Beweegkuur. Onderzoek naar niet doorstromen. Drs. Cor de Haan Dr. Ruud Jonkers Drs. Maria van der Sluis

Transcriptie

1 Beweegkuur Onderzoek naar niet doorstromen Drs. Cor de Haan Dr. Ruud Jonkers Drs. Maria van der Sluis

2 Beweegkuur Onderzoek naar niet doorstromen ResCon, research & consultancy Amsterdam, maart 2010 Projectnummer: 09/21

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Achtergrond en doel van het onderzoek 1 Hoofdstuk 2 Opzet van het onderzoek Onderzoeksvragen Methode en respons Profiel respondenten 4 Hoofdstuk 3 Resultaten Inleiding Redenen voor afzien van deelname Achtergrondkenmerken Door de hulpverlener ervaren belemmeringen Strategieën bij weigering BeweegKuur 11 Hoofdstuk 4 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 14 Bijlage 1 Overzicht open antwoorden 18 Bijlage 2 Vragenlijst 21

4 Hoofdstuk 1 Inleiding Dit rapport is een beschrijving van een onderzoek naar mogelijke factoren die ervoor zorgen dat patiënten die ondanks dat ze door een hulpverlener zijn doorverwezen naar de BeweegKuur, hier toch van af zien. In dit eerste hoofdstuk wordt kort de achtergrond van de BeweegKuur beschreven, alsmede een korte toelichting op het niet-instromen. De methode van het onderzoek wordt beschreven in hoofdstuk twee. In hoofdstuk drie volgen de weergave en beschrijving van de resultaten en in hoofdstuk vier wordt een samenvatting gegeven, conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan. 1.1 Achtergrond en doel van het onderzoek In het najaar 2007 is NISB met subsidie van het ministerie van VWS en in samenwerking met acht partnerorganisaties (NHG, LHV, LVG, DVN, NDF, NVDA, KNGF en VSG) gestart met de ontwikkeling van de BeweegKuur. Bij de doorontwikkeling van de BeweegKuur richting Overgewicht en Obesitas zijn meer partnerorganisaties toegevoegd aan de samenwerking (NVD en PON). Met de BeweegKuur kunnen professionals uit de eerste lijn mensen met diabetes type 2 of een gestoord nuchtere glucosewaarde (prediabetes) begeleiden naar een actievere leefstijl. Het doel van de BeweegKuur is het realiseren van gezondheidswinst onder deze doelgroep door middel van meer bewegen en een gezonde voeding. In de BeweegKuur spelen de huisarts, de leefstijladviseur (LSA), de fysiotherapeut en de diëtist een belangrijke rol. De huisarts stelt vast of iemand in aanmerking komt voor de BeweegKuur en verwijst door naar de LSA, die over het algemeen de praktijkondersteuner is. De LSA vormt de spil in de Beweeg- Kuur, begeleidt en coacht de patiënt naar een actievere leefstijl in samenspraak met een fysiotherapeut en/of lokale sport- en beweegaanbieders. Elke patiënt volgt een beweegprogramma op maat. Er is aandacht voor blessurepreventie en daarnaast wordt er, ongeacht het soort beweegprogramma, door een diëtist aan elke patiënt voedingsadvies verstrekt. Er blijkt tijdens de uitvoering van de BeweegKuur dat er een groep mensen is die, ondanks dat ze na bovengenoemde diagnose een advies hebben gekregen om aan de BeweegKuur deel te nemen, hier toch van af zien. Hiermee worden dus niet mensen bedoeld die tijdens de BeweegKuur vroegtijdig stoppen, maar mensen die tijdens het introducerend traject dat ze voorafgaand aan actieve deelname doorlopen, besluiten om niet te participeren. In het implementatietraject van de BeweegKuur is daarom vanuit NISB de vraag gesteld wat factoren zijn die dit niet-instromen in de BeweegKuur veroorzaken. Inzicht in deze factoren biedt mogelijke handvatten tot het treffen van maatregelen die het aantal nietinstromers zo beperkt mogelijk houden. Om deze vraag te beantwoorden heeft ResCon een onderzoek uitgevoerd onder hulpverleners, die direct betrokken zijn bij het indiceren voor en doorverwijzen van patiënten naar het BeweegKuurprogramma. Patiënten die zijn doorverwezen 1

5 naar de BeweegKuur, maar deelname weigeren, zijn zelf niet gevraagd. Literatuur over wat er al bekend is over weigering van deelname aan dit soort interventies is niet gevonden. 2

6 Hoofdstuk 2 Opzet van het onderzoek 2.1 Onderzoeksvragen In het onderzoek staan de volgende vragen centraal: a) Hoeveel mensen die door in het onderzoek betrokken hulpverleners wel geïndiceerd zijn voor de BeweegKuur hebben deelname geweigerd? b) Wat zijn de volgens hen belangrijkste (ingeschatte) redenen van weigering voor deelname aan de BeweegKuur? Zijn er met name persoonlijke motieven die maken dat patiënten weigeren of spelen omgevingsfactoren een rol? c) Verschillen patiënten die weigeren en patiënten die wel meedoen in de ogen van betrokkenen qua achtergrondkenmerken van elkaar (type patient, geslacht, leeftijd, SES)? d) Wanneer (in welke fase, bij huisarts, praktijkondersteuner (POH) of leefstijladviseur (LSA) ) weigeren mensen deelname? e) Zijn er belemmeringen die een hulpverlener ervaart bij het doorverwijzen naar de BeweegKuur? f) Hebben betrokken hulpverleners suggesties voor manieren om weigering van deelname te minimaliseren? 2.2 Methode en respons Alle huisartsen, praktijkondersteuners en leefstijladviseurs die in de periode april tot december 2008 geparticipeerd hebben in eerder uitgevoerd pilot-onderzoek door de Universiteit van Maastricht rond de proefimplementatie van de Beweeg- Kuur 1 zijn begin november 2009 opnieuw benaderd met het verzoek deel te nemen aan een onderzoek. Deelname hield het invullen van een digitale vragenlijst in, waarin de in 2.1 genoemde onderzoeksvragen aan bod zijn gekomen. Het invullen van de vragenlijst nam circa 15 minuten in beslag. Juist deze hulpverleners (n=89) zijn gevraagd omdat zij de eersten zijn die ervaring hebben opgedaan met (het voorschrijven van) de BeweegKuur en zo een goed beeld kunnen geven van de redenen van weigering. Alle aan de BeweegKuur participerende hulpverleners zijn op 9 november 2009 aangeschreven. De brief die ze gestuurd is diende als introductie van het onderzoek en wees op een die kort daarna zou volgen met nogmaals een introductie en een individuele link naar de digitale vragenlijst. Op 17 november 2009 zijn s met de link naar de vragenlijst naar 89 hulpverleners verstuurd. On- 1 Helmink, J.H.M., Cox, V.C.M. & Kremers, S.P.J. (2009).Implementatie van de BeweegKuur: Een pilot studie. Universiteit Maastricht. 3

7 der de benaderde groep hulpverleners bevinden zich 52 huisartsen, 2 verpleeghuisartsen, 11 praktijkondersteuners, 10 leefstijladviseurs en 14 praktijkondersteuners die tevens de functie van leefstijladviseur uitoefenen. In de eerste instantie hebben 13 hulpverleners gereageerd. Mogelijk had de lage respons te maken met de drukke werkzaamheden rondom de Mexicaanse griep vaccinatie die in de laatste maanden van 2009 plaatsvond. Daarom zijn betrokkenen begin januari 2010 opnieuw benaderd met het verzoek alsnog in het onderzoek te participeren. Uiteindelijk hebben 28 hulpverleners gehoor gegeven aan het verzoek tot deelname aan het onderzoek door het volledig invullen van de vragenlijst. Hulpverleners uit de volgende regio s zijn benaderd en hebben in het onderzoek geparticipeerd: 1. Regio Eindhoven 2. Regio Zwolle 3. Regio West Brabant en Zeeuws- Vlaanderen 4. Regio Enschede 5. Regio Rotterdam 6. Regio Zuid-Limburg 7. Regio Utrecht Voor het analyseren van de gegevens van dit onderzoek is gebruik gemaakt van het statistische programma SPSS, Profiel respondenten Onder de respondenten die de vragenlijst volledig ingevuld hebben bevinden zich: -8 huisartsen -1 verpleeghuisarts -6 praktijkondersteuners -13 leefstijladviseurs, waaronder: - 5 fysiotherapeuten - 1 diabetesverpleegkundige - 7 praktijkondersteuners 4

8 Hoofdstuk 3 Resultaten 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de uitkomsten van de digitale vragenlijst onder de hulpverleners van de eerdergenoemde pilotregio s beschreven. Eerst worden het aantal en de geschatte redenen van weigering beschreven (paragraaf 2). In paragraaf 3 wordt nader ingegaan op de inschatting of bepaalde achtergrondkenmerken van belang zijn bij het weigeren van deelname aan de BeweegKuur. In paragraaf 4 wordt beschreven welke mogelijke belemmeringen de hulpverlener zelf ervaart. In paragraaf 5 wordt beschreven welke strategieën de hulpverlener zelf hanteert als blijkt dat mensen geen doorverwijzing naar de BeweegKuur willen, gevolgd door suggesties die worden aangedragen om weigering van geïndiceerde patiënten aan de BeweegKuur te verminderen. 3.2 Redenen voor afzien deelname Gemiddeld wordt geschat dat 33% (SD = 24.4) 2 van de patiënten met een doorverwijzing naar de BeweegKuur dit programma weigert. Hierbij moet opgemerkt worden dat de scores variëren tussen 3% en 80%. Iets meer dan een derde van de groep (36%) geeft hierbij aan dat dit percentage kleiner dan of gelijk aan 10% is. Ruim een vijfde (21%) schat in dat de uitval tussen de 10% en 30% bedraagt. Een kwart van de hulpverleners zegt dat tussen de 30% en 50% van de patiënten weigert en 18% schat in meer dan de helft. Huisartsen schatten het percentage niet-instromers iets lager in dan de andere hulpverleners, maar ook bij deze subgroepen is de spreiding hoog. Bij de procesevaluatie over de BeweegKuur die door NISB in 2009 is uitgevoerd, is aan huisartsen en leefstijladviseurs gevraagd het percentage niet-instromers te schatten. Ook hier werd gevonden dat huisartsen een lager percentage schatten dan de leefstijladviseurs, maar ook dat de spreiding groot is. In tabel 3.1 wordt weergegeven in welke fase deze patiënten vooral uitvallen. 2 SD = standaard deviatie 5

9 Tabel 3.1 Fase van uitval % Bij de huisarts 28 Bij de leefstijladviseur na doorverwijzing door de huisarts 44 Na het intakegesprek bij de leefstijladviseur 16 Na het doorspreken van het beweegplan 8 Na het inspannings ECG 4 N= 25 De meeste voor de BeweegKuur geïndiceerde patiënten lijken al vroeg tijdens het traject te kiezen om af te haken. Een percentage van 28% kiest er bij de huisarts al voor om het BeweegKuur traject niet in te gaan. De grootste groep (44%) ziet af van verdere participatie tijdens het intakegesprek met de leefstijladviseur, en na afloop van de intake valt nog eens een additionele 12% af. Een percentage van 8% valt af na het doorspreken van het beweegplan, dit is de laatste stap voor het actief deelnemen aan de BeweegKuur. Vier procent valt volgens de hulpverleners na het inspannings-ecg. De antwoorden op de open vragen staan in bijlage 1. Er kunnen verschillende redenen zijn waarom patiënten die wel geïndiceerd zijn om aan de BeweegKuur deel te nemen, hier toch vanaf zien. Met een open vraag is geïnventariseerd wat de hulpverleners als de drie belangrijkste redenen ervaren. In bijlage 1 staat een weergave van deze antwoorden. Er wordt als belangrijkste reden aangegeven dat een naar de BeweegKuur doorverwezen patiënt het te druk of geen tijd heeft voor de BeweegKuur. Een andere belangrijke reden is dat patiënten geen directe klachten ervaren en hierdoor het nut er niet van inzien. De kosten van de BeweegKuur zijn volgens een deel van de hulpverleners ook van belang bij de keuze om niet deel te nemen. In tabel 3.2 staat een weergave van verschillende van deze redenen zoals die aan de respondenten is voorgelegd, alsmede de mate waarin deze geacht worden een rol te spelen. 6

10 Tabel 3.2 Redenen waarom geïndiceerde patiënten van deelname aan de BeweegKuur afzien (%) Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol Men vindt de inbreuk op het dagelijks ritme te hoog Men heeft tijdgebrek/ een te druk bestaan Men heeft slechte ervaring met dieet/bewegen Men ziet de voordelen van de kuur onvoldoende in Men vindt de fysieke belasting te hoog Men is niet overtuigd van de risico s die men loopt bij nietdeelname Men denkt de BeweegKuur niet vol te kunnen houden Men kan/mag niet in de avonduren Men gelooft niet dat de Beweeg- Kuur echt helpt Men vindt de kosten te hoog Men wordt onvoldoende gesteund door de sociale omgeving Men schaamt zich voor fysieke eigenschappen Men ervaart problemen die samenhangen met religie of cultuur N=28 Tabel 3.2 laat zien dat, naar inschatting van de ondervraagden, de belangrijkste redenen om deelname aan de BeweegKuur te weigeren te maken heeft met gebrek aan tijd/een te druk bestaan en de inbreuk die het programma maakt op het dagelijks ritme. In beide gevallen geeft bijna 90% van de respondenten aan dat deze factoren (vaak of soms) een rol spelen bij het weigeren van deelname. 7

11 Een, in mate van belangrijkheid, tweede cluster van redenen die naar zeggen van de respondenten een rol gespeeld hebben bij weigering van deelname heeft te maken met het onvoldoende inzien van de voordelen van de kuur, slechte ervaringen met het volhouden van dieet/bewegen en/of de fysieke belasting die deze met zich meebrengt. Een relatief minder belangrijke rol lijken kostenoverwegingen, religieuze of culturele problemen, of schaamtegevoelens te spelen. Bij de procesevaluatie van de BeweegKuur door NISB in 2009 werden vergelijkbare redenen gevonden. Vooral gebrek aan tijd en geen motivatie werden hier als primaire redenen aangegeven. Ook geld speelde hier een rol, alsmede de overtuiging dat men al genoeg beweegt. 3.3 Invloed van achtergrondkenmerken Aan de hulpverleners is gevraagd in te schatten in welke mate een aantal achtergrondkenmerken van belang zijn bij de beslissing wel of niet te participeren in de BeweegKuur. Tabel 3.3 geeft een overzicht van de bevindingen. 8

12 Tabel 3.3 Kenmerken die een rol zouden kunnen spelen bij weigering aan de BeweegKuur In hoeverre schat u in dat deze kenmerken een rol spelen? % Overgewicht Mensen met ernstig overgewicht zien vaker af van deelname Mensen met geen of matig overgewicht zien vaker af van deelname Overgewicht speelt geen rol Beweegbeperkingen Mensen met beweegbeperkingen zien vaker af van deelname Mensen zonder beweegbeperkingen zien vaker af van deelname Beweegbeperkingen spelen geen rol Afkomst Mensen van allochtone afkomst zien vaker af van deelname Mensen van autochtone afkomst zien vaker af van deelname Afkomst speelt geen rol Leeftijd Oudere mensen zien vaker af van deelname Jongere mensen zien vaker af van deelname Leeftijd speelt geen rol Opleidingsniveau Hoger opgeleide mensen zien vaker af van deelname Lager opgeleide mensen zien vaker af van deelname Opleidingsniveau speelt geen rol Diabetes type 2 Mensen met diabetes type 2 zien vaker af van deelname Mensen met prediabetes zien vaker af van deelname Het wel of niet hebben van diabetes type 2 speelt geen rol Geslacht Mannen zien vaker af van deelname Vrouwen zien vaker af van deelname Geslacht speelt geen rol N= 28 Uit tabel 3.3 komt naar voren dat (juist) mensen met ernstig overgewicht vaker afzien van deelname aan de BeweegKuur. Ook mensen die beweegbeperkingen ervaren weigeren relatief vaker deel te nemen. Geslacht, leeftijd, afkomst (allochtoon of autochtoon), opleidingsniveau en het al dan niet hebben van diabetes type 2 lijken minder van invloed te zijn. Voor zover deze factoren wel meespelen zijn het wat vaker mannen dan vrouwen die niet deelnemen, vaker jongeren dan ouderen, vaker allochtonen dan autochtonen. 9

13 3.4 Door de hulpverlener ervaren belemmeringen Een klein deel (3.6%) van de hulpverleners geeft aan dat het erg moeilijk gevonden wordt om mensen te motiveren deel te nemen aan de BeweegKuur en 35.7% vindt dit een beetje moeilijk. Huisartsen en praktijkondersteuners vinden dit in mindere mate dan de leefstijladviseurs, terwijl het juist de laatste groep is die de cursus Motivational Interviewing tijdens hun opleiding doorlopen heeft. Voor huisartsen en praktijkondersteuners is deze cursus optioneel. Het grootste deel (60.7%) vindt het niet moeilijk om mensen te motiveren mee te gaan doen. Aan de mensen die aangegeven hebben dit erg of een beetje moeilijk te vinden, is gevraagd in welke gevallen dit geldt. In tabel 3.4 staat een weergave van de antwoorden. Deze staan ook weergegeven in bijlage 1. Tabel 3.4 Situaties waarin hulpverleners het moeilijk vinden patiënten te motiveren deel te nemen aan de BeweegKuur * - Bij mensen die zeggen wel te willen maar uit hun gedrag blijkt iets anders. - Mensen met een drukke baan, druk gezinsleven etc. - Moeilijk, omdat mensen vaak zelf al veel geprobeerd hebben. Geen vertrouwen hebben in het feit dat dit anders is. Je bijna 'leurt' met de BeweegKuur. -Mensen die al lang Diabetes Mellitus hebben, al vaker gewezen zijn op het belang van bewegen, (in sommige gevallen ook al iets op dat gebied hebben geprobeerd), maar het niet hebben opgepikt / volgehouden. -In situaties waarbij de patiënt vindt dat hij/zij voldoende beweegt of met de reden komt geen tijd. -Bij onvoldoende motivatie, mensen die echt negatief zijn. -Mensen die niets voelen, die geen "chip" voor bewegen hebben. -Bij mensen die allerlei trajecten en hulpverleners gezien hebben en teleurgesteld zijn, ook in hun eigen lichaam. -Bij mensen zonder eerdere beweegervaring. -Zonder motivatie. -Bij de patiënten met weinig inzicht in oorzaak ziekte. -Mensen willen snel een oplossing, lees medicijn, en geen gedragsverandering. -Taalbarrière. *letterlijke weergave van de gegeven antwoorden 10

14 Voorts is aan de respondenten een aantal specifieke belemmeringen (bij het motiveren van mensen om aan de BeweegKuur deel te nemen) voorgelegd, en gevraagd in welke mate deze in hun situatie een rol spelen. Tabel 3.5 geeft een overzicht van de antwoordpercentages. Tabel 3.5 Door de hulpverlener ondervonden belemmeringen (%) Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol Het kost me te veel tijd om mensen te motiveren Ik weet niet of het lokale beweegaanbod geschikt is om mijn patiënten op te vangen en te begeleiden naar een actievere leefstijl Ik heb te weinig inzicht in de mogelijkheden van het lokale beweegaanbod Ik beschik niet over de juiste ondersteunende materialen of de materialen die ik heb zijn niet afdoende Ik vind mezelf onvoldoende uitgerust/getraind N=28 Tabel 3.5 laat zien dat voor zover belemmeringen ervaren worden, deze vooral te maken hebben met (gebrek aan) tijd. In enkele gevallen wordt door de ondervraagden aangegeven dat zij niet overtuigd zijn van de geschiktheid van het lokale beweegaanbod om patiënten op te vangen en te begeleiden naar een actievere leefstijl. In het algemeen voelt men zich voldoende toegerust, getraind en ondersteund met materialen om patiënten te motiveren om aan de BeweegKuur mee te doen. 3.5 Strategieën bij weigering BeweegKuur Er is aan de hulpverleners gevraagd welke strategie gehanteerd wordt als blijkt dat mensen geen doorverwijzing naar de BeweegKuur willen. In tabel 3.6 is een overzicht gegeven van de antwoorden. 11

15 Tabel 3.6 Gebruikte strategieën bij weigering van deelname aan de BeweegKuur (%) Vaak Soms Nooit Tijdens een volgend consult met de patiënt kom ik nog eens op de BeweegKuur terug Ik accepteer het, maar wijs ze wel op het belang van meer bewegen en/of bewuste voeding Ik accepteer het, want weet dat het toch geen zin heft om ze te proberen over te halen Ik laat ze een keer terugkomen om het nog een keer te bespreken N=28 De meeste hulpverleners (75%) geven aan op een volgend consult van een patiënt terug te komen op deelname aan de BeweegKuur. Hiervoor wordt in 10.7% van de gevallen vaak en in 60.7% soms zelfs speciaal een afspraak gemaakt. Het grootste deel van de hulpverleners accepteert het als een patiënt geen doorverwijzing naar de BeweegKuur wil. Wel wordt vaak (71.4%) of soms (28.6%) op het belang van bewegen en goede voeding gewezen. Verder geeft 18.5% aan vaak te accepteren dat een patiënt niet wil deelnemen omdat het toch geen zin heeft om verder te proberen om ze over te halen. In 55.6% van de gevallen gebeurt dit soms. Bij de open antwoordcategorie waarbij naar meer strategieën gevraagd is (zie bijlage 1 voor weergave van deze antwoorden), wordt hoofdzakelijk nadruk gelegd op het openhouden van de mogelijkheid om mee te doen. Het wordt belangrijk gevonden te blijven motiveren bij herhalingsconsulten. Ook wordt geprobeerd de patiënt over te halen een vrijblijvend gesprek met een leefstijladviseur te laten voeren. Er zijn diverse suggesties gegeven voor manieren om weigering van geïndiceerde patiënten aan de BeweegKuur te verminderen (zie in bijlage 1). De meeste hulpverleners wijzen op het belang van het volhouden en het blijven proberen om geïndiceerde patiënten te motiveren en te informeren om toch mee te gaan doen aan de BeweegKuur. Ook wordt de mogelijkheid tot groepsbijeenkomsten een aantal keren genoemd. Hierbij wordt door enkelen ook aangegeven dat het bij 12

16 een dergelijke bijeenkomst zinvol zou zijn om een patiënt die de BeweegKuur wel succesvol doorlopen heeft het woord te geven. 13

17 Hoofdstuk 4 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen In deze rapportage is verslag gedaan naar de beweegredenen van mensen die, ondanks een advies van een hulpverlener, weigeren mee te doen aan de BeweegKuur. Het onderzoek heeft plaatsgevonden onder 28 hulpverleners (huisartsen, praktijkondersteuners en leefstijladviseurs) uit zeven pilotregio s waar de proefimplementatie van de BeweegKuur heeft plaatsgevonden. Zij zijn via een digitale vragenlijst ondervraagd over wat zij denken dat de redenen zijn dat patiënten besluiten niet te participeren in de BeweegKuur, alsmede hoe zij denken hiermee om te moeten gaan. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek samengevat. Ook worden enkele conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan. Van de patiënten die door een professionele hulpverlener geïndiceerd zijn om aan de BeweegKuur mee te doen, stroomt naar schatting gemiddeld 33% niet door naar het daadwerkelijke programma omdat zij deelname weigeren. De spreiding van deze schattingen is echter groot. Vooral in het eerste deel van het traject (bij de huisarts en bij het introducerend gesprek bij de leefstijladviseur) valt het grootste deel af. Een kleiner, maar niet onbeduidend deel besluit om niet deel te nemen na het gesprek bij de praktijkondersteuner of na het doorspreken van het beweegplan. Er worden diverse redenen gegeven waarom een patiënt besluit om af te zien van participatie. Het hebben van te weinig tijd of een te druk bestaan is de door de respondenten de vaakst ingeschatte reden om niet deel te nemen aan de BeweegKuur. Daarnaast wordt als een belangrijke reden gegeven dat weigeraars de inbreuk op het dagelijks ritme te hoog vinden. Andere belangrijke redenen van weigeren hebben volgens de ondervraagde hulpverleners te maken met het niet voldoende overtuigd zijn van het nut en het effect van de BeweegKuur. Men ziet de voordelen van deelname onvoldoende in en is niet overtuigd van de risico s die men loopt door niet deel te nemen. De patiënt ervaart geen klachten, en wat de toekomst brengt is niet tastbaar genoeg om dat te verbinden aan het praktisch nut van een danige interventie. Hierbij wordt het risico onderschat. Een vaak genoemde reden door de hulpverlener is ook dat men overtuigd is dat men al genoeg beweegt zonder de BeweegKuur en dat deze dus een overbodige toevoeging zou zijn. Redenen die meer sporadisch genoemd worden zijn de te hoge kosten, het geen zin hebben in verplichtingen (het advies wordt soms als te dwingend ervaren), maar ook schaamte en aversie voor zowel groepen als verandering. Ook worden slechte ervaringen met dieet/bewegen als reden genoemd om af te zien van de BeweegKuur. In het stimuleren van patiënten wel mee te doen aan de BeweegKuur dient wellicht nog meer nadruk gelegd te worden op de noodzaak om tijd te besteden aan verandering in leefstijl en de noodzaak om aanpassingen te plegen in het dagelijks ritme. De mogelijkheid bestaat, dat patiënten het advies om aan de BeweegKuur mee te doen als te vrijblijvend ervaren. Juist mensen met ernstig 14

18 overgewicht en mensen met bewegingsbeperkingen lijken degenen te zijn die weigeren, terwijl zij juist degenen zijn die de meeste redenen zouden moeten hebben om wel deel te nemen. Hoewel de ondervraagde hulpverleners inschatten dat andere achtergrondkenmerken van weigeraars in mindere mate een rol spelen bij het afzien van deelname, zijn er toch enkele onderzoeksbevindingen die mogelijk aanleiding geven tot extra inspanning om mensen wel deel te laten nemen. Zo zien jongere mensen eerder af van deelname dan oudere mensen. Wellicht speelt een rol dat jongere patiënten overdag minder tijd hebben (vanwege werk / huishouden met kinderen) dan oudere patiënten. Nagegaan zou kunnen worden of dit werkelijk een rol speelt en / of het Beweegkuuraanbod daarop afgestemd kan worden. Ook allochtonen stromen minder vaak in bij de BeweegKuur dan autochtonen en vallen mannen eerder af dan vrouwen. Nagegaan zou moeten worden in hoeverre er mogelijkheden zijn om in de Motivational Interview training voor hulpverleners aan deze bevindingen extra aandacht te besteden. Het grootste deel van de hulpverleners heeft geen moeite om mensen te motiveren om mee te gaan doen aan de BeweegKuur. Per slot besluit het grootste gedeelte van de geïndiceerde patiënten dan ook om mee te werken. De hulpverleners die dit wel moeilijk vinden geven hiervoor diverse redenen. Vooral bij patiënten die zeggen dat ze het al vaak geprobeerd hebben om te gaan bewegen is het moeilijk om deze nog te proberen te overtuigen dat de BeweegKuur zinvol is. Mogelijk kan in de Motivational Interview training hier extra aandacht aan geschonken worden. Het aanbod dat aan hulpverleners wordt gedaan om mensen te motiveren mee te doen aan de BeweegKuur als zij daarvoor in aanmerking komen, lijkt vooralsnog adequaat. De training en ondersteunende materialen die de hulpverlener ontvangen heeft, worden over het algemeen als voldoende beoordeeld en de geschiktheid en mogelijkheden van het lokale beweegaanbod ook. Alleen de factor tijd wordt als een belemmering ervaren. Het speelt soms een rol dat het te veel tijd kost om mensen te motiveren om deel te gaan nemen. Wanneer patiënten besluiten om af te zien van de BeweegKuur, wordt dat meestal door de hulpverleners geaccepteerd. In sommige gevallen gebeurt dit omdat dit volgens hen toch geen zin heeft om het te proberen ze verder over te halen. De grootste groep wijst ze echter wel op het belang van meer bewegen en/ of van bewuste voeding. De meeste ondervraagden komen hier bij volgende consulten op terug en doen opnieuw een poging om de BeweegKuur te laten volgen. In een aantal gevallen laat de hulpverlener de patiënten zelfs speciaal hiervoor terug komen. Volhouden en blijven motiveren en informeren zijn door de hulpverleners meest genoemde suggesties om weigering van geïndiceerde patiënten aan de BeweegKuur te verminderen. Een terughoudende, niet dwingende benadering lijkt hierbij van belang. Waar voor sommige mensen het financiële aspect van belang is, wordt een tegemoetkoming van kosten voorgesteld. 15

19 Groepsbijeenkomsten met lotgenoten zou een manier zijn om sommigen aan de BeweegKuur te laten deelnemen. De drempel zou wellicht lager zijn om toch te gaan bewegen wanneer iemand weet dat hij niet de enige is die met dit probleem loopt. Voor anderen zal een individuele benadering echter meer van toepassing zijn. Het lijkt daarom belangrijk de individuele- en de groepsbenadering te blijven aanbieden. Omdat de tijd die hulpverleners beschikbaar hebben om weigeraars alsnog te motiveren een belemmerende factor is, kan overwogen worden om voor notoire weigeraars speciaal voorlichtingsmateriaal te ontwikkelen, waarin op meer dwingende wijze wordt gewezen op de noodzaak tot aanpassing van hun leefgewoonten. Aanbevelingen In dit rapport is een aantal op de bevindingen van het onderzoek gebaseerde aanbevelingen gedaan, die mogelijk kunnen bijdragen aan het terugdringen van het aantal mensen dat de BeweegKuur, ondanks het advies van een hulpverlener, weigert. Hieronder worden de belangrijkste aanbevelingen nog eens puntsgewijs weergegeven. Gebrek aan tijd lijkt een van de belangrijkste oorzaken van de keuze om niet in het BeweegKuurprogramma te participeren. Volgens hulpverleners kan de tijd en inspanning die deelname aan de Beweegkuur vergt en de inbreuk die dat kan hebben op het dagelijks ritme voor patiënten een te grote barrière zijn om deel te nemen. Het verdient daarom aanbeveling om na te gaan hoe deelname aan de Beweegkuur zo goed mogelijk ingepast kan worden in het dagelijks levensritme. Hulpverleners geven ook zelf aan dat er vaak te weinig tijd beschikbaar is om de patiënt doeltreffend te motiveren. Wellicht dat er - ook met het oog op het vorige punt - een aanvullend voorlichtingsmateriaal ontwikkeld kan worden dat patiënten nog beter kan overtuigen of zelfs op een meer dwingende manier kan wijzen op het feit dat het risico dat ze lopen ernstig genoeg is om concessies te doen aan het ritme van alledag. Het overtuigen van (potentiële) weigeraars is een punt dat wellicht extra aandacht verdient in Motivational Interview Training. Vooral ook richting patiënten die relatief hoog risico lopen, zoals mensen met obesitas en beweegbeperkingen. Omdat aangegeven wordt dat patienten vaak al denken dat ze reeds genoeg bewegen zonder de BeweegKuur, is het wellicht verstandig om op patiëntniveau gerichte adviezen te geven over de hoeveelheid beweging die in hun specifieke situatie noodzakelijk is. Hierna kan specifieker ingegaan worden op de mogelijkheden die zij in hun situatie daartoe hebben en persoonsgerichte feedbackgegeven worden over de mate waarin zij daarin geslaagd zijn (bijv. ook via registratie d.m.v. een stappenteller). 16

20 Voor sommigen lijkt een benadering op groepsniveau het meest geschikt, terwijl anderen hier juist een afkeer van hebben. Het is daarom aan te bevelen de BeweegKuur zowel op groeps- als op individueel niveau aan te bieden. 17

21 Bijlage 1 Open antwoorden Vraag 3. Kunt u aangeven in welke fase de patiënten vooral uitvallen? - Als patiënt begeleid wordt door verpleegkundige zal zij de BeweegKuur introduceren. Dan valt het me op dat er veel mensen zijn die zeggen ja maar...ik beweeg wel voldoende etc. - Bij de praktijkondersteuner, advies BeweegKuur, patiënt is niet gemotiveerd om iets aan leefstijl te veranderen. - Bij de praktijkondersteuner die het programma aanbiedt. - Bij de praktijkondersteuner. - Geen interesse hebben om ook maar te gaan praten met beweegconsulent. - Geen interesse in BeweegKuur, voelt als moeten. - Na het inspannings ECG. - Tijdens diabetes controle bij de praktijkondersteuner. - Tijdens eerste kennismaking over BeweegKuur. Vraag 16. Wat zijn volgens u de drie belangrijkste redenen dat patiënten afzien van deelname aan de BeweegKuur? Reden 1 Geen tijd/te druk 9 Patiënt ervaart geen directe klachten, ziet daardoor het nut niet 5 Kosten 3 Bewegen al los van de BeweegKuur 3 Angst/aversie sportschool 2 Geen zin in verplichtingen 1 Geen motivatie 1 Reden 2 Geen tijd/te druk 5 Geen motivatie/zin 5 Denken niet genoeg na over de consequenties op termijn 3 Het voelt als dwang 3 Bewegen al los van de BeweegKuur 2 Geen vervoer 2 Willen geen verandering 2 Aversie tegen groepen 1 Het heeft geen meerwaarde 1 Het krijgen van klachten 1 Schaamte 1 Patiënten vinden zich te oud 1 18

22 Reden 3 Geen tijd/te druk 4 Te duur 3 Fysieke klachten 2 Geen zin 2 Niet leuk 2 Het heeft te weinig effect 2 Het is de moeite niet waard 1 Er zijn teveel startconsulten 1 De afstand is te groot 1 Bewegen al los van de BeweegKuur 1 Het voelt als dwang 1 Patiënten zijn er nog niet aan toe 1 Medisch belang 1 Schaamte 1 Te weinig effect 1 Vraag 25. In welke gevallen vindt u dit moeilijk? Bij welke personen of situaties? - Bij de patiënten met weinig inzicht in oorzaak ziekte. - Mensen willen snel een oplossing, lees medicijn, en geen gedragsverandering. - Taalbarrière. - Bij mensen die allerlei trajecten en hulpverleners gezien hebben en teleurgesteld zijn, ook in hun eigen lichaam. - Bij mensen die zeggen wel te willen maar uit hun gedrag blijkt iets anders. - Bij mensen zonder eerdere beweegervaring. - Bij onvoldoende motivatie, mensen die echt negatief zijn. - In situaties waarbij de patiënt vindt dat hij/zij voldoende beweegt of met de reden komt geen tijd. - Mensen die al lang Diabetes Mellitus hebben, al vaker gewezen zijn op het belang van bewegen, (in sommige gevallen ook al iets op dat gebied hebben geprobeerd), maar het niet hebben opgepikt / volgehouden. - Mensen die niets voelen, die geen "chip" voor bewegen hebben. - Mensen met een drukke baan, druk gezinsleven etc. - Moeilijk, omdat mensen vaak zelf al veel geprobeerd hebben. Geen vertrouwen hebben in het feit dat dit anders is. Je 'leurt' bijna met de BeweegKuur. - Zonder motivatie. 19

23 Vraag 35. Ik hanteer een andere strategie, namelijk: Vaak: - Accepteren en mogelijkheid open laten. - Blijf er op terug komen en probeer vorige gesprekken terug te halen en te evalueren m.b.v. schaal motivatie. - Blijf vragen of het lukt voldoende te bewegen; zo niet opnieuw voorstel BWC. - Ik tracht altijd een deur open te houden en de motivatie bij de pt aan te Wakkeren. Vaak stel ik ook voor om eens een vrijblijvend gesprek aan te gaan met de beweegconsulent en meer onderzoekend in te stappen - Motiveren maar niet dwingen, inzicht geven. - Motiveren tijdens reguliere controles. - Niet specifiek, het is de verantwoordelijkheid van de patiënt. - Praktijkondersteuner ziet patiënten regelmatig, steeds motiverend gesprek. - Terug laten komen. - Trachten patiënt te motiveren toch 3 maanden mee te laten doen, dit snel evalueren. Soms: - Bij veel weerstand, eerst de weerstand onderzoeken, dan verder. - Gaan kijken bij de fysiotherapeut. - Overhalen in elk geval oriënterend gesprek met leuke beweegconsulente te hebben. - Soms wacht ik af en worden risico's hierdoor duidelijker zichtbaar. Vraag 36. Hebt u zelf suggesties voor manieren om weigering van geïndiceerde patienten aan de BeweegKuur te verminderen? Blijven proberen te motiveren/informeren 6 Groepsbijeenkomsten 3 Het consult vanzelfsprekend maken, als bij een doorverwijzing naar een specialist 2 Terughoudend zijn, niet dwingen 2 BeweegKuur gratis, tegemoetkoming in de kosten 2 Positief blijven 1 BK beter aan laten sluiten bij wensen/mogelijkheden patiënt 1 Meer nadruk op de nazorg 1 Blootstelling aan ervaren patiënten 1 Overige: - Het ijzer smeden als het heet is 1 20

24 1. Kun u een indicatie geven van het percentage patiënten dat een doorverwijzing naar de BeweegKuur heeft geweigerd? %

25 2. Kunt u aangeven in welke fase deze patiënten vooral uitvallen? Bij de huisarts Bij de leefstijladviseur na doorverwijzing door de huisarts Na het intakegesprek bij de leefstijladviseur Na het doorspreken van het beweegplan Anders, namelijk

26 Er kunnen verschillende redenen zijn waarom mensen die wel geïndiceerd zijn om aan de BeweegKuur deel te nemen, hier toch vanaf zien. Hieronder worden verschillende redenen genoemd. Kunt u aangeven in hoeverre deze redenen een rol spelen, gelet op uw ervaringen met deze niet deelnemers? 3. Men ziet voordelen van deelname onvoldoende in. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 4. Men denkt de BeweegKuur niet vol te kunnen houden. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 5. Men gelooft niet echt dat de BeweegKuur helpt. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

27 6. Men is niet overtuigd van de risico's die men loopt bij niet deelname. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 7. Men vindt de fysieke belasting te hoog. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 8. Men vindt de inbreuk op het dagelijks ritme te groot. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

28 9. Men wordt onvoldoende gesteund door de sociale omgeving. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 10. Men vindt de kosten te hoog. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 11. Men schaamt zich voor fysieke eigenschappen. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

29 12. Men ervaart problemen die samenhangen met religie of cultuur. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 13. Men heeft tijdgebrek / een te druk bestaan. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 14. Men kan / mag niet in de avonduren. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

30 15. Men heeft slechte ervaringen met dieet / bewegen. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

31 16. Wat zijn volgens u de drie belangrijkste redenen dat patiënten afzien van deelname aan de BeweegKuur? Reden 1 Reden 2 Reden 3

32 Hieronder staat een aantal achtergrondkenmerken. In welke mate schat u in dat deze kenmerken een rol spelen bij de keuze van de patiënt voor deelname aan de BeweegKuur? Een voorbeeld: als u constateert dat oudere mensen minder snel kiezen voor de BeweegKuur dan is leeftijd dus een factor. 17. Geslacht: Mannen zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan vrouwen Vrouwen zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mannen Geslacht speelt bij de keuze om niet deel te nemen aan de BeweegKuur geen rol 18. Leeftijd: Oudere mensen zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan jongere mensen Jongere mensen zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan oudere mensen Leeftijd speelt bij de keuze om niet deel te nemen aan de BeweegKuur geen rol 19. Opleidingsniveau: Hoger opgeleide mensen zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan lager opgeleide mensen Lager opgeleide mensen zien vaker af van aan de BeweegKuur dan hoger opgeleide mensen Opleidingsniveau speelt bij de keuze om niet deel te nemen aan de BeweegKuur geen rol

33 20. Overgewicht: Mensen met een ernstig overgewicht zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen met geen of een matig overgewicht Mensen met geen of een matig overgewicht zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen met een ernstig overgewicht Overgewicht speelt bij de keuze om niet deel te nemen aan de BeweegKuur geen rol 21. Afkomst: Mensen van allochtone afkomst zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen van autochtone afkomst Mensen van autochtone afkomst zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen van allochtone afkomst Afkomst speelt bij de keuze om niet deel te nemen aan de BeweegKuur geen rol 22. Diabetes type 2: Mensen met diabetes type 2 zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen met prediabetes Mensen met prediabetes zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen met diabetes type 2 Het wel of niet hebben van diabetes type 2 speelt bij de keuze om niet deel te nemen aan de BeweegKuur geen rol 23. Beweegbeperkingen: Mensen met beweegbeperkingen zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen zonder beweegbeperkingen Mensen zonder beweegbeperkingen zien vaker af van deelname aan de BeweegKuur dan mensen met beweegbeperkingen Het wel of niet ondervinden van beweegbeperkingen speelt bij de keuze om niet deel te nemen aan de BeweegKuur geen rol

34 Het kan zijn dat u zelf belemmeringen ervaart bij het motiveren van patiënten om deel te nemen aan de BeweegKuur. 24. Vindt u het moeilijk om mensen te motiveren deel te nemen aan de BeweegKuur? Ja, erg moeilijk Ja, een beetje Nee Ga verder met vraag 26.

35 25. In welke gevallen vindt u dit vooral moeilijk? Bij welke personen of in welke situaties?

36 Het kan zijn dat u nog andere belemmeringen ervaart bij het motiveren van mensen om deel te nemen aan de BeweegKuur. Hierna wordt een aantal belemmeringen genoemd. Kunt u aangeven in welke mate u deze ervaren hebt? 26. Het kost me teveel tijd om mensen te motiveren. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 27. Ik voel me zelf onvoldoende toegerust / getraind. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

37 28. Ik beschik niet over de juiste ondersteunende materialen of de materialen die ik heb, zijn niet afdoende. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol 29. Ik weet niet of het lokale beweegaanbod geschikt is om mijn patiënten op te vangen en te begeleiden naar een actievere leefstijl. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

38 30. Ik heb te weinig inzicht in de mogelijkheden van het lokale beweegaanbod. Speelt vaak een rol Speelt soms een rol Speelt nauwelijks een rol Speelt geen enkele rol

39 Welke strategie hanteert u als blijkt dat mensen geen doorverwijzing voor de BeweegKuur willen? Hierna wordt een aantal mogelijkheden genoemd. Kunt u aangeven in welke mate deze op u van toepassing zijn? 31. Ik laat ze een keer terugkomen om het nog een keer te bespreken. Vaak Soms Nooit 32. Tijdens een volgend consult met de patiënt kom ik nog eens op de BeweegKuur terug. Vaak Soms Nooit 33. Ik accepteer het, maar wijs ze wel op het belang van meer bewegen en/of bewuste voeding. Vaak Soms Nooit

40 34. Ik accepteer het, want weet toch dat het geen zin heeft om ze te proberen over te halen. Vaak Soms Nooit 35. Ik hanteer een andere strategie, namelijk: Vaak Soms

41 36. Hebt uzelf suggesties voor manieren om weigering van geïndiceerde patiënten aan de BeweegKuur te verminderen?