Bestrijding van de Aziatische bosmug,

Transcriptie

1 Plan van Aanpak Ten behoeve van overleg gemeente Lelystad Bestrijding van de Aziatische bosmug, Aedes japonicus, in Lelystad. NVWA CMV Arjan Stroo Versie

2 Inhoud: Even voorstellen: Aedes japonicus, de Aziatische bosmug 3 Wat is het probleem? 4 Voorgestelde maatregelen 5 Waar? 5 Korte bespreking maatregelen 6 Hoofdactie 1 6 Hoofdactie 2 6 Hoofdactie 3 Voorlichting aan de burger 8 Hoofdactie 4 Evaluatie en Effect-monitoring 8 Planning 9 2

3 Even voorstellen: Aedes japonicus, de Aziatische bosmug Relevante eigenschappen: Potentiële vector van een aantal arbovirussen Eitjes: resistent tegen droogte- en kou Overwintering als ei Minimumtijd ei->adult: 10 dagen Meerdere generaties per jaar Adulten actief van mei t/m oktober Range: tot 1.6 km Passieve verspreiding: o lange afstand: eitjes in banden, lucky bamboo (1x) o meer lokaal: eitjes in emmers, gieters etc. die verplaatst worden o volgen mogelijk vee & mensen bij transport 3

4 Wat is het probleem? De Aziatische bosmug, Aedes japonicus, is een exotische mug in Europa. In 2012 is voor het eerst in Nederland een volwassen exemplaar gevangen, in de omgeving van Lelystad. Bij vervolgonderzoek in Flevoland zijn honderden exemplaren (vooral als larve) in Lelystad en de directe omgeving aangetroffen, maar niet in de rest van Flevoland. Wel zijn er incidenteel bosmuggen aangetroffen op zowel gebruikte banden-bedrijven als in een Lucky Bamboo kas. De kans dat de Aziatische bosmug in Nederland ziekten overbrengt is op dit moment verwaarloosbaar klein. Het RIVM heeft in 2013 de mogelijkheden om de bosmug te bestrijden en de risico s afgewogen en toen het advies gegeven de mug niet actief te bestrijden. Omdat deze bosmug zich niet zo snel verspreidt als in 2013 verwacht, lijkt het toch haalbaar om de verspreiding van deze mug te beperken. In België is dat met de daar aanwezige populatie ook in gang gezet. Daarnaast werd recent duidelijk dat de Aziatische bosmug in de Verenigde Staten toch een rol speelt bij overdracht van een virusziekte (La Crosse Encephalitis) in een gebied waar deze ziekte endemisch voorkomt (de ziekte wordt daar voornamelijk overgedragen door de voor daar inheemse mug Aedes triseriatus). De Minister van VWS heeft de NVWA dan ook de opdracht gegeven een aanpak uit te werken om de verspreiding van de Aziatische bosmug verder in te perken. Om de groei van de enige populatie in Nederland af te remmen en verspreiding van de bosmug tegen te gaan, moet de populatie beheerst worden. De NVWA zal in samenspraak met de gemeente Lelystad kijken wat de beste manier is om dit doel te bereiken. Als buiten Lelystad toch bosmuggen aangetroffen worden, dan zullen deze door de NVWA actief worden bestreden. volwassen muggen larven. De grootste diameter van het verspreidingsgebied is 7 km. 4

5 Voorgestelde maatregelen Verschillende acties zijn nodig om te kunnen komen tot een reductie van de populatiegrootte. De voorgestelde muggenbestrijding voor Lelystad bestaat uit 4 hoofdacties: 1) De landelijke aanpak van exotische muggen gevonden bij bandenbedrijven conform draaiboek Exotische mug ( 2) Het bestrijden van de bosmug door: A) Het elimineren (verwijderen of afsluiten) van broedplaatsen B) Het behandelen van broedplaatsen die niet verwijderd kunnen worden met larvicide. C) Het wegvangen van muggen met vallen (zogenaamde ovitraps 1 ) 3) Het voorlichten van: de volkstuinhouders en betrokkenen bij de begraafplaats (Arendweg). de bevolking c.q. omwonenden van het betreffende gebied. 4) Het monitoren van het effect van de beschreven aanpak. Waar? Voor 2015 wordt voorgesteld de acties te beperken tot die plekken waar de hoogste concentraties van de bosmug te verwachten zijn. Hoofdactie 1 betreft de risicolocaties die door de NVWA/CMV gemonitord worden, in Lelystad betreft het 1 bandenbedrijf. Hoofdactie 2, 3 en 4 vinden plaats op belangrijke locaties (hotspots) voor de bosmug binnen Lelystad, zie onderstaand kaartje. De Groene driehoekjes zijn volkstuinen, het kruisje de begraafplaats Arendweg en het zwarte blokje een bandenbedrijf Voorgesteld wordt om de bredere voorlichting richting de bevolking pas in 2016 uit te voeren. 1 Dit zijn vallen (emmertjes met water) die aantrekkelijk zijn voor vrouwtjes muggen om haar eitjes in te leggen. De vallen zijn behandeld met een biocide dat de larven doodt (larvicide) en/of plakranden die de volwassen muggen wegvangen. 5

6 Korte bespreking maatregelen Hoofdactie 1 Zie draaiboek Vondst van een Exotische mug: Wat nu? ( Acties gericht op de Aziatische bosmug op bandenbedrijven worden uitgevoerd conform die voor de Aziatische tijgermug (Aedes albopictus). In Lelystad bevindt zich 1 bandenbedrijf. Hoofdactie 2 2A) Eliminatie van broedplaatsen Verwijderen Vervangen/afsluiten Deelacties onder 2A verdeeld naar de doelgroep die de acties zou kunnen uitvoeren: i. Doelgroep volkstuinbezitters: o omdraaien watervangende bloempotten/ bakjes etc. o droog opbergen gieters o mugdicht afsluiten watervoorraad zoals regentonnen o checken & schonen goten o schoon maken van wateropslag rondom de waterlijn ii. Doelgroep bewoners o opruimen tuin en verwijderen van alle onnodige waterbevattende objecten o dakgoten schonen o regentonnen afsluiten o schoonmaken /wekelijks legen van vogelbadjes iii. Doelgroep bandenbezitters *(boeren, speeltuineigenaren) o Checken & verwijderen / perforeren van aanwezige banden iv. Doelgroep terreineigenaren (gemeente, natuurorganisaties) o Verwijderen van afval in bossen en wegen langs hotspots. Eventueel vullen van boomholten met zand Achtergrondinformatie broedplaatsen De Aziatische bosmug zet zijn eitjes af net boven de waterlijn in allerlei voorwerpen die water bevatten. De larven ontwikkelen zich in het stilstaande water. De bosmug overleeft van origine voornamelijk in boomholtes met water, en niet in oppervlaktewater zoals sloten en meren. In de buurt van mensen zijn regentonnen, drinkwaterbakken, bloemenvazen, emmers, gieters, potjes, bekertjes en kinderspeelgoed dat buiten ligt, voorbeelden van goede broedplaatsen. Vijvers, mits niet bijna opgedroogd, met visjes en grote waterinsecten vormen geen risico. 6

7 2B) Larvicide behandeling: In de volkstuinen worden broedplaatsen die niet verwijderd of afgesloten kunnen worden behandeld met VectoMax. De noodzaak om naast broedplaatsreductie ook biocide in te zetten om de populatie te beheersen, is gebaseerd op literatuur en expert judgement. Het is niet mogelijk om alle geschikte broedplaatsen permanent te verwijderen of ongeschikt te maken. In Europa en ook de VS is de aanpak met behulp van larvicide de meest gebruikte techniek om muggenpopulaties te bestrijden. Bestrijdingsacties met alleen vallen (zie 2C) zullen niet kunnen wegvangen wat goede broedplekken blijven produceren, zolang de broedplekken niet zijn afgesloten of behandeld (Optimale resultaten van het inzetten van vallen leveren een plaatselijke reductie van maximaal 50%.) M.a.w. een aanpak zonder het aanpakken van alle belangrijke broedplekken is niet effectief. Uit de jaarlijkse evaluatie moet blijken of en hoe de maatregelen voortgezet moeten worden. VectoMax, is een biologisch larvicide preparaat op basis van twee bacteriën: Bacillus thuringiensis israeliensis (Bti) en Bacillus sphaericus (Bs). Het middel is zeer selectief en doodt alleen larven van steekmuggen en enkele nauw verwante muggengroepen zoals dansmuggen. Op andere aquatische insecten heeft het geen effect. Ook voor gewervelde dieren (vissen, vogels, zoogdieren incl. mensen) is het middel veilig. Bacillus preparaten worden wereldwijd op grote schaal gebruikt ter bestrijding van steekmuggen. In 2011 en 2012 heeft het RIVM beoordelingen uitgevoerd naar het risico van het gebruik van VectoMax op blootgestelde consumenten (niet professionals) 2. In 2011 is in de beoordeling van het risico voor de consument (bij de bestrijding van de tijgermug) geconcludeerd dat er geen indicaties zijn dat Bti toxisch is voor de mens. In wordt het risico op sensibiliseren van eiwitten van deze bacteriën na oplossen in water verwaarloosbaar geacht. Voor de professionele bestrijder gelden aparte voorzorgsmaatregelen 4 De te gebruiken concentratie ligt in dezelfde orde van grootte als de WHO aanbeveelt ter bestrijding van muggenlarven in drinkwatercontainers. 2C) Bestrijden met behulp van ovipositie-vallen Ovitraps of ovipositie-vallen zijn kunstmatige ei-afzet plekken: meestal zwarte emmertjes / containers met water, waarin de muggenvrouwtjes eitjes leggen. Er zijn twee soorten ovitraps, het type waarin larven worden gedood en het type waarin de bezoekende vrouwtjesmug wordt gedood. Wanneer het water in de ovitraps behandeld wordt met een larvicide, zullen deze larven sterven en niet meer tot volwassen mug uitgroeien en dus geen bijdrage leveren aan de populatie. Ook zijn er ovitraps waarin de volwassen mug wordt gestimuleerd om te landen op een plek die óf behandeld is met een adulticide óf met lijm waardoor ze vastgeplakt raakt (zogenaamde sticky traps). Deze hebben het voordeel dat ook de volwassen muggen direct aan de populatie worden onttrokken. Vooralsnog is alleen het eerste type, waarin de larven sterven, realiseerbaar omdat het gebruik van het tweede type (waarbij de volwassen mug wordt gedood) niet toegelaten is in Nederland. Sticky traps zijn (nog) niet beschikbaar. De ovitraps dienen in grote aantallen rondom hotspots te worden toegepast zodat ze concurreren met de aanwezige broedplaatsen (welke door ongeschikt maken of behandelen zullen afnemen). De verwachting is dat we voor de geplande acties in Lelystad er ongeveer 300 nodig hebben. Maandelijkse monitoring (reiniging/verversing) van de vallen is minimaal noodzakelijk. Veruit de meeste ervaring met ovitraps is opgedaan met de Gele koortsmug en de Aziatische tijgermug in tropische landen. De strategie voor de inzet van ovitraps moet daarom nog worden geoptimaliseerd voor de bestrijding van de Aziatische bosmug. Daarom zal het CMV de effectiviteit nauwgezet monitoren (zie 4) en indien nodig wijzigingen voor stellen. 2 PORS advies nummer 13174A00 Risicobeoordeling consument bij bestrijding van de tijgermug Uitwerking van humane blootstelling t.g.v. bestrijding van invasieve steekmuggen! 4 PORS advies nummer 12710A00. Vragen van SZW over de blootstelling van toepasser en werker bij bestrijding van niet-inheemse insecten. 7

8 Hoofdactie 3 Voorlichting aan de burger 3A Voorlichting gericht op betrokkenen hotspots (volkstuinen en begraafplaats) Voor 2015 richt de bestrijding zich primair op die plekken waar de hoogste concentraties van de bosmug te verwachten zijn. De voorlichting in 2015 kan aansluiten bij de voorlichting die gegeven is in het volkstuinencomplex in de buurt van het bandenbedrijf waar de Aziatische tijgermug is gevonden. Voorbeeldbrief zie bijlage 1. 3B Voorlichting algemeen publiek Verder is het belangrijk om de communicatie breder op te pakken om de bewoners van Lelystad voor te lichten, echter niet nog dit jaar. Hierbij is namelijk de juiste timing van groot belang, omdat door een goede timing qua voorlichting in het voorjaar, in het zomerseizoen minder broedplekken aanwezig kunnen zijn. Voor 2016 moet daartoe een voorlichtingscampagne uitgewerkt worden. Hoofdactie 4 Evaluatie en Effect-monitoring De acties rond de bosmug moeten jaarlijks geëvalueerd worden om te bepalen of en hoe deze voortgezet moeten worden. De brief van de Minister van VWS aan de Voorzitter van de Tweede Kamer van 26 juni 2015 (bijlage2) waarin de Minister stelt de verspreiding van de bosmug te willen beperken geldt hierbij als uitgangspunt. Bij de evaluatie wordt onder andere een uitgebreider netwerk van vallen ingezet om een indicatie te krijgen van het effect van de maatregelen. Daarnaast is het noodzakelijk om te bepalen in hoeverre geschikte broedplaatsen ook daadwerkelijk besmet zijn met de bosmug en de verhouding tussen tuinen met en zonder besmette broedplaatsen. Naast de hierboven genoemde indicatieve bepaling van het effect zal ook gekeken worden naar de betrokkenheid van de belanghebbenden, inzet van mens en middelen etc. Afgaande op de ervaringen in België zal de actie minstens 3 jaar moeten duren voordat de maatregelen voldoende effectief blijken te zijn. 8

9 Planning Belangrijk is de acties op het juiste moment en goed voorbereid in te zetten. Voor 2015 beperken we ons daarom tot de volkstuincomplexen, zowel qua communicatie, bestrijding als de betrokkenheid van gebruikers. Bredere communicatie, i.s.m. de gemeente, kan dan in het voorjaar van 2016 worden ingezet A1 A2 A3 A4 B C A B 2015 Augustus September Oktober? November December 2016 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December 2017 e.v. Op basis van evaluatie 9

10 Totaal oppervlak van volkstuinen in Lelystad is ± 22,7 ha. voorbeeld: - 10

11 Bronnen: Becker N, Pluskota B, Kaiser A, and Schaffner F. Exotic mosquitoes conquer the world. Ch2 in Arthropods as vectors of emerging diseases. Mehlhorn H (ed). Parasitology Research Monographs 3, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg ECDC 2012 Technical report 'Guidelines for the surveillance of invasive mosquitoes in Europe' Kaufman MG, Fonseca DM. Invasion biology of Aedes japonicus japonicus (Diptera: Culicidae). Annu Rev Entomol. 2014;59: Medlock JM, Hansford KM, Schaffner F, Versteirt V, Hendrickx G, Zeller H, Van Bortel W. A review of the invasive mosquitoes in Europe: ecology, public health risks, and control options.vector Borne Zoonotic Dis Jun;12(6): Schaffner, F., C. Kaufmann, D. Hegglin & A. Mathis, The invasive mosquito Aedes japonicus in Central Europe. Med. Vet. Entomol. 23(4): Schaffner F, Medlock JM, Van Bortel W. Public health significance of invasive mosquitoes in Europe. Clin Microbiol Infect. 2013;19: En verder Input van NVWA-inspecteurs Gesprekken met internationale deskundigen (F. Schaffner, U. Obermayer, A. Drago) 11

12 Bestrijding Aziatische Bosmug Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) 2015 Wat doet de NVWA? NVWA-inspecteurs nemen de volgende maatregelen als ze ergens (larven van) de Aziatische tijgermug aantreffen: Ze verwijderen broedplaatsen. Ze strooien korrels met een biologisch middel erin om de larven van de bosmug te bestrijden. Dit middel is niet schadelijk voor andere (water)dieren en mensen. Ze vangen muggen weg met vallen. Dit zijn emmertjes gevuld met water en een biocide. De vrouwtjesmuggen trekken naar de emmertjes om daar eitjes in te leggen. De biocide doodt de larven die uit de eitjes komen. Het middel is ongevaarlijk voor mensen en dieren. Waarom bestrijden? De Aziatische bosmug, Aedes japonicus, is een exotische mug in Europa. In 2012 heeft de NVWA de mug voor het eerst aangetroffen in Lelystad. In het buitenland blijkt de Aziatische bosmug een rol te spelen bij de overdracht van ziektes, al is dat tot nog toe buiten Europa. De kans dat de Aziatische bosmug in Nederland al ziektes overbrengt, is verwaarloosbaar klein. Om te voorkomen dat de mug zich over heel Nederland uitbreidt, bestrijdt de NVWA de Aziatische bosmug. 12 Meer informatie Meer weten over het voorkomen en bestrijden van de Aziatische bosmug? Neem dan contact op met het Klantcontactcentrum van de NVWA: T: (lokaal tarief) E: I: (zoek op bosmug) Aziatische bosmug gezien? Meld het. Er komen in Nederland meer dan 35 verschillende soorten steekmuggen voor. De kans dat u een Aziatische bosmug ziet, is erg klein. Het is heel lastig om deze mug te onderscheiden van andere muggensoorten die in ons land normaal voorkomen. Denkt u een Aziatische bosmug gezien te hebben? Wat kunt u zelf doen? U voorkomt vestiging en verspreiding van Vergelijk voor de zekerheid eerst uw exotische muggen door te zorgen dat er geen exemplaar met de foto op de brochure. broedplaatsen op uw terrein zijn: Vertrouwt u het niet? Stuur dan een Gooi na iedere regenbui stilstaand water weg duidelijke foto per naar Centrum uit bakjes, vazen, emmers en bloempotten Monitoring Vectoren, onderdeel van de of zorg dat ze niet vol kunnen regenen. NVWA: cmv@minlnv.nl. Het CMV neemt dan Dek mogelijke broedplaatsen zoals contact met u op. regentonnen mug-dicht af of verwijder ze van uw terrein. Zorg dat dakgoten goed doorlopen zodat er niet langdurig water in blijft staan. Ververs wekelijks het water in vogelbadjes en maak de rand van de badjes daarbij goed schoon. Zorg bij kleine waterpartijen voor waterplanten of voor een fonteintje. Muggen houden daar niet van en zullen minder snel eitjes in het water leggen.