Kwaliteit zorgprofessional staat centraal

Transcriptie

1 ORGANNONUNU 91 MAGAZINE - November e jaargang - Nr.129 Kwaliteit zorgprofessional staat centraal Samenwerking met patiënt is cruciaal Waardevolle aanvulling op dagelijks werk Hulp geboden in Nicaragua ZORGANNONUMMER 129-1

2 Inhoud 6 Samenwerking met patiënt cruciaal Toepassing Evidence based medicine in de dagelijkse GGZ praktijk 9 Imago en identiteit OR Weet wat je waarde is als OR en wees daarover niet bescheiden 10 Kwaliteit zorgprofessionals staat centraal Professionals nemen de regie en het team krijgt meer verantwoordelijkheid 13 Wie met plezier werkt, werkt het best Een groot deel van de kwaliteit die ik lever, heb ik zelf in de hand 14 Waardevolle aanvulling op dagelijks werk Het is fijn om het strakke zorgritme even los te laten 16 Hulp geboden in Nicaragua Cuenta Conmigo helpt psychotische patiënten en hun naasten ZORGANNONUMMER 129-2

3 Column VRIJWILLIGERS NU 91 weet door de enthousiaste inzet van vrijwilligers veel bijzondere activiteiten te realiseren. Neem bijvoorbeeld ons magazine Zorg anno NU. Elke editie wordt voor een groot deel gevuld door vrijwillige redactieleden, die als zorgprofessional bekend zijn met de dagelijkse praktijk op de werkvloer. Helaas hebben een aantal redactieleden laten weten niet langer beschikbaar te zijn, dus doe ik nogmaals een oproep aan onze leden met schrijftalent. Vind je het leuk dat talent in te zetten om je collega s te informeren over de uiteenlopende aspecten van de zorg, meld je dan aan als redactielid! Dat veel zorgprofessionals zich naast hun intensieve baan inzetten als vrijwilliger, wordt in deze Zorg anno NU nog eens extra geïllustreerd. Het verhaal van psychiatrisch verpleegkundige Hanneke over haar ervaringen in Nicaragua heb ik met verwondering en bewondering gelezen, evenals het stuk over de belevenissen van de vrijwilligers bij de welbekende stichting De Zonnebloem. Prachtig om je kennis en kunde in te willen zetten op plekken in de wereld waar mensen vaak geen of slechts heel basale zorg ontvangen of om naast je werk in je vrije tijd met zieke mensen op vakantie te gaan. Maar natuurlijk moet vrijwilligerswerk hand in hand gaan met professioneel werken. De artikelen over Evidence based werken en over de Sophia Formule geven een beeld van de initiatieven om de zorg door verpleegkundigen en verzorgenden verder te professionaliseren en brengt zo evenwicht in de inhoud van dit mooie blad. Nog steeds krijg ik complimenten over de vernieuwing van de Zorg anno NU. De redactie wil dit niveau op z n minst handhaven. Mogen we daarbij ook op jou rekenen? Monique Kempff Voorzitter NU 91 colofon Zorg anno NU is het verenigingsblad van Nieuwe Unie 91, beroepsorganisatie van deverpleging en verzorging. Hoofdredactie en eindredactie: Yvonne Sturkenboom Redactie: Sinanda Benjamins, Marga Verbrugge, Ruth Heiligers, Susan Konst, Lize Schellevis Redactieadres: Bernadottelaan 11, Postbus 6001, 3503 PA Utrecht, Tel , Fax , communicatie@nu91.nl Bladmanager: Yvonne Sturkenboom. Vormgeving en productie: Meneer E. / illustratie & vormgeving - Amsterdam Advertentie-exploitatie: NU 91, Utrecht, T , communicatie@nu91.nl. Uitgever NU 91, Utrecht, ISSN De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden brieven en artikelen in te korten en te redigeren. De in Zorg anno NU verkondigde standpunten of meningen zijn niet noodzakelijk de standpunten en menigen van NU 91. Hoofdkantoor NU 91 en regio s: Postbus 6001, 3503 PA Utrecht. T , F , Groningen, Friesland, Drenthe: Richard Wisman, Overijssel, Gelderland: Gorrit Smit, Utrecht, Flevoland: Ymke Hylkema Noord-Holland: Esther Tibbe, Limburg, Noord-Brabant: Peer Meesters, Zeeland, Zuid-Holland: Mark Froklage Telefonische spreekuren Serviceloket NU 91: Maandag t/m woensdag van uur, donderdag van uur en vrijdag van uur. Tel of serviceloket@nu91.nl. Graag lidmaatschapnummer vermelden. Zowel voor beroepsinhoudelijke als juridische zaken. NU 91 online: Opzegging van het NU 91 lidmaatschap kan halfjaarlijks. Dit dient schriftelijk te geschieden vóór 1 mei of vóór 1 november. Uw opzegging gaat respectievelijk per 1 juli of 1 januari in. U ontvangt een schriftelijke bevestiging van uw opzegging. NU 91 ledenadministratie, Postbus 6001, 3503 PA Utrecht. ZORGANNONUMMER 129-3

4 NUinhet Nieuws! Laaggeletterdheid in de zorg Geen verhoging contributie De ledenraad van NU 91 heeft - net als in de twee voorgaande jaren - besloten de contributie voor het komende jaar niet te verhogen. Uiteraard zal dat geen enkel gevolg hebben voor de kwaliteit van het dienstenpakket; die blijft onveranderd hoog.alle gezondheidszorgers hebben recht op een goede belangenbehartiging. NU 91 houdt daarom ook in 2013 de contributie laag: 12,75 per maand voor een gewoon lidmaatschap. Omdat ABN AMRO haar zakelijke tak heeft verkocht aan de Deutsche Bank zal de naam van déze bank voortaan vermeld worden bij de afschrijving van uw contributie. nu91.nl > leden > lidmaatschap > spelregels lidmaatschap NU het werk er (bijna) op zit Het echte werk mag dan gestopt zijn, uw betrokkenheid bij de zorg is vast niet verdwenen. Daarom wil NU 91 graag ervaringen en inzichten uitwisselen met (bijna) gepensioneerde collega s uit de zorgsector. Wat heeft u er persoonlijk aan over gehouden en wat kunnen we daar - voor onszelf en voor anderen - mee doen? Hoe de werkgroep precies ingevuld wordt, hangt af van ieders wensen en ideeën. Spreekt dit je aan en ben je geïnteresseerd in dit initiatief? Neem dan contact op met Ellie van Soelen via e.vansoelen@nu91.nl De toolkit Gezonde Taal, omgaan met laaggeletterdheid in de zorg is een initiatief van het UMC Utrecht en is samen met Stichting Lezen & Schrijven ontwikkeld. Het UMC Utrecht onderscheidt zich in haar aanpak door zich te richten op laaggeletterdheid onder patiënten én onder medewerkers. Voor beide doelgroepen is een apart traject uitgezet: voor medewerkers onder de naam Taal op de Werkvloer, voor patiënten onder de naam Vertel het ons. De toolkit voor het laatstgenoemde traject bevat onder andere informatie over de risico s die patiënten lopen en de misverstanden die kunnen ontstaan als patiënten onvoldoende geletterd zijn. Tegelijkertijd biedt de toolkit zorgverleners richtlijnen voor de begeleiding en bevat het een methode waarmee poliklinieken hun proces beter kunnen inrichten op laaggeletterden. lezenenschrijven.nl > nieuws Zorgmarathon Aan de 15de editie van de SDB zorgmarathon deden het recordaantal van 230 teams mee. Het NU 91 team deed het ook dit jaar weer uitstekend en eindigde op de 15de plaats. En weer was het NU 91 die het hoogste sponsorbedrag bij elkaar liep. Wij verzamelden maar liefst voor het Fonds Gehandicaptensport. sdbmarathon.nl ZORGANNONUMMER 129-4

5 Verspilling Oplossingpuzzel NU in het Nieuws Bij de puzzel in Zorg anno NU 126 ontbrak helaas de lijst met woorden die weggestreept moesten worden. Sommigen losten de puzzel op zonder verdere aanwijzingen, anderen vonden de aanwijzingen via onze website. De juiste oplossing van de puzzel: miljoenennota Uit de goede inzendingen hebben we vijf winnaars getrokken. Zij hebben inmiddels de ampullenbreker ontvangen. Verpleegkundigen zien zich door de regels gedwongen om dagelijks grote hoeveelheden medicijnen weg te gooien. Dat blijkt uit een enquête van RTL Nieuws en NU 91 onder ruim 1800 verpleegkundigen. Bijna 83 procent van de ondervraagde verpleegkundigen geeft aan dat ze bruikbare medicijnen moet weggooien vanwege regelgeving. De reden is veelal dat aangebroken verpakkingen niet opnieuw gebruikt mogen worden. Het vertrouwen in een effectieve aanpak van verspilling door bestuur, management of politiek blijkt gering. Verpleegkundigen geven aan zelf genoeg praktische ideeën te hebben om verspilling tegen te gaan, maar ziekenbesturen hebben te weinig voeling met de werkvloer en praten onvoldoende met zorgprofessionals. Nicoline Kootstra Mary Asselen Gery Doelman Caritha van Eijkelenborg Bianca Zwiggelaar Amstelveen s-gravenhage Ede Wekerom Almere Zorg voor jezelf PGGM lanceert de workshop Zorg voor jezelf. In deze workshop draait het nu eens helemaal om jou: jouw wensen, dromen en verwachtingen. Onder professionele begeleiding word je aan het denken gezet en leer je hoe je meer uit jezelf en je leven haalt.pggm biedt haar leden met deze workshop ontspanning met een serieuze ondertoon. De deelnemers leren hoe ze grip kunnen krijgen op hun leven nu en in de toekomst, zowel persoonlijk als professioneel. De workshop wordt gegeven in sfeervolle locaties door geheel Nederland. Voor een lekker hapje en drankje wordt gezorgd. Je kunt kiezen uit de Zorg voor jezelf workshop (een avond: kosten 59,- p.p.) of de Zorg voor jezelf plus workshop (een middag + een avond: kosten 74,- p.p.). meld je aan via Vermoedens van mishandeling? Medewerkers in de zorg hebben een belangrijke functie bij het signaleren van geweld, verwaarlozing of uitbuiting bij hun cliënten De oorzaken van geweld zijn divers: soms kan een familielid de zorg niet meer aan, gaat een beroepskracht vanuit onmacht over de schreef of wordt een cliënt moedwillig geweld aangedaan. In de online cursus Werken met een meldcode in de thuis-, instellingen- en gehandicaptenzorg worden de verschillende vormen van geweld belicht. Daarnaast leert de zorgmedewerker mishandeling en verwaarlozing te herkennen, bespreekbaar te maken en te handelen volgens een meldcode. bekijk de cursusdemo via thenextpage.nl.>ons aanbod ZORGANNONUMMER 129-5

6 Praktijk GGZ Evidence based medicine (EBM), het zoeken en toepassen van het beste bewijs voor een behandeling of benadering, is niet meer weg te denken uit de hedendaagse gezondheidszorg. Ook in de GGZ speelt EBM een belangrijke rol. Maar wat is het beste bewijs? En hoe is die toe te passen in de dagelijkse GGZ praktijk? titel: Evidence Based werken in de GGZ - Methodisch werken als oplossing auteur: B. Tiemens, A. Kaasenbrood & G. de Niet uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2010 prijs: 34, 95 ZORGANNONUMMER 129-6

7 Praktijk GGZ Bespreking praktijkboek Evidence Based werken in de GGZ Samenwerking met patiënt is cruciaal Tekst: Susan Konst Verpleegkundigen willen het beste voor hun patiënten. Dat staat als een paal boven water, maar het is niet altijd eenvoudig te bepalen wat het beste is. Eigen ervaringen en indrukken van anderen kunnen als leidraad dienen. Het raadplegen van de meest deskundige collega geeft enig houvast. Maar het verpleegkundig handelen laat zich toch het beste onderbouwen door methodisch te werken en door zelf op zoek te gaan naar antwoorden die de wetenschap geeft. Methodisch werkende verpleegkundigen beoordelen immers samen met de patiënt welk effect een behandeling of benadering heeft. En juist de beoordeling van die effectiviteit stelt hen in staat onafhankelijk te bepalen wat het beste is. Evidence based medicine Wat de beste manier van handelen is, verschilt volgens de auteurs van het boek Evidence based werken in de GGZ per stoornis en per behandeldoel. Het hangt af van het voorhanden zijn van bewijs en van factoren als de behandelrelatie, de inzet van het team en de rol van de omgeving. Veel bewijs gaat over het verminderen van symptomen.over het leren omgaan met beperkingen - bij uitstek het domein van verpleegkundigen - is veel minder bewijs voorhanden. De in het boek gegeven uitleg over evidence based medicine en de koppeling met methodisch werken maken dat wetenschappelijke kennis of het beste voorhanden zijnde bewijs, praktisch veel beter toe te passen is. EBM wordt beschreven als het op systematische wijze betrekken van de best beschikbare wetenschappelijke kennis bij het oplossen van problemen, het beantwoorden van vragen, het wegnemen van onzekerheden en het maken van keuzen in de klinische praktijk. Voor het zoeken naar en vinden van de best beschikbare kennis maken ze gebruik van een door Sacket (2000) ontwikkelde methode die uit vijf stappen bestaat: formuleer het probleem als beantwoordbare vraag zoek de best beschikbare kennis om de vraag te beant woorden beoordeel de gevonden kennis beslis evalueer het resultaat van het bewijs Richtlijnen, protocollen en zorgprogramma s gelden als belangrijke hulpmiddelen voor wie evidence based wil werken, maar professionals moeten ook zelf relevante wetenschappelijke kennis kunnen vinden en toepassen als dat nodig is. Dat is van belang omdat in richtlijnen actuele kennis van het laatste één à anderhalf jaar ontbreekt en richtlijnen vaak een bindend karakter hebben. Dat bindende karakter kan voorbij gaan aan het oordeel van en de samenwerking met de patiënt. En samenwerking met de patiënt is in de systematiek van het methodisch werken onmisbaar. In het kort Evidence based medicine - geneeskunde op basis van bewijs- is het expliciet, oordeelkundig en consciëntieus gebruik maken van het best beschikbare bewijs bij het maken van een keuze voor de behandeling van een patiënt. Dit alles gegeven de stand van de (medische) wetenschap van dat moment. Evidence based medicine is voornamelijk gebaseerd op resultaten die zijn verkregen uit gecontroleerde klinische onderzoeken zoals dubbelblinde tests, randomized controlled trials (RCT) en meta-analyses van zulke RCTs. Voor vrij veel algemeen toegepaste behandelingen bestaat echter maar weinig of zelfs helemaal geen wetenschappelijk bewijs. Binnen de verpleegkunde wordt er meestal gesproken over evidence based practice (EBP) in plaats van evidence based medicine, vanwege de meer praktische aard van de opleidingen en beroepen. Methodisch werken Voor de auteurs staat EBM voor een methodische manier van werken: gefaseerd, transparant, doelgericht en toetsend, met gebruikmaking van het beste bewijs. De cyclus van het methodisch werken maakt het mogelijk EBM uit te breiden naar het hele behandel- en verpleegproces. Het toepassen van het beste bewijs reikt verder dan de keuze voor een interventie of een diagnostische procedure. Het beste bewijs geldt ook voor alle andere aspecten van de dagelijkse praktijk zoals de therapeutische relatie en organisatorische voorwaarden die het verlenen van zorg mo- Lees verder op pagina 8 ZORGANNONUMMER 129-7

8 Praktijk GGZ Vervolg van pagina 7 gelijk maken. Kenmerkend voor methodisch werken is systematische reflectie. Bij systematische reflectie maakt de professional telkens pas op de plaats om samen met de patiënt terug te kijken op de stap die is gezet. Het geeft antwoord op vragen als: Loopt alles binnen de behandeling zoals afgesproken? Komen de verwachtingen uit? Hoe ziet de volgende stap eruit? Methodisch werken is iets wat iedere hulpverlener (met uitzondering van medici die er geen expliciete scholing in krijgen) in de opleiding leert. Het is een toetsende manier van werken die toepasbaar is in enkelvoudige behandelingen, maar ook in complexe situaties waar hele teams bij betrokken zijn. Methodisch werken is een hulpmiddel. Enerzijds bedoeld om samen met de patiënt keuzen te maken, anderzijds om al die verschillende aspecten die in de GGZ vaak zo verweven zijn, te ontrafelen en een passende plaats te geven in het behandelproces. In de toepassing van methodisch werken in de dagelijkse praktijk van de GGZ onderscheiden de auteurs vijf fasen: van probleem naar doel van doel naar middel van confectie naar maatwerk van verwachting naar resultaat van resultaat naar betekenis Deze vijf fasen werken zij in vijf uiterst leesbare hoofdstukken uit. De nadruk ligt bij alles op het belang van een samenwerkingsrelatie met de patiënt. Die samenwerking verhoogt de effectiviteit van een behandeling of benadering, doet een appèl op het zelfhelend vermogen van de patiënt en maakt van de professional een soort intermediair tussen hulpvraag en kennis. Die kennis kan beschreven staan in richtlijnen, protocollen of zorgprogramma s. Maar een hulpverlener kan ook zelf op zoek gaan naar antwoorden op de vraag wat voor deze specifieke patiënt in deze situatie het beste is. Maak kennis met werkgevers die op zoek zijn naar jou op de beursvloer! Breng daarnaast gratis een bezoek aan het gevarieerde congresprogramma geaccrediteerd door de accreditatiecommissie van het kwaliteitsregister V&VN, met workshops als: Persoonlijke ontwikkeling Wordt wegwijs in de wereld van social media ZZP er in de zorg Benadering en behandeling van patiënten met een buitenlandse achtergrond Vrijdag 23 en zaterdag 24 november 2012 Amsterdam RAI Inclusief Skillslab: Oefen onder professionele begeleiding risicovolle handelingen Oordeel Het boek is een pleidooi om vooral doelgericht te werken. Hoewel het boek geschreven is voor alle medewerkers in de GGZ, is voor het lezen een bepaald niveau vereist. De uitleg van alle begrippen vraagt naast verstandelijk begrijpen ook bekendheid en ervaring met EBM en methodisch werken in de praktijk. De auteurs voegen bij al aanwezige kennis nieuwe inzichten. Die aanpak maakt enthousiast. Voor verpleegkundigen die hun handelen zelf willen kunnen onderbouwen en EBM willen toepassen in de dagelijkse praktijk is het boek een absolute aanrader. Voor meer informatie en gratis entree ga je naar De Carrièrebeurs Zorg & Welzijn is onderdeel van en een activiteit van onderdeel van de ZORGANNONUMMER 129-8

9 Themadag OR Op 2 oktober 2012 vond de NU 91themadag plaats. Uitgangspunt van deze themadag was de vraag: hoe vullen we het gat tussen het imago - de manier waarop we door anderen worden gezien - en de identiteit - de manier waarop we onszelf zien - van de ondernemingsraad? Imago en identiteit van de OR Tekst: Didi Verhagen / MZ Services Het programma, samengesteld door MZ Services, richtte zich op een nadere beschouwing van het imago van de gemiddelde ondernemingsraad en de mogelijkheden die er zijn om je als ondernemingsraad te profileren naar de verschillende belanghebbenden. Startvraag was: welke reacties krijg jij van bestuurders, collega s, leidinggevenden of vrienden en bekenden op de OR als instituut en op jouw lidmaatschap van de OR? Een willekeurige greep uit de reacties: Ik kan niet zonder jullie Bijzonder prettig om mee te overleggen, soms ga ik te snel en fluit de OR me even terug De OR is het klankbord van de werkvloer Fijn dat de OR de baas controleert Jij hebt eigenlijk twee banen Lastig dat jij op vrijdag OR hebt, nu moet ik altijd werken op vrijdag Let op wat je zegt, zij zit in de OR Je bent een goede informatiebron Nu heb je een OR-pet op SP-er zeker?! Er bestaan dus uiteenlopende beelden over de OR en het werk dat OR-leden doen. Hoewel er ook positief op wordt gereageerd, hebben de negatief getinte opmerkingen de overhand. Opvallend is dat de aanwezige OR-leden zeer overtuigd zijn van de toegevoegde waarde van een OR: We zorgen ervoor dat er vanuit verschillende perspectieven gekeken wordt Wij hebben bereikt dat een dubbele pilot gedraaid wordt, we worden betrokken in de evaluatie en daaruit wordt de meest passende oplossing gekozen Wij zorgen ervoor dat de medewerkers tevreden blijven, daardoor leveren ze beter werk en presteert de organisatie beter We zetten - net als de organisatie - de cliënt centraal; we weten dat veel medewerkers dat ook doen en als een besluit voor de cliënt goed uitpakt, pakt het vaak voor de medewerker ook goed uit. Hoe komt het dan dat dit beeld vaak niet overeen komt met hoe directe collega s en andere belanghebbenden tegen de OR aankijken? Aan creatieve ideeën om het juiste beeld over te brengen, ontbreekt het niet. Ondernemingsraden organiseren lunches, reiken awards uit, gaan naar de achterban toe, zoeken actief leidinggevenden op, laten zien dat ze ruggengraat hebben als dat nodig is, doen initiatiefvoorstellen die direct iets opleveren voor de medewerkers, zorgen dat ze vroeg betrokken worden bij ontwikkelingen, nemen daarin ook betrokken collega s mee of richten eens per maand het OR-café in rondom een actueel thema in de organisatie. Maar wat OR en te vaak vergeten is het uitventen van deze successen. Laat zien dat je trots bent op wat je doet en vooral ook op wat je hebt bereikt! Weet wat je waarde is als OR en wees daarover niet bescheiden. En volhouden, ook als de eerste keer vrijwel niemand je nieuwsbrief leest, het café bezoekt of een collega nomineert voor de toffe peer-award. De tweede keer zijn het er meer en als je het goed doet de derde keer nog meer! Benut je kansen, buit je sterke punten uit en laat zien en horen wat je doet! Veel succes! ZORGANNONUMMER 129-9

10 Achtergrond Kwaliteit van zorgprofessionals staat centraal ZORGANNONUMMER

11 Achtergrond Persoonlijk De opdracht van VWS te komen tot een toekomstbestendig organisatiemodel voor de chronische, gehandicapten- en ouderenzorg, leidde in 2009 tot de oprichting van Stichting Sophia. Via een pilot bij Carint Reggeland werd in datzelfde jaar de zogenaamde Sophia Formule, based on quality by People voor het eerst geïmplementeerd en sindsdien toegepast in uiteenlopende situaties en sectoren Tekst: Jan de Jong Wanneer zorgorganisaties de keuze maken om echt te veranderen naar een toekomstbestendige, klantgerichte en medewerkersvriendelijke organisatie van zorg betreft dat de gehele organisatie: bestuur en MT, leidinggevenden, stafafdelingen, ondersteunende diensten, teams en uiteraard de cliënt. De essentie van de Sophia Formule is een manier van zorgorganisatie waarbij wordt uitgegaan van de directe zorg, het zogenaamde primaire proces: de klantvraag en het team van uitvoerende professionals. Zorgprofessionals - verpleegkundigen, verzorgenden en helpenden - spelen daarin dus een belangrijke rol. Management en staf worden zo ingericht dat zij een toegevoegde waarde leveren aan dat primaire proces. Aanpak vanaf de basis Het proces naar fundamentele veranderingen begint bij de beschrijving door elk team van de werkprocessen. Daarbij wordt aangegeven wat er - allereerst door het team zelf - verbeterd kan worden. Het is fantastisch te zien hoe de teamleden ontdekken wat zij zelf al kunnen doen om het werk leuker te maken. Evaluatie OR: Door het werken met een verbeteragenda is de teamgeest aangewakkerd, frustraties en irritaties zijn geminimaliseerd en de samenwerking binnen het team en met de diensten daarbuiten zijn verbeterd. Daarna zet elk team op papier wat er nog meer veranderd zou moeten worden. Dát wensenlijstje wordt voorgelegd aan de projectgroep en gekoppeld aan de wensenlijstjes van de andere teams. De professionals op de werkvloer zetten vervolgens samen met leidinggevende het verbeterplan op en voeren het daarna planmatig, stap voor stap, uit. Dat inspireert om creatief mee te blijven denken en zowel initiatief als verantwoordelijkheid te ne- Het blijkt een initiatief om professionals weer de regie te geven en het team een veel grotere verantwoordelijkheid men. Tijdens dit proces ervaart men hoe het werk doelmatiger kan worden ingericht en daardoor prettiger wordt. Het zelforganiserend vermogen blijkt met sprongen vooruit te gaan. Hoe het team de zaken aanpakt en bijstuurt bepaalt het team zelf. Het is immers het project van de teamleden. Een belangrijk bijkomend verschijnsel is dat er een duidelijk aanspreekcultuur komt: afspraak is afspraak. De nieuwe procedure of werkmethode is immers gezamenlijk ontwikkeld. Al na enkele maanden worden veranderingen zichtbaar - ook in gedragingen van individuele teamleden - wat uiteindelijk zal leiden tot een beter functioneren van het gehele team. Senior verpleegkundige: We zijn best een goed draaiend team, met collega s die goed met elkaar kunnen opschieten. Aanvankelijk dachten we dat er zo nodig weer iets nieuws uitgeprobeerd moest worden. Sommigen waren van mening dat het wel weer om een bezuiniging zou gaan. Maar het blijkt een initiatief om professionals weer de regie te geven en het team een veel grotere verantwoordelijkheid, met beslissingsruimte die het eerder nooit had. Achteraf lijkt het zo simpel, maar geloof me, er zijn stevige discussies geweest en het was een leerproces van jewelste. Het hele team is gegroeid. Geweldig! Veranderen is niet altijd makkelijk Als een team zelforganiserend wordt en meer verantwoordelijkheden krijgt, verandert de rol van de leidinggevende. Dat is niet altijd even makkelijk, vooral niet als je gewend bent op alle punten te sturen en te controleren. Je moet leren los te laten en coachend leiding te geven. Dat moet echter wel bij je karakter passen en aansluiten bij je vaardigheden. Training en coaching van leidinggevenden is dan ook van belang om met het veranderende functioneren van het team te kunnen omgaan. Lees verder op pagina 12 ZORGANNONUMMER

12 Achtergrond Vervolg van pagina 11 Afdelingshoofd: Los laten en veranderen is niet zo makkelijk geweest. Ik ben vaak door het team en de teamcoach gecorrigeerd. Het is veel meer dan delegeren, het is vertrouwen geven aan de teamleden. Ik ben geschrokken van hoe ik altijd bezig was met het oplossen van de problemen van het team en onvoldoende toekwam aan andere taken. Nu worden er geen problemen meer op mijn bureau gegooid maar roepen ze mij er alleen bij om mee te denken over de oplossing van hun probleem. Ja, dat maakt leiding geven wel een stuk leuker, meer ontspannen. Ik ben nu echt onderdeel van het afdelingsteam. Als teams meer ruimte krijgen, meer zelf mogen beslissen, betekent dat niet dat ze maar kunnen doen wat ze willen. Uiteraard is er een beleidskader waarop het team haar jaarplan maakt en uiteraard zijn er wetten, regels en afspraken waar ze zich aan moeten houden om kwaliteit van de zorg te kunnen blijven garanderen. Het kwaliteitsdenken in processen en resultaten zal toenemen en systemen als HKZ (Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector) zullen dan ook geleidelijk verdwijnen omdat die alleen procedures beschrijven. Het team weet heel goed wat klantgerichtheid is en wat de randvoorwaarden zijn voor kwaliteit van zorg. Uiteraard moet het zelforganiserende team haar grenzen van verantwoordelijkheid leren ontdekken en moeten ze leren verantwoording van hun keuzes en hun handelen af te leggen. Divisiemanager Zorg: Vanuit het MT hebben we voor deze ontwikkeling wgekozen en dat was een cultuuromslag van centrale sturing naar decentraal management. In dat proces zijn we heel goed ondersteund door een ervaren coach, die geholpen heeft met de herinrichting van de beleids- en Sophia Formule De Sophia-formule is een integrale formule die alle bedrijfskundige velden van een organisatie omvat, waarbij niet de processen maar de kwaliteit van de medewerkers - zowel zorgprofessionals, als ondersteunend en kantoorpersoneel - centraal staat. De kwaliteit van de zorg wordt bepaald in de interactie tussen cliënt en professional. Kennis, kunde én gedrag zijn daarbij beslissende factoren. Uitgangspunten: de cliëntvraag is uitgangspunt voor het inrichten van het zorgproces de professionals kunnen dit proces uitstekend zelf organiseren en zich met enige hulp ontwikkelen tot zelforganiserende teams professionals kunnen kennis en ervaring delen en kunnen van elkaar het meeste (af) leren; daarnaast via specifieke opleidingen en trainingen/coaching bij zelforganiserende en zelflerende teams heb je stafcapaciteit nodig die gericht is op de cliëntvraag en management dat vooral heldere beleidskaders stelt waarbinnen teams zelfstandig kunnen beslissen en handelen leiderschapsstijl is sturend als het gaat om het scheppen van randvoorwaarden en het bepalen van het speelveld, maar vooral coachend en faciliterend werkprocessen dienen logisch, effectief en efficiënt te zijn ingericht vanuit de cliëntvraag en de daarbij horende capaciteiten/ kwaliteiten van medewerkers. Stichting Sophia is een ideologische organisatie - voor de zorg, door de zorg - gedragen door een grote groep vertegenwoordigers van maatschappelijk relevante stakeholders en koepels. De stichting heeft als doel het verspreiden van het gedachtegoed en het ontwikkelen van formules vanuit een andere kijk op - het organiseren van - de zorg en op het ondersteunen van zorgorganisaties. controlecyclus. Immers de jaarplannen en begrotingen kwamen nu vanuit de afdelingsteams. In het begin dachten we echt: dat lukt niet. Ik heb ervaren dat we in de afgelopen jaren veel te weinig gebruik hebben gemaakt van kennis, ervaring en inbreng van de professionals. Ik vind dat een en ander nu echt beter in elkaar zit en dat de teams grote verantwoordelijkheid kunnen dragen. Ik heb geleerd anders te denken over en te kijken naar afdelingsteams en hun leidinggevenden. Medewerker team Jeugdzorg: Ik heb weer het gevoel gekregen dat mijn ideeën en inzet worden gewaardeerd en dat wij als team werkelijk invloed hebben op ons eigen functioneren en op de resultaten. Ook leden van cliëntenpanels en mantelzorgers/vrijwilligers moesten leren mee te denken over en te participeren in deze ontwikkeling van de zorgstructuur en -cultuur. In eerste instantie werden cliëntenpanels betrokken bij de verbeteragenda zoals die per team zijn opgesteld, later ook bij de meer fundamentele veranderingen in de organisatie. Uitkomsten van cliëntenpanels werden neergelegd bij de cliëntenraad en van tijd tot tijd werden adviezen ingewonnen zoals dat ook met de ondernemingsraad gebeurde. Stap voor stap ontwikkeld vanuit een klein initiatiefrijk groepje is de cliëntparticipatie nu niet meer weg te denken. Lid cliëntenpanel: Als cliënt ervaar ik de verandering elke dag. Besluiten gaan sneller, dingen die voorheen niet konden kunnen ineens wel, en de medewerkers zitten gewoon lekkerder in hun vel dat zie je en dat voelt goed! NOOT: drs. J.H.J. de Jong MHA is secretaris van de Stichting Sophia en programmamanager Sophia Formule. ZORGANNONUMMER

13 Thuiszorg Zorgverlening in de eigen omgeving van de cliënt is tóch anders Wie met plezier werkt, werkt het best Tekst: Bureau Touché De 51-jarige Boukje Benthem uit Zeijen werkt als verpleegkundige bij Wijkzorg van Interzorg Noord-Nederland. Dit jonge - nog volop in ontwikkeling zijnde - bedrijfsonderdeel verleent een breed scala aan zorgdiensten aan mensen die binnen een straal van vijf kilometer van de Interzorg locaties in Assen, Rolde, Smilde, Roden, Peize en Vries wonen. De teamleden van Wijkzorg zijn onder andere geselecteerd op hun vermogen tot zelfstandig werken. Boukje Benthem is uit precies het goede hout gesneden. Ik ben iemand die graag zoveel mogelijk de regie over haar eigen werkzaamheden voert, typeert Boukje zichzelf. Dat heb ik nodig om te kunnen bereiken wat ik nastreef: zoveel mogelijk kwaliteit en persoonlijke aandacht voor de cliënt. Hoe beter ik in de gelegenheid word gesteld om dat doel te bereiken, hoe meer de cliënten aan mij hebben. En aan het eind van de dag houd ik daar ook nog eens de grootse voldoening aan over. Ook niet onbelangrijk, want wie met plezier werkt, werkt het best. Daarom sluit Wijkzorg zo perfect aan op hoe ik in mijn werk wil staan. Een groot deel van de kwaliteit die ik lever, heb ik zelf in de hand. Te gast bij je cliënt Boukje heeft jaren intramuraal gewerkt bij Interzorg. Op basis van haar eigen ervaringen en observaties kan zij een gefun-deerde vergelijking maken tussen intra- en extramurale zorgverlening. Een voor de hand liggend maar wezenlijk verschil is dat Wijkzorg je bij de mensen thuis brengt. Je bent bij hen te gast. Vanzelfsprekend heb ik intramurale cliënten altijd in al hun individualiteit beschouwd en bejegend. Toch zorgt de eigen woonomgeving van cliënten voor meer besef van dat individuele aspect. Mijn ervaring is dat de persoonlijke relatie sterker wordt. Het tweede grote verschil is dat de woonomgeving van je cliënten intiemer en rustiger is. Alleen een alarmeringsoproep kan - in de tijd die je bij de cliënt doorbrengt - met die cliënt concurreren om jouw aandacht. Maar er zijn geen collega s die met een vraag binnenlopen, er is geen geroezemoes op de gang, er zijn geen andere cliënten in de buurt. Geen tijdsdruk Je hoort in de media vaak dat het in de thuiszorg allemaal draait om minuten schrijven. Toch ervaar ik de tijdsdruk die dit suggereert, niet. Dat komt doordat de thuisomgeving maakt dat je je beter kunt concentreren op het hier en nu van je cliënt. Het wordt daardoor gemakkelijker om te werken en te praten tegelijk, om het zorg- en sociale deel ongemerkt in elkaar te laten overvloeien. Zo wordt de tijd die met de indicatie is verbonden optimaal benut. Natuurlijk zou ik graag nóg meer tijd voor mijn cliënten hebben, maar ik vind niet dat de beschikbare tijd te kort is. Je moet er ook niet al te strikt in zijn. Je cliënten hebben heus niet elke dag behoefte aan een wat langer praatje. Maar op een dag dat dit bij een cliënt wel het geval is, snoep je een heel klein beetje tijd van andere cliënten af. Die balans moet je aanvoelen. Ook dat hoort bij zelfstandig werken. Boukje zegt niet heel principieel aan haar eigen tijd te hangen. Mijn kopje koffie en mijn broodje gebruik ik net zo lief bij de cliënt thuis. Ik vind het wel gezellig om pauzemomentjes met mijn cliënten te delen. Even afstand nemen van mijn werk doe ik in de auto, onderweg naar de volgende cliënt. Dan geniet ik van de omgeving en word ik soms zomaar getrakteerd op een spectaculaire zonsondergang. Een extra voordeel van werken bij Wijkzorg: je wisselt meerdere malen per dag van werkplek en de tijd die je onderweg bent, is voor jou. ZORGANNONUMMER

14 Advertorial Bijna zorgprofessionals zetten zich in voor De Zonnebloem. Waardevolle aanvulling op dagelijks werk Teruggaan naar de basis van het verpleegvak én iets voor een ander kunnen betekenen. Voor verpleegkundigen Thijs den Otter en Anouk Zonneveld een belangrijke reden om zich al jaren in te zetten als vrijwilliger tijdens vakanties van de Zonnebloem. Thijs werkt bij de thuiszorg in Lunteren en gaat al ruim zeven jaar als verpleegkundige mee met de aangepaste vakanties van De Zonnebloem. Inmiddels heel vanzelfsprekend. Elk jaar kies ik een vakantie uit die me leuk lijkt. Vliegreizen, busreizen, naar Duitsland, Turkije of Spanje. Ik vind de reizen met wat kleinere groepen het leukst. Je kunt dan goed peilen wat de wensen van de vakantiegangers zijn en je kunt veel persoonlijke aandacht geven; iets wat ze in het dagelijks leven soms missen. Je geniet van de omgeving en van de mensen en hun verhalen. Anouk, verpleegkundige op de Intensive Care, gaat dit jaar voor de 26 e keer mee. Stuk voor stuk reizen met Ms de Zonnebloem, het volledig aangepaste cruiseschip. Vanaf de eerste keer was ik verkocht, vertelt Anouk enthousiast. Het was een superweek! Ik was destijds 21 jaar en een van de jongste vrijwilligers, maar ik werd goed begeleid. Het mooie van een Zonnebloemvakantie is dat iedereen meevaart met maar één doel: zorgen dat de mensen een fijne vakantie hebben. Dat zorgt vanzelf voor een hele positieve sfeer. Iedereen heeft er zin in en maakt er een topweek van. Het fijne contact met de vakantiegangers is heel waardevol. Voor hen, maar ook voor jezelf. Elke reis is anders De Zonnebloem organiseert al meer dan zestig jaar uitstapjes en vakanties voor fysiek beperkten. Tienduizenden vrijwilligers zijn actief om dit voor elkaar te krijgen. Voor zowel Thijs als Anouk is het Zonnebloemwerk een waardevolle aanvulling op hun dagelijkse werk. Ik kan in het vrijwilligerswerk ZORGANNONUMMER

15 Advertorial Noodzaak Thijs en Anouk genieten dus zelf van de Zonnebloemvakanties, maar beiden zien vooral ook de noodzaak van deze aangepaste reizen. In de thuissituatie van veel fysiek beperkten is de verzorging of verpleging vaak gebonden aan regeltjes of tijd. Iedere dag onder de douche gaan is voor hen een luxe. Tijdens een Zonnebloemreis wordt dat losgelaten. Tijdens de Zonnebloemreizen wordt zoveel mogelijk geprobeerd een-op-een begeleiding te bieden. Dus voor elke vakantieganger gaat een (verpleegkundig) vrijwilliger mee. Goede communicatie is erg belangrijk, maar eigenlijk loopt het op de een of andere manier altijd als een trein. Na dag één weet iedereen wat zijn of haar taak is en loopt het als een geoliede machine. Dat krijg je echt in geen enkele andere organisatie voor elkaar, zegt Anouk. Hetzelfde werk, maar toch anders echt de creativiteit kwijt die ik in me heb, legt Thijs uit. Elke reis is anders, dus je zult elke keer anders moeten handelen. Anouk geeft aan op de boot op een andere manier te genieten van haar werk als verpleegkundige. In mijn werk als ICverpleegkundige heb ik vooral contact met familie van een patiënt en op de boot praat ik direct met de mensen zelf. Het kletsen, het wassen, het aankleden. De simpele basiszorg, het persoonlijke contact en de waardering. Daar doe je het voor. Beide verpleegkundigen geven toe dat het werk ook best zwaar kan zijn. Je maakt lange dagen en moet veel indrukken verwerken. Na een week ben je bekaf, legt Anouk uit, maar dat heb je gedeeltelijk zelf in de hand. Ik kan het niet laten om s avonds - als de vakantiegangers al naar bed zijn - lekker te blijven kletsen met een groepje vrijwilligers onder het genot van een wijntje. En tja, dan is het zo gezellig dat het laat wordt!, zegt ze lachend. Ook Thijs geeft aan vooral te genieten tijdens de reizen. Je bent met je vak bezig, maar op een andere manier. Je bent in een prachtige omgeving, dus neem je de gelegenheid waar om goed om je heen te kijken en foto s te maken. Bovendien geeft de glimlach op de gezichten van de deelnemers je extra energie. Je werkt, maar hebt ook het vakantiegevoel. Thijs: Kan niet bestaat niet bij de Zonnebloem. Als mensen iets willen, doen we er alles aan om dat voor elkaar te krijgen. Hoe dan ook. Zo herinner ik me dat een vrouw die in een rolstoel zat heel graag een keertje onder de zonnebank wilde. Toevallig was er naast onze vakantiefaciliteit een SEH, waar we een brancard konden lenen. Daarmee hebben we haar onder een zonnehemel kunnen leggen. Ze vond het helemaal fantastisch. Dat raakt me. Ook Anouk maakte dingen mee die ze nooit meer zal vergeten. Zoals een bedankspeech van een jongen die door spasmen moeilijk praatte. Maar dat kon hem niets schelen, hij moest en zou iedereen bedanken voor de fijne tijd die hij had gehad. Ik kreeg kippenvel van de stilte op het schip. Nog steeds als ik er aan denk. Thijs: Ook voor ons is het fijn om het strakke zorgritme even los te laten. Als ik weer gewoon aan het werk ben, is het altijd even afkicken. Dat herkent Anouk en voegt eraan toe: Ik kijk er altijd weer met een goed gevoel op terug en verheug me alweer op de volgende reis. Ga jij ook een keer mee? Wil jij in 2013 je vaardigheden als verpleegkundige of verzorgende inzetten om fysiek beperkten de vakantie van hun leven te bezorgen? Meld je dan net als Anouk, Thijs en nog bijna andere collega s aan als vrijwilliger bij de Zonnebloem. Voor vaar-, vlieg-, bus-, campervakanties of vakanties met eigen vervoer. Je kunt ook mee met speciale reizen voor de jongere doelgroep (18 tot 45 jaar) of voor vakantiegangers van 40 tot 65 jaar. Kijk voor meer informatie of om je direct aan te melden op of op onze Facebookpagina. Je kunt ook bellen naar de afdeling Vakanties van de Zonnebloem: (076) ZORGANNONUMMER

16 Internationaal Tijdens mijn reis door Centraal Amerika werk ik - net afgestudeerd als psychiatrisch verpleegkundigeeen aantal weken in Nicaragua als vrijwilliger voor de organisatie Cuenta Conmigo. Deze organisatie zet zich in voor mensen met een psychotische stoornis en hun familieleden. Cuenta Conmigo helpt psychotische patiënten en hun naasten Hulp geboden in Nicaragua Tekst: Hanneke Steenis Het is kwart voor twee s middags. Als de deur van de polikliniek open gaat, staat er al een rij van zo n dertig mensen. Een jonge vrouw met een kind op haar arm meldt zich als eerste bij de psychiater. Ze kan s nachts niet slapen, hoort stemmen en ziet dingen die er niet zijn. Zij krijgt medicijnen voorgeschreven. De volgende bezoeker is de moeder van een vrouw die een maand eerder in het psychiatrisch ziekenhuis werd opgenomen toen zij naakt over straat liep. Ze is net weer ontslagen. Opnieuw wordt een recept uitgeschreven. In snel tempo volgen de bezoekers elkaar op. Het is half drie als de laatste de ruimte verlaat. Vijftien consulten in drie kwartier; gemiddeld drie minuten per consult. Dit is de dagelijkse praktijk in Matagalpa, een stad in het noordwesten van Nicaragua. ZORGANNONUMMER

17 Internationaal Ieder zijn eigen verhaal Cuenta Conmigo - je kunt op me rekenen - begon haar activiteiten in 2005 met als doelstelling de marginale hulpverlening aan psychotische mensen in Matagalpa te verbeteren. De organisatie brengt betrokkenen bij elkaar om ervaringen te delen en organiseert bijeenkomsten om tot een beter begrip te komen van wat een psychose inhoudt. Dat moet uiteindelijk leiden tot een beter inzicht in hoe om te gaan met een psychotisch gezinslid. Tijdens mijn verblijf in Maltagalpa loop ik mee met psychiatrisch verpleegkundige Maaike. Elke doordeweekse dag leggen we vijf à zes huisbezoeken af. We geven informatie over de ziekte en over het juiste gebruik van medicijnen. Ook begeleiden we mensen tijdens een bezoek aan de psychiater. De huisbezoeken maken veel indruk op me. Iedereen is gastvrij en dankbaar dat we langskomen. Ieder bezoek is anders; elke familie heeft zijn eigen verhaal. Soms zit de patiënt psychotisch thuis en lijkt de medicatie die door de familie door het eten of drinken wordt gemengd geen enkel effect te hebben. Soms is de patiënt zelf niet eens in beeld, maar wordt de familie door Cuenta Conmigo gesteund door naar hen te luisteren, hen te informeren en waar mogelijk van advies te dienen. Gelukkig zijn er ook patiënten die bij hun familie wonen en redelijk stabiel zijn door de medicatie. Schrijnend Nicaragua is het op één na armste land van Latijns-Amerika en telt een bevolking van 5,5 miljoen mensen. Volgens een schatting van de overheid hebben 45 duizend mensen de ziekte schizofrenie. Voor deze en andere psychiatrische aandoeningen bestaan effectieve behandelingen, maar Nicaragua heeft niet de middelen om die in te zetten. Meer dan de helft van de bevolking leeft in armoede of zelfs extreme armoede, en de overheid besteedt minder dan 1% van het totale gezondheidszorgbudget aan de geestelijke gezondheidszorg. De gevolgen zijn schrijnend en soms mensonterend. Het spaarzame geld dat families van mensen met een psychotische stoornis hebben, wordt uitgegeven aan natuurgenezers en tovenaars in de hoop dat zij kunnen helpen de mysterieuze aandoening van hun dierbare te laten verdwijnen. Sommigen vinden de weg naar een psychiater en krijgen een recept voor antipsychotica. Uitleg over de ziekte geeft de psychiater niet, de medicatie is ingewikkeld en niet altijd voorradig, waardoor behandeling nauwelijks effect heeft. Na jaren van strijd kunnen familieleden vaak niets anders meer dan hun psychotische gezinslid min of meer aan hun lot over te laten. In extreme gevallen wordt het gezinslid - bij gebrek aan andere oplossingen - opgesloten of vastgebonden om gevaarlijke situaties te voorkomen. Er is slechts één psychiatrisch ziekenhuis in Nicaragua, in de hoofdstad Managua. Het ziekenhuis roept bij mij associaties op met de inrichting in de film One flew over a cuckoo s nest. Informatiemiddag Cuenta Conmigo Op elk van de drie afdelingen verblijven zo n 70 patiënten, met één hoofdzuster en drie verzorgers. De hoofdzuster bevindt zich niet op zaal bij de patiënten, maar zit in een kleine ruimte achter tralies. Ik zie overal patiënten: vastgebonden, slapend op plastic bedden, zich wassend in open douches. Het merendeel lijkt flink gedrogeerd. Het bezoek aan dit ziekenhuis maakt behoorlijk indruk op me. Voor mij maakt de situatie in dit ziekenhuis opnieuw duidelijk hoe ongelofelijk belangrijk Cuenta Conmigo is voor psychiatrische patiënten en hun familie. Verpleegkundige Rimke van de Geest geeft workshop Steun Cuenta Conmigo Je kunt Cuenta Conmigos steunen met een gift of door je in te zetten als psychiatrische verpleegkundige. Als vrijwilliger bij Cuenta Conmigo werk en woon je minimaal vier maanden (waarvan één maand om te acclimatiseren) in de stad Matagalpa. Uiteraard is het belangrijk dat een vrijwilliger in goede lichamelijke en geestelijke conditie verkeert en vloeiend Spaans spreekt. Wil je meer weten? Bezoek de website: Literatuur: van der Geest, R. Het beste is met rust laten - vijf verhalen over psychose en armoede in Nicaragua. Master thesis Culturele Antropologie, Universiteit van Amsterdam 2005 van der Geest, R, Tankink, M (eds) Theory and action: Essays for an anthropologist. Amsterdam: Uitgeverij AMB, 2009, pp ZORGANNONUMMER

18 Column Marina Huidspecialist sinds 7 jaar Minder irritatie, dat werkt een stuk fijner. Als verpleegkundige maak je elke dag mensen beter. Maar wat als je door je werk ineens contacteczeem krijgt? Rode plekken, jeuk en kloofjes op je handen kunnen behoorlijk vervelend zijn. In je zoektocht naar een oplossing ben je dan ook een echte huidspecialist geworden. Daarom is het fijn om te weten dat Dermalex Repair Huidirritatie helpt om de natuurlijke huidbarrière te herstellen en jeuk, roodheid en irritatie vermindert, zonder hormonen. Je vindt Dermalex bij de drogist en de apotheek. Kijk voor meer informatie op dermalex.nl Deelt de zorg voor je huid. ZORGANNONUMMER Dermalex is een medisch hulpmiddel. Lees voor gebruik de gebruiksaanwijzing. KOAG/KAG-nr

19 Afbouwen vrijheidsbeperkende maatregelen Instellingen in de GGZ voeren al jaren beleid om drang en dwang in de zorg terug te dringen. De toolkit Zorg zelf voor minder vrijheidsbeperkende maatregelen in de GGZ kan helpen dit beleid succesvol in te voeren. De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg zal straks de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Wet bopz) vervangen. Deze wet dwingt instellingen beleid te ontwikkelen over verplichte zorg. Dat beleid moet gaan over terugdringen en voorkómen van die verplichte zorg en het zoeken naar alternatieven op basis van vrijwilligheid. Met deze toolkit kunnen GGZ-teams zelf aan de slag. In negen maanden maken teams een start met het afbouwen van vrijheidsbeperkende maatregelen en het invoeren van alternatieven. Aan de hand van negen stappen leren teams hoe zij de maatregelen op een veilige manier af kunnen bouwen. De methode is gebaseerd op de Doorbraakmethodiek, een gestructureerde, resultaatgerichte methode die werkt volgens een cyclische aanpak. Teams gaan aan de slag met het aanbrengen van verbeteringen, zij meten hun resultaten en borgen vervolgens de nieuwe werkwijze. Zo worden geboekte resultaten blijvend vastgehouden. toolkit ggz zorg zelf voor minder vrijheidsbeperkende maatregelen in de ggz download de toolkit: vilans.nl > informatiecentrum NUfo Ga is de digitale nieuwsbrief van NU 91. Hierin vind je het laatste nieuws over NU 91 en over de ontwikkelingen binnen de zorg. Wil jij ook NUfo ontvangen? dan naar en log in via Mijn NU 91 en pas Mijn gegevens aan. Ikben NU lid Geef het ons op tijd door wanneer je van adres verandert of van werkgever. Vul de nieuwe gegevens in en stuur de bon -zonder postzegel - naar: NU 91 Ledenadministratie Antwoordnummer ZC Utrecht Je kunt de wijzigingen natuurlijk ook per doorgeven: ledenadministratie@nu91.nl naam lidnr. Nieuw adres adres postcode woonplaats tel. nr. oude postcode rekeningnr. Nieuwe werkgever naam instelling adres postcode plaats ingangsdatum werk ZORGANNONUMMER

20 Inspirerende workshop Slechts 59,- p/p Voor 15,- extra p/p ook advies over kleur, kleding en stijl Hoe zorg ik beter voor mezelf? Wat doe ik met mijn ambities Hoe krijg ik meer rust? Ontdek waar je écht gelukkig van wordt. Schrijf je snel in voor de workshop Zorg voor jezelf met een vriendin of collega. ZORGANNONUMMER