Paboys gevonden? Een evaluatie van de pilot paboys ; aanpak, werkwijze en opbrengsten van Eck, E.; Heemskerk, I.M.C.C.

Transcriptie

1 UvA-DARE (Digital Academic Repository) Paboys gevonden? Een evaluatie van de pilot paboys ; aanpak, werkwijze en opbrengsten van Eck, E.; Heemskerk, I.M.C.C. Link to publication Citation for published version (APA): van Eck, E., & Heemskerk, I. (2009). Paboys gevonden? Een evaluatie van de pilot paboys ; aanpak, werkwijze en opbrengsten. Den Haag: Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt. General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam ( Download date: 25 Feb 2017

2 PABOYS GEVONDEN? Een evaluatie van de pilot paboys ; aanpak, werkwijze en opbrengsten Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO). SCO-Kohnstamm Instituut van de Universiteit van Amsterdam Edith van Eck Irma Heemskerk Amsterdam, april 2009

3

4 Inhoudsopgave Voorwoord 1 1 Inleiding 2 2 Oorzaken van de ondervertegenwoordiging van mannen op de pabo s en in het primair onderwijs 8 3 Voorlichting en werving 14 4 Het onderwijs op de pabo 20 5 De kennismaking met de praktijk 28 6 De studieomgeving 36 7 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 40 Relevante literatuur 48 Bijlagen Bijlage 1 Overige initiatieven; lijst van pabo s en contactpersonen 50 Bijlage 2 De schoolplaatjes; gegevens per pabo 52

5

6 Voorwoord In 2004 hebben we in opdracht van SBO een inventarisatie gemaakt van oorzaken van de ondervertegenwoordiging van mannelijke studenten op de pabo s en van mannelijke leraren in het primair onderwijs. Met behulp van documentanalyse, een beperkte literatuurstudie, secundaire analyses, het raadplegen van deskundigen en het interviewen van zittende en uitgevallen studenten respectievelijk docenten hebben we in deze studie getracht de knelpunten en suggesties om deze op te lossen in kaart te brengen. Het verslag van dat onderzoek, Paboys gezocht, is niet in de kast verdwenen. Het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt heeft het gebruikt als basis voor een pilot op een aantal pabo s. Deze hebben maatregelen ontwikkeld om de positie van mannen in de opleiding te versterken, maatregelen met betrekking tot werving, onderwijsaanbod en de relatie theorie en praktijk. En om de cirkel rond te maken kregen wij in 2008 het verzoek na te gaan wat deze pilots hadden opgeleverd. In dit rapport hebben we onze bevindingen beschreven. Voor deze evaluatie hebben we op de deelnemende pabo s gesproken met de projectleiders van de pilots. Die zijn vanuit diverse perspectieven met groot enthousiasme met de problematiek aan de slag gegaan. Dat zij in die twee jaar dat de projecten liepen de wereld niet hebben kunnen veranderen, mag geen verbazing wekken. Maar wat wel is gerealiseerd: er zijn vanuit verschillende invalshoeken maatregelen ontwikkeld en uitgeprobeerd, er is draagvlak gecreëerd, zowel op de pabo s zelf als bij samenwerkingspartners, er zijn ervaringen uitgewisseld en er zijn (overdraagbare) producten opgeleverd. Wij danken de projectleiders hartelijk voor hun tijd en hun openheid; zij hebben niet alleen hun succesverhalen maar ook de problemen die ze zijn tegengekomen met ons gedeeld. We hopen dat deze publicatie hen een steuntje in de rug biedt om verder te gaan. En dat andere pabo s geïnspireerd raken en in dit rapport aanknopingspunten vinden voor de aanpak van de paboysproblematiek op hun eigen opleiding. Edith van Eck Irma Heemskerk SCO-Kohnstamm Instituut, april 2009

7 1

8 1 Inleiding Aanleiding In Nederland is, net als in de ons omringende landen, sprake van een toenemende ondervertegenwoordiging van mannen in het primair onderwijs (po). Mannen zijn ondervertegenwoordigd bij de instroom in de pabo en in het po en vertrekken daar vaker voortijdig dan vrouwen. In onderstaand kader geven we daarvan een beknopte cijfermatige onderbouwing. Figuur 1.1 Instroom en voortijdige respectievelijk gediplomeerde uitstroom uit de pabo s naar sekse De instroom in de opleiding tot leraar basisonderwijs is in vergelijking tot andere hbo-opleidingen hoog. Beschouwd over de periode 1998 tot 2007 laat de instroom in de lerarenopleiding voor het basisonderwijs aanvankelijk een stijging en na 2003 weer een lichte daling zien van ruim naar bijna instromende studenten. Het aantal mannelijke instromers is vrij stabiel, iets onder de 20%. Instroom pabo s naar sekse, , aantallen vrouwen mannen De uitval uit de pabo is de laatste jaren gestegen en is voor mannen hoger dan voor vrouwen; in 2006 had na één jaar pabo ongeveer 30% van de vrouwelijke studenten en 40% van de mannelijke studenten de opleiding verlaten. 2

9 Uitval pabo s na een jaar naar sekse, mannen vrouwen Het studierendement, oftewel de gediplomeerde uitstroom na vijf jaar studie, bedroeg voor het cohort 2002 voor vrouwen ca. 70% en voor mannen iets minder dan 50%. Bron: Van Eck & Heemskerk, 2009 Meer mannen naar de pabo Deze ondervertegenwoordiging van mannen was voor het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) aanleiding om in zijn beleidsprogramma het project Meer mannen naar de pabo op te nemen. In dit project is middels onderzoek en een aantal pilots nagegaan hoe de instroom van mannelijke studenten in de pabo s bevorderd kan worden en hoe vroegtijdige uitval van deze studenten in opleiding en beroep voorkomen of teruggedrongen kan worden. In 2004 is een probleemanalyse 1 verricht rondom de ondervertegenwoordiging van mannen op de pabo s en in het basisonderwijs. Vervolgens is een pilot gestart waarin een zestal pabo s maatregelen heeft ontwikkeld om de positie van mannen in de opleiding te versterken. Deze maatregelen hadden met name betrekking op werving, onderwijsaanbod en de relatie theorie en praktijk. In het kader hieronder geven we een korte beschrijving van deze pilot. De pilot Paboys 1 Eck, E. van, Heemskerk, I., & Vermeulen, A.C.A.M. (2004). Paboys gezocht. Wat maakt de pabo en het werken op de basisschool aantrekkelijk voor mannen. Den Haag: SBO. 3

10 Budget en voortgang Per pilot is op jaarbasis ter beschikking gesteld. Na afloop van het studiejaar bleken de meeste pabo s het projectplan voor het eerste jaar nog niet geheel te hebben uitgevoerd, ze hebben in het studiejaar verder uitvoering gegeven aan de voorgenomen activiteiten. Uit alle pilots blijkt dat het veel tijd kost om veranderingen op gang te brengen. Als belangrijk winstpunt noemen de pabo s dat binnen hun organisatie het besef is gegroeid dat veranderingen nodig zijn om meer mannen te werven en te behouden. Informatie-uitwisseling Om de deelnemende pabo s ervaringen te laten uitwisselen zijn regelmatig netwerkbijeenkomsten georganiseerd. In totaal hebben zes bijeenkomsten plaatsgevonden. Aan alle bijeenkomsten heeft ook een pabo (Pabo Saxion Hogeschool, Deventer) deelgenomen die uit andere bron financiering kreeg voor haar activiteiten. Naast de zes netwerkbijeenkomst heeft er op 26 mei 2005 een rondetafelbijeenkomst plaatsgevonden over werving en behoud van mannelijke leerkrachten po voor de regionale platforms. Verder heeft het SBO samen met pabo-overleg op 22 november 2007 een themabijeenkomst diversiteit georganiseerd waarbij feminisering van het basisonderwijs één van de onderwerpen was. Publiciteit Het project heeft veel publiciteit opgeleverd. Zo is er een item geweest in het jeugdjournaal en op de regionale televisiezender TV-West. Daarnaast heeft er een radio-interview plaatsgevonden met de plaatsvervangend directeur van SBO en zijn in verschillende bladen artikelen verschenen over het project. Bij de start van de pilots is er aparte website Paboys de lucht ingaan met allerlei informatie over het onderwerp, zoals onderzoeken en artikelen uit binnen- en buitenland, een korte beschrijving van de pilots en interessante links. Ook was er een gesloten gedeelte op de site waar de deelnemende pabo s o.a. de verslagen van de bijeenkomsten konden terugvinden. Deze informatie is inmiddels overgeheveld naar de SBO-portal. De deelnemende pabo s Er hebben zes pabo s deelgenomen aan de pilot. Dat zijn: Pabo Haagse Hogeschool Pabo Almere (onderdeel van de Ipabo) Pabo Edith Stein Pabo Stenden (voorheen Christelijke Hogeschool Nederland) Pabo De Kempel 4

11 Pabo Arnhem (onderdeel van de HAN). Daarnaast heeft een zevende pabo deelgenomen aan de projectactiviteiten, de Pabo van de Saxion Hogeschool in Deventer. Deze pabo heeft uit andere bron financiering gekregen voor het opzetten van een paboysproject. Op verzoek van de opdrachtgever nemen we deze pabo in deze studie op als zevende pilot. Los van deze zeven projecten hebben ook andere pabo s met eigen middelen activiteiten ontwikkeld om meer mannelijke studenten te werven en gediplomeerd te laten uitstromen. Verbreding Het is de bedoeling de activiteiten om de positie van mannen in de opleiding te versterken in de komende periode voort te zetten en uit te breiden door de ontwikkelde aanpakken en opgedane ervaringen toegankelijk te maken voor andere pabo s. Om zo n bredere aanpak beter te kunnen onderbouwen heeft het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) het SCO-Kohnstamm Instituut gevraagd in kaart te brengen wat de pilots hebben opgeleverd, welke activiteiten in het kader van de pilots zijn opgezet, wat werkt en wat niet, en wat belemmerende en bevorderende factoren zijn. Doel van het onderzoek Doel van het onderzoek is in de eerste plaats het verzamelen en toegankelijk maken van informatie over de maatregelen die op de pilot-pabo s zijn genomen, de wijze waarop deze zijn ingevoerd, de opgedane ervaringen en de bereikte effecten. Daarnaast dient het onderzoek een globaal beeld te geven van activiteiten die op dit terrein op enkele andere pabo s zijn uitgevoerd, we duiden dit aan met overige initiatieven 2. Aanpak In deze studie worden de volgende onderzoeksvragen onderzocht Welke activiteiten hebben de pabo s ontwikkeld en uitgevoerd? Wat hebben die activiteiten opgeleverd en hoe gaan deze pabo s ermee verder? Wat kunnen andere pabo s leren van de opgedane ervaringen? Voor de beschrijvingen van de pilots en de effecten daarvan baseren we ons op de evaluatieverslagen en schriftelijke producten die de pilotprojecten hebben opgeleverd en gesprekken met de projectleiders van de zeven pilots. Ook konden we beschikken over verslagen van de intervisiebijeenkomsten die lopende de pilots door SBO zijn georganiseerd. Informatie over de overige initiatieven die op andere 2 Een lijst van deze pabo s is opgenomen als bijlage 1. 5

12 pabo s zijn uitgevoerd, is verzameld middels schriftelijke documenten en telefonische gesprekken met de betrokkenen. Voor cijfermatige gegevens over de ontwikkeling van het aandeel mannen op de pabo s die hebben deelgenomen aan de pilots hebben we gebruik gemaakt van de databank van de HBO-Raad. Waar die statistieken alleen gegevens vermelden van de instelling als geheel en niet op niveau van de locatie, hebben we de projectleider gevraagd aanvullende gegevens op locatieniveau aan te leveren. Opzet van de rapportage In hoofdstuk 2 geven we een korte schets van het probleemveld, hoe is anno 2009 de positie van mannen op de pabo en in het primair onderwijs, en wat zijn oorzaken van hun ondervertegenwoordiging. Op basis daarvan wordt een beschrijvingskader ontwikkeld waarbinnen informatie over de pilots is geordend en wordt gepresenteerd. Aan die beschrijvingen zijn de hoofdstukken 3 t/m 6 gewijd. Achtereenvolgens gaan we in op: voorlichting en werving, het onderwijs op de pabo, de kennismaking met de praktijk, en de studieomgeving. In elk van die hoofdstukken komen aan de orde: een korte intro waarom maatregelen op dit gebied relevant geacht worden, een beschrijving van de activiteiten die op de deelnemende pabo s zijn ondernomen op dit terrein, context opzet en varianten en voor zover beschikbaar bevindingen over de effecten van deze maatregelen. Ook besteden we aandacht aan bevorderende en belemmerende factoren, (waargenomen) effecten, en op basis van de opgedane ervaringen voorgenomen bijstellingen van maatregelen dan wel concrete plannen voor vervolgactiviteiten. Als bijlage zijn per pabo in kadertjes korte beschrijvingen opgenomen van de activiteiten die in het kader van de Paboyspilots zijn uitgevoerd. Deze beschrijvingen zijn zo gemaakt dat ze geïnteresseerden op andere pabo s aanknopingspunten bieden voor het opzetten van activiteiten op hun eigen opleiding. Achtereenvolgens komen aan de orde: een korte beschrijving van de uitgevoerde activiteiten, evaluatiegegevens, eventuele plannen voor vervolgactiviteiten en contactgegevens. 6

13 7

14 2 Oorzaken van de ondervertegenwoordiging van mannen op de pabo s en in het primair onderwijs Waarom kiezen zo weinig mannen voor de lerarenopleiding basisonderwijs, en wat veroorzaakt uitval tijdens de opleiding? Dat zo weinig mannen kiezen voor de pabo en het leraarschap in het primair onderwijs heeft vooral te maken met beeldvorming van de opleiding en van het leraarschap. En de uitval kan voortkomen uit kenmerken van de lerarenopleiding of met het leraarschap zelf. In concreto, stoppen mannelijke studenten met de opleiding omdat die niet tegemoet komt aan hun interesses en aansluit bij hun manier van leren en werken, of valt het beroep bij nader inzien tegen, en waarom dan? We baseren ons bij het beantwoorden van de in dit hoofdstuk opgeworpen vragen op de probleemverkenning uit 2004 en vullen die aan met relevante bevindingen uit onderzoeken die in het kader van de pilot op de verschillende pabo s zelf zijn uitgevoerd en uit de reviewstudie Leraar worden; kiezen voor opleiding en beroep. 3 Kiezen voor de pabo en/of het leraarschap; voorlichting, beeld van de opleiding en het beroep Een eerste stap in een loopbaantraject naar het leraarschap in het primair onderwijs vormt de opleidingskeuze aan het eind van het voortgezet onderwijs. Belangrijke vraag is hier welk beeld jongeren in het voortgezet onderwijs van de opleiding en het beroep hebben, hoe dat beeld ontstaat en welke mogelijkheden er zijn om met voorlichting een aantrekkelijk en reëel beeld van opleiding, beroep en loopbaanperspectieven te geven. Het beeld van het leraarschap Beelden en verwachtingen van jongeren in het voortgezet onderwijs ten aanzien van het leraarschap in het primair onderwijs blijken te worden beïnvloed door ervaringen met eerder werk met kinderen/jongeren en door hun eigen ervaringen met leerkrachten in het onderwijs. 3 In het kader van de pilot hebben de meeste pabo s kleinschalige onderzoeken opgezet naar verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke studenten met name toegespitst op de waardering van de opleiding, de studie-aanpak en redenen voor uitval. Deze onderzoeken hebben vooral een functie voor het creëren van draagvlak voor de problematiek op de pabo en geven aanwijzingen voor locale verbeteringen; de resultaten wijken niet af van die uit het landelijke Paboys-onderzoek uit 2004: Eck, E. van, I. Heemskerk, & A.C.A.M. Vermeulen (2004). Paboys gezocht! Wat maakt de pabo en het werken op de basisschool aantrekkelijker voor mannen. Den Haag: Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt. De reviewstudie betreft: Eck, E. van, & Heemskerk, I (2009). Leraar worden; kiezen voor opleiding en beroep. Den Haag: Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt. 8

15 Deze ervaringen met leerkrachten blijken van belang zowel bij de keuze voor het beroep als ook voor de rol die studenten als leraar willen vervullen. Hier blijkt sprake van sekseverschillen: mannen zien leraren die streng zijn, strak leidinggeven maar daarnaast gevoel voor humor hebben als toekomstideaal, vrouwen hebben meer waardering voor een leerlinggerichte, communicatieve rol. Mannen noemen vaker dan vrouwen als motief dat zij leraar willen worden om ervoor te zorgen dat kinderen het beter krijgen op school dan zij het hebben gehad. Verder is sprake van verschillen in ontwikkelperspectief; mannen zien op de langere termijn een managementfunctie in het basisonderwijs of doorstromen naar een baan als leraar in het voortgezet onderwijs als perspectief, vrouwen willen zich op termijn specialiseren in specifieke zorg. Het beroepsbeeld over het beroep van leraar wordt dus al vroeg gevormd. Ook wordt de keuze voor werken in het onderwijs nogal eens ingegeven door voorbeelden van familie of bekenden. Het feit dat de beeldvorming, vooral bij jongens, sterk wordt bepaald door eerdere ervaringen in het eigen onderwijs en familie (vaak ouders) en kennissen die het beroep uitoefenen, maakt het moeilijker dat beeld te beïnvloeden. Bij de feitelijke keuze hebben de jongeren te maken met de mening van mensen in hun omgeving; met name de rol van de vrienden en vriendinnen zijn op deze leeftijd belangrijk. Reacties vanuit de omgeving zijn vaak minder positief; kiezen voor de pabo is niet iets waar je als jongen mee scoort bij leeftijdsgenoten. Het beroep wordt als een vrouwenberoep gezien. Verwachtingen ten aanzien van de pabo Jongens gaan naar de pabo omdat ze kinderen iets willen leren; ze verwachten van de opleiding dat ze veel leren over de inhoud van de vakken en de manier waarop je die kennis overdraagt. Dit beeld komt in hun ogen niet overeen met de werkelijkheid. Verder verwachten ze dat de opleiding niet zwaar is en gaan ze er van uit dat de opleiding hen goed voorbereidt op het werk voor de klas en dan met name voor lesgeven in de bovenbouw. Ze zien de opleiding, meer dan meisjes, als een noodzakelijk middel om leraar te kunnen worden. Jongens blijken meer voor het beroep dan voor de opleiding te kiezen, terwijl meisjes ook voor de pabo kiezen omdat de opleiding hen aanspreekt. De jongens die naar de pabo gaan zijn zich ervan bewust dat ze daar sterk in de minderheid zijn; de meeste jongens vinden dat ook niet zo n probleem. Voorlichtingsdagen op de pabo blijken voornamelijk te worden bezocht door jongens die eigenlijk al hebben besloten naar de pabo te gaan, en niet door jongens voor wie de keuze nog open is. Open dagen van de pabo zijn dan een onvoldoende middel om de beeldvorming van het beroep realistischer en actueler te maken en onder een bredere groep potentiële (mannelijke) studenten te werven. 9

16 Verder blijkt uit onderzoek dat de pabo voor jongens vaker niet de eerste keuze was en dat zij zich minder grondig hebben georiënteerd op de opleiding. Dit vergroot het risico op studie-uitval. Beeld van de loopbaanperspectieven De keuze voor de pabo en de keuze voor het leraarschap liggen in elkaars verlengde. Van de afgestudeerden van de pabo is een jaar na afstuderen 79% doorgestroomd naar een baan in het basisonderwijs en meer dan de helft van deze starters verwacht tien jaar of langer in het basisonderwijswerkzaam te zijn. 4 Omdat mannen meer voor het beroep dan voor de pabo kiezen, is het belangrijk in de voorlichting een aantrekkelijk maar realistisch beeld van het beroep naar voren te brengen. Dit is des te meer van belang omdat in de media momenteel het accent ligt op de negatieve aspecten van werken in het onderwijs, zoals: jongeren zijn lastig voor leraren, het beroep heeft weinig status en een softe uitstraling. Verder zou het onderwijs slecht betalen, een opvatting die erg hardnekkig is, ook al laten feitelijke vergelijkingen zien dat afgestudeerden van de lerarenopleidingen aanvankelijk zelfs meer verdienen dan afgestudeerden uit andere sectoren van het hbo 5 en de salarisschalen inmiddels meer doorloopmogelijkheden bieden. Bovendien is een aantal mogelijk interessante aspecten van het beroep minder zichtbaar, zoals meewerken aan beleid, organisatorische aspecten van het vak en doorgroeimogelijkheden richting het leraarschap in het vo of de bve. De opleiding zelf, curriculum, toetsing, sociale context, begeleiding Ervaringen met het curriculum Veel mannen vinden het eerste jaar op de pabo zwaar; ze hebben zeker als de pabo hun tweede of derde keus was, moeite om de benodigde discipline voor hun studie op te brengen. Verder komen er in het eerste studiejaar twijfels naar boven over de keuze. In de eerste stages worden ze geconfronteerd met wat hun toekomstige beroep in concreto inhoudt. Wanneer de studieresultaten dan ook tegenvallen, raken ze minder gemotiveerd en lopen ze het risico uit te vallen. Een belangrijke risicofactor is het tegenvallen van de inhoud van de studie; een van de kritiekpunten van de studenten is dat zij veel tijdrovende opdrachten moeten 4 Ruud van der Aa, Bart van Hulst, Gwen de Bruin, & Lyanda Vermeulen (2007). Loopbaanmonitor BAPO-reeks 165. Den Haag: Ministerie van OCW 5 Vergelijkingen met andere marktsectoren voor wat betreft de salarisontwikkeling later in de loopbaan zijn lastiger te maken, mede omdat de effecten van recent beleid ten aanzien van het flexibiliseren van het loon- en functiegebouw, het inkorten van de carrièrelijnen en de mogelijkheid beloningsdifferentiatie toe te passen, nog niet uitgekristalliseerd zijn. 10

17 maken. De grote hoeveelheid werk komt ook als reden om te stoppen naar voren uit exit-onderzoek bij De Kempel. Verder geven studenten in eerder onderzoek aan dat de pabo wel vernieuwend en ontwikkelingsgericht onderwijs preekt voor het po, maar dat zelf absoluut niet in de praktijk brengt. Zo wordt bijvoorbeeld geklaagd over het gebrek aan ruimte voor eigen invulling en over het gebrek aan afstemming tussen de vakken die op de pabo worden gedoceerd; dit laatste punt komt ook uit het onderzoek op de HAN naar voren. Verder voelen mannen zich op de pabo intellectueel weinig uitgedaagd. Het niveau wordt in het algemeen niet als te hoog ervaren. Het is eerder de hoeveelheid opdrachten dan het niveau waar de mannen tegen aan lopen. Verder hebben ze moeite met de manier waarop wordt beoordeeld; weinig toetsen, veel aan de hand van verslagen en werkstukken, een portfolio, waarbij veel procedurele en weinig inhoudelijke beoordelingscriteria worden gehanteerd. Mannen blijken meer behoefte te hebben aan structuur en begeleiding bij deze manier van werken; ze hebben meer moeite met de gevraagde zelfstandige werkhouding, zeker in het begin van de studie en tijdens de praktijkstages. Dit blijkt ook uit onderzoek van De Kempel; de mannen blijken slechter dan de vrouwen in methodisch en planmatig werken. Dat leidt tot studieachterstand, teruglopende motivatie en voortijdig vertrek. In het onderwijs op de pabo wordt veel aandacht besteed aan reflectie op beroepshouding, gedrag voor de klas, en dergelijke. De manier waarop dat gebeurt, lijkt beter aan te sluiten bij de werkwijze van de vrouwen op de opleiding dan bij die van de mannen. In het verlengde daarvan vinden de mannen op de pabo dat er veel aandacht is voor omgaan met kinderen en maar weinig voor de inhoud van de vakken en hoe je die kennis overdraagt. Deze knelpunten komen ook uit de onderzoeken die in het kader van de pilot zijn gedaan naar voren. Ook geven de mannen aan een voorkeur te hebben voor leren door doen, meer te willen uitproberen. Dat mannen op de pabo in de minderheid zijn, zeggen zij in het algemeen niet als een probleem te ervaren. De kennismaking met de praktijk/ relatie theorie praktijk De confrontatie met de praktijk in de stage valt mannen nog al eens tegen, ze treffen op de basisscholen weinig professionele werkomstandigheden en een weinig professionele cultuur aan; ook blijken er maar weinig mannen als leraar werkzaam in de scholen. Een knelpunt voor mannelijke studenten is ook de verplichte stage in de onderbouw en dan ook nog als eerste stage, zoals op veel pabo s gebruikelijk is. Een aantal problemen komt voort uit de afstemming tussen het onderwijs op de pabo en het werken in de praktijk, een afstemming die in de ogen van de mannen te wensen overlaat. Zij kunnen zich maar moeilijk een beeld vormen van wat er in 11

18 de stage van hen wordt verwacht en voelen zich dan ook slecht voorbereid door de pabo. Verder signaleren zij dat opdrachten vanuit school te dwingend zijn. Zij zouden graag de stage gebruiken om meer uit te proberen, zo blijkt ook uit het onderzoek van de Haagse Hogeschool. Verder vinden de studenten dat de opdrachten lastig zijn af te stemmen op wat speelt op school, en dat er op de pabo weinig aandacht is voor andere aspecten van het werk op school, bijvoorbeeld de bijdrage aan beleidsontwikkeling, omgang met ouders. Ten slotte zijn ze van mening dat de pabo de studenten voorbereidt op het geven van vernieuwend en ontwikkelingsgericht onderwijs, maar dat in het po vaak veel traditioneler wordt les gegeven. Dit alles maakt dat zij problemen ervaren met hun functioneren tijdens de stages. Niet alle uitval tijdens de stage is overigens onwenselijke uitval; de stages hebben ook als doel studenten te laten ervaren of het werk als leraar in het basisonderwijs echt iets voor hen is. Uit exit-onderzoek op de pabo Den Haag bleek dat de stoppers van te voren te gemakkelijk over de het beroep gedacht hadden. Pas tijdens de stage merkten ze wat het beroep van leerkracht daadwerkelijk inhoudt; dat was aanleiding om met de opleiding te stoppen. Ook studenten van De Kempel noemden de tegenvallende ervaringen met de praktijk van het leraarschap tijdens de stages als reden om te stoppen. 12

19 13

20 3 Voorlichting en werving Voorlichting en werving zijn een belangrijke eerste stap in een keten van mogelijke activiteiten om te bereiken dat meer mannen in het onderwijs gaan werken. De eerste doelstelling die hierbij geformuleerd kan worden is, zoveel mogelijk mannelijke studenten te laten instromen in de lerarenopleiding basisonderwijs. Dit betekent dat wervingsmateriaal en -activiteiten gericht moet zijn op verschillende doelgroepen. De tweede doelstelling is hieraan gekoppeld, namelijk zoveel mogelijk mannen te behouden in de opleiding en ook later in het beroep. Meer in het algemeen is het van belang dat werving gepaard gaat met goede voorlichting over de opleiding en het beroep, zodat meer potentiële studenten geïnteresseerd worden voor een studie op de pabo, en dat dit ook de mensen zijn die geschikt zijn voor het beroep en die het onderwijs aantrekkelijk zullen vinden. Hierbij staat het beïnvloeden van de beeldvorming van de opleiding en het beroep leraar basisonderwijs centraal. In de pilot paboys zijn beide invalshoeken door verschillende pabo s opgepakt, vaak ook in combinatie. Voorlichtings- en wervingsmateriaal Informatie kan worden gegeven in bijvoorbeeld brochures, websites en films en kan op verschillende manieren vorm krijgen. In het kader van de pilot hebben pabo s hun materiaal kritisch bekeken op aantrekkelijkheid voor mannen, bijvoorbeeld of er mannen in voorkomen en of het zakelijke uitstraling heeft. Ook is nieuw materiaal ontwikkeld, materiaal dat beter is afgestemd op mannen of materiaal waarmee meer potentiële studenten worden bereikt. En ten slotte is materiaal ontwikkeld dat jongeren intensiever laat nadenken over het leraarsberoep. We bespreken hieronder gedetailleerder hoe zij dat hebben gedaan en of dat effect heeft gehad. Aantrekkelijkheid voor mannen Een aantal pabo s heeft het materiaal dat zij gebruiken voor werving onder de loep genomen, met het oog op aantrekkelijkheid voor mannen. Zo werd er bijvoorbeeld gekeken of er afbeeldingen van mannen op de folders voorkomen, en niet alleen maar vrouwen (Edith Stein, Domstad, Saxion, Groenewoud). Hoewel bij pabo Edith Stein in het verleden is geëxperimenteerd met het plaatsen van foto s van mannen in wervingsadvertenties, en dit geen duidelijke effecten opleverde, veronderstelt men dat dit aspect toch relevant is. Een ander criterium om wervingsmateriaal aantrekkelijk te maken voor mannen is een zakelijke uitstraling (Edith Stein, Domstad). Domstad benadrukt dat het vaak gaat om kleine aanpassingen waardoor de uitstraling verandert. Men probeert bijvoorbeeld door aandacht voor kleurgebruik (gebruik van huisstijlkleuren met meer nadruk op groen en minder op paars) het beeld te benadrukken dat de pabo ook een opleiding 14

21 voor echte mannen is. Of deze aanpassing van het voorlichtingsmateriaal een negatief effect heeft op (de werving van) meisjes is niet nagegaan. Meer doelgroepen Daarnaast is nieuw materiaal ontwikkeld, waardoor meer potentiële studenten bereikt zouden worden (Saxion, Fontys Eindhoven en het ILA (Inititatief Lerarentekort Amsterdam)). Pabo Saxion heeft posters en briefkaarten gemaakt, en kleding voor een promotieteam. Deze pabo heeft ook een promotie-dvd en een website Meesterisgek ontwikkeld, waar ook pabo Stenden gebruik van heeft gemaakt. Decanen in het vo in de regio zijn individueel benaderd met dit materiaal. Saxion constateert dat het betrekken van decanen bij voorlichting over de pabo aan mannen lastig te realiseren is, omdat decanen overstelpt worden met info over opleidingen. De pabo is wel tevreden over de verspreiding en reacties op de DVD, de decanen vonden het materiaal mooi en informatief. Ze hebben het aanvankelijk gebruikt, maar het is niet bekend of ze er in de toekomst ook gebruik van zullen maken. Ook is onbekend of de website die leerlingen vo zelf kunnen bekijken, vaak bezocht is. Pabo Haagse Hogeschool heeft het gebruik van deze DVD in het kader van de voorlichting en werving van mannen overwogen, maar heeft dit uiteindelijk niet gedaan. Een bezwaar vindt men dat de film is afgestemd op het leraarschap in de regio en daarom niet zo geschikt is voor werving en voorlichting in de grote steden. Vanuit een van de andere initiatieven, het ILA (Initiatief Lerarentekort Amsterdam), is een andere film gemaakt met als doel allochtone jongeren (met name jongens, maar ook meisjes) voor het onderwijs te interesseren. Op basis van een onderzoek van Stradius (allochtone jongens in het onderwijs; verkennend onderzoek onder havo/vwo scholieren) is deze film door professionals ontwikkeld met financiering door de Amsterdamse schoolbesturen voor primair onderwijs. Het filmpje is te zien op en bestaat uit een clip met een rap en aansprekende teksten, waarbij informatie over het beroep wordt gegeven en een poging wordt gedaan om de beeldvorming rond het beroep te beïnvloeden. Het resultaat van de website is moeilijk in te schatten. Er is wel geconstateerd dat er veel hits waren, dus veel mensen hebben het filmpje bekeken, maar het is onbekend of dat mensen uit de doelgroep waren. Ook is niet bekend wat de jongeren ervan vinden, er is weinig respons op gekomen. In een vervolg op de website wordt een documentaire gemaakt in samenwerking met AT5. In de documentaire komen allochtone leerkrachten aan het woord. De TV-uitzending komt ook uit op DVD; deze zal onder andere worden toegestuurd aan de decanen van de vo-scholen in Amsterdam en de lerarenopleidingen. Men overweegt ook de plaatselijke en landelijke politiek hierbij te betrekken. Het meesterspel 15

22 Het laatste initiatief dat we bespreken op dit gebied is de ontwikkeling van Het Meesterspel door pabo Fontys Eindhoven. Het spel bestaat uit opdrachten via e- mail en de website van de school en is in 2005 voor het eerst gespeeld. De opdrachten beogen de kennis van jongeren over het leraarsberoep te vergroten. Voorbeelden van opdrachten zijn: de werkweek van een leerkracht beschrijven, een goede rekenactiviteit bedenken en het salaris vergelijken met dat van andere beroepen. Op een drietal scholen is het spel gepromoot door een groepje voorlichters in de klassen 4 havo en 5 vwo. Hierbij zijn 240 leerlingen benaderd, waarvan 59 jongens en 61 meisjes het spel hebben gespeeld. Het was de bedoeling om het spel ook in volgende jaren in te zetten, maar dat is niet gebeurd omdat het zeer arbeidsintensief is. De opdrachten moeten beheerd worden door een spelmeester en scholen moeten bezocht worden om deelnemers te werven. Uit de beperkte evaluatie komt naar voren dat het concept jongeren aanspreekt. De prijs (reisje Eurodisney) was zeker bevorderend, maar wel duur en er was geen rekening mee gehouden dat de winnaar hiervoor ook begeleiding van een volwassene nodig heeft. Het aantal mannelijke inschrijvingen was het jaar nadat het spel gespeeld was, wel wat hoger, maar het is onduidelijk of dit een effect was van het spel. Aanbevolen wordt om er voor langere tijd (bijvoorbeeld vier jaar) geld voor beschikbaar te stellen en er dan met een constante groep betrokkenen aan te werken (ingeroosterd). Vervolgens is een goede evaluatie van belang en de werving van deelnemers zou beter ingebed moeten worden in de reguliere voorlichting. Andere pabo s kunnen het spel niet zonder meer gebruiken. Het is geen individueel bruikbare website, maar de site wordt tijdens het spel gevuld en gebruikt. Bij vervolggebruik zouden er ook meer verschillende opdrachten gemaakt moeten worden. Wervingsactiviteiten Om meer mannen aan te spreken bij wervingsactiviteiten is niet alleen het beschikbare materiaal relevant, maar ook wie de activiteiten verzorgen en op welke doelgroep de activiteiten gericht zijn. Betrokkenheid mannen bij voorlichting en werving Op vrijwel alle pabo s uit de pilot paboys is het een aandachtspunt jongens op het vo te enthousiasmeren voor de opleiding door mannelijke studenten bij hun wervingsactiviteiten te betrekken. Bij voorlichtingsteams die de vo-scholen bezoeken en bij open dagen, lukt het bijna altijd om dit te laten verzorgen door vrouwelijke en mannelijke studenten. Op een aantal pabo s worden ook individuele meeloopdagen (Edith Stein, de Kempel, Groenewoud) of voorlichting en gastcolleges voor groepen vo-leerlingen georganiseerd (Saxion, de Kempel). Hierbij kunnen niet altijd mannelijke studenten betrokken worden, omdat deze dagen afgesproken worden met de vo-scholen en dan hebben studenten soms gewoon les of ze zijn op stage, maar er wordt wel naar gestreefd. Pabo Domstad benadrukt het belang 16

23 van de medewerking van mannelijke studenten aan open dagen, en dan bij voorkeur studenten die sterk overkomen en een goed verhaal hebben. Verbreding doelgroep Pabo de Kempel constateert dat de voorlichting vooral vo-leerlingen trekt die al in de richting van het onderwijs denken, of die het nog helemaal niet weten. Verbreding van wervingsactiviteiten lijkt daarom van groot belang. Een aantal pabo s (Pabo Almere, Saxion) probeert de doelgroep te verbreden door wervingsactiviteiten niet alleen op de profielen te richten waar de meeste aankomend studenten te vinden zijn, zoals Cultuur & Maatschappij, maar op alle profielen in het vo. Op deze wijze worden ook meer mannen bereikt. Het is pabo Almere niet bekend of dit effect heeft gehad op de instroomcijfers. Globaal bestaat de huidige instroom voor 50% uit havisten (meest C&M en N&G), en 50% MBO (divers). Pabo Saxion ziet wel hoopgevende instroomcijfers die wellicht een effect zijn van deze activiteiten. Maar dit kan alleen op de langere termijn goed beoordeeld worden. De laatste drie jaar was het aandeel mannelijke instroom in de opleiding rond de 25%, waar dat voorheen zo n 18% was. Pabo Edith Stein heeft plannen om de voorlichtingsactiviteiten in samenwerking met een PR-medewerker meer vorm te gaan geven. Inhoud werving en voorlichting Voorlichting dient een juiste beeldvorming over opleiding en beroep bewerkstelligen, zodat de studenten niet alleen starten met de opleiding, maar deze ook gediplomeerd verlaten en in het onderwijs gaan en blijven werken. Daarbij is het belangrijk te weten welk beeld jongeren in het vo hebben van de pabo-opleiding en het beroep leraar basisonderwijs en hoe dit indien nodig bijgesteld kan worden. Welke verwachtingen hebben jongeren over de opleiding en zijn die verwachtingen reëel? Welke aspecten van het beroep zijn aantrekkelijk voor jongeren en zouden meer nadruk moeten krijgen in de voorlichting? In de pilots heeft men de inhoud van het materiaal beter afgestemd op jongens door: meer aandacht voor de inhoud van de opleiding, voor sekseverhoudingen in de opleiding en het beroep, een specifieke benadering van jongens als doelgroep, aandacht voor de rol van decanen, aandacht voor de beeldvorming van het beroep en aandacht voor loopbaanperspectieven. De inhoud van de opleiding In de pilot paboys was de inhoud van de voorlichting over de opleiding dan ook een aandachtspunt dat op verschillende manieren is uitgewerkt. Bij pabo Arnhem wordt bijvoorbeeld opgemerkt dat het voor het bijstellen van het beeld van de opleiding belangrijk is om in de voorlichting meer aandacht aan de inhoud van de opleiding te geven. Pabo Edith Stein onderschrijft deze constatering. Hier wordt tijdens de voorlichting bijvoorbeeld het vernieuwde (manvriendelijke) curriculum onder de aandacht gebracht en probeert men bij de open dagen niet alleen aan- 17

24 dacht te schenken aan tekenen, handvaardigheid en drama, maar ook aan de zaakvakken, zodat niet alleen de softe kant benadrukt wordt. Daarnaast moet de voorlichting kennisoverdracht in het onderwijs benadrukken, naast de zorg voor het kind (Pabo Driestar). De m/v-verhouding Een andere invalshoek wordt uitgewerkt op Pabo de Kempel. Hier stelt men bij voorlichtingsbezoeken van vo-scholen altijd de verhouding m/v op de pabo aan de orde, evenals de minderheid van vwo-leerlingen en hoe de pabo hiermee omgaat, zodat het geen belemmering hoeft te zijn voor potentiële studenten. Mannen als specifieke doelgroep De aandacht voor de inhoud van de voorlichting wordt soms gecombineerd met een bijzondere vormgeving van de voorlichtingsactiviteit, waardoor de aandacht van potentiële mannelijke studenten wordt getrokken, ze gegroepeerd worden en meer gericht kunnen worden aangesproken. Een voorbeeld is de creatie van een Herenhoek tijdens de open dag (Pabo Stenden). Hierbij kregen enkele mannelijke mentoren, bovenschoolse directeuren, en pabo-docenten en -studenten een aparte hoek om elementen te belichten die deze pabo in huis heeft welke verondersteld worden aantrekkelijk te zijn voor jongens. Zo was er extra aandacht voor ict, techniek, Engels, management en sport. Er was overigens niet opvallend veel belangstelling voor deze herenhoek, maar de jongens die erop af kwamen vonden het wel een goede manier van voorlichten. Deze pabo heeft nog een ander idee om meer mannelijke studenten voor de opleiding te interesseren met specifiek op mannen gerichte voorlichting. De wens is om in de maand februari een aantal keer onder schooltijd een speciale bus te laten rijden, om jongens op vo-scholen op te halen en op de pabo vrijblijvend voorlichting te geven. Dit zou gericht moeten worden op de hoogste groepen van vo en op leerlingen van alle profielen. De rol van decanen Behalve aan directe voorlichting van vo-jongeren moeten pabo s ook aandacht besteden aan voorlichting van decanen. Zij spelen een belangrijke rol bij het keuzeproces van jongeren. Decanen geven vaak het beeld door dat de pabo een minder hoge opleiding is en vooral geschikt voor vrouwen (De Kempel). Deze pabo nodigt decanen op de pabo uit voor voorlichtingsbijeenkomsten. Saxion merkt op dat het moeilijk is om decanen te benaderen, zij worden overstelpt met informatie over opleidingen. Het m/v issue moet hier toch ook steeds op de agenda gehouden worden, het gaat niet vanzelf. De beeldvorming van het beroep 18

25 Naast beeldvorming rondom de opleiding is ook de beeldvorming rondom het beroep een aandachtspunt in de voorlichting. De eigen ervaringen van voleerlingen met het onderwijs moeten worden bijgesteld en in een ander perspectief worden geplaatst. Hoewel pabo s niet veel kunnen veranderen aan de beeldvorming van het beroep/werkveld, wordt het beroep soms wel gepromoot via de pers of voorlichtingsmarkten (Saxion). Een heel concreet idee om beeldvorming over het beroep bij leerlingen vo bij te stellen wordt geopperd door pabo de Kempel. Hier wordt met vo-scholen en bovenschools management gewerkt aan een koppeling van de verplichte maatschappelijke stages vo aan het onderwijs. Als pabo zou je dan moeten weten welke scholen vo-leerlingen voor zo n stage willen ontvangen en begeleiden. Het zou verder geregeld kunnen worden door het bovenschools management, zij kunnen hier scholen voor aanwijzen en daarbij rekening houden met de jongensproblematiek. Pabo s kunnen de leerlingen die een stage bij een pabo hebben gedaan dan vervolgens gericht benaderen met voorlichting en werving. Uit gesprekken met de pabo s komt een aantal belangrijke aspecten naar voren betreffende de inhoud van voorlichting over het beroep, namelijk werken in het onderwijs is boeiend en van wetenschappelijk niveau. Functiedifferentiatie is daarin belangrijk, en de leerkracht moet professioneel zijn en eigen onderzoeksvragen stellen, autonoom en authentiek (Fontys). Een meer professionele aanpak betekent ook andere werkomstandigheden, bijvoorbeeld dat leerkrachten niet alles rondom het werk ook zelf hoeven te organiseren (pabo Arnhem). Loopbaanperspectieven Bij voorlichting moet aandacht zijn voor loopbaanoriëntatie en het ontwikkelen van loopbaancompetenties. Bijvoorbeeld pabo Almere benadrukt specialisaties in de opleiding die als loopbaanmogelijkheid voor mannen interessant kunnen zijn. In dat kader lijkt vooral de minor voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs relevant, daar hebben veel mannen belangstelling voor. Ze kunnen dan ook op het ROC lesgeven, dan wel binnen het vo (vmbo, avo-vakken) en later aanvullend een tweedegraads bevoegdheid halen. Dit type voorlichting speelt in op de beeldvorming van de loopbaanperspectieven van de opleiding en het beroep. 19

26 4 Het onderwijs op de pabo Mannen blijken meer problemen te ervaren met het onderwijs op de pabo dan vrouwen. Uit onderzoek komt een aantal knelpunten naar voren. Mannen ervaren de studie als zwaar, niet zozeer wat betreft het niveau, maar vooral door het grote aantal tijdrovende opdrachten. Ook vinden ze dat de opleiding onvoldoende structuur biedt en dat het curriculum te weinig mogelijkheden biedt voor eigen inbreng, zowel wat betreft de inhoud van het onderwijs als de werkvormen. Veel mannen blijken ten slotte moeite te hebben met de sterke aandacht voor reflectie in de opleiding en de manier waarop die vorm krijgt. In de pilots is op verschillende manieren gewerkt aan het beter afstemmen van het onderwijs op de wensen en behoeften van mannen. Achtereenvolgens gaan we in op maatregelen t.a.v. het curriculum, werkvormen, groeperingsvormen, en studiebegeleiding en bespreken zo mogelijk ook bevindingen over de effectiviteit van die maatregelen. Inhoud van het curriculum We zien hier twee lijnen. Aan de ene kant pabo s die in brede zin meer maatwerk willen leveren, hun onderwijs adaptiever maken, beter afgestemd op de interesses en eigenschappen van alle studenten, dus niet alleen van mannen, maar ook van instromers vanuit het mbo, van vwo-ers. En aan de andere kant pabo s die hun curriculum meer willen afstemmen op de wensen en leerbehoeften van mannen, maar daarbij vaak wel expliciet aangeven dat goed onderwijs voor mannen niet ten koste mag gaan van de kwaliteit van het onderwijs in het algemeen, of voor de vrouwen. Een voorbeeld van de eerste lijn zijn de pabo Arnhem, de pabo Den Haag, de pabo Domstad en de Driestar. Een aantrekkelijker en uitdagender curriculum voor alle studenten Pabo Arnhem heeft meer ingestoken op verschillen tussen studenten in brede zin; sekseverschillen vormen daar een onderdeel van. Niet alleen de mannen, maar ook vwo-ers en mbo-ers vragen om een specifieke aanpak van het onderwijs: Niet alle studenten hebben dezelfde behoeften. Waar vwo-ers snel voldoende informatie hebben om vervolgens zelf mee aan de slag te gaan en onderzoek te doen, hebben anderen eerst meer uitleg nodig. Er zijn grote niveauverschillen tussen studenten van vwo/mbo. Leren door te doen sluit bij vwo-ers vaak minder aan. Met dergelijke verschillen wordt in de lespraktijk op de pabo vaak toch te weinig rekening gehouden. Met name in de werkgroepbijeenkomsten hebben de (vak)docenten de mogelijkheid om meer te differentiëren. Probleem is wel dat gedifferentieerd lesgeven vaardigheden vergt die niet elke docent bezit. Het moet eigenlijk wel, en is ook een goed voorbeeld voor de studenten die dan meer oog krijgen voor verschillen tussen leerlingen en hoe je 20

27 daarmee als leerkracht om moet gaan. Om gedifferentieerd lesgeven te bevorderen wordt scholing verzorgd in onderzoeksvaardigheden en studieloopbaanbegeleiding. Dit is zowel gericht op de pabo-docenten als de studenten, en opgenomen in eigen cursusboeken. De opdrachten moeten de nieuwsgierigheid bevorderen, oproepen tot het stellen van vragen en het zoeken naar literatuur. Docenten van de pabo moeten dat oproepen bij studenten, de studenten moeten dat ook weer bij de kinderen van de basisschool stimuleren. Voor de mbo-ers is er een instroomtraject dat start in het vierde leerjaar MBO, met aandacht voor wereldoriëntatie, en de taal- en rekentoetsen. Er zijn goede afspraken met het ROC, collega s van de pabo geven er ook les. De pabo heeft hier echt beleid op ontwikkeld. In de eerste helft van het eerste leerjaar vormen mboers een aparte groep; ze krijgen dan meer rekenen, geschiedenis en aardrijkskunde. Daarna worden mbo-ers en havisten gemengd. Ook op de pabo Domstad is er een specifiek traject voor studenten die doorstromen vanuit het mbo. Het curriculum is hier in het eerste half jaar aangepast, omdat deze studenten al meer ervaring hebben met de dagelijkse praktijk op scholen. In plaats daarvan krijgen ze meer taal en rekenen. Na dat half jaar gaan ze door in het reguliere programma. In het kader van differentiatie van het aanbod is men bij de HAN (pabo Arnhem en pabo Groenewoud) verder bezig met de opzet van een academische opleiding, en er is de pilot opleidingsscholen (deels lesgeven, deels opleiding; meer praktijkgericht. Studenten van de pabo kunnen daar in het tweede leerjaar instromen). Deze laatstgenoemde opleiding is niet per definitie meer geschikt voor vwo-ers of mannen. Het is een opleiding waar veel zelfsturing wordt gevraagd, dat moeten ze dus aankunnen. Om goed onderwijs te kunnen geven op de pabo moeten de docenten gevoelig zijn voor verschillen. Er moet gekeken worden wat studenten nodig hebben. Verder wordt het curriculum sterker wanneer docenten meer duidelijkheid scheppen over waarom iets belangrijk is, meer sturen op inhoud, en niet op het proces, en hun lessen kunnen variëren, gericht op doen en op denken. Ook voor vrouwen is het belangrijk om meer te kijken naar wat ze weten en minder naar of ze aan hun verplichtingen hebben voldaan. Net als in Arnhem vindt ook de pabo Den Haag het niet vruchtbaar de mvverschillen te benadrukken en te praten over de mannen en de vrouwen op de pabo. Men heeft de voorkeur voor een adaptieve benadering omdat daarmee beter tegemoet kan worden gekomen aan de interesses en ondersteuningsbehoeften van alle studenten, zoals die uit het onderzoek naar voren komen. Docenten krijgen als opdracht mee dat ze moeten komen tot differentiatie in aanbod en werkwijze. Hoe dit precies vorm moet krijgen, is in Den Haag nog weinig uitgewerkt. 21

28 De pabo Driestar heeft als insteek gekozen om de beeldvorming van de pabo als softe opleiding bij te stellen. De school wil zich vooral profileren op verdieping/uitdaging in het hele curriculum en zo de opleiding zowel voor mannelijke studenten als vrouwelijke studenten interessanter maken. In de eerste plaats worden verdiepingsprogramma s aangeboden in het basiscurriculum in leerjaren 1 en 2. Studenten kunnen naast het gewone programma extra keuzevakken kiezen waarin vakinhoud of pedagogische thema s verder verdiept en verbreed worden. Ook is er meer aandacht voor het Engels, omdat de school vindt dat het niveau daarvan verbeterd moet worden. Men heeft een native speaker aangesteld en een keuzevak ingevoerd dat opleidt tot het Advanced level Cambridge certificat. Daarnaast is er een debattenserie, en een honoursprogramma voor in het derde en vierde leerjaar. Studenten die in de eerste leerjaren aan extra verdieping hebben deelgenomen, komen hiervoor in aanmerking. Ze worden zorgvuldig geselecteerd. Het is ook mogelijk om parallel aan de pabo de lerarenopleiding vo te volgen, voor studenten die meer uitdaging zoeken. Er zijn dan vrijstellingen mogelijk voor een aantal vakken. Daarnaast zijn in het curriculum ook minoren management en bewegingsonderwijs en nieuwe media en techniek ontwikkeld. Dit is vooral gedaan omdat deze specialisatiemogelijkheden mannen aanspreken. Het afgelopen jaar was sprake van een toename van 30 naar 40 mannelijke studenten. Dat is procentueel een forse toename, maar het is niet duidelijk of dit samenhangt met de vernieuwingen op de school. Uit een onderzoek van de medezeggenschapsraad blijkt dat de vernieuwingen in lijn zijn met de wensen van de studenten. In Den Haag, ten slotte, heeft men naar aanleiding van de uitkomsten van onderzoek en de ervaringen elders binnen de Haagse Hogeschool met peercoaching besloten om coaching, niet alleen als middel bij de studie, maar ook als opleidingsdoel binnen de competenties van leraren een plaats te geven. Bovendien wordt nagedacht over een verdergaand perspectief in de vorm van een minor (school)management waarin coachingsvaardigheden verder kunnen worden ontwikkeld. Een curriculum beter afgestemd op de wensen en behoeften van mannen De pabo s die expliciet ernaar streven het curriculum en het onderwijsaanbod aantrekkelijker te maken voor mannen, doen dat vooral door het aanbieden van keuze- en specialisatiemogelijkheden. De major-minor-structuur biedt daarvoor goede mogelijkheden. Specialisatie naar bouw springt daarbij het meest in het oog. Mannen hebben een voorkeur voor lesgeven in de bovenbouw. Dit heeft voornamelijk te maken met hun voorkeur voor kennisoverdracht. In een aantal pabo s kunnen leerlingen zich nu eerder specialiseren voor lesgeven in bepaalde bouwen. Bijvoorbeeld in Den 22