Examen VWO. filosofie. tijdvak 1 maandag 26 mei uur
|
|
- Leona Hendrickx
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Examen VWO 2008 tijdvak 1 maandag 26 mei uur filosofie Dit examen bestaat uit 16 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. Als bij een vraag een verklaring, uitleg of argumentatie gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of argumentatie ontbreekt. Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, dan worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld o
2 Opgave 1 Het bestaan van God Op 23 september 2006 publiceerde het dagblad Trouw over het onderzoeksrapport God is een verhaal van Hijme Stoffels. De uitkomst van het onderzoek dat Stoffels doet voor de Vrije Universiteit en het Ikon riep in de media alom verbazing op. Het volgens de media meest verbazingwekkend resultaat is, dat één op de zes predikanten uit de kerken die de achterban vormen van het Ikon twijfelt aan het bestaan van God. Hoe groot de consternatie ook was, het betreft hier de aloude filosofische vraag: Hoe kunnen we weet hebben van het bestaan van God?. De middeleeuwse denker Anselmus benadert de vraag ontologisch. Hij geeft niet alleen een antwoord op deze vraag, maar formuleert zelfs een bewijs voor het bestaan van God. Slechts een dwaas kan het bestaan van God ontkennen, stelt hij en daarmee maakt hij wellicht één op de zes predikanten postuum uit voor dwaas. 2p 1 Leg uit waarom God volgens Anselmus noodzakelijk bestaat. Geef aan waarom volgens Anselmus alleen een dwaas het bestaan van God kan ontkennen. Twijfel aan het bestaan van God komt onder de jongere generatie predikanten minder vaak voor, wat in Trouw leidde tot de koppen: De jonge garde is vromer en Vooral de oudere dominee twijfelt aan bestaan God. Onder de predikanten uit het genoemde onderzoek gaf twee procent aan er zelfs van overtuigd te zijn dat God niet bestaat. Dit leidt tot de vraag of mensen die niet in het bestaan van God geloven wel predikant kunnen of zelfs mogen zijn. Jan Blokker vraagt zich in een column in het dagblad NRC-Next het volgende af. tekst 1 Zou ik mijn kinderen toevertrouwen aan een school waar de aardrijkskundeleraar twijfelde aan de rondheid van de aarde, en zijn wiskundecollega niet meer geloofde dat de kortste verbinding tussen twee punten een rechte lijn was? ( ) Dat één op de zes pastores betwijfelt of er een God bestaat of zelfs ontkent dat er eentje zou wezen. Dat mag je toch wel kras noemen. Zou ik mezelf, stel dat ik kerks was, blootstellen aan een predikant die agnost of erger nog atheïst was? ( ) Is dat niet eigenlijk het onbevoegd uitoefenen van een beroep, waar in andere branches gewoon straf op staat? bron: NRC-Next van 25 september 2006 Achter deze ironische tekst schuilt een serieuze vraag, namelijk wie er in het publieke domein legitiem uitspraken over God mag doen of zelfs uit Gods naam een zegen mag uitspreken. De Duitse filosoof Habermas heeft zich uitgesproken over de status van legitieme openbare religie in een postseculiere samenleving en formuleert een criterium hiervoor. 4p 2 Vind jij dat predikanten die niet in het bestaan van God geloven in het openbaar met gezag namens God mogen spreken? Beargumenteer je antwoord en maak in de toelichting op je antwoord duidelijk welk criterium Habermas hanteert en of dit criterium toereikend is om deze vraag te beantwoorden o 2 lees verder
3 Ook blijkt uit datzelfde onderzoek dat er steeds minder predikanten geloven in een persoonlijke God die zich met ieder mens persoonlijk bezig houdt. Volgens Stoffels is het godsbeeld verschoven van exclusief christelijk naar spiritueel en van persoonlijk naar abstract. Hij verwijst daarbij naar de antwoorden op de in het onderzoek gestelde vraag: Welke naam geeft u God?. Het meest gegeven antwoord was Licht. Verder werd genoemd: Vader, Kracht, Geheim, Vriend, Verlosser, Onnoembare, Koning, Moeder, Almachtige, Zijn, Energie, Natuur en Iets. Hoe men ergens over spreekt, geeft vaak aan hoe men erover denkt. Met name in religieuze kwesties luistert het taalgebruik zeer nauw. Als we de benamingen uit het onderzoek van Stoffels nader beschouwen, valt op dat de namen zeer uiteenlopend zijn. De benaming die iemand gebruikt om God aan te duiden is sterk afhankelijk van de invalshoek op religie die wordt gehanteerd. 4p 3 Wat zijn de drie verschillende invalshoeken van religie die Leezenberg in Rede en religie hanteert? Beredeneer voor elk van deze invalshoeken welke van bovengenoemde namen je het meest passend vindt bij die invalshoek. Iets benoemen is één zaak, de vraag of het daarmee ook bestaat een andere. Volgens Kant kan men weliswaar de waarheid inzien van synthetische beweringen die a priori kennis uitdrukken, maar kan men met de rede het bestaan van God bewijzen noch weerleggen. Toch postuleert Kant in tegenstelling tot de logisch empiristen van de Wiener Kreis het bestaan van God. Kant gaat hierbij uit van het hoogste goed, dat niet door de menselijke wil gerealiseerd kan worden. De logisch empiristen van de Wiener Kreis wijzen kennis over het bestaan van een dergelijk hoogste goed en het bestaan van God van de hand. 4p 4 Hoe leidt volgens Kant de notie van het hoogste goed tot (het postulaat van) het bestaan van God? Licht je antwoord zo toe dat duidelijk wordt wat verstaan moet worden onder de notie van het hoogste goed en waarom dit hoogste goed niet door de menselijke wil kan worden gerealiseerd. Leg tevens uit waarom de logisch empiristen van de Wiener Kreis de redenering van Kant afwijzen. Ruim twee jaar voordat het onderzoek van Hijme Stoffels werd gepubliceerd, stonden er in NRC-Handelsblad twee discussiestukken van filosoof Ger Groot en theoloog Frans Maas onder de titel: Als we bidden hoeft God nog niet te bestaan. De discussie ging over de religieuze praktijk en de realiteit van God. Ook toen werd Licht als metafoor voor God of voor het goddelijke gebruikt. In tekst 2 geeft Maas eerst Groots visie weer en contrasteert die met zijn eigen visie o 3 lees verder
4 tekst 2 Het licht maakt beelden mogelijk, maar wordt zelf nooit zichtbaar, tenzij indirect in het verschijnen van de beelden. Als iemand zijn geliefde aankijkt, is hij niet verrukt van hét licht, maar van het licht in haar ogen. Hét licht blijft buiten beeld. Maar zonder dat licht zien we niets. Hier verschillen Groot en ik van mening. Voor hem gaat hét licht geheel op in het oplichten van de beelden. God is niets anders dan een naam voor het werkzame bestanddeel van de godsdienstige praktijk. God wordt enkel maar gedacht en dat is bovendien behoorlijk dun en ijl. Een illusie wordt God genoemd, een weldadige weliswaar, maar niettemin een illusie. De religieuze praktijk kan met krediet vergeleken worden. Geld hoeft alleen maar te circuleren om waarde te genereren. Het representeert niets anders. Zo zou ook de religieuze praktijk werken, zij hoeft niet verbonden te zijn met God als realiteit. Voor veel gelovigen heeft de kracht van de religieuze praktijk te maken met de werkelijkheid van God. Ik deel Groots visie dat God niet reëel genoemd kan worden, zoals de sterren in het universum dat wel zijn. Maar de realiteit van het wetenschappelijk universum is toch niet noodzakelijk de enig mogelijke? De primaire waarheid van de religieuze praktijk impliceert nog niet dat er geen onafhankelijke goddelijke werkelijkheid kan zijn. naar: Frans Maas in NRC-Handelsblad van 24 en 25 april 2004 De vraag waarover de heren van mening verschillen is of je uit de primaire waarheid van de religieuze praktijk het bestaan van God kunt afleiden. Groot vindt van niet en heeft een ontologisch bestaan voor ogen. Maas vindt van wel en denkt aan een transcendent bestaan. 4p 5 Met wie ben jij het eens? Geef aan wat er verstaan wordt onder religieuze praktijk en beargumenteer waarom het bestaan van God daar wel of niet uit af te leiden is. Maak in de toelichting op je antwoord duidelijk wat het verschil is in bestaan in ontologische zin en bestaan in transcendente zin o 4 lees verder
5 Opgave 2 Tolerantie en geweld In 2005 nam de Franse ambassadeur Anne Gazeau-Secret na een verblijf van ruim vier jaar afscheid van Nederland. Ze heeft hier naar eigen zeggen een voor de Nederlandse samenleving bijzonder intense en in een bepaald opzicht zelfs tragische periode met grote aandacht meegemaakt. Ze verwijst daarmee onder andere naar de politieke en maatschappelijke onrust na de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh. Volgens Gazeau-Secret vertonen Frankrijk en Nederland een sterke overeenkomst door de tamelijk omvangrijke moslimgemeenschappen in beide landen. De spanningen die dat veroorzaakt, zijn volgens haar in Nederland ingrijpender dan in Frankrijk. tekst 3 Sinds mijn komst hier vraag ik mij af wat het verschil is tussen de Franse laïciteit (de strikte scheiding tussen kerk en staat) en de Nederlandse tolerantie. Het lijkt mij dat (de Nederlandse) tolerantie het primaat erkent van de verschillende religies en gemeenschappen in het maatschappelijk verdrag. Met het risico dat aanvaard wordt dat religieuze of groepsgewoonten de burgerlijke en politieke rechten verdringen. De (Franse) laïciteit echter weigert de overheersing van religies of gemeenschappen in staat en maatschappij. Zij kiest voor de individuele vrijheid en gelijkheid van alle staatsburgers, ongeacht hun etnische of religieuze afkomst. Zo bezien is de (Franse) laïciteit dus het toppunt van politieke tolerantie en respect voor de overtuigingen van eenieder. bron: Trouw van 22 januari 2005 In tekst 3 benadrukt Gazeau-Secret vooral de verschillen tussen de Franse laïciteit en de Nederlandse tolerantie. 4p 6 Leg aan de hand van het verschil tussen de Franse laïciteit en de Nederlandse tolerantie uit dat er in Europa twee verschillende vormen van secularisme bestaan en geef aan welke dat zijn. Maak in je antwoord tevens duidelijk waarom het idee van tolerantie in Europa is opgekomen. Naast het debat in Nederland en Frankrijk is er ook buiten Europa een levendige discussie over het secularisme en de verschillende vormen ervan. Sommige tegenstanders van het secularisme beargumenteren zelfs dat het Europees Christelijke secularisme zo sterk van religieuze en culturele tradities buiten Europa verschilt, dat dit Europese secularisme elders niet van toepassing zou zijn. In reactie daarop stelt de Canadese filosoof Charles Taylor echter dat er naast de twee verschillende reeds bestaande vormen van secularisme, van bijvoorbeeld Nederland en Frankrijk, nog een derde vorm van secularisme te onderscheiden valt die wel overal zou kunnen worden ingevoerd: het overlappende consensus model. Dit model heeft volgens Taylor in ieder geval meer kans van slagen als het erom gaat onderlinge tolerantie en gehoorzaamheid aan de staat (legitieme autoriteit) tot stand te brengen o 5 lees verder
6 4p 7 Leg uit waarin het overlappende consensusmodel zich onderscheidt van de andere twee vormen van secularisme en leg uit dat dit model volgens Taylor in de moderne democratische samenleving noodzakelijk is. Nog los van de eventuele noodzaak van een secularisme volgens het overlappende consensusmodel vraagt de Franse ambassadeur Gazeau-Secret zich af of, gezien de integratieproblemen en de radicalisering van allerlei fundamentalisten, het traditionele Nederlandse tolerantie-concept nog wel te handhaven is. In haar afscheidsbrief in Trouw bespreekt ze de verhouding tussen secularisme en fundamentalisme in reactie op de uitspraak van de toenmalige Nederlandse minister van Justitie, Piet-Hein Donner van het CDA, dat het fundamentalisme ieder mens eigen is. Zij zegt het volgende hierover. tekst 4 Wat te denken van Donners uitspraak dat het fundamentalisme ieder mens eigen is? Gaat het hier om een terugkeer naar de bronnen van het geloof? Gaat het hier om sterke politieke overtuigingen? Wat zijn de sociale en politieke implicaties hiervan? Wat gaat er gebeuren als deze overtuigingen zich uiten in geweld en intolerantie? Daar ligt het hele probleem. Voor het gezond verstand is het fundamentalisme een ontaarding, een afwijking van het geloof, die uitmondt in intolerantie en geweld. Wat mij betreft, denk ik niet dat het fundamentalisme op enigerlei wijze deel uitmaakt van de menselijke natuur, noch dat een oproep tot de persoonlijke verantwoordelijkheid van het individu een toereikend antwoord kan bieden. bron: Trouw van 22 januari 2005 De Franse ambassadeur Gazeau-Secret neemt dus een ander standpunt in dan Donner. De filosoof Michiel Leezenberg neemt nog een derde standpunt in. Volgens hem doet het modernistische beeld van de kerk als per definitie onderdrukkend en dogmatisch, en van religieuze bewegingen als per definitie reactionair en achterlijk, geen recht aan de veranderlijke wijzen waarop religieuze bewegingen zijn omgegaan met de ontwikkeling van de wetenschappelijke rede en de maatschappelijke rationalisering. In plaats van het fundamentalisme als afwijzing tegenover het modernisme te plaatsen zou het fundamentalisme volgens hem zelf als een modern verschijnsel (modernisme) kunnen worden beschouwd. 2p 8 Kan het fundamentalisme volgens jou beschouwd worden als een modernisme (of modern verschijnsel ) of is fundamentalisme ieder mens eigen, zoals Donner beweert? Geef een argumentatie voor je antwoord o 6 lees verder
7 De opvattingen van de Franse ambassadeur Gazeau-Secret houden sterk verband met opvattingen over de inrichting van de staat die voortkomen uit de beweging van de Verlichting. Locke s Brief over de tolerantie uit 1689 wordt beschouwd als een inleiding tot de beweging van de Verlichting. Locke stelt daarin dat het belang van het geloof niet gediend zou zijn als mensen door dwang en/of geweld van de staat worden bekeerd. 3p 9 Leg uit waarom bekering door middel van dwang en/of geweld volgens Locke het belang van het geloof niet zou dienen. Betekent dat volgens jou dat de verantwoordelijkheid voor het geloof daarom niet behoort tot de bevoegdheden en plichten van de burgerlijke overheid? Beargumenteer je antwoord. Net als Locke lijkt ook Gazeau-Secret in haar afscheidsrede sterk te pleiten voor een strikte scheiding van de publieke en de privé-sfeer, zeker waar het de plaats van de religie betreft. In de praktijk blijkt zo n scheiding echter minder makkelijk. Michiel Leezenberg geeft aan dat zo n strikte scheiding met betrekking tot religie tot sociale of maatschappelijke problemen leidt. Eén van de voorbeelden waarmee hij dat duidelijk maakt, betreft de wijze waarop Frankrijk met haar Algerijnse burgers omgaat die middels het statut personnel voor polygamie gekozen hebben. 2p 10 Leg aan de hand van een relevant voorbeeld uit de Nederlandse samenleving uit hoe een strikte scheiding van publieke en privé-sfeer ten aanzien van religie tot sociale en maatschappelijke problemen kan leiden. Afgezien van de vraag hoe strikt de scheiding tussen de publieke en de privé-sfeer doorgevoerd zou moeten worden, zijn we tegenwoordig geneigd het bestaan van die scheiding vanzelfsprekend te vinden. Foucault laat zien dat deze scheiding de continuering is van een specifieke maatschappelijke machtsuitoefening. Deze macht noemt Foucault de pastorale macht. 3p 11 Leg uit waarom volgens Foucault het onderscheid tussen privé-sfeer en publieke sfeer gezien moet worden als de continuering van maatschappelijke machtsuitoefening. Leg daarbij uit wat Foucault verstaat onder pastorale macht o 7 lees verder
8 De Franse ambassadeur vervolgt haar afscheidsbrief van Nederland: tekst 5 Geconfronteerd met zulke ernstige problemen als radicalisering, intolerantie en geweld in naam van welk geloof dan ook, die zo belangrijk zijn voor de toekomst van onze democratische samenlevingen, verwachten de burgers politieke, concrete antwoorden van de gekozen autoriteiten, handelend in naam van een staat die neutraal en strikt seculier is. bron: Trouw van 22 januari 2005 Volgens Gazeau-Secret verwachten burgers concrete politieke antwoorden op geweld, of het nu gaat om bijvoorbeeld moslimterrorisme of moordaanslagen van christelijke anti-abortusactivisten. Aan de andere kant zijn er ook argumenten geformuleerd die religieus geweld juist rechtvaardigen. Michel Foucault, José Casanova en Sayyid Qutb hebben zich alle drie uitgelaten in het debat rondom de rechtvaardiging van religieus geweld. Waarbij de eerste zich duidelijk tegen (religieus) geweld heeft uitgesproken, terwijl de andere twee religieus geweld onder bepaalde omstandigheden wel rechtvaardigen. 3p 12 Ben je het ermee eens dat religieus geweld te rechtvaardigen zou zijn? Geef een argument voor en een argument tegen, ontleend aan de hierboven genoemde drie filosofen. Maak tenslotte een afweging van deze argumenten o 8 lees verder
9 Opgave 3 Filosofen over religieuze ervaring Joeri Aleksejevitsj Gagarin ( ) was een beroemde Russische kosmonaut. Op 12 april 1961 werd Gagarin de eerste mens die een ruimtereis maakte aan boord van de Vostok 1. Een apocrief verhaal meldt dat Gagarin, toen hij veilig terugkeerde op aarde, aan de media triomfantelijk meldde dat hij daarboven nergens God had gezien. Zijn uitspraak past in het wetenschappelijke wereldbeeld dat bepaald wordt door rede, waarneming en experiment en waarin voor religie geen plaats is. Het is duidelijk dat Gagarin met zijn uitspraak de wetenschappelijke rede en het geloof lijnrecht tegenover elkaar plaatst. Zijn opvatting van wat redelijk is, komt overeen met die van de moderne filosofie die empirische waarneming als de betrouwbaarste kennisbron ziet. Veel gelovigen zien, als het om de verhouding tussen rede en geloof gaat, ook andere bronnen dan de waarneming als betrouwbaar, waaronder bijvoorbeeld de openbaring van God in een heilige tekst als de Bijbel of de Koran. 3p 13 Zijn heilige teksten volgens jou kentheoretisch betrouwbaar? Geef een argumentatie voor je antwoord bestaande uit a) een argument tegen de kentheoretische betrouwbaarheid van heilige teksten en b) een argument ter verdediging ervan. Sommige mensen ervaren God niet via een heilige tekst maar rechtstreeks. Zo n rechtstreeks contact met God wordt een mystieke ervaring genoemd. De Amerikaanse filosoof William James heeft in de vorige eeuw religieuze ervaringen diepgaand geanalyseerd. Hoewel James de analyse van religieuze ervaringen zinvol vond, zag hij wel in dat een wetenschappelijke benadering ons geen kennis op zou leveren ten aanzien van de vraag of God bestaat: Gods bestaan is via de wetenschap te bewijzen noch te weerleggen. De Amerikaanse wetenschapper Stephen Jay Gould is het met James eens en hij verwoordt die opvatting als volgt: tekst 6 Om het namens mijn collega s nog maar eens voor de miljardste keer te herhalen ( ): de wetenschap kan met de haar geëigende methoden eenvoudigweg niet oordelen over de mogelijkheid van Gods voorzienigheid in de natuur. Wij bevestigen noch ontkennen die; als wetenschappers kunnen wij hierop eenvoudigweg geen commentaar geven. bron: Stephen Jay Gould, Impeaching a Self-Appointed judge, Scientific American, 267,1 De etholoog en evolutiebioloog Dawkins denkt daar anders over. Dawkins is een atheïst en een humanist die vasthoudt aan de bewijskracht van rationaliteit en wetenschap en een absolute tegenstelling ziet tussen blind geloof en rationeel bewijs. In The Selfish Gene zegt Dawkins het volgende: o 9 lees verder
10 tekst 7 Maar wat is nu eigenlijk geloof? Het is een geestesgesteldheid die ertoe leidt dat mensen iets geloven het maak niet uit wat, terwijl het in het geheel ontbreekt aan bewijsmateriaal. Als er goed ondersteunend bewijsmateriaal zou zijn, zou geloof overbodig zijn, want het bewijs zou ons dwingen het hoe dan ook te geloven. bron: Richard Dawkins, the Selfish Gene, p 14 Wat is de kern van de pragmatistische visie van James? Geef twee verschillende redenen waarom James vanuit zijn opvatting van religie de inhoud van de discussie tussen Gould en Dawkins als irrelevant terzijde kan schuiven. tekst 8 VUUR De Franse filosoof Blaise Pascal ( ) zelf een buitengewoon begaafd wetenschapper kreeg op 23 november 1654 een mystieke ervaring: hij ervoer de God van Abraham, Isaäc en Jacob op een overweldigende manier. Die ervaring schreef hij op in een document, het Mémorial, dat hij tot zijn dood in de zoom van zijn jas genaaid, bij zich droeg. Daaruit volgen hier de eerste regels: God van Abraham, God van Isaäc, God van Jacob, niet die van filosofen en geleerden. Zekerheid. Zekerheid. Gevoel. Vreugde. Vrede. God van Jezus Christus. ( ) bron: Blaise Pascal, Mémorial (1654) James maakt een onderscheid tussen levende religieuze ervaring van het individu en het daarvan afgeleide religieuze leven in de kerk. In de kerk is de originele koortsachtige, mystieke ervaring verworden tot duffe gewoonte. Kerken spelen een secundaire rol als doorgeefluik van de originele inspiratie. Daar wordt die originele ervaring vergiftigd door dogmatische regels. Was de mystieke ervaring van Pascal uitgedrukt in zijn Mémorial zo n ervaring die later door de kerk is doorgegeven, afgezwakt en vergiftigd? De communitarist Taylor meent van niet. Hij toont aan dat James een ervaring als die van Pascal ten onrechte als puur individualistisch karakteriseert. 2p 15 Leg uit met welk argument Taylor de analyse van James met betrekking tot religieuze ervaring weerlegt. Illustreer de argumentatie van Taylor aan de hand van tekst 8 van Pascal o 10 lees verder
11 Hoe je ook over de plaats van de persoonlijke ervaring in het debat tussen rede en religie mag denken, vast staat dat vergelijkbare ervaringen zeer verschillend worden uitgelegd. Een mooi voorbeeld is onderstaande tekst. tekst 9 Het is fantastisch om in de ruimte te zijn, maar de reis heeft mijn kijk op het leven wel veranderd. Dingen die ik al wist dat het slecht ging met de aarde voel je ineens, kun je zien. Het is een prachtige planeet met turkooise wateren en rode woestijnen. s Nachts is de aarde zo mogelijk nog indrukwekkender. Soms is de aarde boven je als je naar buiten kijkt en dan vlieg je onder allemaal verlichte steden door.( ) Maar kijk je aan de dagkant langs de blauwe aarde, dan zie je het zwarte heelal. En dat is héél dreigend. Dan voel je de aarde ineenschrompelen tot een bolletje met een heel dun fluorescerend blauw laagje erom. Die dampkring die zo oneindig lijkt, is in vergelijking slechts zo dun als een uienschil. Toen kwam bij Kuipers een ander gevoel dat hem sindsdien nooit meer heeft verlaten. Een gevoel van kwetsbaarheid, van gevaar. Je beseft ineens: ho, wacht even; dat eenzame bolletje hangt daar maar, vertelt hij. Het is tien kilometer water en tien kilometer lucht en dan houdt het op met het leven. ( ) je ziet bosbranden, en boven China en India is het heel heiig door luchtvervuiling. Toen wilde ik tegen mensen beneden zeggen: hé, pas op hè, je kunt niet onbeperkt doorgaan. Overstappen naar een andere planeet als het misgaat, kan niet. ( ) Door wat ik nu gezien heb, maak ik me zorgen over mijn kinderen en kleinkinderen. Maar ik ben niet fatalistisch. Ik blijf positief. Gelukkig worden de mensen langzaam wakker. Maar ik had daarboven wel het gevoel van: Help! bron: Spits, 2 januari 2007 In vergelijking met de eerdere uitspraken van Gagarin (zie inleiding bij vraag 13) passen de uitspraken van Kuipers goed in een betoog dat het perspectief kiest van religie als waarde. Je zou kunnen zeggen dat Kuipers uitspraken een normatief en religieus karakter hebben. 3p 16 Ben je het eens met de opvatting dat Kuipers uitspraken zowel een normatief als een religieus karakter hebben? Geef een argumentatie voor het antwoord en geef daarin enerzijds duidelijk aan wat onder normerende uitspraken wordt verstaan en anderzijds wat jij zélf onder religie verstaat. Bronvermelding Een opsomming van de in dit examen gebruikte bronnen, zoals teksten en afbeeldingen, is te vinden in het bij dit examen behorende correctievoorschrift, dat na afloop van het examen wordt gepubliceerd o* 11 einde
Eindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2008-I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God 1 maximumscore 2 een uitleg waarom God volgens Anselmus noodzakelijk bestaat 1 een uitleg waarom volgens Anselmus alleen een dwaas het bestaan van God kan
Nadere informatieCorrectievoorschrift VWO
Correctievoorschrift VWO 2008 tijdvak 1 filosofie Het correctievoorschrift bestaat uit: 1 Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores 6 Bronvermeldingen
Nadere informatieEindtermen centraal examen filosofie vwo 2008 en 2009
CEVO-mededeling Algemeen Verbindend Voorschrift Betreft de onderwijssector(en) Informatie CFI/ICO Voorgezet onderwijs vo 079-3232.444 Eindtermen centraal examen filosofie vwo 2008 en 2009 Bestemd voor
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie 1 maximumscore 3 een uitleg hoe het volgens Anselmus mogelijk is dat Pauw en Witteman het bestaan van God ontkennen: het zijn
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieHoofdstuk 2. Kennis en geloof
Hoofdstuk 2 Kennis en geloof Kennis of dogma Is religieus geloof een vorm van kennis? Is het mogelijk een rationeel bewijs van het bestaan van God te geven? Is religieus taalgebruik betekenisvol? Vormen
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 2 Religieus recht 7 maximumscore 2 een beargumenteerd standpunt over de vraag of religieuze wetgeving en rechtspraak voor bepaalde bevolkingsgroepen tot cultuurrelativisme leidt 1 een uitleg van
Nadere informatieHoofdstuk 4. Rede en religie als praktijken
Hoofdstuk 4 Rede en religie als praktijken Religieuze praktijken Praktijken: qua tijd en ruimte ingeperkte en afgebakende vormen van handelen en 'onderhandelen' Voorbeelden: bidden eerste communie carnaval
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 21 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2011 tijdvak 2 dinsdag 21 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 49 punten
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo II
Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands Nederlands. tijdvak 1 maandag 18 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage
Examen HAVO 2009 tijdvak 1 maandag 18 mei 13.30-16.30 uur tevens oud programma Nederlands Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage Dit examen bestaat uit 21 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 maandag 19 mei 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 53 punten
Nadere informatieNederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl)
Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 19 mei 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn
Nadere informatieRene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain
Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 23 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2009 tijdvak 2 dinsdag 23 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 19 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatiegeloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl
geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl Utrecht, 16-6-2006 1. Is het waar, dat recente vondsten in de wetenschap Godsgeloof verzwakken?
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo II
Beoordelingsmodel Opgave 1 God aan de winnende hand? 1 maximumscore 3 een uitleg over de verhouding tussen rede en religie bij Anselmus en Thomas: de rede is in dienst van religie en daardoor is tegenspraak
Nadere informatieKennismakingsvragen:
Kennismakingsvragen: 1. Als je op een onbewoond eiland belandde, welke 3 dingen zou je dan in ieder geval bij je willen hebben? 2. Wat is je vroegste jeugdherinnering? 3. Wat heeft je doen besluiten om
Nadere informatieGELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis
GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis De natuurwetenschap levert ons de meest betrouwbare kennis die voor ons toegankelijk is. Geen andere kennisbron levert dezelfde mate van
Nadere informatieEthiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte.
Samenvatting door A. 2079 woorden 29 juni 2014 6,4 2 keer beoordeeld Vak Anders H1 Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Moraal
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 1 vrijdag 25 mei uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2018 tijdvak 1 vrijdag 25 mei 9.00-12.00 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 54 punten te
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 2 maandag 19 juni uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2017 tijdvak 2 maandag 19 juni 13.30-16.30 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 51 punten
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands
Nederlands Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen; het examen bestaat uit 22 vragen
Nadere informatienaar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014
Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatieGeloven en redeneren. Religie en filosofie
Geloven en redeneren Religie en filosofie Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Het begin
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieOntmoetingskerk Laren NH 1 mei Johannes 14
Ontmoetingskerk Laren NH 1 mei 2016 Johannes 14 Als iemand in deze tijd zou zeggen: Ik ben de weg, de waarheid en het leven, zouden we hem al snel fundamentalistisch noemen. We leven in een multiculturele
Nadere informatieDescartes schreef dat er geen ander land was "où l'on puisse jouir d'une liberté si entière" (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten)
Verslag 25 mei 2018, Salon der Verdieping: Spinoza s politieke filosofie De bespreking van de politieke filosofie doe ik aan de hand van zijn belangrijkste politieke werk, te weten het Theologisch-politiek
Nadere informatieGELOOF WAT IS HET EN HOE WERKT HET?!
Themadag Zout en Licht Hilversum Maart 2017 GELOOF WAT IS HET EN HOE WERKT HET?! Doel van dit onderwerp: Leren wat geloof volgens de bijbel is; waarom geloof en werken (handelen) samengaan. Wat verkeerd
Nadere informatieExamen VWO 2012. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 19 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage
Examen VWO 2012 tijdvak 2 dinsdag 19 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage Dit examen bestaat uit 19 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 48 punten
Nadere informatieExamen VWO. Grieks. tijdvak 1 dinsdag 24 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2016 tijdvak 1 dinsdag 24 mei 9.00-12.00 uur Grieks Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 26 vragen en een vertaalopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen.
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen VWO 2008 tijdvak 2 woensdag 18 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieNederlands, leesvaardigheid (oude stijl) en Nederlands (nieuwe stijl)
Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) en Nederlands (nieuwe stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Woensdag 16 mei 9.00 12.00 uur 20 01 Voor dit examen zijn
Nadere informatie22 januari uur Pim Poortinga orgel/piano Piet Noort
22 januari 17.00 uur Pim Poortinga orgel/piano Piet Noort votum en groet zingen: Opwekking 642 De rivier gebed, zingen GK gezang 177 Hoor trouwe vader ons gebed lezen: Galaten 3:1-14 zingen: Ps 147: 3
Nadere informatieHet hiernamaals, het leven na de dood
Het hiernamaals, het leven na de dood ] الهولندية- [ nederlands - dutch revisie: Yassien Abo Abdillah 2013-1435 الا خرة لياة بعد املوت» بالة اهلونلدية «مراجعة: ياس أبو عبد االله 2013-1435 Alle lof behoort
Nadere informatieOpdracht Levensbeschouwing Doodstraf
Opdracht Levensbeschouwing Doodstraf Opdracht door een scholier 1930 woorden 14 maart 2003 6,2 18 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 0. Geef een korte argumentatie waarom jij tegen of voor de doodstraf
Nadere informatieDe dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God
De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God Psalm 14:1 M. Dubbelman Er was ooit een schitterende stad. Om bij die stad te komen, moest je een grote brug over. Een eerste groep mensen liep zorgeloos en blij
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 1 donderdag 21 mei uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2015 tijdvak 1 donderdag 21 mei 9.00-12.00 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 58 punten
Nadere informatieLeidingdeel Zendingsreizen - Schets 2 Van roeping tot resultaat
Leidingdeel Zendingsreizen - Schets 2 Van roeping tot resultaat A) Doel 1. Betekenis benoemen De jongeren horen hoe Paulus geroepen werd tot zendeling onder de heidenen, die er allemaal gebeurde voordat
Nadere informatieOpgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking
* PTA code: ED/st/05 * Docent: MLR * Toetsduur: 100 minuten. * Deze toets bestaat uit 11 vragen. Het totaal aantal punten dat je kunt behalen is: 32. * Kijk voor je begint telkens eerst de vraag kort door,
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen VWO 2007 tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 84 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 18 juni uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2013 tijdvak 2 dinsdag 18 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 16 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten
Nadere informatieOp welke manier is goddelijke wijsheid aan ons uiterlijk te zien, volgens vers 1?
Dag 21: het is tijd om te schitteren Laten we beginnen met gebed. Lees langzaam Prediker 8 vers 1 t/m 9. Markeer de verzen eventueel met eerdergenoemde kleuren. Op welke manier is goddelijke wijsheid aan
Nadere informatieWeten en Geloven. Weten en Geloven. Programma. opvatting Kluun. Het evangelie tussen
Weten en Geloven Weten en Geloven Het evangelie tussen Het evangelie tussen avond 1: atheïsme en ietsisme atheïsme en ietsisme avond 2: Islam en Wilders avond 3: vrijheid en fatsoen 1 2 Programma opvatting
Nadere informatieExamen VWO. Latijn Latijn. tijdvak 2 woensdag 23 juni uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2010 tijdvak 2 woensdag 23 juni 9.00-12.00 uur tevens oud programma Latijn Latijn Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen en een vertaalopdracht. Voor dit examen zijn
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-I Opgave 1 Twijfel in de rechtbank
Opgave 1 Twijfel in de rechtbank tekst 1 De film 12 Angry Men uit 1957 wordt beschouwd als een ode aan het Amerikaanse rechtssysteem. Centraal staat een rechtszaak tegen een jongen van 18 jaar die met
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Zondag 24 november 2013 * 10e zondag van de herfst * preek Maleachi 3, 19-24 = 4, 1-6 / Lucas 21, 5-19 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, In de ideale wereld zou het mogelijk zijn, dat
Nadere informatieGod bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus: Zijn opstanding De Heilige Geest
Basiscursus Christelijk geloof Module 1 Les 1: Les 2: Les 3: Les 4: Les 5: Les 6: Les 7: Les 8: God bestaat en Hij is belangrijk We hebben God nodig in ons leven Jezus: Zijn leven Jezus: Zijn dood Jezus:
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 1 donderdag 12 mei uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2016 tijdvak 1 donderdag 12 mei 9.00-12.00 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 27 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 57 punten
Nadere informatieEindexamen filosofie havo I
Opgave 2 Amerika als utopisch ideaal 7 maximumscore 2 Deweys kritiek op de christelijke toekomstverwachting 1 Deweys kritiek op de toekomstverwachting van Karl Marx 1 Dewey gelooft niet in een christelijk
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 14 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2012 tijdvak 1 maandag 14 mei 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 49 punten
Nadere informatie1 e jaar 2 e bijeenkomst. De vraag naar God
1 e jaar 2 e bijeenkomst De vraag naar God School voor geloofsverdieping 1 jaar 01. Samen starten 02. De vraag naar God A. GOD VAN HET VERBOND 03. De Bijbel als woord van God 04. Uittocht en verbond 05.
Nadere informatieDe Verlichting. De Verlichting
De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie
Nadere informatieHet religieuze bevrijd van religie
Het religieuze bevrijd van religie John Dewey Gebaseerd op de Terry Lectures gehouden aan Yale University in 1934. Vertaald en ingeleid door Kees Hellingman ISVW UITGEVERS John Dewey 4 Wij, die nu leven,
Nadere informatieMoslims zijn fundamentalisten en terroristen
Moslims zijn fundamentalisten en terroristen [لونلدية - dutch [nederlands - auteur: Dr. Zakir Naik revisie: Yassien Abo Abdillah uitgever: www.irf.net bron: www.overislam.nl Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad)
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 1 maandag 22 mei uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2017 tijdvak 1 maandag 22 mei 9.00-12.00 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 53 punten te
Nadere informatieWat is? filosofie? Wat is. en kwaad. Hoofdstu
Wat is filosofie? Hoofdstuk 1 1 filosoferen: doordenken! 5 e vragen 6 2 gewone vragen en filosof isch 9 3 aanleidingen om te filosoferen 12? eren 4 waarom filosof 5 samen filosoferen 14 17 6 filosof ie
Nadere informatieOosterse filosofie. Over de denktradities in India en China
Oosterse filosofie Over de denktradities in India en China Inhoudsopgave Geschiedenis - Ontstaan van de filosofie India en het hindoeisme De leer van de Boeddha Mahayana, de leer van de leegte China en
Nadere informatieGeschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl)
Geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2008 tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 19 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 2 dinsdag 16 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2015 tijdvak 2 dinsdag 16 juni 13.30-16.30 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 56 punten
Nadere informatieJohannes 18,28-40 Delft, 13 april, morgendienst
Johannes 18,28-40 Delft, 13 april, morgendienst [slide 1-3 we beginnen de preek met moltalk ; een gesprekje met drie kinderen. Zij hebben het wie is de mol spel gespeeld. De opdracht is: Jezus moet koning
Nadere informatiegeschiedenis geschiedenis
Examen HAVO 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieOVERDENKING Wij volgen een leesrooster en daarin staat de tekst uit Deuteronomium aangegeven. Ik heb dat netjes gevolgd. Maar ik heb twee verzen meer
OVERDENKING Wij volgen een leesrooster en daarin staat de tekst uit Deuteronomium aangegeven. Ik heb dat netjes gevolgd. Maar ik heb twee verzen meer gelezen dan eigenlijk stond aangegeven. Die gaan over
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen VWO 2009 tijdvak 2 woensdag 24 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieDe Geest van God is onzichtbaar. Je kunt Hem alleen zien in wat Hij doet. Wat zie je dan? Dia 1
1 Preek over 1 Korintiërs 12:7 Geliefden in Christus, De Geest van God is onzichtbaar. Je kunt Hem alleen zien in wat Hij doet. Wat zie je dan? Dia 1 Bij de officiële komst van de Geest op Pinksteren zagen
Nadere informatieExamen VWO Arabisch. tijdvak 1 woensdag 24 mei uur. Bij dit examen horen een bijlage en een antwoordblad.
Examen VWO 2017 tijdvak 1 woensdag 24 mei 13.30-16.00 uur Arabisch Bij dit examen horen een bijlage en een antwoordblad. Beantwoord alle vragen op het antwoordblad. Dit examen bestaat uit 45 vragen. Voor
Nadere informatieChristendom. Wat uit dit geloof spreekt je aan?
Christendom In Christendom zijn de Bijbel en Jezus het belangrijkste. In de wereld is het de grootste godsdienst, gevolgd door de Islam. In het Christendom geloven de mensen in één God, die uit Drie Personen
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 22 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2010 tijdvak 2 dinsdag 22 juni 13.30-16.30 uur tevens oud programma Nederlands Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 21 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor
Nadere informatieExamen HAVO Arabisch. tijdvak 1 vrijdag 27 mei uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2016 tijdvak 1 vrijdag 27 mei 13.30-16.00 uur Arabisch Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 44 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 49 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieDoopvragen, na alle formulieren zijn deze hetzelfde:
Doopvragen, na alle formulieren zijn deze hetzelfde: Geliefden in de Here Jezus Christus. God heeft de doop ingesteld om ons en onze kinderen zijn verbond te verzegelen. In dat geloof en niet uit gewoonte
Nadere informatieVoorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni uur
Wiskunde A (oude stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni 13.3 16.3 uur 2 3 Voor dit examen zijn maximaal 9 punten te behalen; het examen bestaat uit 2 vragen.
Nadere informatieExamen VMBO-GL en TL 2006
Examen VMBO-GL en TL 2006 tijdvak 1 woensdag 31 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 37 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieEssay. Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet
Essay Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet Ethici onderscheiden zich van gewone mensen doordat zij niet schijnen te weten wat morele oordelen zijn. Met behulp van elkaar vaak uitsluitende ismen trachten
Nadere informatieExamen VWO Arabisch. tijdvak 1 donderdag 16 mei uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2013 tijdvak 1 donderdag 16 mei 13.30 16.00 uur Arabisch Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 42 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 48 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands Nederlands. tijdvak 1 maandag 17 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2010 tijdvak 1 maandag 17 mei 9.00-12.00 uur tevens oud programma Nederlands Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieFundamenten van het Christelijk geloof. Deel 2: Omgang met God -Kringleidershandleiding-
Fundamenten van het Christelijk geloof Deel 2: Omgang met God -Kringleidershandleiding- Beste kringleider, Hieronder vind je per hoofdstuk een aantal aanvullende gedachten bij het kringmateriaal Fundamenten
Nadere informatie2 Korintiers 3:6b. want de letter doodt, maar de Geest maakt levend
2 Korintiers 3:6b want de letter doodt, maar de Geest maakt levend 1 De Bijbel is het geschreven woord van God. Het is alleen geschreven omdat het eerst het gesproken woord van God was. Johannes 1:1-5
Nadere informatieZondag 18, vraag en antwoord 46,47,48 en 49.
Voor 16 jaar en ouder! Over de hemelvaart van Christus. Zondag 18, vraag en antwoord 46,47,48 en 49. Vraag 46 : Wat verstaat gij daarmee : opgevaren ten hemel? Antw : Dat Christus voor de ogen van Zijn
Nadere informatieGeloven binnen en buiten verband
Geloven binnen en buiten verband Joep de Hart Bijlagen Bijlage bij hoofdstuk 2... 1 Bijlage bij hoofdstuk 3...2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 8 Bijlage bij hoofdstuk 2 Tabel B2.1 Deelname aan seculier vrijwilligerswerk,
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie Aan het begin van een uitzending van het televisieprogramma Pauw & Witteman (oktober 2009) wordt de aanwezigen aan tafel gevraagd of ze geloven
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie 2013-I
Opgave 2 Zelfverwerkelijking in een zinloze wereld 8 maximumscore 3 Sartres omschrijving van het essentialisme: de opvatting dat de mens een kern en daarmee een vooraf gegeven bedoeling heeft 1 met verwijzing
Nadere informatiePreek De vrouw die Jezus beslissing veranderde. Lieve gemeente,
Lieve gemeente, We zien het niet vaak in de Bijbel, maar in het verhaal dat we vandaag gelezen hebben is Jezus toch ronduit bot te noemen en buitengewoon onvriendelijk op het onbeschofte af, tegen een
Nadere informatieExamen VWO 2015. Grieks. tijdvak 2 woensdag 17 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2015 tijdvak 2 woensdag 17 juni 13.30-16.30 uur Grieks Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 27 vragen en een vertaalopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 74 punten te behalen.
Nadere informatieExamen HAVO. aardrijkskunde Compex. Vragen 1 tot en met 23. In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt.
Examen HAVO 2007 tijdvak 1 woensdag 30 mei totale examentijd 3 uur aardrijkskunde Compex Vragen 1 tot en met 23 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij dit
Nadere informatiegeschiedenis (nieuwe stijl)
Examen HAVO 2007 tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis (nieuwe stijl) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen.
Nadere informatieHoi, ik ben Jan Jansen. Ik wil je graag het verhaal van mijn leven vertellen. Het verhaal van hoe mijn naam telkens ontbrak...
Hoi, ik ben Jan Jansen. Ik wil je graag het verhaal van mijn leven vertellen. Het verhaal van hoe mijn naam telkens ontbrak......het begon al nadat ik pas was geboren. Mijn vader deed aangifte van de geboorte
Nadere informatieJohannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven
Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven In het donker zie je niets. Niet waar je bent, niet hoe de wereld er uit ziet, niet wat je moet doen. In het licht ga je het allemaal begrijpen. Jezus zegt:
Nadere informatieAchter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.
Examen VWO 2018 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift
Nadere informatie