Vallen en opstaan. Jaarverslag STIVORO Jaarverslag

Transcriptie

1 Vallen en opstaan Jaarverslag 2012 STIVORO Jaarverslag

2 Inhoud Voorwoord 3 Voorwoord Raad van Toezicht 4 Vallen en opstaan 5 Een nieuw tijdperk 8 Cijfers en onderzoek 10 Verantwoording in cijfers Organisatie 18 Financiën 20 Lijst van publicaties 21 Colofon 23 STIVORO Jaarverslag

3 Voorwoord Het jaar 2012 vormde voor STIVORO het einde van een tijdperk. Het ministerie van VWS stopte eerder al de subsidie voor publiekscampagnes rondom roken en vanaf 2013 ontvangt STIVORO ook voor haar andere activiteiten geen subsidie meer van VWS. Dat betekende dat 2012 voor STIVORO het laatste jaar was als publieksvoorlichter, als centrale spil op dit vlak in het web van landelijke en regionale partijen, als voorlichter van zorgaanbieders op het gebied van stoppen-met-roken, als ontwik kelaar en verspreider van interventies en voorlichtingsmaterialen en als uitvoerder van het Continu Onderzoek Rookgewoonten en de Roken Jeugd Monitor. Een rol die STIVORO, zeg ik met trots en respect voor alle medewerkers, tot het einde van 2012 met verve heeft vervuld. Het afscheid doet pijn. Omdat het een groot verlies betekent. Niet alleen voor STIVORO als organi s atie, maar ook voor mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt. En het doet pijn voor de tabaksontmoediging die daarmee jarenlang opge bouwde kennis heeft verloren. Het Trimbos instituut, dat vanaf 2013 de VWS subsidie voor tabaksactiviteiten ontvangt, neemt hier slechts een fractie van over. De kapitaalvernietiging die heeft plaatsgevonden is moeilijk te accepteren. Helemaal omdat we hebben moeten constateren dat het percentage rokers in de Nederlandse samenleving voor het eerst sinds lange tijd weer is gestegen naar 26%. Dit laat zien dat tabaksontmoediging niet mag verslappen! In een wereld waarin we vechten voor mensenlevens, met de machtige tabaksindustrie als tegenstander, moeten we ons over tegenslagen heen kunnen zetten. Sterker nog, we moeten ze gebruiken om te ver nieuwen, om sterker te worden. En dat heb ben we gedaan, door onze focus te richten op tabaks ontmoedigingsbeleid, met als doel een samen hangend Nederlands evidence based tabaksbeleid in lijn met het internationale FCTC verdrag. Het feit dat er geen financiële afhankelijkheidsrelatie met de overheid meer is maakt dat STIVORO vrijer is om een onafhankelijk en kritisch geluid te laten horen. Onze belangrijkste primaire doelgroepen zijn de overheid, de politiek, de media en onze medestanders in de strijd tegen tabak. STIVORO wil met zo veel mogelijk partijen, onder meer verenigd in de Alliantie Nederland Rookvrij! en het Partnership Stoppen met Roken, het maatschappelijk draagvlak vergroten voor de invoering van een effectiever tabaksbeleid. Wij doen dit bijvoorbeeld door het leveren van kennis en expertise aan de Hartstichting, KWF Kankerbestrijding en Longfonds ten behoeve van hun activiteiten op het gebied van tabaksontmoediging. Zo voeren we gezamenlijk de strijd tegen tabak. Ook het monitoren en naar buiten brengen van de tactieken van de tabaksindustrie maken hiervan onderdeel uit. STIVORO wil het maatschappelijk draagvlak vergroten Het verzamelen en toegankelijk maken van nationale en internationale wetenschappelijke kennis en beleidsondersteunende informatie vormen nog steeds de kern van ons werk. Wat dat betreft blijft STIVORO wat het altijd was: expertisecentrum voor tabaksontmoediging. Maar nu dus met een duidelijker focus op evidence based beleid in lijn met het FCTC verdrag. Voor het algemeen publiek zullen we meer op de achtergrond werken, in de machinekamer van het tabaksontmoedigingsbeleid, maar daarmee niet minder effectief. Er is nog een hoop werk te doen, dus wij gaan volle vaart vooruit! Dewi Segaar Directeur STIVORO STIVORO Jaarverslag

4 Voorwoord Raad van Toezicht 2012 is in velerlei opzichten een teleurstellend jaar geweest. De houding van VWS heeft er mede toe geleid dat het percentage rokers met 2% tot 26% is gestegen. Oorzaken zijn onder meer het stoppen met massa mediale campagnes, het schrappen van de vergoeding voor hulpmiddelen bij stoppen met roken en de feitelijke onwil om de horeca conform de wet rookvrij te maken en te houden. De treurige waarheid is dat het vorige kabinet niets nagelaten heeft om de tabaksontmoediging in de wielen te rijden. Naast deze publieke armoede in het volksgezondheidsbeleid gericht op preventie was het ook voor de organisatie een zeer moeilijk jaar. Het gehele jaar stond van het begin tot het einde in het teken van dreigende ontslagen en het proberen nog zoveel mogelijk te redden. De Raad van Toezicht heeft zich gegeven deze levensbedreigende situatie intensief moeten bezig - houden met het zo goed mogelijk borgen van de expertise en ervaring op het terrein van tabaksontmoediging. Dat belang gaat in de ogen van de Raad van Toezicht boven het instellings belang. Des te teleurstellender was het om te moeten ervaren dat het Trimbos instituut daar volstrekt andere opvattingen over had. Voor Trimbos was de nieuwe taak en de daarbij behorende subsidie slechts een middel om de eigen bezuinigingen op te vangen. Met het bedrag van ongeveer 1,8 miljoen euro is slechts 1(!) medewerker uit de staande organisatie van STIVORO overgenomen. Ondanks herhaaldelijke uitnodigingen daartoe heeft Trimbos in de anderhalf jaar lange voorberei dingsperiode nagelaten om zelf te investeren in de kennisoverdracht. Deze op zichzelf gerichte houding, een gebrek aan professionaliteit en het niet uitstralen van een gemeenschappelijk doel hebben grote schade toegebracht aan de tabaksontmoediging. Overigens net zo schokkend was de totale afwezigheid van VWS in de begeleiding van de door haar ingezette overgang van alle subsidie op het onderwerp tabak van STIVORO naar het Trimbos instituut. Ondanks herhaalde oproepen (en een aangenomen motie in de Tweede Kamer) heeft VWS zich niet met de kennisoverdracht willen bemoeien. Tabaksontmoediging wordt nu verstopt tussen twee andere verslavingsmiddelen. Bovendien gaat de primaire aandacht uit naar het vergroten van de weerbaarheid van de jeugd. Internationaal onderzoek laat zien dat deze aanpak zeker in het geval van tabak absoluut niet toereikend is. Aandacht voor overlast zoals meeroken is een wezensvreemd ding gebleken voor Trimbos. Zo werd het programma Rookvrij Opgroeien lange tijd vergeten in de plannen. Trimbos beschikt door de inspanningen van STIVORO al geruime tijd over alle informatie, maar de Raad van Toezicht van STIVORO heeft het vertrouwen in een goed gebruik door Trimbos inmiddels verloren. Die treurigmakende conclusie is mede het gevolg van een ervaren gebrek aan passie voor het tabaksonderwerp binnen Trimbos. Tabaksontmoediging wordt nu verstopt tussen twee andere verslavingsmiddelen Het optreden van Trimbos en VWS hebben de organisatie in financiële zin aan de rand van de afgrond gebracht. Alleen dankzij in het verleden reeds gemaakte afspraken met KWF Kanker bestrijding, de Nederlandse Hartstichting en het Longfonds hebben wij deze liquidatiepoging kunnen pareren. De Raad van Toezicht zal zich in 2013 concentreren op het zo goed mogelijk borgen van de overgebleven kennis voor de komende jaren. Wij hopen dat in een goede samenwerking met de drie fondsen en andere Alliantiepartners te kunnen verwezenlijken. Het belang van de inhoud zal daarbij weer prioriteit hebben boven de organisatorische belangen. Wat dat betreft blijven wij als Raad van Toezicht consequent prioriteit geven aan de inhoud. Namens de Raad van Toezicht, Gerrit Jan van Otterloo, voorzitter STIVORO Jaarverslag

5 STIVORO in 2012 Vallen en opstaan Wat bracht 2012? STIVORO bevond zich in zeer zwaar weer. Het Nederlandse tabaksontmoedigingsbeleid leek in rook op te gaan. Toch gloorde er eind 2012 ook weer wat hoop. Zo tekende zich eind 2012 een Kamermeerderheid af voor een strenger rookbeleid. Rampzalige tijden voor tabaksontmoediging. Dat waren volgens Gerrit Jan van Otterloo, voorzitter van de Raad van Toezicht van STIVORO, de jaren 2011 en Hij sprak erover tijdens het minisymposium STIVORO 2013 op 14 december 2012 in Oegstgeest. Daar stond STIVORO stil bij de organisatie van rookpreventie en het rookbeleid in Opvallendste ontwikkelingen: het ministerie van VWS trok al eerder de stekkers uit de publiekscampagnes, maar vanaf 2013 ook uit alle andere door het ministerie gesubsidieerde activiteiten van STIVORO. Hoewel er van diverse kanten ook weer hoop gloorde, onder meer door een nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer en de toewijzing van het tabaksbeleid aan de nieuwe staatssecretaris van VWS (Van Rijn, PvdA), was 2012 vooral toch het jaar van verdere ontmanteling van het tabaksontmoedigingsbeleid. STIVORO verzorgde de afgelopen decennia de algemene publieksvoorlichting over tabaksgebruik. Per 1 januari 2013 is deze taak door het ministerie van VWS toegewezen aan het Trimbos-instituut. Dewi Segaar, die op 1 november Lies van Gennip opvolgde als directeur van STIVORO: Het verlies van onze kennis, expertise en programma s is een verlies voor de tabaksontmoediging in Nederland. Het betekent ook dat wij afscheid hebben moeten nemen van veel deskundige medewerkers die er jarenlang met hart en ziel aan hebben gewerkt. Triest en doodzonde. De verslechtering van het Nederlands stoppen-metrokenbeleid lijkt in 2012 direct consequenties te hebben voor het aantal rokers in Nederland. Voor het eerst sinds lange tijd nam het aantal rokers weer significant toe van 25 naar ruimt 26 procent. Terwijl een jaar eerder het percentage rokers spectaculair daalde van 27% naar 25%. Deze daling viel toen samen met de invoering van de vergoeding van stoppen-met-rokenprogramma s vanuit de basiszorgverzekering en met een publieks campagne rond de jaarwisseling 2010/2011 Echt stoppen met roken kan met de juiste hulp. Voor het eerst sinds lange tijd nam het aantal rokers weer significant toe In 2012 werden de stop programma s echter niet meer vergoed en waren er geen publieks campag nes over (niet-)roken. In totaal zijn er nu ruim 3,5 miljoen rokers in Nederland, terwijl dit er in 2011 nog minder dan 3,4 miljoen waren. Segaar vindt het nog te vroeg om te spreken van een echte trendbreuk en een verklaring is nog niet met zekerheid te geven. Maar ze heeft er wel een theorie over. Een overheid die geen aan dacht besteedt aan tabaksontmoediging en effectief beleid schuwt, geen vergoeding meer voor stoppen-met- STIVORO Jaarverslag

6 rokenmedicatie en geen voorlichtingscampagnes meer. Dat lijkt direct gevolgen te hebben voor het aantal rokers in de samenleving. Deze cijfers tonen aan dat je niet kunt verslappen, maar maatregelen moet blijven nemen en door moet gaan met voorlichten over de gezondheidsgevaren van tabaksgebruik. Reden voor het Partnership Stop met Roken (het samen werkingsverband van diverse publieke en private partijen uit het gezondheidszorgveld dat zich inzet voor tabaksontmoediging) om er bij de politiek voor te pleiten om stoppen-met-rokenprogramma s inclusief medicatie weer op te nemen in de basisverzekering. En met succes. In het Lenteakkoord over de begroting van 2013 werd besloten dat na afwezigheid van een jaar vanaf 1 januari 2013 stoppen-met-rokenprogramma s weer volledig terugkeren in de basiszorgverzekering. Ook nam de nieuwe Tweede Kamer het politieke besluit om 39 cent extra accijns te leggen op een pakje sigaretten van 19 stuks en met 60 cent op een pakje shag van 40 gram. Vooral jongeren zijn gevoelig voor stevige prijsverhogingen. Bovendien is de prijs van sigaretten vaak reden om te stoppen met roken. Het is lang geleden dat Nederland zo n fikse accijnsverhoging doorvoerde, aldus Segaar die toch nog benadrukt dat als het aan de Alliantie Nederland Rookvrij! ligt jaarlijks structureel de prijs van tabak met minimaal 50 eurocent omhoog gaat, want dat is een van de meest effectieve manieren om tabaksgebruik terug te dringen. De Alliantie is opgericht door KWF Kankerbestrijding, Hartstichting, Longfonds en het Partnership Stop met Roken. Inmiddels hebben zich al meer dan twintig belangrijke organisaties bij de Alliantie aangesloten. Het licht verbeterde politieke klimaat voor tabaksontmoediging tekende zich ook af toen eind 2012 een Kamermeerderheid zich uitsprak voor een strenger tabaksontmoedigingsbeleid. Steeds meer partijen spraken steun uit voor een volledig rookverbod in de horeca, wat in 2013 leidde tot een positieve stemming in de Tweede Kamer. Het rookverbod bevatte eerder een uit zondering voor cafés zonder personeel, kleiner dan 70 vierkante meter. Deze uitzondering was in 2010 bepaald door minister Schippers (VVD) van VWS. De stap van de Kamer paste in het onderzoek dat STIVORO eerder in het jaar publiceerde. Daaruit bleek dat het aantal voorstanders van rookverboden in restaurants en cafés in Nederland in de afgelopen jaren was toegenomen. Begin 2012 vond nog maar 10% van de Nederlanders het acceptabel om te roken in restaurants en 33% om te roken in cafés. Dat was in 2005 nog respectievelijk 35 en 50%. Een goede ontwikkeling, aldus Gera Nagelhout van STIVORO die in 2012 op dit onderwerp promo- STIVORO Jaarverslag

7 veerde. In haar proefschrift onderzocht ze de invoering van de rookvrije horeca in Nederland. Hierbij werd Nederland vergeleken met andere Europese landen. Nagelhout: Maar volledig rookvrij zijn we nog niet want inpandige rookruimtes zijn nog altijd toegestaan, in tegenstelling tot in een aantal andere Europese landen waar het rookverbod beter wordt nageleefd. Die slag maken zal niet gemakkelijk zijn omdat nu iedereen denkt dat de horeca volledig rookvrij is. Dat is dus niet zo. Die rookruimtes zorgen er toch voor dat anderen meeroken. Deuren gaan bijvoorbeeld regelmatig open en dicht. Inpandige rookruimtes zijn nog altijd toegestaan STIVORO kwam in 2012 met meer onderzoek naar buiten. Zo bleek uit de themapublicatie Meeroken bij kinderen van 0 tot en met 18 jaar dat basisschool kinderen thuis drie keer vaker meeroken dan baby s, peuters en kleuters. Bij pubers is dit zelfs vijf keer vaker. Het onderzoek is uitgevoerd voor het programma Rookvrij Opgroeien, dat de blootstelling van kinderen aan tabaksrook wil verminderen. Binnen het programma Rookvrij Opgroeien onder - steunde STIVORO de intermediairs bij de uitvoering van de voorlichting, onder meer door het aanbieden van materialen en trainingen. Waar het programma zich in het verleden concentreerde op kinderen tot 4 jaar, is dit nu uitgebreid naar de jeugdgezondheidszorg vanaf 4 jaar. Ook stelde STIVORO op verzoek van de Alliantie Nederland Rookvrij! het zogenoemde FCTC-schaduw rapport op. Nederland houdt zich nauwelijks aan de veertien belangrijkste maat regelen uit het Framework Convention Tobacco Control (FCTC) van de Wereld Gezondheidsorganisatie WHO van Wereldwijd hebben 168 landen dat verdrag ondertekend om de tabaksconsumptie terug te dringen. Nederland zette in 2005 haar handtekening. Segaar: Maar Nederland komt de afspraken niet na. Zo vindt er regelmatig achter de schermen overleg plaats tussen de overheid en de tabaksindustrie, terwijl het WHO-verdrag zegt dat landen beschermd moeten worden tegen de invloed van de tabaksindustrie op het volksgezondheidsbeleid en dat deze overleggen liefst niet plaatsvinden, of in ieder geval volledig transparant moeten zijn. Ook zijn waarschuwingen op verpakkingen en etikettering niet genoeg doorgevoerd. Accijnzen zijn relatief laag en er zijn geen campagnes om aandacht te vragen voor gezondheidsrisico s van roken en meeroken. Dit rapport werd op 1 maart 2012 door de Alliantie Nederland Rookvrij!, in perscentrum Nieuws poort bij afwezigheid van Minister Schippers overhandigd aan de Schaduwminister van Volks gezondheid, Welzijn en Sport. Om de constateringen met betrekking tot de falende overheid kracht bij te zetten werd op 31 mei, Wereld Niet Roken Dag, door de Alliantiepartners een petitie rookbeleid aangeboden aan de woordvoerders Volks gezondheid in de Tweede Kamer. De Alliantie wilde hiermee de regering wijzen op haar verplichtingen die voortvloeien uit de internationale tabaksafspraken. Segaar noemt deze rol op de achtergrond een voorbeeld van de nieuwe positie die STIVORO inneemt. Wij strijden niet meer met STIVORO als primaire afzender alleen tegen de gezondheidsschade door tabak, maar doen dat steeds meer vanuit de Alliantie. De idee is dat we met het gebruik van de grote merknamen KWF Kankerbestrijding, Hartstichting en Longfonds gezamenlijk beter zichtbaar zijn dan wanneer alleen STIVORO als primaire afzender wordt ingezet. Onze focus is naast het zelf uitvoeren van activiteiten meer komen te liggen op het monitoren van ontwikkelingen, signaleren van benodigde actie, aandachtspunten benoemen, en kennis en expertise aanleveren die partijen kunnen gebruiken om actie te ondernemen en campagnes te maken, zoals de publieks campagne van KWF Kankerbestrijding Roken kan echt niet meer ( Roken is zóóó floppy disk ) in december. De fondsen zijn, ook door hun gezamenlijkheid in optreden, minder kwetsbaar. STIVORO Jaarverslag

8 STIVORO in 2012 Een nieuw tijdperk Wat brengt 2013? Een nieuwe focus op tabaksontmoedigingsbeleid, een nieuwe website, een Nederlands netwerk voor tabaksonderzoek in oprichting. Met het nodige elan stapt STIVORO een nieuwe tijd in. Dewi Segaar, directeur van STIVORO: Nu de publieke voorlichtingstaak over roken en de daarbij horende preventieactiviteiten naar het Trimbos-instituut gaat, richt onze focus zich op het tabaksontmoedigingsbeleid en de tactieken van de tabaksindustrie met als doel een samenhangend Nederlands evidence based tabaksbeleid in lijn met het internationale FCTC verdrag. De communicatie is niet meer gericht op algemene voorlichting aan het publiek, maar op het informeren van de politiek, beleidsmakers en de media. En wat we communiceren is op basis van nationale en internationale wetenschappelijke informatie. Wat dat betreft blijft STIVORO gewoon wat het altijd was: expertisecentrum voor tabaksontmoediging. Het verschil is dat we voor het publiek nu meer op de achtergrond werken, in de machinekamer van het tabaksontmoedigingsbeleid. Ze vindt het belangrijk dat zo veel mogelijk partijen sterk en eendrachtig tabaksontmoediging continu op de agenda zetten om op die manier draagvlak te krijgen voor de invoering van effectieve beleidsmaatregelen. Daarom wil STIVORO met coalitiegenoten, onder meer verenigd in de Alliantie Nederland Rookvrij! en het Partnerschip met Roken, de handen krachtig ineenslaan. En daarom gaat STIVORO samen met onder meer universiteiten een Nederlands Netwerk voor Tabaksonderzoek (NNvT) opzetten. Dit netwerk bestaat uit onderzoekers die zich in Nederland bezighouden met onderzoek naar tabak. In februari 2013 was de eerste verkennende bijeenkomst onder voorzitterschap van Marc Willemsen, bijzonder hoogleraar tabaksontmoediging. Regina van der Meer, secretaris van het NNvT: Er gebeurt veel op tabaksonderzoek, maar nationale samenhang is er nog niet. Het is nu niet altijd duidelijk wie waar en met wat bezig is. Dat moet straks op de website van het netwerk snel te vinden zijn. Het gaat een onafhankelijk academisch netwerk worden, zonder lobbyactiviteiten, met als doel een betere uitwisseling tussen wetenschap en beleid, aldus Van der Meer. Als nieuwe onderzoeksresultaten sneller verspreid worden naar beleid en politiek, en omgekeerd, als vragen vanuit beleid en politiek sneller worden beantwoord door wetenschappers, dan krijgt het netwerk maatschappelijk betekenis voor het roken. Zo kan bijvoorbeeld de Alliantie Nederland Rookvrij! met haar tabaksbeleid en -lobby goed aansluiten op de wetenschappelijke kennis in Nederland en kan ze met nieuwe onderzoeksvragen bij het netwerk terecht. De initiatiefnemers willen er wel de vaart in houden, want het is de bedoeling dat de coördinatie van het NNvT einde 2013 wordt overgedragen aan de Universiteit van Maastricht. STIVORO Jaarverslag

9 Omdat het takenpakket van STIVORO is veranderd, heeft ook de website stivoro.nl een nieuw uiterlijk en een vernieuwde inhoud. De informatie bestaat uit nieuws en achtergrondinformatie (documenten en rapporten) over tabaksontmoedigingsbeleid en de tabaksindustrie. De site is bedoeld voor alle mogelijke professionals die betrokken zijn bij tabaksontmoedigingsbeleid in Nederland. Het moet voor hen dé plek zijn voor de meest actuele en wetenschappelijke informatie over het onderwerp. Rob Broekstra, perswoordvoerder van STIVORO: De site is wat-ie uitstraalt. Professioneel, wetenschappelijk onderbouwd, betrouwbaar en integer. Het is geen actiesite van antirookorganisatie STIVORO. Onze meerwaarde zit met name in onze kennis en expertise. Wij kunnen met onze actuele info en kennis aanjager zijn van acties of campagnes. Die worden meestal uitgevoerd door de partijen die het gezicht zijn van de Alliantie. De samenwerking met de Alliantie is intensiever dan ooit Die maakt zich bijvoorbeeld zorgen over plannen van het ministerie van VWS voor een zogenoemde Leefstijl-meter, een nieuw monitoringsysteem voor leefstijlfactoren. Tabak krijgt hierin een plaats, naast alcohol, voeding, bewegen, drugs, ongevallen, veiligheid, seksueel gedrag en hiv/soa. De leefstijlmeter zou in de plaats moeten komen van het COR (Continu Onderzoek Rookgewoonten) en de RJM (Roken Jeugdmonitor). Met het COR en de RJM laat STIVORO als expertisecentrum voor tabaksontmoedigingsbeleid al jaar en dag de trends in tabaksgebruik monitoren. In 2013 worden deze onderzoeken nog door het Trimbos instituut uitgevoerd. Voor de Alliantie betekent het opgeven ervan een ernstige verzwakking van het tabaksbeleid. Marc Willemsen, bijzonder hoogleraar tabaksontmoediging: Het COR is uniek, omdat het al sinds 1976 wordt afgenomen. We beschikken hierdoor in Nederland over unieke, langdurige trendgegevens. Belangrijk aan het COR is de omvang van de steekproef waardoor we bijvoorbeeld jaarlijkse trends in rokers prevalentie kunnen aantonen met een daling of stijging van 1 procent. Ook de mogelijkheid om per kwartaal vragen toe te voegen gaat verloren in het nieuwe model. Monitoring kan dan niet meer worden ingezet op het moment van invoering van nieuw tabaksbeleid. Je kunt dan niet meer zien of en hoe het beleid aanslaat en het desgewenst bijgesteld kan worden. Ook is het aantal vragen rond roken beperkt. We krijgen geen jaarlijkse trends meer boven tafel over gebruik van hulpmiddelen door rokers, blootstelling aan tabaksrook in de thuissituatie, rol van de huisarts bij stoppen met roken, blootstelling aan en effecten van campagnes. Deze onderwerpen zijn maatschappelijk zeer relevant. Segaar vindt het daarom een drama als het COR en RJM zouden verdwijnen. Het afgelopen jaar heeft het zijn diensten bewezen met de stop ondersteuning die uit de basisverzekering werd gehaald. Door onze monitoring zag je het beleid terug in de resultaten: het aantal rokers nam weer toe. Het heeft er uiteindelijk toe geleid dat de stopprogramma s zijn teruggekeerd in de verzekering. Dat is precies onze kracht nu. Snel schakelen tussen onderzoek en beleid. De samenwerking met de Alliantie is intensiever dan ooit. We doen geen dingen meer zonder elkaar. Wij leveren de kennis waar zij mee aan de slag kunnen. Zo voeren we onze gezamenlijke strijd tegen tabak. 9 Stivoro

10 Cijfers en onderzoek Tabaksgebruik in Nederland In 2011 daalde het percentage rokers spectaculair van 27% naar ruim 25%. Deze daling viel samen met de invoering van de vergoeding van stoppenmet-rokenprogramma s vanuit de basis zorgverzekering. In 2012 werden hulpmiddelen voor stoppen-met- roken echter niet vergoed en het percentage rokers steeg weer naar bijna 26%. Deze stijging is volledig toe te schrijven aan een stijging bij de vrouwen, van 23% naar 25%. Onder Nederlandse mannen bleef het percentage rokers constant op 27%. In totaal hebben we nu ruim 3,5 miljoen rokers in Nederland, terwijl dit er vorig jaar nog minder dan 3,4 miljoen waren. Het is niet met zekerheid te zeggen wat de oorzaak is geweest van de stijging van het aantal rokers. Dit jaarverslag brengt de meest actuele cijfers gerelateerd aan tabaksgebruik in Nederland. De cijfers voor volwassenen en jongeren komen uit de reguliere onderzoeken uitgevoerd door TNS NIPO in opdracht van STIVORO. Het Continu Onderzoek Rookgewoonten (COR) onderzoekt het rookgedrag van Nederlanders van 15 jaar en ouder en loopt sinds De interviews worden online afgenomen (CAWI). Per week vullen ongeveer 350 personen de vragenlijst in. De resultaten worden gewogen naar sekse, leeftijd, sociale klasse, gezinsgrootte, provincie, Nielsen-regio en opleidingsniveau. De vraag over rookgedrag luidt: rookt u (wel eens) of rookt u helemaal niet? Het tweede reguliere onderzoek is de Roken Jeugd Monitor (RJM) die ook in opdracht van STIVORO door TNS NIPO wordt uitgevoerd. Dit onderzoek volgt het rookgedrag van Nederlandse jongeren van 10 tot 20 jaar. Interviews worden face to face gehouden op scholen. Jongeren die geen (dag) onderwijs volgen worden in hun eigen woonomgeving geïnterviewd. Door de afwezigheid van volwassenen geeft het onderzoek goed inzicht in het werkelijke rookgedrag van jongeren. De resultaten worden herwogen naar sekse, leeftijd, schooltype en provincie. De vraag over roken is afgestemd op de situatie van jongeren en luidt: heb je in de afgelopen vier weken gerookt? Per 2013 heeft STIVORO deze onderzoeken overgedragen aan het Trimbos instituut. Het onderzoek geeft een goed inzicht in het werkelijke rookgedrag van jongeren Tabellen en grafieken Tabel 1 geeft een overzicht van volwassen rokers, terwijl tabel 2 dit voor jongeren weergeeft. Grafiek 1 en 2 zorgen voor de grafische weergave van de tabellen. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM berekent jaarlijks de sterfgevallen die aan roken kunnen worden toegeschreven (tabel 3). De sterfte door meeroken is hierin niet opgenomen. De Gezondheidsraad heeft deze berekend op enkele duizenden per jaar in Nederland. Tabel 4 en 5 geven de tabaksconsumptie en verkoop weer. STIVORO Jaarverslag

11 Tabel 1 Percentage rokers in Nederland per leeftijdsgroep en geslacht 15-19* Totaal M V M V M V M V M V M V *) De in deze tabel vermelde percentages voor jarigen verschillen met die in tabel 2, wegens een verschil in onderzoeksmethodiek. Zie toelichting in jaarverslag Bron: Continu Onderzoek Rookgewoonten, uitgevoerd door TNS-NIPO in opdracht van STIVORO voor een rookvrije toekomst, STIVORO : Gadourek, Riskante gewoonten (1958); NOP & TON-enquêtes ( ). Deze gegevens zijn sinds 1980 gebaseerd op steekproeven van N= à STIVORO Jaarverslag

12 Grafiek 1 Percentage rokers in Nederland vanaf 15 jaar STIVORO Jaarverslag

13 Tabel 2 Rookgedrag Jongens en Meisjes per leeftijdscategorie J M J M J M J M J M J M J M J M Grafiek 2 Rookgedrag Jongens en Meisjes per leeftijdscategorie STIVORO Jaarverslag

14 Tabel 3 Sterfte door roken gerelateerde aandoeningen in 2011 (volwassenen 20 jaar en ouder) Mannen Vrouwen Longkanker COPD Coronaire hartziekten Slokdarmkanker Hartfalen Beroerte Alvleesklierkanker Blaaskanker Mondholtekanker Diabetes Nierkanker Strottenhoofdkanker Maagkanker Totaal per geslacht Totaal Bron: RIVM Tabel 4 Totale sigaretten- en shagverkopen in Nederland Sigaretten x 1 miljoen Shagjes x1 miljoen Totaal tabaksverkoop Bron: Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie STIVORO Jaarverslag

15 Tabel 5 Sigaretten- en shagverkopen per roker in Nederland vanaf 15 jaar en ouder Bevolking 15 jaar en ouder (x miljoen) Verkoop sigaretten en shag (x miljard) Totaal aantal rokers (x miljoen) Gemiddelde verkoop per roker per jaar Gemiddelde verkoop per roker per dag ,1 25,7 5, , ,5 28,5 5, , ,2 36,9 5, , ,0 36,9 4, , ,7 34,1 4, , ,2 33,9 4, , ,6 31,6 4, , ,7 29,0 4, , ,9 30,3 4, , ,8 30,5 4, , ,8 30,4 4, , ,9 30,4 4, , ,0 28,7 3, , ,1 30,1 4, , ,2 30,1 3, , ,2 26,9 3, , ,3 24,6 3, , ,3 25,0 3, , ,4 26,0 3, , ,5 25,3 3, , ,4 23,0 3, , ,6 22,5 3, ,6 Bron: Vereniging Nederlandse Kerftabakindustrie STIVORO Jaarverslag

16 Tabel 6 Subsidie VWS aan tabaksontmoediging in euro s (via VWS of ZonMW) zonder inflatiecorrectie VWS basis VWS project ZonMW Totaal Grafiek 6 Subsidie VWS aan tabaksontmoediging in euro s (via VWS of ZonMW*) zonder inflatiecorrectie *) bedragen zijn inclusief subsidies van VWS die via ZonMW zijn verstrekt. STIVORO Jaarverslag

17 Verantwoording in cijfers 2012 Tabel 7 Resultaten Voorlichting en advies Stopbrochure Willen en Kunnen Verspreid via o.a. apotheken, huisartsen en professionals Online Stopadviezen Smoke Alert voor jongeren Voor Zwangeren Stopsite Aanmeldingen voor de online cursus 521 Telefoon responsopvang Gesprekken met een medewerker s en vragen via de site Beantwoord FAQ Online geraadpleegde FAQ s Website Aantal bezoekers website Rookvrij Opgroeien Aantal trainingen Rookvrij opgroeien 12 Aantal trainingen V-MIS 28 Folders Rookvrij opgroeien verspreid Online interventie Site bezocht Doorloop programma 180 STIVORO Jaarverslag

18 Organisatie Doelstelling STIVORO is op 24 december 1974 opgericht op initiatief van de Vereniging Nederlands Astma Fonds (nu Longfonds), de Nederlandse Hartstichting en KWF Kankerbestrijding. Sinds die tijd is gezamenlijk intensief samengewerkt aan tabaksontmoediging in Nederland. Het doel van STIVORO is de bevordering van de volksgezondheid door het structureel terugdringen van het roken in de maatschappij. De organisatie tracht dit doel te verwezenlijken door: geven van voorlichting over de schadelijkheid van roken uitvoeren en coördineren van onderzoek ten behoeve van de voorlichting uitvoeren van een continu programma gericht op preventie van roken geven van informatie en advies ter voorkoming van meeroken geven van voorlichting en informatie over wet- en regelgeving ontwikkelen en implementeren van protocollen voor begeleiding bij het stoppen door risicogroepen adviseren van de overheid over effectiviteit van maatregelen en programma s samenwerking met andere preventieve organisaties samenwerking met NGO s en koepelorganisaties in het buitenland Sinds 1 januari 2013 is de voorlichting aan het publiek over tabaksgebruik door het ministerie van VWS ondergebracht bij het Trimbos instituut. STIVORO heeft als gevolg daarvan haar doelstelling geconcentreerd op expertisecentrum voor tabaksontmoedigingsbeleid. De inzet van STIVORO gaat naar het adviseren over en draagvlak organiseren voor effectieve beleidsmaatregelen die leiden tot vermindering van (schade door) tabaksgebruik. Dit doet STIVORO op basis van nationale en internationale wetenschappelijke informatie. De organisatie STIVORO bestond eind 2011 uit 25,34 fte en eind 2012 uit 16,93 fte. De organisatie staat onder leiding van de directeur-bestuurder. Sinds 1 oktober is dit dr. ir. Dewi Segaar die dr. Lies van Gennip opvolgt. De Raad van Toezicht De heer G.J. van Otterloo (voorzitter) Zelfstandig ondernemer opererend als gemachtigde/deskundige van het College sanering zorginstellingen, onderzoeker, publicist en inleider, (internationaal) adviseur, bemiddelaar en begeleider van fusies Voorzitter Stichting HSHB (steunfonds voor humanistische projecten in de ouderenzorg) Voorzitter Stichting HSHB Dienstverlening Voorzitter ihmq (Institute Health Management and Quality) Voorzitter Commissie rechtspositie Vereniging Oud-Parlementariërs Secretaris Kring van Experts (Krex), vereniging van gemachtigden van Csz Penningmeester Stichting Freehouse Lid van de Raad van Toezicht STIVORO Behandelcentrum STIVORO Jaarverslag

19 Mevrouw dr. E. Borst- Eilers Lid Raad van Toezicht Helen Dowling Instituut Lid Signalerings Commissie Kanker (KWF Kankerbestrijding) De heer dr. J. Molema, longarts n.p. Op voordracht van het Longfonds. Longarts/staflid Universitair Longcentrum UMC St Radboud, Nijmegen tot Lid bestuur Vereniging Astmacentra Nederland (VAN) tot Lid Beleids Advies Raad Zorggroep Zuid- Gelderland, Groesbeek m.i.v Voorzitter Commissie Ethiek Zorggroep Zuid- Gelderland, Groesbeek m.i.v Mevrouw prof. dr. K. Stronks Hoogleraar Sociale Geneeskunde en hoofd afdeling Sociale Geneeskunde AMC/UvA Bestuur Stichting HIV Monitoring Lid Programma Commissie Preventie ZonMw en lid commissie deelprogramma methodologiestudies Lid Gezondheidsraad Sectieredacteur Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) Lid Raad van Advies EMGO instituut VUmc Lid Wetenschappelijke Commissie Wijkaanpak Mevrouw prof. dr. J.H.M. Schonk Hoogleraar Klinische Informatiekunde Leids Universitair Medisch Centrum Voorzitter bestuur Stichting CBV te Leiden Lid van de NWO programma commissie ToKeN2000 Lid redactieraad TSG Lid Raad van Commissarissen s Heerenloo Lid van de Raad van Toezicht STIVORO Behandelcentrum De heer prof. dr. A. Willemse Emeritus Hoogleraar Klinische Immunologie bij de Universiteit Utrecht Zelfstandig consultant research management, auteur en spreker internationale congressen/ seminars. Expert bij PUM Netherlands senior experts, Den Haag Lid onafhankelijke klachtencommissie van Woonstichting SSW, Bilthoven Voorzitter specialisatiecommissie Dermatologie van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde (KNMvD) Lid Registratiecommissie KNMvD Lid van de Raad van Toezicht STIVORO Behandelcentrum Voorzitter cliëntenraad Birkhoven Zorggoed, Amersfoort Lid Centrale Cliëntenraad Stichting De Opbouw, Utrecht Mevrouw mr. J.C. Ellerman Advocaat, gespecialiseerd in het Ruimtelijk Bestuursrecht. Voorzitter van de Algemene Bezwaar- en Beroepscommissie van het Stadsdeel Amsterdam Centrum Lid Raad van Toezicht van de Amsterdamse Orde van Advocaten Lid van het College van Beroep van de Stichting Garantiewoning. Lid van de Raad van Toezicht STIVORO Behandelcentrum STIVORO Jaarverslag

20 Financiën Baten Basissubsidie Projectsubsidie Overige baten / dienstverlening Rentebaten Som der baten Lasten Projectkosten Personeelskosten Afschrijvingen Overige organisatiekosten Vrijval verplichtingen Som der lasten Saldo boekjaar gewone bedrijfsuitoefening Baten t.b.v. afbouw/ombouw Lasten afbouw-ombouw Saldo baten en lasten afbouw-ombouw Onttrekking/Dotatie aan de reserve Beloning directeur-bestuurders Bruto-salaris Pensioen Totaal Per 1 oktober 2012 heeft wisseling van directeur-bestuurder plaatsgevonden. STIVORO Jaarverslag

21 Lijst van publicaties Medewerkers van STIVORO publiceren regelmatig over allerlei aspecten van tabaksgebruik en ontmoediging van het roken. Hieronder vindt u de rapporten en artikelen die in 2012 zijn verschenen en waaraan medewerkers van STIVORO hebben bijgedragen Rapporten De Josselin de Jong, S. (2012). - Vrij of vogelvrij? Roadmap tabaksontmoediging bij jongeren. Den Haag: STIVORO. De Josselin de Jong, S., Segaar, D., & De Vries, H. (2012). - Onderzoeksrapport Effectiviteit en bereik van e-health interventie Smoke Alert. Maastricht, Den Haag: Universiteit Maastricht en STIVORO. Emst, van A.J., & Willemsen, M.C. (2012). - Analyse van het netwerk van Nederlandse organisaties op het gebied van tabaksontmoediging in Den Haag: STIVORO. Nagelhout, G. E. (2012). - Samenvatting rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO global report: Mortality attributable to tobacco. Den Haag: STIVORO. Nagelhout, G. E. (2012). - Samenvatting van de Special Eurobarometer 385 Attitudes of Europeans towards tobacco. Den Haag: STIVORO. Nagelhout, G. E. (2012). - International symposium. Smoke-free legislation: International research findings and lessons for the Netherlands. Maastricht: Maastricht University. Nagelhout, G. E., De Korte-de Boer, J. D., Zeegers, M. C. E., Van der Meer, R., Segaar, D. & Willemsen, M. C. (2012). - Themapublicatie: Hulpmiddelen voor stoppen met roken Den Haag: STIVORO. Nagelhout, G. E., Van den Burg, I., Crone, M. R., Zeegers, T. M. C., & Willemsen, M. C. (2012). - Themapublicatie: Meeroken bij kinderen van 0 tot en met 18 jaar Den Haag: STIVORO. Nagelhout, G. E., Zeegers, T. M. C., Van der Meer, R. M., Segaar, D., & Willemsen, M. C. (2012). - Themapublicatie: Voorstanders van rookvrije horeca in Nederland Den Haag: STIVORO. Rennen, E. & Willemsen, M. C. (2012). - Dutch tobacco control: Out of control? Amsterdam: KWF Kankerbestrijding. Sannen, A., Woudstra, S., Van den Bos, A., Van Hasselt, N., Schulten, I., & Verdurmen, J. (2012). - Uitgaan en opvoeding. Literatuur- en expertstudie naar de rol van ouders bij de preventie van middelengebruik en ander risicogedrag van uitgaande jeugd van 16 jaar en ouder. Den Haag, Utrecht: STIVORO en Trimbos-instituut. STIVORO (2012). - Trendpublicatie percentage rokers. Percentage rokers in de Nederlandse bevolking Den Haag: STIVORO. STIVORO (2012). - Kerncijfers roken in Nederland Een overzicht van recente Nederlandse basisgegevens over rookgedrag. Den Haag: STIVORO. Van der Meer, R., Spruijt, R., & De Beer, M. (2012). - Zoeken naar nieuwe kansen voor lokaal gezondheidsbeleid en roken. Project Structureel Aanbod Gemeenten Tabakspreventie. Eindrapportage Den Haag: STIVORO. Willems, R. A., Willemsen, M. C., Nagelhout, G. E., Smit, E. S., Janssen, E., Van den Putte, B., & De Vries, H. (2012). - Evaluatie van de Echt stoppen met roken kan met de juiste hulp campagne. Maastricht: Universiteit Maastricht. STIVORO Jaarverslag

22 Artikelen Arnott, D., Berteletti, F., Britton, J., Cardone, A., Clancy, L., Craig, L., Fong, G. T., Glantz, S. A., Joossens, L., Rudolphie, M. T., Rutgers, M. R., Smith, S. C., Stam, H., West, R., Willemsen, M. C. (2012). - Can the Dutch Government really be abandoning smokers to their fate? The Lancet, 379(9811), Borland, R., Li, L., Driezen, P., Wilson, N., Hammond, D., Thompson, M. E., Fong, G. T., Mons, U., Willemsen, M. C., McNeill, A., Thrasher, J. F., & Cummings, K. M. (2012). - Cessation assistance reported by smokers in 15 countries participating in the International Tobacco Control (ITC) policy evaluation surveys. Addiction, 107, Hitchman, S. C., Guignard, R., Nagelhout, G. E., Mons, U., Beck, F., Van den Putte, B., Crone, M., De Vries, R., Hyland, A., & Fong, G. T. (2012). - Predictors of car smoking rules among smokers in France, Germany and the Netherlands. European Journal of Public Health, 22(Suppl 1), Hitchman, S. C., Mons, U., Nagelhout, G. E., Guignard, R., Mcneill, A., Willemsen, M. C., Driezen, P., Wilquin, J.-L., Beck, F., Du-Roscöat, E., Pötschke-Langer, M., Hammond, D., & Fong, G. T. (2012). - Effectiveness of the European Union text-only cigarette health warnings: Findings from four countries. European Journal of Public Health, 22, McNeill, A., Craig, L., Wilemsen, M. C., & Fong, G. T. (2012). - Tobacco control in Europe: A deadly lack of progress. European Journal of Public Health, 22(Suppl 1), 1-3. Mons, U., Nagelhout, G. E., Allwright, S., Guignard, R., Van den Putte, B., Willemsen, M. C., Fong, G. T., Brenner, H., Pötschke-Langer, M., Breitling, L. P. - Impact of national smoke-free legislation on home smoking bans: Findings from the International Tobacco Control (ITC) Policy Evaluation Project Europe Surveys. Tobacco Control. Published Online First: 13 February Mons, U., Nagelhout, G. E., Guignard, R., McNeill, A., Van den Putte, B., Willemsen, M. C., Brenner, H., Pötschke-Langer, M., Breitling, L. P. (2012). - Comprehensive smoke-free policies attract more support from smokers in Europe than partial policies. European Journal of Public Health, 22(Suppl 1), Nagelhout, G. E., De Korte-de Boer, D., Kunst, A. E., Van der Meer, R. M., De Vries, H., Van Gelder, B. M., & Willemsen, M. C. (2012). - Trends in socioeconomic inequalities in smoking prevalence, consumption, initiation, and cessation between 2001 and 2008 in the Netherlands. Findings from a national population survey. BMC Public Health, 12, 303. Nagelhout, G. E., De Vries, H., Allwright, S., McNeill, A., Van den Putte, B., Boudreau, C., Fong, G. T., Willemsen, M. C. (2012). - Comparative impact of smoke-free legislation on smoking cessation in three European countries. European Journal of Public Health, 22(Suppl 1), 4-9. Nagelhout, G. E., De Vries, H., Fong, G. T., Candel, M. J. J. M., Thrasher, J. F., Van den Putte, B., Thompson, M. E., Cummings, K. M., & Willemsen, M. C. (2012). - Pathways of change explaining the effect of smoke-free legislation on smoking cessation in the Netherlands. An application of the International Tobacco Control (ITC) Conceptual Model. Nicotine & Tobacco Research, 14, Nagelhout, G. E., Levy, D. T., Blackman, K., Currie, L., Clancy, L., & Willemsen, M. C. (2012). - The effect of tobacco control policies on smoking prevalence and smoking-attributable deaths. Findings from the Netherlands SimSmoke Tobacco Control Policy Simulation Model. Addiction, 107, Nagelhout, G. E., Van den Putte, B., De Vries, H., Crone, M., Fong, G. T., & Willemsen, M. C. (2012). - The influence of newspaper coverage and a media campaign on smokers support for smoke-free bars and restaurants and on second-hand smoke harm awareness. Findings from the International Tobacco Control (ITC) Netherlands Survey. Tobacco Control, 21, Nagelhout, G. E., Willemsen, M. C., & De Vries, H. (2012). - Een écht rookvrije horeca is ook mogelijk in Nederland. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 90, Nagelhout, G. E., Willemsen, M. C., Gebhardt, W. A., Van den Putte, B., Hitchman, S. C., Crone, M. R., Fong, G. T., Van der Heiden, S., & De Vries, H. (2012). - Does smoke-free legislation and smoking outside bars increase feelings of stigmatization among smokers? Findings from the International Tobacco Control (ITC) Netherlands Survey. Health & Place, 18, Rosseel, J. P., Jacobs, J. E., Hilberink, S. R., Segaar, D., Akkermans, R., Maassen, I. M., Plasschaert, A. J. M., & Grol, R. P. T. M. (2012). - Patient-reported feedback promotes delivery of smoking cessation advice by dental professionals. International Journal of Health Promotion and Education, 50, Van der Aalst, C. M., De Koning, H. J., Van den Bergh, K. A., Willemsen, M. C., & Van Klaveren. R. J. (2012). - The effectiveness of a computer-tailored smoking cessation intervention for participants in lung cancer screening: A randomised controlled trial. Lung Cancer, 76, Willemsen, M. C., Kiselinova, M., Nagelhout, G. E., Joossens, L., & Knibbe, R. A (2012). - Concern about passive smoking and tobacco control policies in European countries: An ecological study. BMC Public Health, 12, 876. Zeeman, G. & De Beer, M. A. M. (2012) Jaar GVO en gezondheidsvoorlichting. Geschiedenis van de tabaksontmoediging in Nederland; succesverhaal met een droevig einde. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, 90, STIVORO Jaarverslag

23 Colofon Dit jaarverslag is een publicatie van STIVORO voor een rookvrije toekomst. Overname van gegevens uit dit verslag is toegestaan mits een correcte bronvermelding wordt bijgevoegd. Voor persvragen en vragen over de organisatie kunt u contact opnemen met de perswoordvoerder van STIVORO: Rob Broekstra tel. (070) r.broekstra@stivoro.nl Bezoekadres Parkstraat 83, Den Haag Postadres Postbus 16070, 2500 BB Den Haag Coördinatie Rob Broekstra, STIVORO Teksten Leo Lotterman, Roosendaal Grafisch ontwerp en opmaak Bruksvoort Design & Content, Houten Den Haag, juni 2013 STIVORO Jaarverslag