De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

Transcriptie

1 respectvol verdraagzaam mondig positief kritisch leergierig verantwoordelijk geëngageerd sociaal zelfstandig creatief De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Een gids voor correcte omgang en communicatie onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap schoolbeleidscahier onderwijs van de nummer 3 Vlaamse Gemeenschap februari 2011 onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

2 Inhoud Onze visie... 5 Communicatie... 7 De theorie van de wet De rechtspositie van kinderen Bekwaamheid van minderjarigen Rechtsbekwaamheid of genotsbekwaamheid Handelingsbekwaamheid Procesbekwaamheid Hoorrecht Hoorrecht tijdens een procedure voor de jeugdrechtbank Hoorrecht tijdens een procedure voor een vrederechtbank en rechtbank van eerste aanleg. 14 Op verzoek van de rechter Op verzoek van de minderjarige Verloop van het hoorrecht De minderjarige als slachtoffer van een misdrijf De minderjarige als verdachte van een als misdrijf omschreven feit De minderjarige als cliënt in de Integrale Jeugdhulp De minderjarige als patiënt De positie van de minderjarige als zijn ouders uit elkaar gaan De rechtspositie van ouders Rechten en plichten verbonden aan het ouderlijk gezag Respect Gezag van de ouders tot de meerderjarigheid Beheer over de goederen en vertegenwoordigingsbevoegdheid Genot op de goederen van de minderjarige Mogelijke gezinsvormen Uitoefening van rechten en plichten door samenlevende ouders Uitoefening van rechten en plichten door niet-samenlevende ouders Een stukje geschiedenis voor 13 april Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag: gezagsco-ouderschap Belangrijkste principe Vermoeden van instemming Exclusief ouderlijk gezag Ontzetting uit het ouderlijk gezag Wijziging van het ouderlijk gezag Weigering van een van de ouders om de rechterlijke beslissingen uit te voeren

3 Verblijfsregeling en omgangsregeling Verblijfsregeling Recht op persoonlijk contact: omgangsregeling Gedwongen tenuitvoerlegging van de rechterlijke beslissing over de kinderen Rechten van grootouders en stiefouders Grootouders Stiefouders Pleegouders Ambtsgeheim en ouderlijk gezag Beroepsgeheim en ouderlijk gezag De toepassing van de wet Enkele tips voor de school Inschrijvingsbeleid Algemeen Engagementen van de school Informatie Communicatie met ouders Toestemming Engagementen van ouders Enkele cases Nuttige informatie Bibliografie Voorbeeld inschrijvingsformulier De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 3

4 Woord vooraf Onze samenleving is voortdurend in beweging. Het traditionele gezin maakt plaats voor andere, vaak complexere gezinsvormen. Een op vier leerlingen in de derde graad van het secundair onderwijs heeft gescheiden ouders. Bij kleuters is dat één op tien. Vijf tot zeven procent van de gezinnen is immers nieuw samengesteld en 9,5 tot tien procent van de kinderen leeft in een gezin met een stiefouder. Bovendien is elf procent van de vrouwen tussen 40 en 44 jaar alleenstaande moeder; bij de mannen in die leeftijdscategorie is slechts twee procent alleenstaand. Voor scholen is omgaan met verschillende gezinsvormen en veranderende gezinssituaties van leerlingen niet evident. Het gebeurt steeds vaker dat ouders die gescheiden zijn of niet meer samenleven maar wel gezamenlijk het ouderlijk gezag uitoefenen niet tot een consensus komen over de schoolloopbaan van hun kinderen. Bijvoorbeeld: elke ouder wil voor het kind een ander levensbeschouwelijk vak of een andere studierichting; de ene ouder wil het kind laten deelnemen aan een GWP of andere (na)schoolse activiteiten, de andere niet; de ene ouder wil school A, de andere school B. Voor een aantal van deze knelpunten vindt de school in de regelgeving geen houvast om de meest geschikte beslissing te nemen. Dit schoolbeleidscahier reikt onze scholen een theoretisch en praktisch juridisch kader aan om ouders en hun kinderen op de best mogelijke wijze te helpen en om correct te handelen binnen het juridische kader en in het belang van elk betrokken kind. Hoe beter de school rekening houdt met de rechtspositie van ouders en hun kinderen binnen de schoolcontext, hoe sterker zij samen met de ouders kan bijdragen aan de maximale ontwikkeling van elk kind. Op die manier bouwen wij samen aan de gezinsvriendelijke school waar alle leerlingen en hun ouders zich thuis kunnen voelen. Raymonda Verdyck afgevaardigd bestuurder Participerende ouders bieden meerwaarde Niet enkel de leerlingen van het GO! zijn vip s, ook hun ouders zijn erg belangrijk, stelt Filip Giraldo, voorzitter van GO! ouders. Zij kiezen immers voor ons net. Dankzij hun betrokkenheid en participatie in de ouderraad kunnen ze helpen bouwen aan een open school. Via hun kennis, ervaringen, netwerk en opleiding kunnen ouders aan de leerlingen én de school een meerwaarde bieden. Samen school maken is immers niet enkel een zaak van de leerlingen, leerkrachten en directeur. Assertieve ouders in schoolbesturen kunnen erg drempelverlagend werken voor ouders die minder mondig zijn en niet naar een leerkracht of directeur durven stappen met vragen of opmerkingen. Door de nieuwe gezinsvormen zijn de ouders niet altijd even eenvoudig te bereiken. Maar dankzij een duidelijk communicatieplan kan een school elke betrokkene - ook een gescheiden ouder of stiefouder - op de hoogte brengen. Via telefoon, , de schoolsite, Smartschool of Facebook, Als scholen zich engageren voor een goede samenwerking, doen ouders dat ook. Filip Giraldo, voorzitter GO! ouders vzw 4

5 Onze visie Basisprincipes Het uitgangspunt van deze visie is het pedagogisch project van het GO!. Het PPGO! is gebaseerd op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en meer in het bijzonder op het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Het GO! waarborgt het recht op onderwijs en de vrije schoolkeuze. Ons ultieme doel is de optimale ontwikkeling van elk kind. De school spant zich maximaal in om dit mogelijk te maken. Daarbij worden ouders als volwaardige en geprivilegieerde partners erkend. Elke ouder wordt op een even warme en respectvolle wijze onthaald. Elke ouder (tenzij ontzet uit het ouderlijk gezag) heeft evenveel recht op informatie en participatie. Ouders onderschrijven en respecteren de opvoedkundige en onderwijskundige opdracht van de school. Ze onderschrijven het pedagogisch project van de school en van het GO! en nemen gezamenlijk hun rol op om dit te helpen realiseren, zodat hun kind zijn talenten optimaal kan ontwikkelen. Ouders zijn de eerste opvoedingsverantwoordelijken. De school eerbiedigt de rechten die voortvloeien uit het ouderlijk gezag van elke ouder. De school gaat ervan uit dat ouders hun gezag tegenover hun kind gezamenlijk uitoefenen tenzij een van beiden een vonnis of arrest voorlegt dat het tegendeel aantoont. Naar de geest van de wet waarin de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag als de regel wordt beschouwd, stimuleert de school ouders om gezamenlijk en tijdig de verantwoordelijkheid over de schoolloopbaan van hun kind op te nemen. De school stelt zich neutraal op. Omgekeerd vragen ouders niet aan de school om partij te kiezen. De school streeft naar maximale participatie van ouders en kinderen en neemt daartoe verschillende initiatieven, zowel op het niveau van individuele ouder en kind als op het niveau van de algemene werking van de school. De school betrekt kinderen maximaal, met respect voor hun individuele draagkracht. In de praktijk De school voert een beleid dat erop gericht is om alle ouders maximaal te informeren. Ze stelt ook van bij de inschrijving van het kind alles in het werk om optimale communicatie met de ouders mogelijk te maken, rekening houdend met de diversiteit. Ouders informeren de school over wie het ouderlijk gezag uitoefent en over de omgangs- en verblijfsregeling voor het kind. Ze engageren zich ook om gezamenlijk tot beslissingen te komen in het belang van hun kind. Wanneer ouders bij onenigheid vragen om te bemiddelen, verwijst de school hen door naar het centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB) en/of de jeugdrechter zodat ze haar neutrale positie ten aanzien van beide ouders kan bewaren. Bij onenigheid over de schoolloopbaan van hun kind gaan ouders in op voorstellen tot bemiddeling. De school nodigt de ouders samen uit op het oudercontact. De ouders engageren zich om samen op het oudercontact aanwezig te zijn. Ouders gaan zelf actief op zoek naar informatie. Ze engageren zich ook om elkaar maximaal te informeren. De verantwoordelijkheid over de uitwisseling van informatie ligt bij de ouders en de school, niet bij het kind. De school streeft maximale participatie van ouders en kinderen na en onderneemt daartoe verschillende initiatieven: De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 5

6 Ze stimuleert de kinderen om een stem te hebben in de leerlingenraad; Ze moedigt ouders aan om deel uit te maken van een oudercomité, ouderwerkgroep, ouderraad, vriendenkring enz.; Ze doet het nodige om ouders maximaal te betrekken bij oudercontacten; 6

7 Communicatie Het tijdschrift Klasse (Leraren) heeft op zijn site De eerste lijn een artikel geplaatst, boordevol tips over goede communicatie met ouders. We wilden u dit niet onthouden. Succesvolle school Veel leerkrachten klagen over gebrekkige communicatie op school. Vaak ook de ouders. Daardoor ontstaan misverstanden, frustraties, wrijvingen en vooral ook gemiste kansen. Goede communicatie op school voorkomt problemen of zorgt ervoor dat probleemgedrag (pesten, drugs, agressie, faalangst) of leerproblemen (dyslexie) vlug en efficiënt worden aangepakt. Hoe komen we tot goede communicatie? Wie het antwoord vindt op deze vraag is op weg naar een succesvolle school. 10 tips voor een goed contact met ouders Bereid het gesprek goed voor. Welke boodschap wil je kwijt? Hoe vertaal je die? Welke verwachtingen heb je van de ouders en welke rol willen ze spelen in het leerproces? Ook moeilijke leerlingen hebben positieve kanten. Vermijd het conflict. Bij een conflictsituatie is er geen winnaar. Ontspan jezelf. Wie gespannen aan een gesprek met ouders begint, draagt die spanning vaak over op de ouders. Erken de deskundigheid van de ouder. Een gesprek is geen machtsspel, maar verloopt tussen twee evenwaardige partners. Stel je open op. Wie zich defensief opstelt, betrekt de ouders niet bij een mogelijk probleem of laat zich niet betrekken bij hun probleem. Besef dat de manier waarop je kijkt naar het kind anders is dan de perceptie van de ouders. Stel je luisterend op. Je moet als leerkracht niet voor iedere probleemsituatie een oplossing bedenken. Ga mee op zoek met de ouders. Elk gezin heeft ongeschreven gezinsregels. Peil ernaar in het gesprek en respecteer ze. Bij moeilijke gesprekken komt het erop aan een oplossing te vinden, niet een schuldige. Is een tien-minuten-gesprek te kort, maak dan een nieuwe afspraak. Formuleer opvoedingsproblemen in concreet observeerbaar gedrag. Zo nodig je ouders uit even in je huid te kruipen. Zorg voor een follow-up van het gesprek. Maak afspraken die je in een volgend gesprek kan toetsen. Wat gaan we doen? En hoe pakken we dat aan? Hoe gezinsvriendelijk is jouw school? Doe de test ja nee Onze school heeft een visie op het gezin : een gezinsbeleid. ja nee Alle formulieren die ouders invullen, zijn aangepast aan alle mogelijke gezinsvormen. ja nee We houden gegevens over de gezinssituatie van leerlingen up-to-date. ja nee We kennen de wettelijke situatie van onze leerlingen. ja nee Brieven beginnen met beste ouder(s) in plaats van met beste mama en papa. ja nee We gebruiken modern lesmateriaal waarin diverse gezinsvormen voorkomen. De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 7

8 ja nee Kinderen kiezen hoeveel cadeautjes en nieuwjaarsbrieven ze maken en voor wie. ja nee Ouders mogen een gesplitste schoolfactuur vragen. ja nee Ouders krijgen de kans om afzonderlijk naar het oudercontact te komen. ja nee Ook plus(groot)ouders, halfbroers en -zussen zijn welkom op school. ja nee Het schoolteam, ouders en leerlingen vinden dat beleid in het schoolreglement. Hoe meer je ja antwoordt, hoe bewuster je school omgaat met leerlingen en ouders van alle mogelijke gezinnen. Een gezinsbeleid: beter voorkomen dan genezen De meeste scholen hebben geen gezinsbeleid of gemeenschappelijke visie op diverse gezinsvormen. Individuele leraren beslissen of ze ingaan op praktische vragen van ouders en kinderen. De kans is groot dat hun aanpak erg verschilt. Voor ouders en kinderen is dat verwarrend, leraren weten niet hoe ze moeten reageren en voelen zich niet gesteund door hun collega s of de directie. Drie goede redenen De school is een rustpunt voor leerlingen op het ogenblik dat hun gezinssituatie verandert. School en ouders zijn partners in opvoeding en ondersteunen elkaar. Communiceren en samenwerken is erg belangrijk. Een algemeen gezinsbeleid geeft de school de kans om altijd de noden van het kind centraal te stellen en de grenzen van de school duidelijk af te bakenen. Vier pijlers Ontwikkel een duidelijk beleid rond gezinsveranderingen en diverse gezinsvormen bij je leerlingen. Zo n beleid bestaat uit praktische maatregelen en een aangepaste lesinhoud. - Maak duidelijk aan ouders dat de school op de hoogte gebracht wil worden als hun gezinssituatie verandert. Pas je administratieve gegevens over de leerling meteen aan. - Als je communiceert met ouders, ga er dan niet van uit dat je leerlingen opgroeien in een traditioneel kerngezin. - Pas je lesmateriaal en activiteiten aan. Neem een neutrale positie in. - Probeer geen conflicten tussen ouders op te lossen. Kies geen partij voor een van beide ouders als ze het oneens zijn. Zo veroordeel je niemand en toon je aan de leerling dat het mogelijk is om neutraal te blijven. - Betrek altijd beide ouders. De school is een plaats waar gescheiden ouders kunnen samenwerken aan het welzijn van hun kinderen. Informeer spontaan beide ouders, ook al woont de leerling hoofdzakelijk bij vader of moeder. - Moedig de participatie van ouders uit niettraditionele gezinnen aan. Verwijs ouders en leerlingen bij problemen tijdig door naar het CLB of andere professionele hulpverleningsdiensten. Zoek uit wat de wettelijke positie van je leerlingen is om te voorkomen dat de school er ongewild 8

9 inbreuk op pleegt, door bijvoorbeeld informatie aan een ouder te weigeren of een naam te veranderen. Vraag bij een conflict om de rechtsuitspraak te mogen lezen. Recht op informatie en beslissingen Als beide ouders het ouderlijk gezag delen Beide ouders hebben recht op informatie en nemen samen beslissingen. Of ze getrouwd zijn of niet, maakt niet uit. Hetzelfde geldt voor gescheiden ouders wanneer ze gezagscoouderschap hebben. Of hun kind nu alternerend bij een van beide ouders woont (bilocatie of verblijfscoouderschap) of op één adres (en de andere ouder bezoekt), speelt geen enkele rol. In al deze gevallen kan een van beide ouders te goeder trouw een beslissing nemen over het onderwijs aan hun kind, op basis van een vermoeden van akkoord van de andere ouder. Bij exclusief ouderlijk gezag Een rechter kan het ouderlijk gezag opdragen aan een van beide ouders. Dat is exclusief ouderlijk gezag. Alleen de ouder aan wie het ouderlijk gezag toegewezen is, mag beslissingen nemen. De andere ouder heeft het recht om toezicht uit te oefenen op de opvoeding. Hij heeft recht op informatie. Meestal bepaalt de rechter een tussenoplossing: dan moeten met bepaalde beslissingen beide ouders instemmen, terwijl voor andere één ouder verantwoordelijk is. Bij ontzetting uit ouderlijk gezag Ouders die ontzet zijn uit hun ouderlijk gezag mogen geen beslissingen nemen en hebben geen recht op informatie. De school mag niet automatisch veronderstellen dat de informatie beide ouders bereikt, maar mag wel met de ouders afspreken dat informatie (zoals de schoolagenda) via de ene ouder bij de andere terechtkomt. In de praktijk nemen stief- of plusouders heel wat ouderlijke taken op, maar op juridisch vlak kunnen zij geen enkel gezag uitoefenen over hun plus- of stiefkind. Omgaan met diversiteit zit ingebakken in onze pedagogie. We vertrekken altijd vanuit de leefwereld van het kind. De gezinssamenstelling maakt daar deel van uit. (Patrick Leunens, directeur freinetschool De Triangel in Booischot) De aanpak Respecteer álle gezinsvormen Liselot heeft twee mama s, de papa van Saïda is gestorven, Mathijs woont de ene week bij zijn mama en haar vriend, de andere week bij zijn papa en zijn vriendin. Hoe houd je er als leraar en als school rekening mee dat niet alle leerlingen in een traditioneel gezin wonen? En wat doe je als de ouders van een leerling uit elkaar gaan, of als een nieuwe partner zijn intrek neemt? De leefwereld van je leerlingen wordt grondig door elkaar geschud wanneer hun gezinssituatie verandert. Hoe speel je daar op in? Veranderingen in het gezin Luister naar de leerling en geef hem wat extra aandacht, begrip en hulp op een discrete manier. Geef het kind enkel de hulp die het vraagt en overdonder het niet. Wees alert voor veranderingen in het gedrag van de leerling en zoek een gepast moment om erover te praten. Blijf echter wel je eisen stellen en maak geen uitzondering om ongepast gedrag of slechte schoolresultaten goed te praten. Bestempel de nieuwe gezinssituatie niet te snel als oorzaak voor gedragsproblemen of slechte cijfers. Mogelijk ligt de oorzaak ergens anders. De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 9

10 Blijf objectief en spreek geen oordeel uit over de situatie of betrokken personen. Gun de leerling een aanpassingsperiode. Houd er rekening mee dat het voor een kind niet evident is om onmiddellijk in orde te zijn met een aantal praktische zaken. Als je in een gelijkaardige situatie zit, waak er dan over dat je je eigen ervaringen niet veralgemeent. Iedere situatie is uniek. Gebruik in de klas werkvormen die het verwerkingsproces van kinderen vooruithelpen, bijvoorbeeld kinderen laten vertellen over hun thuissituatie, een tekening laten maken, een klasgesprek houden over thema s die de kinderen bezighouden. Niet-traditionele gezinnen Vijf tips voor de leraar Toon respect voor alle gezinsvormen en laat dat ook duidelijk blijken in wat je zegt, het materiaal dat je gebruikt en wat je doet. Geef je leerlingen de kans om voor praktische zaken zoals knutselwerkjes voor vader- en moederdag, nieuwjaarsbrieven, rapporten, schoolfeest en andere activiteiten af te wijken van het gangbare klaspatroon. Bijvoorbeeld: laat het rapport een week langer houden zodat beide ouders de kans krijgen om het te zien, vraag hoeveel nieuwjaarsbrieven je leerlingen willen maken en toon begrip als kinderen materiaal vergeten zijn bij de ene of andere ouder Zoek creatief naar voorbeelden waarin verschillende gezinsvormen voorkomen bij het materiaal dat je gebruikt om lees-, schrijf-, en rekenvaardigheden aan te leren. Geef les over het thema gezinsvormen. Volg nascholing om kennis en inzichten op te doen over de leefwereld en behoeften van kinderen uit diverse gezinsvormen en om je leerlingen te ondersteunen. Negen tips voor de school Organiseer een infoavond voor alle ouders om de houding van de school ten opzichte van gezinnen uit te leggen. Dat kan ook via de schoolbrochure, de website, het schoolreglement. Let op aanspreektitels en benamingen: Beste ouder(s) in plaats van Beste mama en papa, ouder 1 en ouder 2 in plaats van moeder en vader Voorzie kinderopvang tijdens contactmomenten op school. Alleenstaande ouders hebben niet altijd opvang voor hun kinderen als ze op school moeten zijn. Laat gescheiden ouders - als ze dat willen - afzonderlijk naar het oudercontact komen. Zorg ervoor dat leraren op de hoogte zijn van gevoeligheden waar ze rekening mee moeten houden, maar wees altijd discreet. Laat de gegevens over het gezin van de kinderen elk jaar opnieuw invullen door de ouders. Pas je formulieren aan. Maak plaats voor meerdere adressen, de verblijfsregeling van de kinderen, wie de kinderen mag ophalen, namen van halfbroers- en zussen Geef wat extra tijd om formulieren in te dienen. Communiceer zoveel mogelijk elektronisch. Dat biedt voordelen voor gescheiden ouders. Ze zijn gelijktijdig op de hoogte zonder de kinderen te belasten. Koop modern lesmateriaal aan (handboeken, leesboeken, oefenboeken) dat aansluit bij de heterogeniteit aan leefwerelden waarin kinderen opgroeien. Stel informatie ter beschikking aan leraren via nascholing en folders in de lerarenkamer. Bouw een goede samenwerking uit met het CLB, dat een partner is in leerlingen ondersteunen. Wat staat er in de eindtermen over gezinsvormen? Kleuters kunnen verschillende gezinsvormen herkennen (4.3). Leerlingen van de lagere school kunnen er in hun omgang met leeftijdgenoten op discrete wijze rekening mee houden dat niet alle kinderen in hetzelfde gezin wonen als zijzelf (4.7). 10

11 Leerlingen van het secundair onderwijs houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en bij anderen, in de samenleving en de wereld (eindterm 16). Ze bespreken opvattingen over medische, psychische en sociale aspecten van samenlevingsvormen, veilig vrijen (context 3, eindterm 7). Ze beschrijven de dynamiek in leef- en omgangsgewoonten, opinies, waarden en normen in eigen en andere sociale en culturele groepen (context 7, eindtermen 1). Help! 5 vragen 5 antwoorden De schoolresultaten van Sarah zijn beneden alle peil. Haar ouders zijn vorig jaar gescheiden. Misschien is dat de oorzaak? Als de ouders van een kind niet langer samenwonen, krijgen slechte schoolresultaten, agressie, spijbelen al snel de stempel scheiding niet verwerkt. Een crisisperiode kan de resultaten van leerlingen wel negatief beïnvloeden, maar heeft daarom geen blijvend effect. Slechte schoolresultaten of zich slecht voelen op school zijn niet noodzakelijk het gevolg van de gezinssituatie. In de eerste plaats is het belangrijk dat je eventueel met hulp van het CLB zicht krijgt op het probleem en uitzoekt hoe school en gezin kunnen helpen om het op te lossen. De ouders van Jules vechten een scheiding uit. Zijn mama wil hem inschrijven in onze school, zijn papa wil dat doen in een school twee dorpen verderop. Wat nu? Een kind mag maar in één school ingeschreven zijn. De school mag een beslissing van een van de ouders uitvoeren, tenzij ze weet dat de andere ouder er bezwaar tegen heeft. Dan moet ze eerst het uitdrukkelijke akkoord van de andere ouder vragen. Als ouders het onderling niet eens raken, beslist de rechter. Kies als school vooral geen partij. Dat vraagt dat je voortdurend alert bent, want soms proberen ouders je (meestal te goeder trouw) aan hun kant te krijgen. De ouders van Kyara gaan uit elkaar. Ze is erg boos op haar papa. Hoe reageer ik daarop? Zelfs als een kind openlijk (tijdelijk) partij kiest voor een van de ouders, blijft het een band hebben met de andere ouder. Uiteindelijk blijven kinderen altijd loyaal aan beide ouders, ook al is dat (in bepaalde periodes) niet zichtbaar. Wees je daar als leraar van bewust. Blijf neutraal ten aanzien van beide ouders en kies geen partij, ook al kun je je beter vinden in het standpunt van een van hen. Afkeuren wat de ouders doen, helpt het kind niet verder. De papa van Seppe is alleenstaand. Ik slaag er maar niet in hem bij de school te betrekken. Vaak zorgt in het gezin de moeder voor de communicatie met de school. Leraren zijn dan ook vaak meer gewoon te overleggen met moeders dan met vaders. Ga er niet van uit dat vaders minder begaan zijn met de schoolloopbaan dan moeders. Onderzoek bij alleenstaande vaders bewijst het tegendeel. Als ouders moeders of vaders, uit welke gezinsvorm ook weinig deelnemen aan het schoolleven, kan dat ook te maken hebben met weinig tijd of financiële middelen. Als ouders zich positief gewaardeerd voelen door de school en in het bijzonder door de leraar, is de kans groter dat ze zich betrokken voelen. Als je alle ouders vriendelijk, respectvol en gelijkwaardig behandelt, maak je een belangrijk verschil voor ouders én leerlingen. De mama van Haroen heeft een keer haar hart bij mij uitgestort over haar moeilijke gezinssituatie en belt me nu voortdurend thuis op. Wat nu? Tijdens een crisissituatie word je als leraar gemakkelijk de vertrouwenspersoon van een ouder of leerling. Bewaak je grenzen, anders word je hulpverlener. Laat je niet verleiden tot advies geven en kies geen partij tegen de andere ouder. Verwijs tijdig door naar het CLB, maar blijf wel luisteren en begrip tonen. De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 11

12 De theorie van de wet De rechtspositie van kinderen Bekwaamheid van minderjarigen Rechtsbekwaamheid of genotsbekwaamheid Rechtsbekwaam of genotsbekwaam zijn, betekent dat iemand in de mogelijkheid verkeert om drager te zijn van rechten en plichten, of van subjectieve rechten (bv. kiesrecht, eigendomsrecht ). Iedereen, ook minderjarigen, zijn volledig rechtsbekwaam, algemene rechtsonbekwaamheid is uitgesloten in het Belgische rechtssysteem. Handelingsbekwaamheid Handelingsbekwaamheid is de geschiktheid om de rechten en plichten waarvan men drager is zelf uit te oefenen, zonder tussenkomst van derden. Voor het stellen van rechtshandelingen dient men handelingsbekwaam te zijn. Binnen de rechtshandelingen kan men een onderscheid maken tussen: Daden van beschikking: verkoop, schenkingen ; Daden van beheer: verhuren van een huis, voeren van een procedure ; Daden van behoud: herstellingen uitvoeren aan een wagen of een huis Niet-ontvoogde minderjarigen zijn volledig handelingsonbekwaam, ontvoogde minderjarigen zijn beperkt handelingsbekwaam. De beschermingsgedachte is de basis voor de handelingsonbekwaamheid van minderjarigen. Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid van minderjarigen: Dagdagelijkse handelingen Algemeen wordt aangenomen dat voor dagelijkse handelingen die de minderjarige alleen stelt (bv. de aankoop van een cd, kleding ) hij een stilzwijgend mandaat van zijn wettelijke vertegenwoordiger heeft gekregen. Sommige van deze handelingen kunnen wel op verzoek van de minderjarige of zijn wettelijke vertegenwoordiger nietig verklaard worden door de rechter. Dit zal wel enkel gebeuren wanneer er effectief een benadeling van de minderjarige aangetoond wordt. 12

13 Uitzonderingen in verband met de persoon van de minderjarige Persoonlijkheids- en grondrechten Vele daarvan vereisen geen optreden van het rechtssubject of vinden uitsluitend hun uitoefening in feitelijk gedrag. Bv.: recht op een mening, recht op een naam, recht op leven Het privéleven van de minderjarige Het recht op een privéleven geldt evenzeer voor minderjarigen. In principe moeten ouders de privacy van hun kinderen respecteren. Bv.: een ouder mag niet zomaar uit nieuwsgierigheid een dagboek of s van zijn kinderen inkijken; wel indien hij vreest dat er iets mis is. Het belang van het kind moet dan aantoonbaar zijn. Het recht op de bescherming van de briefwisseling Niemand heeft het recht om briefwisseling die niet tot hem is gericht te onderscheppen. Dit geldt ook voor minderjarigen. De godsdienstige en filosofische vrijheid Het recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst is in de Grondwet ingeschreven. Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind bepaalt echter het recht en de plicht voor de wettelijke vertegenwoordigers om het kind te leiden in de uitoefening van zijn recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst op een wijze die verenigbaar is met de zich ontwikkelende vermogens van een kind. Dit betekent dat het recht van het kind in conflict kan komen met dat van zijn ouders. Het recht op afbeelding en het auteursrecht De minderjarige mag in overleg met zijn wettelijke vertegenwoordigers de publicatie verbieden van zijn afbeelding of van feiten uit zijn privéleven. Hetzelfde geldt voor de uitgave van werken van de jongere. Procesbekwaamheid Dit is de wijze waarop een persoon rechten kan vrijwaren en via een gerechtelijke procedure kan uitoefenen. Handelingsonbekwamen hebben in principe geen toegang tot de rechter. In het rechtsverkeer wordt de minderjarige vertegenwoordigd door zijn wettelijke vertegenwoordigers, zijnde zijn ouders of voogd. Weigert de wettelijke vertegenwoordiger, dan staat de minderjarige machteloos. De onbekwaamheid van de minderjarige vormt een grond tot onontvankelijkheid van de vordering. Hoorrecht Jarenlang was er geen verplichting om rekening te houden met de wens van de kinderen in verband met de verblijfs- of omgangsregeling. Een jongere kan niet zelf een zaak aanhangig maken bij een rechtbank, enkel zijn wettelijke vertegenwoordigers (meestal de ouders) kunnen dit doen. De minderjarige wordt immers als handelingsonbekwaam beschouwd tot de wettelijke meerderjarigheid (18 jaar). Sinds 1994 is er het hoorrecht van minderjarigen. De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 13

14 Hoorrecht tijdens een procedure voor de jeugdrechtbank De jeugdrechter is verplicht kinderen vanaf 12 jaar op te roepen voor een gesprek en hun mening te aanhoren. Hoorrecht tijdens een procedure voor een vrederechtbank en rechtbank van eerste aanleg Hier geldt de algemene regeling rond het hoorrecht van minderjarigen. Het hoorrecht is van toepassing op elke minderjarige die over het vereiste onderscheidingsvermogen beschikt in elk geding dat hem betreft. In dit opzicht is dit hoorrecht ruimer dan bij de jeugdrechtbank aangezien het betrekking kan hebben op alle soorten gedingen. Er is geen minimumleeftijd voorzien; wel wordt naar analogie van de procedure voor de jeugdrechtbank de leeftijd van 12 jaar als richtinggevend beschouwd. Het gaat steeds om een facultatieve hoormogelijkheid. De minderjarige kan gehoord worden, maar de rechter is niet verplicht. Op verzoek van de rechter Het hoorrecht kan plaatsvinden na een verzoek van de rechter. Bij de jeugdrechter gebeurt dit automatisch vanaf 12 jaar. De minderjarige wordt uitgenodigd per brief en is niet verplicht om op de uitnodiging in te gaan. Ook wanneer de minderjarige voor de rechter verschijnt, kan hij zich nog steeds beroepen op een zwijgrecht. Op verzoek van de minderjarige Een minderjarige kan zelf de vraag stellen om gehoord te worden, in principe is de rechter verplicht om hierop in te gaan. Indien hij dit verzoek afwijst, dient hij dit te doen met een gemotiveerde beslissing (bv. omdat de minderjarige nog over onvoldoende onderscheidingsvermogen beschikt). Tegen deze beslissing is geen beroep mogelijk. Verloop van het hoorrecht De minderjarige wordt gehoord door de rechter zelf of door een door de rechter aangeduide persoon, zoals een psychiater of een maatschappelijk werker. Het horen zelf gebeurt op een plaats die de rechter daarvoor geschikt acht. Dit kan het kabinet van de rechter zijn, maar evengoed op school, thuis Dit gebeurt nooit op een openbare zitting. De ouders of advocaten zijn nooit aanwezig. De minderjarige wordt alleen gehoord, tenzij de rechter beslist dat hij moet worden bijgestaan. Deze bijstand kan verleend worden door buren, familie, een arts, een leerkracht, een advocaat maar nooit door de ouders. Van het gesprek wordt een proces-verbaal opgesteld dat nooit aan de partijen wordt gegeven. Belangrijk te vermelden is dat de rechter geen verplichting heeft om in de beslissing rekening te houden met de mening van de minderjarige. 14

15 De minderjarige als slachtoffer van een misdrijf De Wet van 1 april 2001 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen zorgt ervoor dat het recht van ieder kind op eerbiediging van zijn morele, lichamelijke, geestelijke en seksuele integriteit wordt gegarandeerd. Deze wet voorziet in een stevigere bescherming van minderjarigen. Er zijn daardoor allerlei nieuwe of strengere strafbepalingen voor seksueel misbruik en mishandeling. Er werd ook een wettelijke regeling voor het videoverhoor van de minderjarige ingevoerd. Ook het meldingsrecht (geen plicht) voor de dragers van een beroepsgeheim werd ingevoerd. We beperken ons tot een opsomming van de specifieke rechten van een minderjarig slachtoffer. Bij de aangifte van het misdrijf bij de politie heeft het minderjarige slachtoffer recht op een meerderjarige vertrouwenspersoon naar eigen keuze. Minderjarigen vanaf 12 jaar moeten akkoord gaan met een videoverhoor. Minderjarigen jonger dan 12 jaar dienen enkel geïnformeerd te worden. Als de rechtbank de verschijning van de minderjarige noodzakelijk acht, kan dit georganiseerd worden d.m.v. een videoconferentie, tenzij de minderjarige zelf wil getuigen ter zitting. Bij een lichaamsonderzoek kan de minderjarige zich laten bijstaan door een meerderjarige persoon naar keuze, alsook door een arts naar eigen keuze. De minderjarige als verdachte van een als misdrijf omschreven feit Vermits minderjarigen nog niet bekwaam geacht worden om een misdrijf te plegen, spreekt men hier over een als misdrijf omschreven feit. Als een minderjarige een dergelijk feit gepleegd heeft, zal hij voor de jeugdrechter moeten verschijnen. Er wordt dan geen straf opgelegd, maar een maatregel van behoeding, bewaring en opvoeding. De minderjarige heeft in principe recht op bijstand van een advocaat vanaf het eerste politieverhoor. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens beschouwt dit als een algemeen principe dat nodig is om het recht op een eerlijk proces van deze jongeren te waarborgen. Sowieso moet elke minderjarige die voor de jeugdrechter moet verschijnen, worden bijgestaan door een advocaat die hem zo nodig ambtshalve wordt toegewezen. De jeugdrechter kan geen maatregel nemen zonder de aanwezigheid van de advocaat van de minderjarige. Als hij dit wel doet, is zijn beslissing nietig. Als de minderjarige tijdelijk door de politie wordt vastgehouden, voorziet de wet dat de ouders hiervan op de hoogte worden gebracht. De nieuwe jeugdwet bepaalt dat het parket enkel over de onderstaande mogelijkheden beschikt: seponering; herstelbemiddeling; ouderstage; het vatten van de jeugdrechter. Een minderjarige kan enkel voor een andere rechtbank dan de jeugdrechtbank gebracht worden als hij ten minste 16 jaar is tijdens het plegen van een als misdaad omschreven feit. De jeugdrechtbank voorziet een verschillende aanpak naargelang minderjarigen jonger of ouder zijn dan 12 jaar. Aan een minderjarige jonger dan 12 jaar kan de jeugdrechter enkel een berisping of een intense educatieve begeleiding opleggen of hem onder toezicht stellen van de sociale dienst. Voor een minderjarige De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 15

16 ouder dan 12 jaar kan de jeugdrechter kiezen uit twee voorlopige maatregelen: behoud in het leefmilieu onder voorwaarden of plaatsing. Hij kan ook beslissingen ten gronde nemen ten aanzien van de minderjarige. Alternatieve mogelijkheden: herstelgericht aanbod of verbintenissenproject. Maatregelen ten gronde Ambulante maatregelen - berisping - onder toezicht stellen van de sociale dienst - intensieve educatieve begeleiding - gemeenschapsdienst - ambulante begeleiding - leerproject Residentiële maatregelen - bij een betrouwbare persoon of in een geschikte inrichting - in een openbare gemeenschapsinstelling voor jeugdbescherming Uitzonderlijk: uithandengeving - enkel bij jongeren ouder dan 16 jaar op het moment van de feiten - enkel wanneer het gaat om recidive of een ernstig feit - bij zeer ernstige feiten (bv. doodslag of moord) kan de minderjarige ook doorverwezen worden naar het Hof van Assisen. Duur van de maatregelen ten gronde - De maximumduur moet steeds vastgelegd worden. - Er zijn verschillende mogelijkheden tot herziening van de maatregelen. - In principe eindigen de maatregelen wanneer de minderjarige meerderjarig wordt. Er kunnen ook maatregelen ten gronde genomen worden ten aanzien van de ouders. Als ze niet verschijnen op de zitting waar de zaak van hun minderjarig kind wordt behandeld, kunnen ze veroordeeld worden tot een geldboete. Een ouderstage, als zij blijk geven van een totale desinteresse voor de opvoeding van hun minderjarig kind en als dit bijdraagt tot de problemen van de minderjarige. Ontzetting uit het ouderlijk gezag De minderjarige als cliënt in de Integrale Jeugdhulp Onder andere gebaseerd op het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind werd in 2006 het decreet rechtspositie van de minderjarige in de Integrale Jeugdhulp goedgekeurd. Artikel 4 erkent de bekwaamheid van de minderjarige om de rechten, opgesomd in dit decreet, zelfstandig uit te oefenen. Voor de uitoefening van drie specifieke rechten uit het decreet is er een uitzondering; de minderjarige moet bekwaam geacht worden om deze rechten zelfstandig uit te oefenen. Een minderjarige van 12 jaar en ouder wordt vermoed bekwaam te zijn. 16

17 Artikel 25 betreft het recht op privacy, met o.a. het recht van de minderjarige op de bescherming van zijn persoonsgegevens. De minderjarige als patiënt De Wet betreffende de rechten van de patiënt stelt in artikel 12: Bij een patiënt die minderjarig is, worden de rechten zoals vastgesteld door deze wet uitgeoefend door de ouders die het gezag over de minderjarige uitoefenen of door zijn voogd. 2. De patiënt wordt betrokken bij de uitoefening van zijn rechten rekening houdend met zijn leeftijd en maturiteit. De minderjarige patiënt die in staat kan worden geacht om zijn belangen redelijk te beoordelen, kan de in deze wet opgesomde rechten zelfstandig uitoefenen. De positie van de minderjarige als zijn ouders uit elkaar gaan Als ouders samen een overeenkomst bereiken over de huisvesting van hun kinderen, hebben de kinderen zelf hier eigenlijk niets in te zeggen. Als er geen overeenstemming is tussen de ouders, zal de rechter de knoop doorhakken. In dat geval kan de rechter de kinderen horen. De jeugdrechter is dit zelfs verplicht wanneer het gaat om kinderen van 12 jaar en ouder. De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 17

18 De rechtspositie van ouders Rechten en plichten verbonden aan het ouderlijk gezag Respect Art. 371 B.w. Een kind en zijn ouders zijn op elke leeftijd aan elkaar respect verschuldigd. Gezag van de ouders tot de meerderjarigheid Art. 372 B.w. Een kind blijft onder het gezag van zijn ouders tot aan zijn meerderjarigheid of zijn ontvoogding. Beheer over de goederen en vertegenwoordigingsbevoegdheid Art. 376 B.w. Als de ouders samen het gezag uitoefenen over hun kind, dan beheren ze ook samen de goederen van het kind en zijn ze er ook samen de vertegenwoordiger van. Als een van de ouders de goederen van het kind alleen beheert ten opzichte van derden te goeder trouw, dan moet die ouder handelen met instemming van de andere ouder, behalve in bepaalde wettelijke uitzonderingen. Als de ouders niet samen het gezag uitoefenen over hun kind, dan heeft alleen de ouder die het gezag uitoefent het recht om de goederen van het kind te beheren en het kind te vertegenwoordigen, behalve in bepaalde wettelijke uitzonderingen. De andere ouder blijft het recht hebben om toe te zien op dat beheer. Zo kan hij bij diegene die het gezag uitoefent of bij derden alle nuttige informatie inwinnen en zich in het belang van het kind tot de jeugdrechtbank wenden. Art. 378 B.w. Onder voorbehoud van wat vermeld staat in artikel 935, derde lid, moet de voogd bijzondere machtiging van de vrederechter verkrijgen om de handelingen te verrichten zoals die vermeld staan in artikel 410, 1, 1 tot 6, 8, 9 en 11 tot 14. (Bevoegd is: - de vrederechter van de Belgische woonplaats van de minderjarige; - en bij gebrek daaraan die van de Belgische verblijfplaats van de minderjarige; - en bij gebrek daaraan die van de laatste gemeenschappelijke Belgische woonplaats van de ouders; of, indien van toepassing, die van de laatste Belgische woonplaats van de ouder die het ouderlijk gezag alleen uitoefent; - en bij gebrek daaraan die van de laatste gemeenschappelijke Belgische verblijfplaats van de ouders; of, indien van toepassing, die van de laatste Belgische verblijfplaats van de ouder die het ouderlijk gezag alleen uitoefent. In het belang van de minderjarige kan de bevoegde vrederechter een gemotiveerde beslissing nemen 18

19 om het dossier over te maken aan de vrederechter van het kanton waar de hoofdverblijfplaats van de minderjarige is.) De vrederechter beslist over het verzoekschrift dat door de partijen of hun advocaat ondertekend is. Als de zaak maar door een van de ouders bij de rechtbank aanhangig wordt gemaakt, wordt de andere gehoord of ten minste per brief opgeroepen door het gerecht. Door die oproeping wordt hij partij in het geding. (Als er sprake is van tegengestelde belangen tussen beide ouders of als een van hen verstek laat gaan, dan kan de vrederechter een van de ouders machtiging verlenen om een bepaalde handeling alleen te verrichten.) Als er sprake is van tegengestelde belangen tussen het kind en zijn ouders, dan duidt de vrederechter een voogd ad hoc aan; hetzij op vraag van een belanghebbende, hetzij ambtshalve. ( 2. De handelingen in artikel 410, 1, 7, zijn niet onderworpen aan de machtiging in 1. Als er sprake is van tegengestelde belangen tussen de minderjarige en zijn ouders, dan duidt de rechter bij wie de zaak aanhangig is een voogd ad hoc aan; hetzij op vraag van een belanghebbende, hetzij ambtshalve.) Art. 379 B.w. De ouders die instaan voor het beheer van de goederen van hun minderjarige kinderen, zijn rekening en verantwoording verschuldigd over de eigendom en de opbrengsten van de goederen waar ze zelf geen aanspraak op kunnen maken. En over de eigendom alleen zijn ze rekening en verantwoording verschuldigd voor de goederen waar ze volgens de wet aanspraak op kunnen maken (= wettelijk genot). (Bij elke rechterlijke uitspraak over geldsommen die een minderjarige toekomen, geldt dat die geldsommen moeten terechtkomen op een rekening die op zijn naam is geopend. Tenzij het gaat om wettelijk genot, is de rekening onbeschikbaar totdat de minderjarige meerderjarig is.) Genot op de goederen van de minderjarige Art. 384 B.w. De ouders hebben het genot van de goederen van hun kinderen tot aan hun meerderjarigheid of hun ontvoogding. Het genot wordt gekoppeld aan het beheer: het behoort toe aan de beide ouders samen, hetzij aan de ouder die belast is met het beheer van de goederen van het kind. Art. 386 B.w. De lasten van dit genot zijn: 1 die waartoe vruchtgebruikers gehouden zijn; 2 levensonderhoud, opvoeding en passende opleiding van de kinderen, overeenkomstig hun vermogen; 3 de betaling van de rentetermijnen of interesten van de kapitalen; 4 de begrafeniskosten en de kosten van de laatste ziekte. Art. 387 Onder het genot vallen niet de goederen die de kinderen verwerven door afzonderlijke arbeid en nijverheid, noch de goederen die ze kregen of toegewezen kregen op uitdrukkelijke voorwaarde dat de ouders daarvan het genot niet zullen hebben. De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 19

20 Directeur: actief luisterend oor Heel wat kinderen komen tot rust wanneer ze in een nieuw samengesteld gezin terechtkomen, af en toe loopt het echter ook mis. Plagerijen of pesterijen en meningsverschillen tussen ouders over schoolgerelateerde zaken komen vaak voor. Het is voor een directeur ontzettend belangrijk om alert te zijn voor zulke problemen, zonder erop te focussen. Door actief te luisteren naar het kind en zijn ouders en je gezond verstand en buikgevoel te gebruiken, raak je al een heel eind, zegt Alex De Smedt, voorzitter van VIRBO (Vereniging van directies van het basisonderwijs van het GO!). Een vertrouwenspersoon zijn - zonder de psycholoog te spelen - en respect tonen voor de verschillen in sommige gezinnen kan vaak heel geruststellend werken. Al moeten we wel opletten dat we als school niet bewust of onbewust gebruikt worden om privégeschillen op te lossen. Alex De Smedt, voorzitter VIRBO Mogelijke gezinsvormen Het begrip gezin omschrijven lukt niet meer met één definitie. Hieronder volgen de meest voorkomende gezinsvormen. Kerngezin of traditioneel gezin Een volwassen man en vrouw leven samen en hebben samen kinderen. Ze zijn de biologische ouders van de kinderen. Nieuw samengesteld gezin Beide ouders brengen kinderen mee in een nieuwe relatie. Soms hebben ze ook samen nog kinderen. De niet-biologische ouder van de kinderen in het gezin wordt vaak plusouder genoemd in plaats van stiefouder. Eenoudergezin Een volwassene met kinderen van wie hij of zij de biologische vader of moeder is. Homo- of lesbogezin Twee mannen of twee vrouwen die samenleven en kinderen hebben uit een vorige heterorelatie, geadopteerd of als pleeggezin. Een van de twee kan ook de biologische vader of moeder zijn via draagmoederschap of zaaddonatie. Pleeggezin Een of twee volwassenen zorgen voor kinderen. Ze zijn niet de biologische, maar wel de sociale ouders. Adoptiegezin Een of twee volwassenen hebben kinderen van wie ze niet de biologische ouders zijn. Ze zijn sociale en juridische ouders. 20

21 Co-ouderschap na scheiding Gezagsco-ouderschap betekent dat gescheiden ouders het ouderlijk gezag over de kinderen delen. Ze staan dan beiden in voor de opvoeding van hun kinderen. Gezagsco-ouderschap komt voor bij kinderen die op twee adressen wonen, dus afwisselend bij een van de ouders (= bilocatie of verblijfsco-ouderschap). Maar ook als de kinderen op één adres wonen bij de ene ouder en bij de andere ouder op bezoek gaan, kan er sprake zijn van gezagsco-ouderschap. Eventuele nieuwe partners (plusouders) hebben juridisch geen ouderlijk gezag, maar oefenen wel ouderlijke taken uit. Generatiegezin Ouders en kinderen leven in een groter familieverband met grootouders, tantes, ooms Meeoudergezin Een of twee volwassenen, met elk een eigen gezin, zorgen naast de ouders mee voor de kinderen en zijn nauw betrokken bij de opvoeding. Tienergezin Een minderjarige deelt de opvoeding van zijn of haar kind met een volwassene, meestal met de eigen ouder(s). Woongroep Een grotere groep volwassenen leeft samen, eventueel met kinderen, bijvoorbeeld in een commune. Begeleid wonen kindertehuis Kinderen leven in een gezinsvervangende constructie, vaak met wisselende verzorgers of begeleiders. Latgezin Twee volwassenen leven niet samen, maar hebben wel een relatie en samen kinderen. De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 21

22 Uitoefening van rechten en plichten door samenlevende ouders Art. 373 B.w. Als de ouders samenleven, oefenen zij samen het gezag uit over het kind. Ten opzichte van derden te goeder trouw moet elke ouder samen met de andere ouder handelen als hij alleen gezag uitoefent, behalve in bepaalde wettelijke uitzonderingen. Bij gebrek aan instemming kan een van beide ouders de zaak bij de jeugdrechtbank aanhangig maken. De rechtbank kan dan aan een van de ouders de toestemming geven om alleen op te treden voor een of meer gezagshandelingen. Uitoefening van rechten en plichten door niet-samenlevende ouders Een stukje geschiedenis voor 13 april 1995 Voor 1995 was er sprake van hoederecht en bezoekrecht. Hoederecht betekende dat wanneer ouders niet samenleefden, één ouder het bewaringsrecht én de exclusieve uitoefening van het ouderlijk gezag toegekend kreeg. De kinderen verbleven dus exclusief bij deze ouder en deze ouder oefende dan ook het ouderlijk gezag uit. De andere ouder kreeg dan een bezoekrecht toegekend. De Wet van 13 april 1995 (BS ) betreffende de gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag bracht hier verandering in. Een aantal belangrijke wijzigingen werden aangebracht in het Burgerlijk Wetboek (B.w.). In 2006 kwam daarbovenop de Wet tot het bevoorrechten van een gelijkmatig verdeelde huisvesting van het kind van wie de ouders gescheiden zijn en tot regeling van de gedwongen tenuitvoerlegging inzake huisvesting van het kind (B.S ). Hieronder bespreken we de artikelen uit het Burgerlijk Wetboek die door een van deze wetten gewijzigd of toegevoegd werden. Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag: gezagsco-ouderschap Belangrijkste principe Het belangrijkste principe van deze wet blijkt al uit de titel: het ouderlijk gezag wordt gezamenlijk uitgeoefend. Dit geldt zowel voor het gezag over de persoon als voor het beheer van de goederen. Gezagsco-ouderschap staat los van de verblijfsregeling. Dit principe geldt ongeacht of de ouders gehuwd, feitelijk gescheiden, wettelijk gescheiden, samenwonend, niet-samenwonend zijn. Dus ook niet-samenlevende ouders oefenen in principe samen het ouderlijk gezag uit. Ongeveer 90 % van de gescheiden ouders oefenen samen het ouderlijk gezag uit over hun kinderen. Vermoeden van instemming Dit betekent dat elke ouder die een handeling stelt, geacht wordt dit te doen met instemming van de andere ouder. Derden te goeder trouw mogen hier dus van uitgaan. U hoeft als derde dus niet steeds de instemming of het akkoord van beide ouders te hebben. Dit vermoeden van instemming speelt voor elke handeling, 22

23 zowel dagdagelijkse beslissingen (bv. een buitenschoolse activiteit) als de meest fundamentele beslissingen over de opvoeding van de kinderen (bv. een operatie). Maar als u weet hebt van onenigheid tussen beide ouders over een bepaalde beslissing, mag u niet meer automatisch uitgaan van het vermoeden van instemming. In dat geval is het dus aan te raden de toestemming te krijgen van beide ouders. In het algemeen op de hoogte zijn van onenigheid tussen de ouders is onvoldoende grond om het vermoeden van instemming niet te mogen toepassen. Het principe van goede trouw wordt steeds verondersteld. Het is aan de partij die dit in twijfel trekt, om de kwade trouw te bewijzen. Dit leidt tot een praktische regel: iedereen mag zich baseren op beslissingen van een van de ouders. Enkel als u er ernstig aan twijfelt of de andere ouder hiermee akkoord gaat, moet u weigeren de beslissing van de ene ouder uit te voeren. Het vermoeden van instemming is niet toepasbaar in situaties waar beide ouders moeten instemmen: bij een beslissing in verband met orgaanwegneming; bij vertegenwoordiging van de minderjarige in proceshandelingen. Indien beide ouders het onderling oneens zijn, kan een van beiden zich wenden tot de jeugdrechtbank, die een beslissing neemt op basis van het criterium het belang van het kind. Het is aan de ouder die zich benadeeld voelt om de zaak aanhangig te maken bij de jeugdrechtbank. Exclusief ouderlijk gezag De rechter (vredegerecht, rechtbank van eerste aanleg of de jeugdrechtbank) kan beslissen om de uitoefening van het ouderlijk gezag exclusief aan een van beide ouders op te dragen. Hij kan daarbij bepalen dat ófwel het ouderlijk gezag volledig wordt overgedragen aan de ene ouder, ófwel dat een aantal belangrijke beslissingen toch nog moeten genomen worden door beide ouders samen, ondanks het feit dat het ouderlijk gezag aan een van beiden wordt toegekend. De rechter neemt deze beslissingen in gevallen waar de communicatie tussen ouders zoek is, waar er voortdurend betwistingen zijn over belangrijke beslissingen De ouder die bij rechterlijke beslissing niet langer belast is met het ouderlijk gezag, behoudt het recht op toezicht op de opvoeding. Dit is een belangrijk gegeven, want het betekent dat ook de ouder die het ouderlijk gezag niet langer uitoefent, het opeisbaar recht heeft om bij derden (bv. het CLB, de school) alle nuttige inlichtingen in te winnen i.v.m. de opvoeding van het kind. Derden zijn dus verplicht om te antwoorden op elke vraag naar informatie van de ouder over zijn of haar kind. Dit recht op toezicht verschaft hem daarnaast ook steeds het recht zich tot de jeugdrechtbank te wenden om een beslissing van de andere ouder aan te vechten. Ontzetting uit het ouderlijk gezag De wet van 18 april 1965 betreffende de jeugdbescherming voorziet in artikel 32 een mogelijkheid om ouders te ontzetten uit het ouderlijk gezag, zij het in zeer uitzonderlijke omstandigheden. Artikel 32: De volgende personen kunnen volledig of gedeeltelijk ontzet worden uit het ouderlijk gezag over alle kinderen of een of meer van hun kinderen: De rechtspositie van kinderen en ouders in het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 23