Helden Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Derde druk Auteurs Marjolein Bakker Rieks Veenker Yvonne Poot

Transcriptie

1 Helden Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Derde druk Auteurs Marjolein Bakker Rieks Veenker Yvonne Poot

2 Methodeoverzicht Palet ckv Palet Basisboek Methodewijzer downloadbaar via Palet-online Palet Themakatern De Stad Docentenwijzer bij De Stad Audio-cd bij De Stad Palet Themakatern Feesten Docentenwijzer bij Feesten Audio-cd bij Feesten Palet Themakatern Liefde Docentenwijzer bij Liefde Audio-cd bij Liefde Palet Themakatern Helden Docentenwijzer bij Helden Audio-cd bij Helden cd-rom Hotel Palet Palet Mono: Film Docentenhandleiding bij Film Video/dvd bij Film Palet Mono: Dans Docentenhandleiding bij Dans Video/dvd bij Dans Palet Mono: Muziek Docentenhandleiding bij Muziek Video/dvd bij Muziek Palet Mono: Theater Docentenhandleiding bij Theater Video/dvd bij Theater De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor: Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs. Voor meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: Derde druk, eerste oplage ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatieen Reprorechten (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp ( Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Het didactisch concept Studielast 1 2 Uitwerkingen van de opdrachten bij het themakatern Helden Subthema 1: Echte helden? 3 Opdrachtblok 1: Striphelden 3 Opdrachtblok 2: Helden op sokkels 6 Opdrachtblok 3: Idolen Subthema 2: Betrokken helden 14 Opdrachtblok 1: Op de bres 14 Opdrachtblok 2: Politieke helden 18 Opdrachtblok 3: Bevlogenheid Subthema 3: Onzichtbare helden 24 Opdrachtblok 1: Burgerhelden 24 Opdrachtblok 2: Antihelden 28 Opdrachtblok 3: In de schaduw van Subthema 4: Helden van weleer 36 Opdrachtblok 1: Bijbelse helden 36 Opdrachtblok 2: Klassieke helden 41 Opdrachtblok 3: Vernoemd naar Jij en helden 47

4 1 Inleiding Deze docentenwijzer hoort bij het themakatern Helden en bevat naast praktische ondersteuning de antwoorden bij de verschillende opdrachten. Daar waar er gevraagd wordt naar het geven van een mening of het beschrijven van een ervaring zijn geen (mogelijke) antwoorden opgenomen. Bij de staartopdrachten staat alleen iets vermeld als er specifieke kennis voor nodig is. Deze antwoorden kunt u eventueel kopiëren voor de leerlingen. In de Methodewijzer Palet (te downloaden via vindt u meer algemene informatie over de methode Palet. 1.1 Het didactisch concept Het themakatern Helden behandelt één thema, dat in vier subthema s wordt uitgewerkt. Daarbinnen komen de zeven verschillende kunstdisciplines aan de orde: theater, film, muziek, beeldende kunst, architectuur, design, literatuur. Het themakatern besteedt ook aandacht aan cultureel erfgoed. Elk subthema is inwisselbaar qua volgorde. Binnen een subthema is wel sprake van opklimming in moeilijkheidsgraad: van leerling-nabij tot verder weg, van eenvoudig kunstwerk naar moeilijkere kunst en van eigen bekend referentiekader naar onbekendere ervaring. Een subthema bestaat uit drie opdrachtblokken, die didactisch de lijn volgen van oriëntatie verdieping afsluiting (afgeleide van het OVUR-model: Oriëntatie Voorbereiding Uitwerking Reflectie). Een opdrachtblok bestaat uit kleinere reeksen samenhangende opdrachten. Daarnaast zijn er keuzeopties mogelijk. Een opdrachtblok is een afgesloten eenheid en is opgebouwd uit kop-, romp- en staartopdrachten. In de kopopdracht maken de leerlingen kennis met een kunstobject in een bepaalde omgeving. Ze kunnen het relateren aan hun eigen ervaringswereld (subjectief). In de rompopdrachten leren de leerlingen het kunstobject kennen qua vorm, inhoud en (sociaal)culturele context (objectief). In de staartopdrachten verwerken de leerlingen de informatie die ze tijdens het maken van de kop- en rompopdrachten hebben verworven in een praktische keuzeopdracht (creatief). De verschillende werkvormen komen verspreid voor in de subthema s en staan garant voor een goede afwisseling tussen kennisvragen, beschouwende vragen, meningsvormende vragen, waarnemingsopdrachten, onderzoeksopdrachten en creatieve/praktische opdrachten. Het themakatern wordt afgesloten met een keuze uit drie praktische eindopdrachten die teruggrijpen op de vier subthema s en de relatie tussen de leerling en het thema omvatten. 1.2 Studielast In de volgende tabel is de opgegeven studielast steeds een indicatie. Vanwege de aard van de opdrachten is het niet mogelijk om een exacte opgave te doen. Het zoeken naar informatie of voorbeelden zal per keer meer of minder tijd in beslag nemen. De tijd die hiervoor nodig is, kan aanmerkelijk verkort worden als de school over een computerlokaal of mediatheek beschikt. Veel onderdelen zijn dan ook niet in een vaste studielast uit te drukken. In de tijdsaanduiding is uitgegaan van het volledig uitvoeren van het opdrachtblok, echter zonder de laatste (staart)opdracht waarin leerlingen een keuze kunnen maken uit diverse praktische opdrachten. Subvragen zullen niet altijd uitgevoerd (kunnen) worden. Daarnaast zijn er ook keuzeopties. Door samenwerking kan een opdracht versneld uitgevoerd worden. In het schema vindt u ook per opdrachtblok de kunstdisciplines die aan de orde komen. U kunt ook een andere tijdsaanduiding of zelf een limiet aan de leerling opgeven. U kunt een opdracht uitbreiden door er een culturele activiteit aan te verbinden. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 1

5 Titel Opdrachtblok Studielast (in minuten) Kunstdisciplines Subthema 1: Echte helden? Striphelden (zonder/met Beeldende kunst, film, architectuur keuzeopdracht) Helden op sokkels Beeldende kunst, theater, muziek Idolen Muziek, film, design, beeldende kunst, fotografie Subthema 2: Betrokken helden Op de bres Muziek, film, beeldende kunst Politieke helden Theater, muziek, beeldende kunst Bevlogenheid (zonder/met drie Theater (musical dans) keuzeopdrachten van elk minuten) Subthema 3: Onzichtbare helden Burgerhelden (zonder/met Beeldende kunst, muziek, architectuur keuzeopdracht) Antihelden (zonder/met Beeldende kunst, film, muziek, film keuzeopdracht) In de schaduw van (zonder/met keuzeopdracht) Design, beeldende kunst, literatuur, theater Subthema 4: Helden van weleer Bijbelse helden Beeldende kunst, film, muziek Klassieke helden Beeldende kunst, design, film, muziek, architectuur Vernoemd naar Beeldende kunst, design, muziek, erfgoed, literatuur, landschapskunst Jij en helden 1, 2 of 3 Deze opdracht is in één lesuur (50 minuten) te doen, mits thuis de nodige voorbereidingen zijn getroffen (ook 50 minuten). Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 2

6 2 Uitwerkingen van de opdrachten bij het themakatern Helden 2.1 Subthema 1: Echte helden Opdrachtblok 1 Striphelden 1 a/b Enkele categorieën worden al in vraag b genoemd. Andere mogelijkheden zijn: macho s, superhelden, tragische helden, historische helden, sporthelden, filmsterren, popsterren, detectivehelden, sciencefictionhelden, junglehelden, oorlogshelden, komische helden enzovoort. c Naast karakter, uiterlijk, daden en uitspraken zijn ook andere karaktereigenschappen belangrijk, zoals prestaties, humorvol of niet, vermogen om je in een karakter in te leven, in staat om emoties op te roepen, hoe de figuur is getekend, kleurgebruik (eventueel). d/e Een evaluatievraag zou kunnen zijn waarom sommige categorieën al dan niet goed vertegenwoordigd zijn. Waaraan ligt dat? 2 a Lucky Luke valt onder de categorie komische held. Dit wordt versterkt door zijn omgeving die ervoor zorgt dat hij in komische situaties terechtkomt. Toch komt Lucky Luke altijd als overwinnaar uit de strijd tegen het kwaad (onder andere de Daltons). b Bijvoorbeeld zelfverzekerd, optimistisch, doelgericht, opgewekt, beetje nonchalant, netjes, betrouwbaar, seksloos (niet ontvankelijk voor het andere geslacht). c Bijrollen in de strips van Lucky Luke: zijn paard Jolly Jumper: opgewekt, betrouwbare makker van Lucky Luke. zijn hond Rataplan: de antiheld, mislukkeling, brokkenpiloot, dom. De Daltons: in en in slecht, soms dom (soms op de jongste na), slachtofferrol. d Op de site is informatie over alle personages te vinden. e Door goede bijrollen te kiezen krijgt het verhaal (en daardoor de hoofdpersoon) meer variatie en diepgang. Zo maakt de domme hond Rataplan van Lucky Luke niet alleen een boevenvanger maar ook een man met hart voor dieren. Goede bijrollen kunnen de hoofdpersoon heldhaftiger maken. 3 a Warhol heeft de volgende pop- en filmberoemdheden in zijn kunstwerken verwerkt: Marilyn Monroe, Elvis Presley, Mick Jagger en David Bowie. Striphelden die Lichtenstein heeft bewerkt: Donald Duck, Mickey Mouse (van een kauwgomwikkel), Sgt. Rock, Hell Cats, X-Man, Millie the Model en Tillie Toiler. Een ander beroemd schilderij van een meisje met een strandbal heeft Lichtenstein afgekeken van een reclame van Mount Airy Lodge. b Popart staat voor populaire kunst. Het is een stroming die eind jaren vijftig van de vorige eeuw in de Verenigde Staten ontstond als verzet tegen het abstract impressionisme van bijvoorbeeld kunstenaars als Willem de Kooning en Mark Rothko. Popartkunstenaars ontleenden hun onderwerpen aan alledaagse voorwerpen uit de consumptiemaatschappij. De allereerste Popartkunstenaars toonden hun werk in 1962 op een tentoonstelling onder de naam New Realists. c Roy Lichtenstein heeft in de loop van zijn leven een heel eigen stijl ontwikkeld. Daardoor weet de kijker vrijwel onmiddellijk of iets een kunstwerk van Lichtenstein is. Dat geeft aan dat hij niet letterlijk kopieert. Soms combineert hij drie verschillende stripplaatjes tot één nieuw geheel. Het is vooral de compositie waarmee Lichtenstein bezig is. d Het werkt prettig om de vergelijking in een schema te zetten. Kunstwerk van Warhol kunstwerk van Lichtenstein vorm lijn kleur licht ritme perspectief techniek/ textuur* *Omdat naast textuur (linnen, hout, papier) ook de techniek (olieverf, potlood) bepalend is voor het eindproduct, is in het schema het woord techniek aan textuur toegevoegd. Dit in tegenstelling tot het basisboek waar alleen sprake is van textuur. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 3

7 e Mogelijke verklaringen: De herkenning van onderwerpen van alledag: idolen, consumptieartikelen, strips. De kunstwerken zijn laagdrempelig. Men weet wat het voorstelt. De kunstwerken komen niet elitair over. De kunstwerken zijn op een bepaalde manier humoristisch (in hun kritiek op de consumptiemaatschappij). Het kleurgebruik is helder en overzichtelijk. 4 a Het tapijt van Bayeux laat een veldtocht en een overwinning zien van de Slag bij Hastings (1066). Willem de veroveraar viel Engeland vanuit Normandië binnen en versloeg daar bij Hastings de Angelsaksische koning Harold. b In 1493 schreef de graaf van Meurs een boze brief aan de hertog van Gelre voorzien van tekeningen waarbij de tekst in tekstballonnen werd geschreven. De hertog van Gelre was door de Fransen krijgsgevangen gemaakt. De graaf van Meurs had de plaats van de hertog van Gelre ingenomen als gijzelaar, maar de laatste was zijn belofte (nog) niet nagekomen om het losgeld te betalen. Daardoor kwam de graaf niet vrij en werd hij nog steeds gevangen gehouden. Bovenste plaatje: de bevrijde hertog van Gelre ontvangt een brief van de graaf van Meurs. Middelste plaatjes: op de linkertekening zit de graaf nog in het gevang en wordt de deur opengedaan. De hertog (in het groen) wacht tot de graaf vrijkomt. De man die de deur opendoet staat in het rechterplaatje in de deuropening en de graaf (met groene mantel) staat op de plek van de man. De andere personen op de tekening behoren tot het gevolg van de graaf en zijn voor het verhaal onbelangrijk. Onderste plaatjes (ter versiering): een ridder te paard en een wapen. Waarschijnlijk dat van de graaf van Meurs. c Het tapijt van Bayeux, 70,4 meter lang en 50 cm hoog, is helemaal geborduurd. Behalve met het verhaal is het tapijt versierd met friezen. Ze zijn aangebracht boven en onder de grote aaneengeschakelde scènes in het midden. Functie: zowel decoratief, als ondersteuning van het verhaal. Veel mensen waren in die tijd ongeletterd. Middeleeuwse series schilderijen en reliëfs: verhaal van het lijden van Christus. Functie: zie tapijt van Bayeux. Gilles de Geus: komische avonturenroman. Rampokan: historisch heldenverhaal. Rampokan is een tijgergevecht dat in de negentiende eeuw populair was in Indonesië. In het stripverhaal van Peter van Dongen is Rampokan een metafoor voor de strijd voor onafhankelijkheid van Indonesië. Hanco Kolk en Peter de Wit: onderzoek in oude geschriften naar verhalen uit het verleden. Peter van Dongen: historich beeldmateriaal (foto s) en ook onderzoek. De klare lijn is een manier van tekenen (tekenstijl) die door Hergé (Kuifje) is toegepast. De naam is in 1977 bedacht door Joost Swarte. Kenmerken van de klare lijn zijn: duidelijke zwarte lijnen met dezelfde dikte, sterk ingekleurd, geen afleidende details in de plaatjes tekenen, geen arceringen. Hanco Kolk: scenario, uittekenen op ware grootte, inkleuren. Peter van Dongen: eerst scenario (samenvatting van het verhaal) in tekeningen, dan uittekenen op ware grootte met potlood, vervolgens intekenen. Hanko Kolk vindt dat de afwisseling tussen de strips Gilles en Single, die heel verschillend van sfeer en karakter zijn, hem blijft stimuleren om eraan te werken. Gilles: meer details, meer kleur, grotere plaatjes: als in film. Single: eenvoudige manier van tekenen, weinig detail, karikaturaal: als op tv. 5 a Chihiro en haar ouders gaan verhuizen naar het platteland. Onderweg verdwalen ze in het bos en komen bij een tunnel uit. Ze stappen uit de auto en gaan te voet de tunnel door. Aan de andere kant is de woonplaats van Japanse mythische figuren/goden. Ze belanden op een schijnbaar verlaten marktplaats. Haar ouders vallen op het eten aan, maar Chihiro aarzelt. Ze kijkt toe hoe haar ouders vreten als varkens. Even later veranderen ze ook in varkens. Chihiro gaat op zoek naar hulp voor haar ouders. Ze komt bij het paleis van de geestenwereld en sluit vriendschap met Haku, een jongen die haar stiekem op weg wil helpen in deze wereld. Om te overleven zal ze hard moeten werken in het badhuis van het paleis, waar de goden komen om te rusten. De eigenaresse van het badhuis, Yubaaba, is degene die de betovering van Chihiro s ouders kan verbreken. Na een aantal avonturen stemt Yubabaa erin toe om Chihiro en haar ouders terug te laten gaan naar de mensenwereld. Om de betovering te verbreken moet Chihiro uit een groep varkens haar ouders aanwijzen. Het meisje heeft de valstrik door en zegt dat haar ouders niet in deze groep varkens te vinden zijn. De ouders veranderen weer in mensen en ze mogen alle drie terugkeren naar de gewone wereld. b Het is van belang dat de leerlingen het fysieke verschil tussen beide figuren zien. Hercules is een volwassen man met een gespierd lijf. Chihiro is een jong meisje dat helemaal niet sterk is. Toch bereiken beide helden hun doel. Je bent dus niet alleen een held wanneer je fysiek sterk bent. c Hercules begint zijn reeks heldendaden uit schuldgevoel. Hij wil in het reine komen met zijn gruwelijke daden. Chihiro neemt haar heldenrol op zich uit liefde voor haar ouders. Iedere leerling kan voor zichzelf besluiten of hij/zij vindt dat motivatie een rol speelt. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 4

8 d Is een film die is getekend (door mensenhanden of computers) minder waard dan een film waarin echte mensen acteren? De leerling kan dit voor zichzelf beslissen. e In de tekst wordt (soms in overdrachtelijke zin) verwezen naar de zoektocht van Chihiro naar een oplossing om haar ouders terug te krijgen: regel 7: Ik weet dat ik aan de overkant jou vinden zal, regel 12-13: De weg is ver en eenzaam, het einde is nog niet in zicht, regel 16-17: Teder voel ik hoe mijn stille, lege lichaam luistert naar wat echt is. Melodie: is bijna als van een kinderliedje: makkelijk in het gehoor liggend, eenvoudige akkoorden, simpele begeleiding, zingen op lalala. Dat past bij de hoofdpersoon. Lieflijk gezongen: misschien past dit minder bij de soms boosaardige delen van de film. Ritme en dynamiek: weinig uitschieters, heel gelijkmatig, zonder scherpe accenten of afwisseling in harde en zachte stukken. Timbre: enkel begeleiding van een harp, lieflijk gespeeld. Chihiro is een lief meisje dat alles doet om haar ouders weer terug te krijgen. Tempo: rustig, geen tempowisselingen. 6 a Zes van de zeven dwergen uit Sneeuwwitje dragen als volleerde kariatiden (zuilen in de vorm van een menselijke figuur) het fronton en daarmee het dak van het gebouw. In het fronton zelf heeft Michael Graves de jongste dwerg Dopey geplaatst. Overigens zijn elders in het gebouw ook allerlei motieven van Disney terug te vinden (zoals Mickey Mouse in de stoelen van de eetzaal). b buitenkant gebouw vorm/grootte gebouw Functie hoofdkantoor van Disney Erechteion Pantheon Groninger Museum Natuursteen: geel pleisterwerk en roodbruine marmerplaten. Natuursteen: blauwe kalksteen en marmerblokken. Natuursteen (puf- en puimsteen) en beton. Baksteen ( vesting van Michele de Lucchi), gebakken grote en kleinere tegels en pleisterwerk. Klassieke tempelvorm met onder een geabstraheerde zuilengalerij. Boven een fries met zes dwergenfiguren, daar weer boven een fronton met daarin de zevende dwerg Dopey. Klassieke zuilen met gebeeldhouwde vrouwenfiguren als kariatide. De fries rust op de zuilen. Het fronton is verdwenen. Betonnen koepel met daarvoor een zuilengalerij (zestien Korinthische zuilen). De opening boven in de koepel is aangebracht om eventuele aardschokken op te vangen. De diverse onderdelen van het museum zijn door verschillende architecten ontworpen. Het meest linkerpaviljoen (vanuit het Centraal Station gezien) is ontworpen door Philippe Starck (de pillendoos of de gaspit boven) en Michele de Lucchi (vesting onder). Het onderste deel doet denken aan de vroegere vestingwal rond Groningen. Hier is dan ook de afdeling kunstnijverheid gevestigd. Hoofdkantoor Walt Disney company. Tempel op de Akropolis te Athene (gebouwd rond 420 voor Chr.) ter ere van Pallas Athena en koning Erechteus samen met Poseidon. Romeinse tempel in Rome (gebouwd rond 102 na Chr.) geweid aan alle (pan = alles) goden (theos = god). Museum (1996), waarbij de buitenkant verwijst naar de tentoonstelling(en) die in de betreffende gedeelten te vinden zijn. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 5

9 Opdrachtblok 2 Helden op sokkels 1 a/b/c Enerzijds is het bij deze vraag de bedoeling dat een plaatselijke (of regionale) held of heldin wordt gevonden. Anderzijds mag het te fotograferen standbeeld ook anoniem zijn of symbool staan voor een bepaalde bevolkingsgroep, zoals het beeld van de onbekende soldaat. Vraag 1a kan het best vooraf als huiswerk worden meegegeven. In de les zelf kan via internet informatie over de standbeelden worden gevonden. Een andere mogelijkheid is om (ook) vooraf bij een plaatselijk toeristenbureau informatie op te vragen. Sommige steden beschikken over een kunstroute met informatie over kunstwerken die men onderweg tegenkomt. 2 a Natuurlijk gaat het bij deze vraag om de argumentatie waarom een leerling het al dan niet terecht vindt dat Theo van Gogh een standbeeld heeft gekregen. Vragen die u daarbij kunt stellen, zijn bijvoorbeeld: In hoeverre heeft alleen al het schokkende feit dat Theo van Gogh is vermoord hem een standbeeld bezorgd? Was dat ook gebeurd als hij weliswaar ernstig gewond was geweest, maar wel was blijven leven (zoals Rob Scholte bij een bomaanslag in 1994)? Heeft hij een voorbeeldfunctie gehad? Trad hij als mens op de voorgrond? Heeft hij met zijn persoonlijkheid en zijn kunstwerken blijvende discussies op gang gebracht? Heeft hij grenzen doorbroken? Is zijn invloed op de maatschappij positief geweest? b Het beeld van Theo van Gogh (de overgrootvader van Theo van Gogh was de jongere broer van de beroemde schilder Vincent van Gogh) is opgebouwd uit zes lagen. De eerste laag is het profiel van een zwijgende Theo. Naarmate de lagen vorderen, opent Theo zijn mond steeds meer. Totdat hij schreeuwt. Op de site is naast een voorstudie van Jeroen Henneman ook het definitieve ontwerp te vinden. c Een film ontstaat doordat duizenden filmbeelden (dia s) in rap tempo achter elkaar worden getoond. De lagen van De Schreeuw verwijzen naar de laagjes beelden waaruit een film is opgebouwd. d Deze vraag spreekt voor zich. Omschrijvingen als leuk, aardig, mooi, lelijk of boeit mij niet zo zijn uiteraard onvoldoende. Elke mening is prima, als deze maar is onderbouwd met inhoudelijke argumenten. e Henneman zegt van zijn kunstwerken dat ze getekende beelden of staande tekeningen zijn. Hiermee bedoelt hij dat zijn beelden op een afstand tweedimensionaal lijken; alsof ze op papier zijn getekend, terwijl ze toch in de ruimte staan. In tegenstelling tot de beelden van Rodin, wiens beelden rondom interessant en emotievol zijn, is bij de beelden van Henneman maar één kant belangrijk: de voorkant. f De Schreeuw informatie vorm inhoud functie Jeroen Henneman (geboren in 1942). 2007, Oosterpark Amsterdam. Hoogte: 4,5 meter, thermisch gestraald roestvrij staal. Figuratief, gestileerd gezicht. Eerbetoon aan Theo van Gogh, vermoord in Uiting van persoonlijke gevoelens en gedachten van de maker in opdracht van het stadsdeel Watergraafsmeer in Amsterdam, vrienden en familie van Van Gogh. Edward Munch ( ). 1893, Munchmuseum, Oslo. Munch maakte zeven versies van De Schreeuw. Voorloper van het expressionisme. Na beëindiging van een complexe relatie met de getrouwde schilderde hij zichzelf in een wanhopige stemming. Uiting van persoonlijke gevoelens en gedachten van de maker. De titel slaat volgens Munch zelf niet zozeer op de mond van het figuurtje, als wel op het rood gekleurde landschap dat schreeuwt. 3 a 1347: Calais wordt al acht maanden belegerd door Edward III, koning van Engeland. De stad wordt met uithongering bedreigd. Zes mannen offeren zich op, met de strop al om hun nek, in ruil voor het sparen van de stad. Edwards vrouw Filippa van Henegouwen is zo geroerd door deze daad dat ze haar man overhaalt de stad te sparen, wat ook gebeurt. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 6

10 b De leerlingen kunnen afbeeldingen op internet zoeken of uiteraard de foto s uit het Basisboek Palet Tijdbalk en het themakatern scannen. c Afbeelding 2: teneergeslagen, verdrietig, wanhopig (gebaar met de hand), gekweld. Afbeelding 3: verdrietig, berustend, afwachtend. De totale beeldengroep: hoofden naar beneden, afhangende schouders. dit maakt een verslagen, onderdanige indruk. d De Burgers van Calais staan zonder voetstuk dichter bij de toeschouwers. Het zijn daardoor mensen zoals jij en ik. Alsof je er als toeschouwer zelf tussen staat. Dat maakt de confrontatie heftiger en sterker. Op een voetstuk geplaatst (het woord voetstuk zegt het al) zijn de beelden veel afstandelijker. e De kans is groot dat de redenen van Henneman dezelfde zijn als die van Rodin. Van de andere kant zal het op een voetstuk plaatsen van De Schreeuw misschien minder afstand oproepen dan de Burgers van Calais op een sokkel, omdat De Schreeuw een abstracter beeld is. Ook zonder voetstuk is er door het abstraheren van het profiel van Theo van Gogh al een zekere afstand geschapen. f informatie vorm Inhoud Functie De Schreeuw Jeroen Henneman (geboren in 1942). 2007, Oosterpark Amsterdam. Hoogte: 4,5 meter, thermisch gestraald roestvrij staal. Figuratief, gestileerd gezicht. Eerbetoon aan Theo van Gogh, vermoord in Uiting van persoonlijke gevoelens en gedachten van de maker in opdracht van het stadsdeel Watergraafsmeer in Amsterdam, vrienden en familie van Van Gogh. Burgers van Calais Augusto Rodin ( ) Rodin maakte twaalf afgietsels van De Burgers van Calais. In onder andere Calais, Londen (Westminster) Parijs, Kopenhagen, Basel en Washington staat een originele gieting. Levensgroot, brons. Zie vraag 3a. Uiting van persoonlijke gevoelens en gedachten van de maker in opdracht van het stadsbestuur van Calais. Interpretatie van de kunstenaar op een historische gebeurtenis: Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk. 4 a Living statue betekent letterlijk levend standbeeld. Beide elementen, standbeeld én leven, moeten vertegenwoordigd zijn. In de praktijk betekent het dat de persoon voor langere tijd stilstaat, waarna hij/zij na een beperkt aantal bewegingen (soms staccatobewegingen) een andere houding aanneemt. b Maîtresse de maison doet aan onze uitdrukking heer des huizes denken, maar dan is het een vrouw. Echter, een maîtresse is niet de echtgenote van de heer des huizes. Ze is een minnares; een bijzit zoals in het woordenboek staat. Ze heeft dus minder rechten dan de echtgenote. Maar gezien het beeld van de actrice wordt met maîtresse de maison misschien wel de huishoudster bedoeld die alles in huis keurig schoonhoudt: de slavin van het huishouden. c Happening: letterlijk gebeurtenis. Een happening is een kunstzinnige voorstelling in het openbaar waarbij het publiek actief betrokken wordt. Deze actieve rol kan op toeval berusten. Environment: letterlijk omgeving. Een als kunstobject ontworpen omgeving (ruimte) zoals een kamer, een café, een ziekenkamer of allerlei andersoortige ruimtes. De toeschouwer wordt geacht het artistieke effect ervan in deze ruimte te ondergaan. Performance: handeling/voorstelling van een kunstenaar voor publiek, waarbij vooraf in grote lijnen is bedacht hoe de actie van de kunstenaar zal verlopen (concept). Tijdens de handeling zelf kan en mag er geïmproviseerd worden. Het publiek wordt minder bij de handeling betrokken dan bij een happening. Vaak berust de inhoud niet op een verhaal, waardoor het publiek kan in- en uitlopen tijdens de performance. Kinetische kunst: dit is niet zozeer een bepaald genre kunst als wel een vorm van kunst waarbij beweging onderdeel is van het kunstwerk. Denk daarbij aan de mobiles van Calder en Rickey of aan de bewegende kunstwerken van Tinguely (het enige stabiele is de beweging). Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 7

11 d Er zijn verschillende antwoorden mogelijk. Het ligt er een beetje aan welk aspect van een living statue de leerling het belangrijkst vindt: de beeldende kant of de theaterkant. e Op internet zijn bedrijven te vinden die voorbeelden tonen en artiesten verhuren. Behalve onder living statues zijn ook links te vinden onder living sculptures of levende standbeelden. 5 a/b/c In de magazines van Palet Mono: Film, Dans, Muziek en Theater staan diverse voorbeelden van zogenaamde facts. Wijs de leerlingen erop dat niet alleen de tekst en de foto maar ook de vormgeving van een musicfact aandacht verdient. Opdrachtblok 3 Idolen 1 a Idolen met een sterke uitstraling/persoonlijkheid, tot wie veel mensen zich aangetrokken voelen (die dus charismatisch zijn), zijn vaak voor meer generaties een idool. Zij staan kennelijk voor een soort van ideaalbeeld (uiterlijk, persoonlijkheid, rol, sekse) dat veel mensen aanspreekt. b Hollywood staat voor bekendheid, populariteit, gezien worden door de hele wereld. Daar zijn de regisseurs en acteurs die het gemaakt hebben. Als je in Hollywood een film kunt maken, ben je echt beroemd en gewild (als de film een succes is...). Als begrip wordt Hollywood ook gebruikt om te verwijzen naar de filmindustrie in en rond Hollywood. De eerste studio werd opgericht in 1911 door David Horsley van de Nestor Company. In datzelfde jaar vestigden zich er nog vijftien onafhankelijke studio s. Filmproductiebedrijven verhuisden naar Hollywood vanwege het goede weer en de langere dagen. In de begindagen van de film was sterke kunstmatige verlichting nog niet mogelijk; de enige bron van licht die zorgde voor een voldoende belichting van de film was zonlicht. Tot dan toe was New York de hoofdstad van de filmproductie geweest. Nu bevinden zich een aantal van de grootste filmstudio s ter wereld en theaters in Hollywood. Bron: d De (bij)naam Bollywood van de grote Hindi-filmindustrie in Mumbai in India (dat vroeger Bombai heette) verwijst natuurlijk ook naar Hollywood, waaraan deze Indiase filmindustrie zich wil meten (of zelfs overtreffen). De laatste tijd is er steeds meer interesse voor Bollywood-films en daardoor wordt het budget (en daarmee de kwaliteit) steeds hoger. Bollywood is levendiger dan ooit en is verbonden aan de kleurrijke, heroïsche historie. Met de productie van meer dan achthonderd speelfilms in 2003 is Bollywood sinds jaren de grootste filmindustrie van de wereld. De naam Bollywood is een samentrekking van Bombay en Hollywood. Het is, gemeten aan het aantal geproduceerde films, de grootste filmindustrie in de wereld. Mensen komen uit de hele wereld om te acteren en te werken in Bollywood. De geproduceerde films zijn meestal in het Hindi gesproken, hoewel Engelse ondertiteling gebruikelijk is. De films zijn in het algemeen levendige musicals die tijdloze verhalen vertellen over liefde en onrust; het zijn flinke publiekstrekkers. Ook buiten India genieten de films een zekere populariteit. Films uit Bollywood hebben hun eigen interne logica en kunnen even surrealistisch zijn als musicals uit Amerikaanse of Europese studio s. De muziek is meestal van tevoren opgenomen, waarna de acteurs er later overheen playbacken. De laatste tijd is er een nieuwe trend om de acteur zelf te laten zingen, zoals Aamir Khan in Ghulam. Door de toenemende zichtbaarheid en de grotere publieksaantallen kunnen sommige Bollywoodfilms op redelijk grote budgetten bogen, waardoor ze beroemde filmsets kunnen gebruiken zoals Hatfield House en Blenheim Palace in het Verenigd Koninkrijk. Bron: 2 a Gedurende het hele jaar 2007 besteedde Amnesty International met de Make Some Noise-campagne aandacht aan de problemen in Darfur, waar in de vier jaar daarvoor meer dan een half miljoen mensen waren overleden door geweld, ziekte en honger. Om deze actie te ondersteunen hebben beroemde artiesten, zoals U2, R.E.M., Lenny Kravitz en Christina Aguilera, songs van John Lennon gecoverd en uitgebracht op een dubbel-cd: Make some noise, save Darfur. John Lennon heeft zich in zijn leven ook regelmatig ingezet voor grote maatschappelijke ongelijkheid en ander mensenleed. Voorbeelden daarvan zijn Give peace a chance (roep om wereldvrede), Working class Hero (ode aan het werk van de gewone man: A working class hero is something to be ) en Imagine (eveneens een oproep aan mensen Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 8

12 om de strijdbijl te begraven: Imagine all the people living life in peace ). Vandaar dat werd gekozen voor covers van deze legendarische popartiest. b Een cover van een song blijft zo dicht mogelijk bij het origineel. Dit geldt zowel voor het tempo, de instrumentatie, het arrangement, het ritme, de melodie als de manier van zingen. Bij een bewerking heeft de artiest veel meer vrijheid om zijn eigen interpretatie van het origineel te maken. Hij mag er zelfs delen uit weglaten of nieuwe delen toevoegen. Of de hele song hoger of lager spelen en zingen. Meestal zijn bewerkingen vanuit muzikaal oogpunt interessanter dan covers. c Dit zijn de zes songteksten van John Lennon: Instant Karma Instant Karma s gonna get you Gonna knock you right on the head You better get yourself together Pretty soon you re gonna be dead What in the world you thinking of Laughing in the face of love What on earth you tryin to do It s up to you, yeah you Instant Karma s gonna get you Gonna look you right in the face Better get yourself together darlin Join the human race How in the world you gonna see Laughin at fools like me Who in the hell d you think you are A super star Well, right you are Well we all shine on Like the moon and the stars and the sun Well we all shine on Ev ryone come on Instant Karma s gonna get you Gonna knock you off your feet Better recognize your brothers Ev ryone you meet Why in the world are we here Surely not to live in pain and fear Why on earth are you there When you re ev rywhere Come and get your share Well we all shine on Like the moon and the stars and the sun Yeah we all shine on Come on and on and on on on Yeah yeah, alright, uh huh, ah Well we all shine on Like the moon and the stars and the sun Yeah we all shine on On and on and on on and on Well we all shine on Like the moon and the stars and the sun Well we all shine on Like the moon and the stars and the sun Well we all shine on Like the moon and the stars and the sun Yeah we all shine on Like the moon and the stars and the sun Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 9

13 #9 Dream So long ago Was it in a dream,was it just a dream? I know, yes I know Seemed so very real, it seemed so real to me Took a walk down the street Thru the heat whispered trees I thoughd I could hear (hear, hear, hear) Somebody call out my name as it started to rain Two spirits dancing so strange Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Dream, dream away Magic in the air, was magic in the air? I believe, yes I believe More I cannot say, what more can I say? On a river of sound Through the mirror go round, round I thought I could feel (feel, feel, feel) Music touching my soul, something warm, sudden cold The spirit dance was unfolding Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Ah! böwakawa poussè, poussè Give peace a chance Two, one two three four Ev rybody s talking about Bagism, Shagism, Dragism, Madism, Ragism, Tagism This-ism, that-ism, is-m, is-m, is-m. All we are saying is give peace a chance All we are saying is give peace a chance C mon Ev rybody s talking about Ministers, Sinisters, Banisters and canisters Bishops and Fishops and Rabbis and Pop eyes, And bye bye, bye byes. All we are saying is give peace a chance All we are saying is give peace a chance Let me tell you now Ev rybody s talking about Revolution, evolution, masturbation, flagellation, regulation, integrations, meditations, United Nations, Congratulations. All we are saying is give peace a chance All we are saying is give peace a chance Ev rybody s talking about John and Yoko, Timmy Leary, Rosemary, Tommy Smothers, Bobby Dylan, Tommy Cooper, Derek Taylor, Norman Mailer, Alan Ginsberg, Hare Krishna, Hare, Hare Krishna All we are saying is give peace a chance All we are saying is give peace a chance etc. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 10

14 Imagine Imagine there s no heaven It s easy if you try No hell below us Above us only sky Imagine all the people Living for today... Imagine there s no countries It isn t hard to do Nothing to kill or die for And no religion too Imagine all the people Living life in peace... You may say I m a dreamer But I m not the only one I hope someday you ll join us And the world will live as one Imagine no possessions I wonder if you can No need for greed or hunger A brotherhood of man Imagine all the people Sharing all the world You may say I m a dreamer But I m not the only one I hope someday you ll join us And the world will live as one Nobody told me Everybody s talking and no one says a word Everybody s making love and no one really cares There s Nazi s in the bathroom just below the stairs Always something happening and nothing going on There s always something cooking and nothing in the pot They re starving back in China so finish what you got Nobody told me there d be days like these Nobody told me there d be days like these Nobody told me there d be days like these Strange days indeed, strange days indeed Everybody s runnin and no one makes a move Everyone s a winner and no one seems to lose There s a little yellow idol to the north of Katmandu Everybody s flying and no one leaves the ground Everybody s crying and no one makes a sound There s a place for us in the movies you just gotta lay around Nobody told me there d be days like these Nobody told me there d be days like these Nobody told me there d be days like these Strange days indeed, most peculiar, Mama Everybody s smoking and no one s getting high Everybody s flying and never touch the sky There s a UFO over New York and I ain t too surprised Nobody told me there d be days like these Nobody told me there d be days like these Nobody told me there d be days like these Nobody told me there d be days like these Strange days indeed, most peculiar, Mama Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 11

15 Jealous Guy I was dreaming of the past and my heart was beating fast I began to lose control I began to lose control I didn t mean to hurt you I m sorry that I made you cry Oh no, I didn t want to hurt you I m just a jealous guy I was feeling insecure you might not love me anymore I was shivering inside I was shivering inside I didn t mean to hurt you I m sorry that I made you cry Oh no, I didn t want to hurt you I m just a jealous guy I didn t mean to hurt you I m sorry that I made you cry Oh no, I didn t want to hurt you I m just a jealous guy I was trying to catch your eyes thought that you was trying to hide I was swallowing my pain I was swallowing my pain I didn t mean to hurt you I m sorry that I made you cry Oh no, I didn t want to hurt you I m just a jealous guy I didn t mean to hurt you I m sorry that I made you cry Oh no, I didn t want to hurt you I m just a jealous guy, watch out I m just a jealous guy, look out babe I m just a jealous guy d/e Het gaat vooral om de verschillen. Zoals verschil in melodie, ritme, dynamiek, tempo en instrumentatie. Over een cover, die zo dicht mogelijk bij het origineel wil blijven, valt uiteraard minder te vertellen dan over een bewerking. De mening van leerlingen over de cover of bewerking moet vooral gebaseerd zijn op de muzikale middelen die hier zijn genoemd. Antwoorden als leuker, vind er niks aan, boeit me niet of is niet mijn soort muziek zijn onvoldoende. 3 a Vier van de volgende voordelen: Je kunt als een koning zijn, je kunt on top zijn, je kunt de jongen zijn die iedereen wil. Je komt op tv, je draagt merkkleding, je hebt een vriendin die doet wat jij wilt, je rijdt in een dure auto, je slaapt met beroemdheden en je kunt de liedjes zingen die iedereen wil horen. b Mogelijke nadelen: Iedereen heeft een mening over je. Je staat altijd in het middelpunt van de belangstelling. Je hebt geen privacy. Je weet niet of mensen je aardig vinden om wie je bent of omdat je beroemd/rijk bent. c Het leren pak, de lange haren, het ontblote bovenlijf, de stoere/zelfverzekerde houding, de kleuren van het decor, de belichting, de stand van de handen (het rockteken ). 4 b Een sportlogo kan ook de status, het imago en de sfeer van het evenement vertegenwoordigen. Het kan daarmee een soort van kwaliteitsstempel weergeven. Denk daarbij aan de logo s van de KNVB en andere grote sportbonden. c De voetballende figuur erop (donker) en de kleuren (oranje, rood, bruin en groen) die verwijzen naar de vlaggen, kleding en de natuur van Afrikaanse landen. d De dynamische indruk ontstaat door de beweeglijke houding van de figuur, de opgaande lijnen en vlakken achter en onder hem, de diagonale kijkrichting (van linksonder naar rechtsboven). 5 a De Olympische Spelen werden voor het eerst gehouden in Griekenland in de oude Griekse stad Olympia ter ere van goden en belangrijke overwinnaars: Pelops na zijn overwinning in de wedrennen op Oinomaos, de koning van Pisatis. Het doel van de Spelen was niet alleen eerbetoon, maar ook om de verschillende steden te laten verbroederen. Sinds 776 voor Christus werden de namen van de overwinnaars genoteerd; dit jaartal gold als het begin der Olympiaden en was ook de basis van de Griekse tijdrekening. In die tijd werd er grote waarde gehecht aan sport: een mooi en sterk lichaam met de ideale proporties was belangrijk voor de Grieken. Zij showden graag hun perfecte atletische lichaam, daarom sporten de mannen ook naakt. Alleen mannen mochten meedoen aan de Spelen. Voor extra informatie zie de volgende websites: en b Baron Pierre de Coubertin voerde de Olympische Spelen opnieuw in, vijftien eeuwen na de opheffing van de klassieke Spelen, in De Coubertin was voor de bevordering van een harmonieuze lichamelijke en geestelijke opvoeding Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 12

16 van de jeugd en de versterking van de vriendschapsbanden tussen de volkeren, overtuigd als hij was dat de sportieve krachtmeting edelmoedigheid en ridderlijkheid bij de atleet zou aankweken, alsmede respect voor de prestatie van de tegenstander. c De verbroedering en het samen sporten (belangrijker dan tegen elkaar sporten en winnen) zijn terug te zien in de ringen van de Olympische Spelen en in hun motto. De Olympische Beweging gebruikt verscheidene symbolen, waarvan de meeste de ideeën en idealen van Pierre de Coubertin weergeven. Het bekendst is waarschijnlijk de Olympische vlag met vijf geschakelde ringen van verschillende kleur op een witte achtergrond. De zes kleuren wit, rood, blauw, groen, geel en zwart werden gekozen omdat de vlag van elk land in de wereld minstens één van deze kleuren bevat. De vijf ringen staan voor de vijf werelddelen en bovendien representeren ze de eenheid van de continenten bij de sportieve bijeenkomst. De vlag werd als symbool aangenomen in 1914, maar werd pas bij de zomerspelen van 1920 in Antwerpen voor het eerst gevoerd. De officiële slogan van de olympische beweging is citius, altius, fortius (Latijn voor sneller, hoger, sterker ). De idealen van Pierre de Coubertin worden het best weerspiegeld in het olympische credo: het belangrijkst bij de Olympische Spelen is niet de overwinning, maar de deelname, zoals ook in het leven niet de overwinning, maar het streven naar een doel het belangrijkst is. Het belangrijkst is niet, om veroverd te hebben, maar om goed gevochten te hebben. Bron: d Het olympische vuur of de olympische toorts wordt aangestoken in de historische stad Olympia en in estafette naar de plaats van bestemming gebracht, de plaats waar dat jaar de Spelen worden gehouden. Dat gebeurde voor het eerst tijdens de Olympische Spelen van 1928 in Amsterdam. Deze fakkeloptocht heeft een symbolische betekenis. Het olympisch vuur symboliseert de strijd die mensen moeten voeren om samen tot eenheid en verbondenheid te komen. Het is een vredessymbool. Het komt van een verhaal uit de Griekse mythologie. Het vuur is een geschenk van Hestia, de godin van de huiselijke haard. De kransen die de winnaars ontvangen, verwijzen naar de lauwerkransen uit de klassieke oudheid: een kotinos of een krans gemaakt van een gevlochten olijftak. Deze onderscheiding kregen de winnaars ook bij de antieke Olympische Spelen. De olijfboom zelf is ook symbolisch: het is de heilige boom van Athene. Lauwer komt van laurier dat ook een symbolische betekenis heeft: een krans van laurier staat voor erepalm, prijs, onderscheiding, bekroning. Bij de opening en sluiting van de Spelen wordt speciale muziek gespeeld: de olympische hymne. De muziek is gecomponeerd door een Griek, Syrou Samaras; de tekst is van Costis, ook een Griek. De hymne stamt uit Hieronder volgt een vertaling van een gedeelte van deze tekst: Onsterfelijke geest van de oudheid, Vader van het ware, mooie en goede, Daal af, verschijn, schijn uw licht over ons Op deze grond en onder deze hemel Die geschikte getuigen zijn geweest van onbeperkte roem Geef leven en animo aan deze nobele Spelen Gooi bloemenkranzen van onvergankelijke bloemen naar de winnaars Van de wedstrijden en van de strijdtonelen Creëer in onze borsten harten van staal. In uw licht, vlakten, bergen en zeeën Is een rozerode kleurschakering het schijnsel en voor een enorme tempel Waar alle naties toestromen om u te aanbidden, O onsterfelijke geest van de oudheid. Bron: Per Expresse. e Paralympische Spelen (voor lichamelijk gehandicapten), Special Olympics (voor verstandelijk gehandicapten), Deaflympische Spelen (voor doven, deze Spelen zijn pas in 2000 erkend door het IOC). 6 a Denk aan termen als: actie, spanning, dynamiek, belangrijk moment, intensiteit, herkenbare personen, mooi lichtval, goede contrasten. b Sportfoto s zijn meestal documentaire- of reportagefoto s. Het zijn actiefoto s die niet van tevoren in scène zijn gezet met als doel de realiteit te registreren. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 13

17 c Deze foto drukt schoonheid, dynamiek, elegantie, balans, controle uit. Het lijkt een geënsceneerde foto, de fotograaf stond waarschijnlijk al klaar en heeft de belichting en compositie zorgvuldig uitgekozen. De foto lijkt niet toevallig ontstaan te zijn. d De beweging wordt hier gesuggereerd door de volgende zaken: een sterke richting (van de vormen en lijnen) naar links, met de beweging van de personen mee; het weergeven in kleine facetten of vlakjes; de houding van de mensen; het kleurcontrast (rood en blauw, warm-koudcontrast); de lichtplekjes die meedoen in de hele richting van het schilderij. e De lichtval zorgt in beide afbeeldingen voor extra dynamiek. In afbeelding 2 staan de lichtvlekjes haaks op de bewegende figuur (maar dat remt de beweging niet af, het versterkt de nadruk op de beweging), in afbeelding 3 gaan de lichtvlekjes juist met de richting mee. De overheersende richting in beide afbeelding is van rechts naar links. f Het indrukwekkende ontstaat door: de ingespannen blik van de mannen; de dynamische houding ondanks hun fysieke beperkingen; het samenspel tussen de mannen; de compositie van de foto (de sterke richting). 2.2 Subthema 2: Betrokken helden Opdrachtblok 1 Op de bres 1 a/b In 1984 schrijft Bob Geldof de single Do they know it s Christmas. De opbrengst hiervan is bedoeld voor Ethiopië waar zich op dat moment een humanitaire ramp voltrekt. In navolging hiervan schrijven Michael Jackson en Lionel Richie de hitsingle We are the World. Voor Bob Geldof is de single niet voldoende. Samen met anderen organiseert hij het megaconcert Live Aid. In 2005 organiseert Geldof samen met Bono van U2 opnieuw een concert voor het goede doel: Live 8. Dit om het topoverleg van de G8 in Schotland te beïnvloeden. Daarnaast organiseert hij diverse demonstraties onder de naam Make poverty history. Gemotiveerd door tegenslagen in zijn privéleven is Bob Geldof ook een voorvechter geworden in de strijd om de rechten van de vader: Fathers 4 children. Hij is wettelijk voogd van zijn drie dochters uit zijn huwelijk met Paola Yates en van de na zijn scheiding geboren dochter van zijn ex-vrouw en zanger Michael Hutchence van de band INXS, die in 1997 zelfmoord pleegde. Paola Yates overleed in 2000 na een vermoedelijke overdosis drugs. In 1982 heeft Bob Geldof meegespeeld in de verfilming van het album The Wall van Pink Floyd. c Om leerlingen te motiveren, zou(den) de beste collage(s) ingelijst en opgehangen kunnen worden op een zichtbare plaats in school. 2 a Hier staat de songtekst van Hurricane van Bob Dylan: Hurricane Pistol shots ring out in the barroom night Enter Patty Valentine from the upper hall. She sees the bartender in a pool of blood, Cries out, My god, they killed them all Here comes the story of the Hurricane, The man the authorities came to blame For something that he d never done. Put in a prison cell, but one time he could have been the champion of the world. Three bodies lying there does Patty see And another man named Bello, moving around mysteriously I didn t do it, he says, and he throws up his hands I was only robbing the register, I hope you understand. I saw him leaving, he says and he stops One of us had better call up the cops. And so Patty calls the cops And they arrive on the scene with the red lights flashing In the hot New Jersey night. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 14

18 Meanwhile, far away in another part of town Rubin Carter and a couple of friends are driving around Number one contender for the middleweight crown had no idea what kinda shit was about to go down. When a cop pulled him over to the side of the road Just like the time before the time before that. In Paterson that s just the way things go If you re black you might as well not show up on the street Unless you wanna draw the heat. Alfred Bello had a partner and he had a rap for the cops. Him and Arthur Dexter Bradley were just out prowling around He said, I saw two men running out, they looked like middleweights They jumped into a white car with out-of-state plates. And Miss Patty Valentine just nodded her head. Cop said, Wait a minute boys, this one s not dead So they took him to the infirmary And though this man could hardly see They told him that he could identify the guilty men. Four in the morning and they haul Rubin in, They take him to the hospital and they bring him upstairs. The wounded man looks up through his one dying eye Says, What d you bring him in here for? He ain t the guy! Yes, here is the story of the Hurricane, The man the authorities came to blame For something that he d never done Put in a prison cell, but one time he could have been the champion of the world. Four months later, the ghetto s are in flame, Rubin s in South America, fighting for his name While Arthur Dexter Bradley s still in the robbery game And the cops are putting the screws to him, looking for somebody to blame Remember that murder that happened in a bar? Remember you said you saw the get-away-car? You think you d like to play ball with the law? Think it might have been that fighter that you saw running that night? Don t forget that you are white. Arthur Dexter Bradlay said, I m really not sure. The cops said, A poor boy like you could use a break We ve got you for the motel job, we re talking to your friend Bello Now you don t want have to go back to jail, be a nice fellow. You ll be doing society a favor The son of a bitch is brave and getting braver We want to put his ass in stir We want to pin this triple murder on him, he ain t no gentleman Jim. Rubin could take a man out with just one punch But he d never did like to talk about it all that much It s my work, he d say, I do it for pay And when it s over I d just as soon go on my way. Up to some paradise where the trout streams flow and the air is nice And ride a horse along a trail. But then they took him to the jailhouse Where they try to turn a man into a mouse. All of Rubin s cards were marked in advance The trial was a pig-circus, he never had a chance. The judge made Rubin s witnesses drunkards from the slums To the white folks who watched he was a revolutionary bum And to the black folks he was just a crazy nigger. No one doubted that he pulled the trigger. And though they could not produce the gun, The D.A. said he was the one who did the deed And the all-white jury agreed. Rubin Carter was falsely trialed. The crime was murder one, guess who testified? Bello and Bradley and they both baldly lied And the newspapers, they went all along for the ride. How can the life of such a man be in the palm of some fool s hands? To see him obviously framed couldn t help but make me feel ashamed to live in a land where justice is a game. Now all the criminals in their coats and their ties Are free to drink martinis and watch the sun rise While Rubin sits like Buddha in a ten-foot cell An innocent man in a living hell. Yes that s the story of the Hurricane, But it won t be over till they clear his name And give him back the time he s done. Put in a prison cell, but one time he could have been the champion of the world. Bron: Bob Dylan, In een bar beroven twee mannen de barkeeper en schieten hem samen met twee bezoekers dood. Een man die zich een beetje verdacht gedraagt, wordt gearresteerd en weer vrijgelaten. De zwarte bokser Rubin, Hurricane, Carter, die toevallig in de buurt was toen de roofoverval plaatsvond, wordt vals beschuldigd en krijgt levenslang. Als getuigen treden de vermoedelijke daders op. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 15

19 Behalve de song Hurricane (1976) van Bob Dylan is van het waargebeurde verhaal een film gemaakt: Hurricane (1999), geregisseerd door Norman Jewison met Denzel Washington in de hoofdrol. In 2000 is Denzel Washington genomineerd voor een Oscar voor zijn rol als Hurricane. In datzelfde jaar heeft hij diverse prijzen ontvangen voor de beste mannelijke hoofdrol waaronder de Zilveren Beer en de Golden Globe. b Tekst muziek melodie ritme instrumentatie tempo dynamiek sfeer Veel tekst wordt snel achter elkaar gezongen waardoor de song een verhalende karakter krijgt. Meerdere lettergrepen en/of woorden per tel. Daardoor ontstaan veel triolen en zestiende noten. De vioolsolo s in de tussenspelen janken als het ware met Hurricane mee. De ritmische staccato-akkoorden van de gitaar versterken het onheil (de woordenvloed van de rechter, de gehaaste getuigenverklaringen van de twee vermoedelijke daders) dat over Hurricane wordt uitgestort. Door veel woorden achter elkaar te zingen ontstaat een gevoel van achter adem zijn. Dylan wil, vanuit verontwaardiging, alles zo snel mogelijk, liefst tegelijk vertellen. Op het eind van elk couplet houdt Dylan het laatste woord (world, night, white, agreed) heel lang vast. Als een schreeuw om aandacht. Deze noot zwelt aan (wordt steeds harder gezongen). De hele song is een klacht. Dit klagende karakter wordt overal in de tekst benadrukt (Don t forget that you are white, We want to put his ass in stir). Zowel melodie als ritme hebben een opzwepend karakter, alsof het een journalistiek verslag betreft. Door het snelle ritme (zie hiernaast) krijgt de muziek een gehaast karakter. Er is niet al te veel tijd (slechts de duur van één song) om alles te vertellen wat er is gebeurd. Naast de felle akkoorden van de gitaar is regelmatig een scherpe knal te horen: een soort pistoolschot. Of het geluid van een zweepslag, die associaties oproept met marteling. Verder zit onder de muziek een stevige drumpartij die het geheel een gejaagd karakter geeft. Het hoge tempo van de song versterkt net als de drums het gejaagde en opgewonden karakter van de song. Vooral in de instrumentale delen gaat het volume omhoog. Het meeste met betrekking tot de sfeer is hiervoor al gezegd. De song is een en al aanklacht tegen het onrecht dat Hurricane is aangedaan. c Met artistieke vrijheid wordt bedoeld dat de schrijver van een song zich niet helemaal hoeft te houden aan de werkelijkheid. Of alles wat Dylan zegt precies zo is gebeurd is niet belangrijk, als de kern van waarheid maar ongeschonden blijft. d Een voordeel is dat de songwriter zaken sterker kan maken dan ze zijn om de emoties van de luisteraar op te wekken. Wie zegt bijvoorbeeld dat de politieagenten echt hebben opgemerkt: We want to put his ass in stir? Of: Don t forget you are white? De kans bestaat dat, als er te veel gefantaseerd is, de luisteraar de song niet meer serieus neemt en denkt dat het allemaal uit de duim van de songwriter is gezogen. Dat kan een nadeel zijn. e De meeste leerlingen zullen dat een goede zaak vinden. Het is alleen wel zo dat de song Hurricane Bob Dylan bepaald geen windeieren heeft gelegd. Dus het commerciële belang speelt hierbij wel degelijk een rol. Zeker toen Rubin Carter alsnog is vrijgelaten en er zelfs een succesvolle film over hem is gemaakt. 3 a Van Dale: geëngageerd: (van een kunstenaar) in zijn werk ervan blijk gevend bij de tijdsproblemen betrokken te zijn, daarop reagerend door stelling te nemen. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 16

20 b Stephen Biko (1946) was een zwarte activist in Zuid-Afrika die zich verzette tegen de apartheid. In 1986 werd hij leider van de door hem opgerichte beweging, de Zuid-Afrikaanse Studentenorganisatie. In 1972 werd hij monddood verklaard: hij kreeg een spreekverbod opgelegd en mocht niet meer in het openbaar spreken. Zijn naam mocht ook nergens meer worden gepubliceerd of vermeld. In 1977 pakte de politie hem op. Hierbij werd hij zwaar verwond aan het hoofd. Een volle dag werd hij naakt vastgeketend aan venstertralies. Na vijf dagen, en buiten bewustzijn, laadde de politie hem op een vrachtwagen voor een tocht van meer dan duizend kilometer naar een andere gevangenis. Biko overleed in 1977 in de celjeep. Volgens de politie en toenmalig minister van Justitie James Kruger stierf hij ten gevolge van een volgehouden hongerstaking. c Ook al kleurt de dood rood, en is de buitenwereld verdeeld in blank en zwart, je kunt het vuur van de vrijheid niet uitblazen als een kaarsje in de nacht. Eens zal dit vuur aanwakkeren en zich over de hele wereld verspreiden. d/e De song begint en eindigt met een Zuid-Afrikaans koor. Koorzang is een van de belangrijkste kenmerken van Afrikaanse volksmuziek. Hiermee is de song dus heel toepasselijk ingekaderd. De gitaar leidt de song in met een jankende gitaartoon: de klacht waarvoor Dylan de viool gebruikte. Naast de gitaar wordt de tekst muzikaal alleen ondersteund door een ostinaat (zich steeds herhalend) ritme van een zware trommel en doedelzakken. Omdat de trommel al snel associaties oproept met Afrika, past dit heel goed bij de song. Minder logisch is het gebruik van de doedelzakken in het midden van de song. In de volksmuziektraditie van Afrika is dit instrument onbekend. Het langzame tempo en de ostinaat van de trommel (als bij een dodenmars steeds hetzelfde deuntje ) versterken het idee van de vlammen van het vuur die niet uit te doven zijn en eens door de wind zo hoog opgestuwd zullen worden dat de hele wereld ze kan zien. 4 a Hoofdpersoon is Jean Louise Scout Finch, dochter van advocaat Atticus Finch. Andere belangrijke personen zijn: Jem Finch, de broer van Scout; Dill, een vriend van Scout en Jem; Tom Robinson, een zwarte man die wordt verdacht van verkrachting van een blank meisje. Het boek begint aan het eind van het verhaal: Jem (twaalf jaar) heeft zijn arm gebroken. Dill komt in de zomer logeren bij de buren van Jem en Scout. Dill raakt gefascineerd door een huis in de straat, The Radley Place. Hier wonen de broers Nathan en Boo Radley. Boo blijft altijd binnen en de drie kinderen hebben hem nog nooit gezien. Ze zijn bang voor hem. Vader Atticus krijgt de opdracht Tom Robinson te verdedigen. Een lastige taak, omdat racisme nog steeds bestaat in Maycomb (Alabama), de plaats waar de familie Finch woont. Tijdens de zittingen wordt duidelijk dat Robinson onschuldig is. Desondanks wordt hij veroordeeld tot de doodstraf. Robinson probeert te ontsnappen en wordt doodgeschoten. Bob Ewell, de vader van het verkrachte meisje moet van zichzelf wraak nemen, ook al is Robinson dood. Hij koelt zijn woede op de familie Finch. s Avonds valt hij Jem en Scout aan waarbij hij zelf overlijdt. De oorzaak is onduidelijk, maar de sheriff en Atticus houden het uiteindelijk op een ongeluk: hij viel op z n mes. Bij de aanval worden Jem en Scout geholpen door Boo Radley. Zo leert Scout Boo kennen en komt ze erachter dat hij een aardige man is. b De man groot in beeld is advocaat Finch. Rechts daarvan wordt de doodgeschoten Robinson weggedragen. Helemaal onderaan staat Robinson terecht, met zittend onder de rechter en het verkrachte meisje. c De titel van het boek is afgeleid van Atticus advies aan zijn kinderen hoe ze hun luchtgeweren moeten gebruiken. Je mag zo veel blauwe gaaien doodschieten als je wilt (je moet wel raak schieten want een gewonde vogel is zielig), maar spotvogels zijn onschuldige dieren. Als je die zou doden, zou je de onschuld doden. Hiermee wordt verwezen naar de onschuldige Robinson. d Een finch is een vink. In de naam Robinson zit het woord robin (roodborstje). e De dwarsfluitsolo in het begin verwijst duidelijk naar het gezang van een vogel. De lichtvoetige begeleiding van de harp geeft de solo de sfeer van vluchtigheid mee. Ook de veel langzamere pianomelodie die daarna wordt gespeeld, bestaat voornamelijk uit hoge tonen. Door het langzame tempo van deze melodie krijgt de muziek iets melancholieks. f Zie antwoord 4e. Verder ademt de muziek een sfeer van rust en vrede uit. Uitermate geschikt voor een filmfragment in de (zomerse) natuur. g Overeenkomsten: Alle drie zijn het zwarte mensen die op grond van hun huidskleur worden veroordeeld voor misdaden die ze niet hebben gepleegd. Bij alle drie speelt rassendiscriminatie een prominente rol. Palet ckv voor de tweede fase Docentenwijzer Helden 17