgelopen jaren gehalveerd. Die sterke vooruitgang betekent daarom echter nog niet dat de target om die ziektes te stoppen ook gehaald wordt. MDG 7: een duurzaam leefmilieu Resultaat: Het streefdoel om het aantal mensen zonder toegang tot drinkbaar water te halveren werd gehaald. Ook op het vlak van afvoer van afvalwater werd vooruitgang geboekt, maar van een halvering van het aantal mensen zonder toegang tot sanitair is geen sprake. Door de enge invulling van duurzame ontwikkeling gaat deze Millenniumdoelstelling voorbij aan de urgente uitdagingen op ecologisch vlak waar de aarde momenteel mee geconfronteerd wordt. De zevende MDG gaat over het verzekeren van een duurzaam leefmilieu. Dat is eigenlijk misleidend, want de invulling die eraan gegeven wordt is zeer beperkt. De targets gaan slechts over drinkwater, sanitair en sloppenwijken. Zo gaan ze voorbij aan veel grote ecologische uitdagingen waar de wereld vandaag voor staat, zoals de opwarming van de aarde, verwoestijning, vervuiling van ecosystemen en afname van biodiversiteit. De target om het aantal mensen zonder toegang tot drinkbaar water te halveren, werd gehaald. Meer dan 2,3 miljard mensen verkregen er tussen 1990 en 2012 toegang toe. 15 Maar ook hier hinkt Sub-Sahara-Afrika zwaar achterop tegenover de rest van de wereld. Verder bestaan er nog zeer grote verschillen tussen stedelijke en landelijk gebieden, waar de aanleg van waterinfrastructuur veel duurder is. Ook is het drinkwater in minstens 10 % van de gevallen van onvoldoende kwaliteit, is de toegang niet altijd permanent, en zijn er vaak problemen met het beheer van de systemen. 16 Ook op het vlak van een betere sanitaire basisvoorziening werd vooruitgang geboekt - in 2012 had 64 % van de wereldbevolking toegang tot een degelijk toilet of een behoorlijke latrine, tegenover slechts 49 % in Dit is echter verre van voldoende om de target te halen. 15 Ibid., pp WHO & UNICEF, 2014, Progress on Drinking Water and Sanitation. resources/jmp_report_2014_webeng.pdf, p. 34 De laatste target gaat over het verbeteren van de levensomstandigheden van ten minste 100 miljoen bewoners van sloppenwijken. 17 Deze target werd gehaald, hoewel de sloppenbewoners in absolute aantallen toegenomen zijn als gevolg van de groeiende verstedelijking. Dat de targets ontoereikend zijn, blijkt uit een aantal indicatoren die opgenomen zijn in de opvolgingsrapporten van de MDG s, maar die verder losstaan van enige target. Tussen 2000 en 2010 ging jaarlijks 13 miljoen hectare bos verloren. 18 De globale CO2-uitstoot bedroeg in 2011 bijna anderhalf keer het niveau van De toename van CO2-emissies gaat bovendien in stijgende lijn. Ook het uitsterven van diersoorten blijft een probleem. Een lichtpuntje is dat producten die de ozonlaag aantasten bijna overal van de markt verdwenen zijn. Van het beleid voor duurzame ontwikkeling dat de eerste target van deze doelstelling vooropstelt, is met andere woorden weinig in huis gekomen. Het is essentieel voor de geloofwaardigheid van de opvolger van de Millenniumdoelstellingen dat de ecologische agenda er voldoende in aan bod komt. In het voorbereidende proces werd de keuze gemaakt om in de nieuwe doelstellingen zowel aandacht te besteden aan armoedebestrijding als aan duurzame ontwikkeling. Toch staan heel wat landen - vooral dan ontwikkelingslanden - niet te springen om een al te sterke ecologische dimensie in de SDG-agenda te hebben. De rijke landen hebben de plicht om hun historische verantwoordelijkheid voor de ecologische problemen waar de wereld vandaag mee kampt te erkennen. Ze moeten de ontwikkelingslanden ondersteunen opdat die zich kunnen wapenen tegen de gevolgen van de klimaatsverandering en zich duurzaam kunnen ontwikkelen. Het is daarom vanzelfsprekend dat middelen voor klimaatfinanciering niet uit de al bestaande middelen voor ontwikkelingssamenwerking mogen komen, maar zoals op internationale conferenties werd afgesproken nieuw en additioneel moeten zijn. De ecologische dimensie van de SDG-agenda moet in lijn liggen met de engagementen die de internationale gemeenschap aangaat in het kader van de UNFC- CC-klimaatonderhandelingen (United Nations Framework Convention on Climate Change). 17 VN, 2014, The Millennium Development Goals Report, pp Ibid., pp Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

9 MDG 8: een globaal partnerschap voor ontwikkeling Resultaat: De achtste Millenniumdoelstelling gaat over de middelen die rijke landen ter beschikking moeten stellen opdat ontwikkelingslanden de doelstellingen kunnen halen. Er zijn geen meetbare targets om na te gaan of de doelstelling behaald is. De donoren zijn er niet in geslaagd om hun beloftes over ontwikkelingshulp na te komen. De wereldmarkten zijn vrijer geworden en de tarifaire handelsbarrières voor ontwikkelingslanden zijn verlaagd. Daar zijn echter slechts weinig ontwikkelingslanden beter van geworden. Schuldherschikkingen hebben geleid tot meer leefbare schuldenniveaus, al zijn er minder aanwijzingen dat ze ook meer economische groei of een vermindering van de armoede teweeg hebben gebracht. Deze laatste en meest vage Millenniumdoelstelling streeft naar een globaal partnerschap voor ontwikkeling. Ze heeft betrekking op het verstrekken van ontwikkelingshulp door rijke landen, het verminderen van handelsbarrières voor ontwikkelingslanden die naar rijke landen willen exporteren, en het aanpakken van het schuldenprobleem van ontwikkelingslanden. Het is de enige doelstelling die geen meetbare targets heeft. MDG8 beroept zich dus op de verantwoordelijkheid van de rijke landen, terwijl de andere MDGs enkel betrekking hebben op de ontwikkelingslanden. De Millenniumdoelstellingen versterken daardoor het beeld dat de problemen in de wereld zich beperken tot een groep ontwikkelingslanden. De toenemende ongelijkheid en de ecologische crisis bewijzen echter dat dat beeld niet klopt. Om geloofwaardig te zijn zal de nieuwe SDG-agenda dan ook universeel moeten zijn. Alle doelstellingen en targets moeten dus van toepassing zijn op alle landen. Het principe van universaliteit is ondertussen aanvaard in het voorbereidingsproces en ook België steunt het. Toch lijken heel wat rijke landen nog niet te beseffen dat ze de nieuwe agenda ook in hun eigen binnenlands beleid zullen moeten waarmaken. Bovendien is de verantwoordelijkheid van de rijke landen binnen de Millenniumdoelstellingen beperkt tot ontwikkelingshulp verstrekken, de schulden van ontwikkelingslanden verminderen en de toegang tot hun markten vergemakkelijken voor die landen. De rijke landen worden niet aangespoord om ook op andere vlakken, zoals belastingen, landbouw, klimaat of buitenlandse zaken, een beleid te voeren dat gunstig is voor de ontwikkelingslanden. De SDG-agenda moet de rol die andere beleidsdomeinen spelen voor ontwikkeling wel erkennen. De SDG-agenda zal zowel qua omvang als ambitie ruimer zijn dan de Millenniumdoelstellingen. Hij kan bijgevolg alleen maar een succes worden als er voldoende middelen voor worden vrijgemaakt. We spreken dan over bestaande engagementen zoals de 0,7%-doelstelling voor ontwikkelingshulp en engagementen voor klimaatfinanciering, maar ook over niet-financiële engagementen. De rijke landen moeten mee de strijd aanbinden tegen belastingontwijking en niet-eerlijke handelspraktijken omdat de ontwikkelingslanden daardoor heel veel eigen middelen mislopen. Ontwikkelingshulp De donoren zijn er niet in geslaagd om hun beloftes over ontwikkelingssamenwerking na te komen. Sinds de jaren '70 beloven de rijke landen om 0,7 % van hun bruto nationaal product aan ontwikkelingssamenwerking te besteden. Ze hebben die belofte sindsdien verschillende malen hernomen. Op Europees vlak werd in 2005 beslist om dit streefdoel te behalen tegen Ook in de Belgische Wet betreffende de ontwikkelingssamenwerking staat de 0,7%-doelstelling ingeschreven. Tijdens de hele uitvoeringsfase van de MDGs bleven we ver verwijderd van deze 0,7%-doelstelling. De landen die lid zijn van het Ontwikkelingscomité van de OESO lieten hun ontwikkelingshulp weliswaar stijgen van 0,22 % van het bni in 2000 naar 0,32 % in 2005, maar sindsdien stagneerde de hulp rond 0,30 % van het bnp. Handel In 2001 begon de Doha-onderhandelingsronde van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Deze onderhandelingsronde moest leiden tot een uitgebreid multilateraal handelsakkoord tegen 2005, maar vandaag zijn de onderhandelingen nog steeds niet afgerond. Hoewel deze ronde door het leven gaat als ontwikkelingsronde, wordt er vooral gesproken over meer marktopening voor de rijke landen en dus over hun economie, eerder dan over de ontwikkeling van ontwikkelingslanden. Omdat de Doharonde na enkele jaren in het slop belandde, begonnen de rijke landen met de ontwikkelingslanden te onderhandelen Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 9

10 over bilaterale vrijhandelsakkoorden. Ze zetten deze landen onder druk om hun markten te openen en tal van instrumenten waarmee ze hun markten beschermen, op te geven. Het wereldwijde handelssysteem is daardoor dan wel opener geworden, zoals de achtste Millenniumdoelstelling vooropstelt, maar niet in het voordeel van de ontwikkelingslanden. Het aandeel van het Zuiden in de wereldhandel is de afgelopen vijftien jaar sterk tegenomen. De zuid-zuidhandel is groter geworden dan de zuid-noordhandel, maar dat komt slechts doordat een beperkt aantal groeilanden, zoals China, sterk gegroeid zijn. Het grootste deel van de ontwikkelingslanden heeft met andere woorden weinig voordeel gehaald uit de sterke toename van handelsverdragen tijdens de voorbije vijftien jaar. De landen in kwestie zijn nog steeds erg gevoelig voor externe schokken zoals de economische crisis, en de huidige schuldverlichtingsinitiatieven kunnen de leefbaarheid van de schuldenniveaus niet garanderen op lange termijn. Er is ook nog steeds geen insolventieregeling voor soevereine staten, zoals bijvoorbeeld voor bedrijven die failliet gaan. Met een dergelijke regeling zouden schulden op een eerlijke manier herschikt kunnen worden. Het aandeel van producten zonder douaneheffingen uit ontwikkelingslanden in de totale invoer in ontwikkelde landen is gestegen van 65 % in 2000 naar 80 % in Toch is de economische impact op de minst ontwikkelde landen beperkt. Zij zijn hun bevoorrechte positie kwijt, omdat nu ook andere ontwikkelingslanden van dezelfde voordelen kunnen genieten. Bovendien zijn andere handelsbelemmeringen blijven bestaan. Producten uit de minst ontwikkelde landen voldoen vaak niet aan de technische, hygiënische of cosmetische normen die gelden in de ontwikkelde landen. Het afschaffen van douaneheffingen en quota alleen volstaat dus niet. Schulden Schuldherschikkingen onder het Heavily Indebted Poor Countries Initiative (HIPC) en het Multilateral Debt Relief Initiative (MDRI) van het Internationaal Muntfonds (IMF) en de Wereldbank leidden vanaf 2000 tot meer leefbare schuldenniveaus bij de betrokken landen, al zijn er minder aanwijzingen dat ze ook meer economische groei of een vermindering van de armoede teweeg hebben gebracht. 20 Daarmee zijn die initiatieven succesvoller dan de schuldverlichting door de Club van Parijs een groep van donorlanden in de jaren 90, want die verbeterde de solvabiliteit van de ontwikkelingslanden niet. Problematisch is wel dat een aantal landen die schuldherschikkingen kregen, zich opnieuw in een schuldencrisis bevinden Ibid., p Dienst Bijzondere Evaluatie, 2011, Coming to Terms with Reality. Evaluation of the Belgian Debt Relief Policy , pp Ibid., p Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

11 Conclusie De wereld heeft de afgelopen vijftien jaar niet stilgestaan. Een aantal Millenniumdoelstellingen werd duidelijk gehaald. De extreme armoede is gehalveerd, bijna evenveel jongens als meisjes gaan naar school en meer mensen dan ooit hebben toegang tot drinkbaar water. Ook op het vlak van basisonderwijs, de strijd tegen hiv/aids en minder kinder- en moedersterfte werd vooruitgang geboekt, maar niet genoeg om de doelstellingen te behalen. Frappant zijn de grote regionale verschillen. Zonder het succes van een aantal grote landen als China en Brazilië, waren de resultaten een stuk minder positief geweest. Ondanks een zekere vooruitgang in bepaalde landen hinken Sub-Sahara-Afrika en West-Azië duidelijk achter op de rest van de wereld. Bovendien gaan de Millenniumdoelstellingen uit van nationale gemiddelden. Succes op het niveau van een land kan verbergen dat bepaalde streken of bevolkingsgroepen achterophinken. Er is meer onderzoek nodig om te weten in hoeverre de doelstellingen gerealiseerd werden voor verschillende groepen binnen landen. De Millenniumdoelstellingen zijn op sommige vlakken niet ambitieus genoeg. Als je de wereldwijde extreme armoede afmeet aan een inkomen van minder dan 1,25 dollar per dag, laat je 1,3 miljard mensen in de kou staan. De invulling van duurzaamheid is zo beperkt dat ze voorbijgaat aan de nijpende ecologische problemen waar de wereld vandaag mee kampt. Ook de groeiende ongelijkheid in de wereld wordt niet in rekening gebracht. De Millenniumdoelstellingen weerspiegelen een klassiek beeld van ontwikkeling. Het situeert de problemen enkel in de ontwikkelingslanden en bedeelt de rijke landen een vrijwillige ondersteunde rol toe. In een geglobaliseerde wereld beperken de uitdagingen zich nochtans steeds minder tot een land of tot een groep landen, en is er ook in rijke landen veel werk aan de winkel als het bijvoorbeeld gaat over ecologische problemen. De achtste Millenniumdoelstelling - die gaat over de inspanningen van rijke landen - is de achillespees van de doelstellingen. Er zijn geen meetbare targets aan gekoppeld, waardoor de rijke landen ook geen verantwoording moeten afleggen. De resultaten zijn bijgevolg erg pover. De inspanningen op het vlak van ontwikkelingssamenwerking, het openen van markten voor ontwikkelingslanden en schuldkwijtschelding, zijn niet voldoende. De nieuwe agenda die de Millenniumdoelstellingen opvolgt na 2015 moet rekening houden met de gebreken van de MDGs. Hij mag niet enkel over armoedebestrijding gaan, maar moet ook streven naar duurzame ontwikkeling. Hij moet het probleem van ongelijkheid aanpakken. Hij moet uitgaan van een universele visie op ontwikkeling, die het globale karakter van de problemen erkent en waarbij elk land in verhouding tot zijn middelen en capaciteiten de verantwoordelijkheid opneemt om die problemen aan te pakken. De nieuwe agenda moet ook ambitieuzer zijn dan de Millenniumdoelstellingen. Terwijl de Millenniumdoelstellingen streefden naar de halvering van de extreme armoede of van het aantal mensen zonder toegang tot drinkwater of sanitair, moet de nieuwe agenda die problemen juist streven naar de volledige uitroeiing van die problemen. DE BELGISCHE PARTNERLANDEN De wereldwijde verschillen tussen regio s tekenen zich ook af op bij de partnerlanden van de Belgische bilaterale ontwikkelingssamenwerking. De partnerlanden in Noord-Afrika, Latijns-Amerika en Azië doen het vrij goed doen en boeken op de meeste vlakken vooruitgang. Ze hebben de armoede sterk teruggedrongen. Ze zijn goed op weg naar universeel basisonderwijs voor zowel jongens als meisjes. De moeder- en kindersterfte zijn er sterk gedaald en het grootste deel van de bevolking heeft er toegang tot verbeterde watersystemen. Ook de partnerlanden in Sub-Sahara-Afrika hebben vooruitgang geboekt op het vlak van armoedebestrijding, toegang tot basisonderwijs, en de vermindering van de kinder- en moedersterfte. Ten opzichte van hun startpositie is de vooruitgang soms zelfs spectaculair, maar weliswaar vaak niet voldoende om de doelstellingen te behalen. Deze landen blijven dus kampen met grote uitdagingen op alle vlakken. In Sub-Sahara-Afrika vallen de slechte scores van de Democratische Republiek Congo (DRC) en Burundi op. In Burundi is de extreme armoede amper afgenomen en blijft ze boven de 80 %. De ondervoeding is er sinds 1990 zelfs spectaculair gestegen. 22 In de DRC verhoogde de extreme armoede van 56 % in 1990 naar 85 % in Wereldbank, 2014, Trends and projections of each MDG indicator for each country, mdgs/trends-and-projections-of-each-mdg-indicator-foreach-country. Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 11

12 DE BELGISCHE BIJDRAGE Politiek engagement Er bestaat geen twijfel over de sterke mobiliserende kracht van de MDGs, waardoor de politieke en publieke aandacht op internationale ontwikkeling gericht werd. Toch valt onmogelijk vast te stellen in welke mate de vooruitgang die de ontwikkelingslanden de afgelopen decennia hebben geboekt het gevolg is van de Millenniumdoelstellingen, en in welke mate hij te danken is aan andere factoren. Sommige studies stellen een toename vast van ontwikkelingshulp in de sectoren van de Millenniumdoelstellingen, maar tegelijk stellen ze dat die stijging ook zonder de MDGs had kunnen plaatsvinden. 23 Ook de inspanningen van de Belgische ontwikkelingssamenwerking kunnen niet zomaar worden gekoppeld aan de vooruitgang in de partnerlanden. Ons land is in zijn partnerlanden maar één actor, naast de overheid, bedrijven, ngo s, ontwikkelingsagentschappen en andere spelers. Het succes of het falen van de Millenniumdoelstellingen kan niet worden toegeschreven aan één actor. Wel kunnen we kijken naar de politieke engagementen en de inspanningen die de Belgische ontwikkelingssamenwerking heeft geleverd om de Millenniumdoelstellingen te behalen. Toen de MDGs in 2000 werden goedgekeurd, waren de thema s niet nieuw voor België. De vijf sectoren die de Wet betreffende de ontwikkelingssamenwerking van 1999 aanhaalt, worden ook vernoemd in de Millenniumdoelstellingen. 24 Toch ontsnapten de Millenniumdoelstellingen de eerste vijf jaar van hun bestaan grotendeels aan de Belgische politieke aandacht. Ook internationaal werden ze slecht opgepikt. Pas toen tijdens de eerste opvolgingsconferentie in 2005 bleek dat het slecht gesteld was met de resultaten, schoten de internationale gemeenschap en ook België echt wakker. Op die conferentie werd afgesproken dat alle ontwikkelingslanden tegen 2006 nationale ontwikkelingsstrategieën zouden uitwerken om de MDGs te behalen. In de marge van de conferentie beloofden verschillende rijke landen ook meer ontwikkelingshulp. 23 Wouters J., Beke L., D Hollander D., Raube K., 2014, The Search for a Post-2015 International (Sustainable) Development Agenda: Some Reflections From a European Perspective, p Het gaat om (1) basisgezondheidszorg met inbegrip van reproductieve gezondheidszorg; (2) onderwijs en vorming; (3) landbouw en voedselzekerheid; (4) basisinfrastructuur; en (5) conflictpreventie en maatschappijopbouw. De beleidsnota voor ontwikkelingssamenwerking van 2004 van toenmalig minister van Ontwikkelingssamenwerking Armand De Decker beschouwt de Millenniumdoelstellingen als leidraad en als toetssteen voor het beleid. 25 Ook in de beleidsnota s van latere ministers werd steeds gesproken over het belang van het behalen van de MDGs. In 2005 keurde het parlement een wet goed die de regering verplicht het parlement jaarlijks in te lichten over de vooruitgang die ze gemaakt heeft met de realisatie van de Millenniumdoelstellingen. 26 Tot en met 2009 gebeurde dat met afzonderlijke rapporten, vanaf 2010 werd de rapportering geïntegreerd in het jaarverslag van de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Terwijl het aanvankelijk om uitgebreide rapporten ging, werd de verslaggeving vanaf 2010 vrij anekdotisch. Tijdens zijn op het vlak van ontwikkelingssamenwerking eerder zwakke EU-voorzitterschap in 2010, slaagde België er wel in om een herbevestiging van de doelstellingen te bekomen op de tweede VN-opvolgingsconferentie van de Millenniumdoelstellingen. 27 In de aanloop naar de conferentie kwam ons land ook met een beleidsnota over de Millenniumdoelstellingen. 28 De Wet betreffende de ontwikkelingssamenwerking van 2013 verwijst niet naar de Millenniumdoelstellingen, want er was voor gekozen om er geen tijdsframe op te kleven. De prioritaire sectoren en transversale thema s die ze naar voren schuift, sluiten echter wel nauw aan bij de MDGs. 25 Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, 2014, Algemene beleidsnota van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking, 22 oktober Wet betreffende de follow-up van het optreden van de regering op het stuk van de Millenniumdoelstellingen inzake ontwikkeling, 14 juni (2011). Evaluatie van het Belgische voorzitterschap door doc_download/951-eerste-evaluatie-van-het-belgische-euvoorzitterschap-in DGD, 2010, België en de Millennium Ontwikkelingsdoelen (MDG s), 12 Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

13 Inspanningen In de verschillende thematische domeinen van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, zowel binnen de bilaterale, multilaterale en niet-gouvernementele pijlers, werden inspanningen geleverd om de Millenniumdoelstellingen te realiseren. We gaan er hieronder doelstelling per doelstelling op in. MDG 1: extreme armoede en honger uit de wereld helpen De Belgische ontwikkelingssamenwerking ziet de strijd tegen armoede als een middel om tot duurzame menselijke ontwikkeling te komen. 29 Het spreekt voor zich dat de meeste van haar inspanningen rechtstreeks of onrechtstreeks bijdragen tot armoedebestrijding. De strijd tegen de honger is een onderdeel van deze eerste MDG. België heeft er onder meer via programma s rond landbouw en voedselzekerheid toe bijgedragen. Ons land ondersteunt vooral de kleinschalige landbouw. De focus ligt op productieverbetering, commercialisering, beheer van de landbouwsector en de rol van vrouwen in landbouw. De doelstellingen worden beschreven in de strategienota Landbouw en Voedselzekerheid van Het platform Landbouw en Voedselzekerheid, met daarin onder meer vertegenwoordigers van DGD, BTC, ngo s, universiteiten en BIO werd opgericht. Het moet de coördinatie en het overleg tussen de verschillende Belgische ontwikkelingsactoren die werken rond landbouw verbeteren. Het Belgisch Overlevingsfonds en het recentere Belgisch Fonds voor Voedselzekerheid dragen bij tot de verbetering van de voedselzekerheid in verschillende landen in Sub-Sahara-Afrika. 30 Daarnaast vermelden we de deelname van DGD aan internationale fora en de steun aan multilaterale organisaties zoals het Internationaal Fonds voor Landbouwontwikkeling, het Wereldvoedselprogramma en de FAO. Verder zijn verschillende ngo s actief op het domein landbouw en voedselzekerheid. Zo ondersteunt Trias in Brazilië verschillende zuivel-, spaar- en verkoopcoöperaties van familiale boeren. Ook Vredeseilanden, 29 Wet betreffende de Belgische ontwikkelingssamenwerking 1999 en 2013, titel II, art Caritas, SOS Faim, Oxfam Wereldwinkels, Broederlijk Delen en Dierenartsen zonder Grenzen werken rond deze Millenniumdoelstelling. MDG 2: universeel lager onderwijs Onderwijs en vorming zijn een prioritaire sector van de gouvernementele ontwikkelingssamenwerking. 31 In 2013 kwam DGD met een nieuwe strategienota over onderwijs die focust op basisonderwijs - het onderwerp van de tweede Millenniumdoelstelling - en beroepsonderwijs. De nota streeft een evenwicht na tussen toegang tot onderwijs en kwaliteit. Hij focust op landen waar meer dan 10 % van de kinderen niet naar school gaat of waar minder dan 60 % van de kinderen zijn basisonderwijs afmaakt. Dat zijn alle Belgische partnerlanden in Sub-Sahara-Afrika, behalve Tanzania en Zuid-Afrika. De nota zet in op capaciteitsversterking van onderwijsstelsels en efficiënter gebruik van middelen. Toch blijkt uit een studie van HIVA (Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving van KU Leuven) in opdracht van Plan België dat er een sterke discrepantie bestaat tussen de aandacht voor basisonderwijs in het Belgische beleidsdiscours en de financiële middelen ons land erin investeert. 32 Het grootste deel van de Belgische hulp voor onderwijs gaat immers naar hoger onderwijs (bijna 70 % in 2011). Het gaat dan vooral om studiebeurzen. Hoewel die ongetwijfeld hun meerwaarde hebben, dragen ze niet bij tot de versterking van onderwijssystemen in ontwikkelingslanden. Ondanks ronkende verklaringen over het belang van investeringen in lager onderwijs in de Belgische Strategienota Onderwijs, investeerde de Belgische ontwikkelingssamenwerking in de periode 2010 tot 2012 minder dan 2 % van haar ODA (officiële ontwikkelingshulp) in het lager onderwijs en dus in de realisatie van MDG Opvallend is ook dat lager onderwijs in de bilaterale samenwerking enkel nog in Burundi en de Palestijnse gebieden een prioriteit is voor België. Hoewel er positieve evoluties waren op het vlak van de Belgische multilaterale uitgaven - de Belgische bijdrage aan het Global Partnership for Education (GPE) steeg van 5 miljoen in 2010 tot 9 miljoen in verliest lager onderwijs in de Belgische ontwikkelingssamenwerking duidelijk aan belang, en dat op een moment dat ook andere donoren hun steun voor lager onderwijs terugschroeven. 31 Wet betreffende de Belgische ontwikkelingssamenwerking 2013, hoofdstuk 4, art Huyse H., 2013, De Belgische hulp aan het basisonderwijs: historiek en denkpistes voor de toekomst, HIVA-KU Leuven, in opdracht van Plan België. 33 Berekening door Plan België gebaseerd op ODA-cijfers DGD, Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 13

14 Heel wat Belgische ngo s zijn actief op het vlak van onderwijs. Zo werkt Unicef in Jordanië rond onderwijs voor Syrische vluchtelingen. Verder zijn ook Via Don Bosco, SOS Kinderdorpen, Plan België, Geneeskunde voor de Derde Wereld, Dokters van de Wereld en Fracarita actief op dit domein. De verschillende actoren van de ontwikkelingssamenwerking - DGD, BTC, ngo s, universiteiten, enzovoort - zijn voor onderwijs sinds 2011 verenigd in het platform Educaid. Dat platform moet de coherentie en complementariteit van de interventies bevorderen. Het was ook betrokken bij de strategienota rond onderwijs. De HIVA-studie uit 2013 stelt echter dat de ontwikkelingssamenwerking meer werk moet maken van harmonisering tussen ontwikkelingsactoren op het terrein, eerder dan in België.34 Op multilateraal vlak financiert België sinds 2002 het Fast Track Initiative, dat later het Global Partnership for Education (GPE) werd. Dat initiatief is bedoeld om de minst ontwikkelde landen te helpen bij het opstellen en implementeren van een eigen onderwijsstrategie. België was een van de medeoprichters van het trustfonds dat interventies van het GPE mogelijk maakt. Het fonds beschikte in 2013 over 2,2 miljard euro en steunde basisonderwijs in 57 landen.35 Verder had België ervoor gepleit om de middelen die bij partnerlanden vrijkwamen na schuldverlichtingsinitiatieven te gebruiken voor sociale sectoren, waaronder onderwijs.36 Uit onderzoek blijkt dat de landen die via het Heavily Indebted Poor Countries Initiative (HIPC) schuldverlichting kregen geen stijging van onderwijsbudgetten vertonen, maar dat er wel een opvallende afname van schooluitval is.37 MDG 3: gendergelijkheid en het versterken van vrouwen Sinds 1999 is gender een transversaal thema in de Belgische ontwikkelingssamenwerking.38 Dat betekent dat het streven naar gelijkheid tussen mannen en vrouwen in alle interventies aan bod moet komen. De in 1993 opgerichte Commissie Vrouwen en Ontwikkeling was belast met de ondersteuning van de genderdimensie in het Belgische ontwikkelingsbeleid. Een evaluatie uit 2011 erkende de rol van de commissie, 34 Huyse H., 2013, De Belgische hulp aan het basisonderwijs: historiek en denkpistes voor de toekomst, HIVA-KU Leuven, in opdracht van Plan België. 35 DGD, 2013, Jaarverslag van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, p Ibid. 37 Cuaresma J., Vincelette G., 2008, Debt Relief and Education in HIPCs. 38 Wet betreffende de Belgische ontwikkelingssamenwerking 1999, titel III hoofdstuk 1, art 4; Wet 2013, hoofdstuk 3, art 11. maar gaf ook aan dat er nog geen zichtbare resultaten voor de integratie van gender in de ontwikkelingssamenwerking waren op het terrein.39 De commissie werd in 2013 vervangen door de nieuwe Adviesraad Gender en Ontwikkeling. Ook ngo s zijn actief op het vlak van gendergelijkheid. Plan België werkt rond onderwijs voor en empowerment van meisjes. Het heeft bijvoorbeeld ook een programma voor sensibilisering van kinderen en jongeren inzake seksuele en reproductieve rechten in Ecuador. Sensoa integreert de genderdimensie systematisch in zijn advocacy en programma s voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Ook UNICEF is actief rond het thema. Andere ngo s nemen gender als transversaal thema op in hun activiteiten. MDG 4 en 5: kindersterfte verminderen en de gezondheid van moeders verbeteren Gezondheidszorg is een van de vier prioritaire sectoren van de Belgische gouvernementele samenwerking.40 De focus ligt daarbij op basisgezondheidszorg.41 DGD publiceerde het afgelopen decennium twee beleidsnota's die relevant zijn op dit vlak: één over seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) in 2007,42 en één over het recht op gezondheid en gezondheidszorg in De nieuwe Wet betreffende de ontwikkelingssamenwerking van 2013 benadrukt het belang van seksuele en reproductieve rechten voor ontwikkeling. Een studie van het Tropisch Instituut voor Geneeskunde (ITG) heeft aangetoond dat de beleidsnota SRGR te weinig gekend is en te weinig gebruikt wordt door de actoren van de Belgische ontwikkelingssamenwerking.44 Op het vlak van gezondheid zijn de verschillende actoren van de ontwikkelingssamenwerking verenigd in het platform Be-cause health. Het is bedoeld om de interventies doeltreffender te maken door de activiteiten beter te coördineren. Ook heel wat ngo s zijn actief op dit vlak. Zo werkt 39 Dienst Bijzondere Evaluatie van de Internationale Samenwerking, 2011, Evaluatie van de Commissie Vrouwen en Ontwikkeling, p Wet betreffende de Belgische ontwikkelingssamenwerking 2013, hoofdstuk 4, art DGD, 2011, Jaarverslag van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, p DGD, 2007, De Belgische Ontwikkelingssamenwerking op het gebied van Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten, 43 DGD, 2008, Het recht op gezondheid en gezondheidszorg, 44 ITG, 2013, Sexual and Reproductive Health and Rights Policy and Implementation in the Belgian Development Cooperation. 14 Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

15 Memisa aan de verbetering van de gezondheidszorg in 31 gezondheidszones in de Democratische Republiek Congo. Verder zijn ook Artsen Zonder Grenzen, Rode Kruis, Louvain Développement, UNICEF en Sensoa actief op het vlak van gezondheidszorg. MDG 6: de strijd tegen hiv/aids, malaria en andere ziektes De strijd tegen malaria, tuberculose en hiv wordt sinds enkele jaren transversaal geïntegreerd in de ondersteuning van de gezondheidszorg.45 Deze strijd is overigens niet enkel een prioriteit in gezondheidsprogramma s. Hij wordt ook gevoerd via de ondersteuning van het onderwijs, de landbouw en infrastructuurprogramma s. Ook het Instituut voor Tropische Geneeskunde is actief rond deze MDG. Een onafhankelijke studie over een hiv-project in Tanzania stelde dat niet enkel gefocust mag worden op de overdracht van informatie en kennis. Er is een globalere aanpak nodig, met een belangrijke rol voor de betrokkenheid en participatie van de gemeenschap.46 Op multilateraal vlak steunt België de strijd tegen aids, malaria en tuberculose via steun aan de Wereldgezondheidsorganisatie, het United Nations Development Programme (UNDP), het United Nations Population Fund (UNFPA), UNICEF, UNAIDS en het Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria. Verder zijn ook heel wat ngo s actief op dit vlak. Zo werkt Artsen Zonder Grenzen in Zuid-Afrika rond het testen en bestrijden van hiv/aids. Ook Artsen Zonder Vakantie, CAP SANTE, Memisa, Cemubac, Dokters van de Wereld, Viva Africa, Sensoa en Damiaanactie zijn werkzaam rond deze MDG. MDG 7: een duurzaam leefmilieu De bescherming van het leefmilieu is sinds 1999 een transversaal thema in de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Daarnaast is basisinfrastructuur een van de vier prioritaire sectoren van de intergouvernementele samenwerking. 47 Daartoe behoren onder meer interventies op het vlak van drinkwatervoorziening en het opvangen en behandelen van afvalwater. Het grootste deel van het budget gaat naar multilaterale organisaties zoals de Global Environment Facility (GEF) en het 45 DGD (2012). Jaarverslag van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, p DGD, 2012, Jaarverslag van de Belgische ontwikkelingssamenwerking, p Wet betreffende de Belgische ontwikkelingssamenwerking 2013, hoofdstuk 4, art 19. United Nations Environment Programme (UNEP). In 2002 publiceerde DGD een strategienota om 'leefmilieu' te integreren in al zijn interventies. Uit een evaluatie van 2014 bleek echter dat dit maar in weinig interventies effectief werd meegenomen als doelstelling. 48 Op basis van de aanbevelingen van de evaluatie lanceerde DGD nog in 2014 een nieuwe strategienota. Bij de ngo s zijn onder meer WWF en Protos actief rond deze doelstelling. Terwijl de eerste zich richt op het behoud van de biodiversiteit, is de laatste actief op het domein van drinkwater, sanitaire voorzieningen en integraal waterbeheer. MDG 8: een globaal partnerschap voor ontwikkeling Zoals we in het eerste hoofdstuk al meldden gaat de achtste doelstelling over de middelen die de rijke landen ter beschikking stellen om de andere zeven doelstellingen te realiseren. Concreet gaat ze over ontwikkelingssamenwerking, markttoegang en afbouw van schulden. De 0,7%-doelstelling staat ingeschreven in de Wet betreffende de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Toch is ons land is er nog nooit in geslaagd om deze belofte na te komen. De Belgische hulp steeg weliswaar sinds 2000, met in 2010 een piek op 0,64 % van het bni. Sindsdien is er echter weer een daling aan de gang. Gemiddeld lag hij op slechts 0,49 % van het bni in de periode 2001 tot en met Hoewel de laatste jaren vooruitgang werd geboekt op vlak van het inschrijven van interventies in het eigen beleid van de partnerlanden, kan de kwaliteit van de Belgische hulp nog altijd beter. Verschillende jaarrapporten van gingen al in op dat probleem. Zo ontbreekt het te vaak aan een langetermijnvisie en zijn de Belgische procedures dermate zwaar dat ze niet genoeg flexibiliteit toelaten. 49 Verder zijn beslissingen in beleidsdomeinen zoals handel, fiscaliteit, landbouw of buitenlandse zaken soms nadelig voor ontwikkelingslanden en op die manier tegenstrijdig met de doelstellingen van de ontwikkelingssamenwerking. 50 De laatste jaren werd weliswaar werk gemaakt van instrumenten om dergelijke beleidsincoherenties tegen te gaan, maar toch zijn ze nog niet verdwenen DGD, 2014, Hoe groen is onze ontwikkelingshulp? Thematische evaluatie van de Belgische ontwikkelingssamenwerking inzake milieu. Synthese. p , 2012, Jaarrapport van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in , 2011, Jaarrapport van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in (2013). Jaarrapport van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in 2013 Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 15

16 0,8 Belgische hulp in procent van het bni 0,7 0,7 target 0,6 0,5 0,4 0,3 0, Een evaluatie van het Belgische beleid voor schuldherschikking stelt dat hoewel ons land niet proactief deelnam aan de uitwerking van de HIPC- en MDRI-initiatieven, het die initiatieven wel trouw uitvoerde. 52 Terwijl België in de jaren 90 bij schuldherschikkingen uitging van de nominale waarde van leningen, vervoegde het in de jaren 2000 de Europese consensus die ontstond over volledige schuldkwijtscheldingen. Dit leidde onder meer tot een substantiële schuldvermindering voor Kameroen en de DRC. Tussen 2000 en 2009 schold België maar liefst voor 2,3 miljard euro aan schulden kwijt, waarvan het grootste deel commerciële schulden. De evaluatie stelt verder dat schuldkwijtschelding die als ontwikkelingshulp wordt meegerekend de economische waarde van die schulden beter moet weerspiegelen. 53 Nu gebruiken donoren als België de nominale waarde van schulden om hun ontwikkelingshulp kunstmatig op te drijven. Die kritiek klinkt al langer uit ngo-hoek. De commerciële schulden die als ontwikkelingshulp worden aangerekend, lopen door de opstapeling van interesten vaak op tot een veelvoud van hun oorspronkelijke bedrag en zijn zo goed als waardeloos op de kapitaalmarkt. De Belgische regeringen benadrukten regelmatig het belang van het eigen beleid van ontwikkelingslanden bij het uitvoeren van de ontwikkelingsagenda. Zo stelt het rapport uit 2009 van de regering aan het parlement dat het bereiken van de doelstellingen in de eerste plaats een zaak van het eigen beleid van 52 Dienst Bijzondere Evaluatie, 2011, Coming to Terms with Reality. Evaluation of the Belgian Debt Relief Policy ( ), pp Ibid., pp de ontwikkelingslanden en geen loutere kwestie van geld of hulp is. 54 De beleidsnota voor ontwikkelingssamenwerking van 2008 stelt dat het gebrek aan voldoende nationale capaciteiten [...] een van de essentiële elementen [is] waarmee men rekening dient te houden bij het bereiken van de Millennium Development Goals. 55 Het rapport van de regering aan het parlement uit 2008 schoof volgende oplossing naar voren: Om de lage toe-eigeningsgraad van de partnerlanden te verbeteren op het vlak van het beleid dat moet worden gevoerd om de MDGs te realiseren, zal de Belgische samenwerking de nationale parlementen van onze partnerlanden en de civiele maatschappij meer aanmoedigen om te debatteren over het beleid van hun regeringen." 56 Bij MDG 8 ligt de rol van de ngo s vooral in de sensibilisering van de bevolking van de rijke landen. In België zijn onder meer Wereldsolidariteit, UNICEF, Studio Globo, Quinoa, Oxfam Wereldwinkels, Oxfam Solidariteit, Protos, Trias, Fairtrade Belgium, Geneeskunde voor de Derde Wereld en Djapo actief op dat vlak. Daarnaast doen ngo s ook beleidswerk. Zo werkt Comité pour l'annulation de la dette du tiers monde rond schulden en werken de ngo-koepels en CNCD rond een brede waaier van beleidsdomeinen die betrekking hebben op de ontwikkelingslanden. 54 Rapport 2009 over de bijdragen van België aan de verwezenlijking van de Millennium ontwikkelingsdoelstellingen (MDGs). 55 Kamer van Volksvertegenwoordigers, 2008, Algemene beleidsnota van de minister van ontwikkelingssamenwerking, 5 november Rapport aan het Parlement over de Belgische actie voor het realiseren van de Millennium Ontwikkelingsdoelstellingen (MDGs) (2008), p Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

17 CONCLUSIE De mobiliserende kracht van de Millenniumdoelstellingen staat absoluut buiten kijf. De afgelopen vijftien jaar was het niet mogelijk om over internationale armoedebestrijding te spreken zonder te verwijzen naar de MDGs. Bovendien hebben de doelstellingen door hun eenvoud en hun meetbaarheid de publieke en politieke aandacht voor het thema vergroot. In al die tijd heeft de wereld niet stilgestaan. Een aantal doelstellingen werden gehaald: voor armoedebestrijding, water en gelijke toegang van jongens en meisjes tot het basisonderwijs. Op andere vlakken - zoals de strijd tegen hiv/aids, het terugdringen van de kinder- en moedersterfte en basisonderwijs voor iedereen - werd forse vooruitgang geboekt, maar weliswaar niet voldoende om de doelstellingen te behalen. Frappant zijn de grote regionale verschillen. Het succes van landen als China en Brazilië staat in schril contrast met de beperkte vooruitgang van de regio s Sub-Sahara-Afrika en West-Azië. Door die regionale verschillen mogen we echter niet concluderen dat de problemen in de wereld zich nog maar tot enkele regio s beperken. Vandaag de dag leven de meeste armen in middeninkomenslanden. Hoewel die landen erop vooruitgegaan zijn, blijven ze nog met problemen kampen. Bovendien gaan de Millenniumdoelstellingen voorbij aan een aantal nijpende, universele problemen in de wereld: de toenemende ongelijkheid en ecologische uitdagingen. De ontwikkelingsagenda die de Millenniumdoelstellingen zal opvolgen na 2015 moet daarom ook universeel van aard zijn: de doelstellingen en targets moeten in alle landen van de wereld gelden, dus niet louter in de ontwikkelingslanden. De nieuwe agenda moet ook ambitieuzer zijn dan de MDGs. Hij mag niet langer streven naar een vermindering van de problemen, maar naar de uitroeiing ervan. Meer ambitie vraagt ook om voldoende middelen. De achtste Millenniumdoelstelling, die over middelen ging, bleek de achillespees te zijn van de hele agenda. Engagementen voor ontwikkelingshulp werden niet nagekomen, de markttoegang voor ontwikkelingslanden werd wel verbeterd, maar zonder veel effect, en de vermindering van schulden bracht evenmin de gehoopte ontwikkelingsresultaten. Te vaak werd uitgegaan van de belangen van de rijke landen: schuldkwijtscheldingen waren een manier om de cijfers van ontwikkelingshulp de hoogte in te jagen, en handelsakkoorden werden in de eerste plaats gezien als opportuniteiten voor de economieën van de ontwikkelde landen. De middelen om de nieuwe agenda te kunnen uitvoeren, moeten ambitieuzer. Het reeds lang bestaande engagement van de rijke landen om 0,7 % van hun bnp aan ontwikkelingshulp te besteden, moet worden nagekomen. Verder moet ook de belofte van additionele klimaatfinanciering worden gerespecteerd. Financiële middelen zijn belangrijk, maar zullen niet volstaan om de nieuwe SDG-agenda te realiseren. Andere beleidsdomeinen dan ontwikkelingssamenwerking, zoals handel, fiscaliteit, landbouw en buitenlandse zaken, hebben vaak een grote impact op de ontwikkelingslanden. Het is daarom belangrijk om bij beslissingen op die vlakken rekening te houden met de gevolgen voor die landen. De Millenniumdoelstellingen hadden een erg beperkte invulling van die beleidscoherentie voor ontwikkeling. Ze focusten vooral op handel en schuldkwijtschelding. In de praktijk zien we bovendien dat de rijke landen hun eigen belangen te vaak lieten primeren, en dat zeker handel niet in het voordeel van de ontwikkeling van ontwikkelingslanden werd aangewend. Terwijl België zijn ontwikkelingsbeleid keurig inschreef in de Millenniumdoelstellingen, was het te weinig ambitieus met de middelen om die agenda te realiseren. Ons land haalde nooit de 0,7%-belofte en liet zijn ontwikkelingsbudget de afgelopen jaren dalen. Het leverde inspanningen rond schuldkwijtscheldingen, maar die leken meer ingegeven door de wil om de cijfers van de ontwikkelingshulp op te smukken, dan om echt bij te dragen aan ontwikkeling. Wel kwam de federale regering in 2013 met een instrumentarium voor beleidscoherentie voor ontwikkeling op de proppen. Op voorwaarde dat er voldoende politieke wil bestaat om een coherent beleid voor ontwikkeling te voeren, kan het instrumentarium van belang zijn bij de realisatie van de nieuwe ontwikkelingsagenda. Daarnaast zal België ook financieel een duit in het zakje moeten doen en zijn lang en veelvuldig uitgesproken beloftes over ontwikkelingssamenwerking en beleidscoherentie moeten nakomen. Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 17

18 Aanbevelingen voor de SDG-agenda: Problemen beperken zich niet enkel tot ontwikkelingslanden. Als het gaat over duurzaamheid of ongelijkheid is er ook in de middeninkomens- en geïndustrialiseerde landen nog veel werk aan de winkel. De nieuwe reeks doelstellingen moet dan ook universeel zijn en van toepassing op de hele wereld. De meerderheid van de armen in de wereld leeft in middeninkomenslanden. Ontwikkelingssamenwerking met die landen blijft nodig. Er zijn extra inspanningen nodig om vooruitgang te boeken in Sub-Sahara-Afrika, de regio met de grootste achterstand op het vlak van de Millenniumdoelstellingen. Het is belangrijk om vooruitgang niet enkel op landenniveau te evalueren, maar ook te kijken naar hoe specifieke regio s of kansengroepen het doen. Daartoe moeten ook op die niveaus data worden verzameld. Het succes van de nieuwe agenda moet afgemeten worden aan hoe de zwaksten het doen. Er moeten ook meetbare targets komen voor de doelstellingen over de middelen die nodig zijn om de agenda te realiseren. Zo niet ontbreekt het aan verantwoording op dat vlak. Er moeten voldoende middelen staan tegenover de nieuwe doelstellingen. Het gaat dan onder meer over de 0,7%-doelstelling voor ontwikkelingshulp en de engagementen die gemaakt zijn op het vlak van klimaatfinanciering. Op niet-financieel vlak moet in de eerste plaats gestreefd worden naar beleidscoherentie voor ontwikkeling in domeinen als handel, fiscaliteit en landbouw. Vluchtelingenwerk Vlaanderen 18 Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst

19 Annex: lijst van Millenniumdoelstellingen, targets en indicatoren GOALS AND TARGETS (FROM THE MILLENNIUM DECLARATION) INDICATORS FOR MONITORING PROGRESS Goal 1: Eradicate extreme poverty and hunger Target 1.A: Halve, between 1990 and 2015, the proportion of people whose income is less than one dollar a day Target 1.B: Achieve full and productive employment and decent work for all, including women and young people Target 1.C: Halve, between 1990 and 2015, the proportion of people who suffer from hunger Goal 2: Achieve universal primary education Target 2.A: Ensure that, by 2015, children everywhere, boys and girls alike, will be able to complete a full course of primary schooling Goal 3: Promote gender equality and empower women Target 3.A: Eliminate gender disparity in primary and secondary education, preferably by 2005, and in all levels of education no later than 2015 Goal 4: Reduce child mortality Target 4.A: Reduce by two-thirds, between 1990 and 2015, the under-five mortality rate Goal 5: Improve maternal health Target 5.A: Reduce by three quarters, between 1990 and 2015, the maternal mortality ratio 1.1 Proportion of population below $1.25 (PPP) per day a 1.2 Poverty gap ratio 1.3 Share of poorest quintile in national consumption 1.4 Growth rate of GDP per person employed 1.5 Employment-to-population ratio 1.6 Proportion of employed people living below $1.25 (PPP) per day 1.7 Proportion of own-account and contributing family workers in total employment 1.8 Prevalence of underweight children under-five years of age 1.9 Proportion of population below minimum level of dietary energy consumption 2.1 Net enrolment ratio in primary education 2.2 Proportion of pupils starting grade 1 who reach last grade of primary 2.3 Literacy rate of year-olds, women and men 3.1 Ratios of girls to boys in primary, secondary and tertiary education 3.2 Share of women in wage employment in the non-agricultural sector 3.3 Proportion of seats held by women in national parliament 4.1 Under-five mortality rate 4.2 Infant mortality rate 4.3 Proportion of 1 year-old children immunised against measles 5.1 Maternal mortality ratio 5.2 Proportion of births attended by skilled health personnel Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst 19

20 Target 5.B: Achieve, by 2015, universal access to reproductive health Goal 6: Combat HIV/AIDS, malaria and other diseases Target 6.A: Have halted by 2015 and begun to reverse the spread of HIV/AIDS Target 6.B: Achieve, by 2010, universal access to treatment for HIV/AIDS for all those who need it Target 6.C: Have halted by 2015 and begun to reverse the incidence of malaria and other major diseases Goal 7: Ensure environmental sustainability Target 7.A: Integrate the principles of sustainable development into country policies and programmes and reverse the loss of environmental resources Target 7.B: Reduce biodiversity loss, achieving, by 2010, a significant reduction in the rate of loss Target 7.C: Halve, by 2015, the proportion of people without sustainable access to safe drinking water and basic sanitation Target 7.D: By 2020, to have achieved a significant improvement in the lives of at least 100 million slum dwellers 5.3 Contraceptive prevalence rate 5.4 Adolescent birth rate 5.5 Antenatal care coverage (at least one visit and at least four visits) 5.6 Unmet need for family planning 6.1 HIV prevalence among population aged years 6.2 Condom use at last high-risk sex 6.3 Proportion of population aged years with comprehensive correct knowledge of HIV/AIDS 6.4 Ratio of school attendance of orphans to school attendance of non-orphans aged years 6.5 Proportion of population with advanced HIV infection with access to antiretroviral drugs 6.6 Incidence and death rates associated with malaria 6.7 Proportion of children under 5 sleeping under insecticide-treated bednets 6.8 Proportion of children under 5 with fever who are treated with appropriate anti-malarial drugs 6.9 Incidence, prevalence and death rates associated with tuberculosis 6.10 Proportion of tuberculosis cases detected and cured under directly observed treatment short course 7.1 Proportion of land area covered by forest 7.2 CO2 emissions, total, per capita and per $1 GDP (PPP) 7.3 Consumption of ozone-depleting substances 7.4 Proportion of fish stocks within safe biological limits 7.5 Proportion of total water resources used 7.6 Proportion of terrestrial and marine areas protected 7.7 Proportion of species threatened with extinction 7.8 Proportion of population using an improved drinking water source 7.9 Proportion of population using an improved sanitation facility 7.10 Proportion of urban population living in slums b 20 Milleniumdoelstellingen: Resultaten en lessen voor de toekomst