Plan van aanpak GIDS-gelden Gemeente Twenterand

Transcriptie

1 Plan van aanpak GIDS-gelden Gemeente Twenterand Afdeling beleid Januari 2014 Versie 3 1

2 Plan van aanpak GIDS-gelden INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding Aanleiding Leeswijzer Doelen Doelen stimuleringsprogramma Twenterandse doelen Werkwijze... 6 Stap 1: Inzicht in de huidige situatie... 6 Stap 2: Gezondheidsthema kiezen... 7 Stap 3: Theoretische analyse problematiek... 7 Stap 4: Westerhaar op het gebied van het gezondheidsthema... 7 Stap 5: Activiteitenplan maken... 7 Stap 6: Uitvoering activiteitenplan... 8 Stap 7: Evaluatie, monitoring, vervolg Organisatie Lokale ambassadeurs Regionale kennisuitwisseling Landelijke ondersteuning Financiën Planning Bijlagen Integrale aanpak: vijf sporen, acht pijlers Doelenboom gezondheidszorg Participatie en medezeggenschap Bijlage 1 Integrale aanpak: vijf sporen, acht pijlers Bijlage 2 Doelenboom gezondheidszorg Bijlage 3 Participatie en medezeggenschap

3 1. Inleiding 1.1 Aanleiding In 2013 is het Nationaal Programma Preventie (NPP) Alles is Gezondheid aangeboden aan de Tweede Kamer. Begin 2014 is het stimuleringsprogramma Gezond in aangekondigd, om sociaal economische gezondheidsverschillen in de samenleving te verminderen. De middelen Gezond In De Stad (GIDS gelden) worden landelijk verdeeld over circa 600 wijken met de slechtste SEGV-score. De SEGV-score is gebaseerd op sociaal economische indicatoren zoals het gemiddelde inkomen in een wijk, het percentage mensen met een laag inkomen, het percentage laag opgeleiden en het percentage mensen dat niet werkt. Reden hiervoor is de relatie tussen de sociaal economische status van inwoners en de levensverwachting en aantal gezonde levensjaren van inwoners. Zo is de levensverwachting voor laagopgeleiden ongeveer zeven jaar lager dan voor hogeropgeleiden 1. De gemeente Twenterand krijgt in de periode per jaar op basis van de SEGVscore van Westerhaar. In Twente krijgen ook de gemeenten Almelo, Dinkelland, Enschede, Hellendoorn, Hengelo, Losser en Oldenzaal GIDS-gelden voor één of meerdere wijken 2. Dit plan van aanpak geeft op hoofdlijnen de doelen en het proces weer van de besteding van de GIDS-gelden. Vanwege het interactieve karakter van het proces is bijvoorbeeld nog niet aangegeven op welk specifiek gezondheidsthema wordt ingezet. Het plan biedt de kaders om de gewenste doelen te behalen en tegelijkertijd blijft er voldoende ruimte voor een invulling in samenspraak met partijen en inwoners in de wijk, passend bij actuele ontwikkelingen en bestaande projecten. Pharos, Platform31 en GGD Twente zijn betrokken bij het opstellen van het plan van aanpak en blijven betrokken bij de uitvoering. Dit komt uitgebreider aan bod in paragraaf Leeswijzer Dit plan van aanpak gaat in hoofdstuk 2 eerst in op de doelstellingen van het landelijke stimuleringsprogramma en de vertaling daarvan naar de doelstellingen specifiek voor Twenterand. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 ingegaan op de werkwijze en de verschillende stappen waaruit deze bestaat. Hoe lokaal, regionaal en met de landelijke ondersteuningsorganisaties Platform 31 en Pharos wordt samengewerkt staat in hoofdstuk 4 beschreven. Hoofdstukken 5 en 6 gaan in op respectievelijk de financiën en de planning van de uitvoering van het plan van aanpak. 1 Bron: GGD, Memo GIDS gelden en SEGV. Dd. 5 augustus Budgetten per gemeente per jaar: Almelo , Dinkelland , Enschede , Hellendoorn , Hengelo , Losser en Oldenzaal

4 2. Doelen 2.1 Doelen stimuleringsprogramma Vanuit het landelijke stimuleringsprogramma Gezond in zijn de volgende doelen geformuleerd: - Stimuleren dat in veel meer gemeenten een duurzame, integrale en doelgerichte aanpak van gezondheidsachterstanden wordt gerealiseerd. - Advies op maat en ondersteuning, afgestemd op de lokale situatie. - Verspreiden en delen van kennis over werkzame factoren in lokale aanpakken van gezondheidsachterstanden. - Inspireren van gemeenten met goede voorbeelden uit binnen- en buitenland. Om deze doelen te behalen, is een zogenaamde GIDS-aanpak ontwikkeld. Voor het terugdringen van sociaal economische gezondheidsverschillen is een brede, integrale aanpak nodig. Bovendien vergt de aanpak, waarbij het vaak gaat om gedragsverandering, om een lange adem. Effecten van interventies zijn pas op lange termijn zichtbaar. Op basis van onderzoeken en ervaringen elders, zijn vijf sporen en acht pijlers benoemd. Inzet op deze sporen en pijlers wordt gezien als een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle en integrale aanpak: Vijf sporen Acht pijlers Meer informatie over de afzonderlijke sporen en pijlers is de te vinden in bijlage 1. De vijf sporen zijn terug te vinden in de subdoelen (worden hieronder beschreven), de pijlers zijn meegenomen in de werkwijze en de bijbehorende stappen (hoofdstuk 3). Aan de zogenaamde GIDS-gemeenten zijn verder nog de volgende uitgangspunten meegegeven voor de besteding van de middelen: - Steek in op een integrale aanpak voor het terugdringen van lokale gezondheidsverschillen. - Houdt rekening met (lokale) contexten door rekening te houden met specifieke omstandigheden. - Sluit aan bij regulier beleid en lopende initiatieven. - Maak verbinding met de decentralisaties. - De gemeente mag zelf beslissen of het geld in die wijk waarop het budget is gebaseerd wordt besteed of (ook) in andere wijken. 4

5 2.2 Twenterandse doelen Twenterandse doelen Hoofddoelstelling en subdoelen In de notitie Vitale coalities is het lokale gezondheidsbeleid voor de komende jaren vastgelegd. De hoofddoelstelling van deze notitie is: Het bevorderen van de gezondheid en vitaliteit van de Twentse en Twenterandse burger De subdoelen van het lokaal gezondheidsbeleid zijn: 1. Het beperken van gezondheidsrisico s in het gedrag van onze inwoners. 2. Het bevorderen van bewegen en het leveren van fysieke inspanning van onze inwoners. 3. Het benutten van de mogelijkheden die de fysieke omgeving ons biedt om te komen tot gezondheidsbevorderend gedrag. 4. Het verbinden van de 0 e en 1 e lijn waardoor we de samenhang in de hulp en zorgstructuur in de wijk versterken. De hoofddoelstelling voor de inzet van GIDS gelden sluit bij de doelen van het lokaal gezondheidsbeleid en de doelenboom gezondheidszorg (zie bijlage 2) aan en is als volgt: Het bevorderen van de lichamelijke, geestelijke en sociale gezondheid en vitaliteit van inwoners van Westerhaar, teneinde de sociaal economische gezondheidsverschillen binnen Twenterand te verminderen. Om deze hoofddoelstelling te behalen, wordt ingezet de volgende subdoelen: 1. Inwoners in Westerhaar zijn zich meer bewust van de eigen gezondheid(srisico s). 2. Inwoners in Westerhaar hebben meer kennis over en vaardigheden voor een gezonde leefstijl. 3. De fysieke omgeving van Westerhaar draagt bij aan gezond gedrag van inwoners. 4. Meer inwoners doen actief mee aan de samenleving (door betaald werk, vrijwilligerswerk, het volgen van een opleiding of anderszins). 5. De onderlinge betrokkenheid in de kern is vergroot, waardoor het sociale netwerk van inwoners is toegenomen. 6. Er is laagdrempelig (preventief) aanbod in de kern aanwezig dat bijdraagt aan de gezondheid van inwoners. De subdoelen zijn gebaseerd op de eerder genoemde vijf sporen van de GIDS-aanpak. Het bewust zijn van je eigen gezondheid en de mogelijke problemen of risico s is als apart subdoel benoemd. Reden hiervoor is dat het stimuleren van een gezondere leefstijl alleen lukt als men inziet dat dit nodig is en/of dit ook voor henzelf meerwaarde heeft. Om een verandering te kunnen bewerkstellingen moeten mensen zich eerst aangesproken voelen en bereid zijn mee te werken. Om inwoners en andere partijen te enthousiasmeren en te betrekken zal worden duidelijk gemaakt wat het belang voor hen is om mee te doen en/of hun gedrag aan te passen. Één kern, één gezondheidsthema Vanuit het oogpunt van een integrale aanpak wordt een plan van aanpak gemaakt gericht op één kern en één gezondheidsthema. Aangezien de gemeente Twenterand GIDS-gelden ontvangt op basis van de SEGV-score van Westerhaar, wordt gericht ingezet op deze kern. Op basis van cijfers over de gezondheid van inwoners in Westerhaar en de beleving van partijen en inwoners hierover, wordt een keuze gemaakt voor een bepaald gezondheidsthema (hierover meer in hoofdstuk 3, stappen 1 en 2). Bij de verdere uitwerking en uitvoering van de GIDS-gelden, wordt aangesloten bij de thema s uit de notitie Vitale coalities (het lokaal gezondheidsbeleid) 3. 3 In de notitie Vitale coalities worden de volgende vijf thema s benoemd: 1. Bewegen en voeding, 2. Doegroen, 3. Collectieve preventie GGZ, 4. Verbinden 0 e en 1 e lijns zorg, 5. Milieu en gezondheid. 5

6 (Eerder) zorgen of problemen aanpakken De raad heeft tijdens de behandeling van de notitie Vitale coalities gevraagd te kijken naar zorgmijders en inwoners die zich (te) laat melden met problemen bij bijvoorbeeld een huisarts. Dit aandachtspunt wordt meegenomen in het proces van de GIDS-gelden, door het te agenderen in de gesprekken met bijvoorbeeld inwoners en andere partijen uit Westerhaar. 3. Werkwijze Het proces om tot te komen tot een plan van aanpak is minstens zo belangrijk als de uitvoering van het plan zelf. Dit proces vormt de basis voor een passende en kansrijke aanpak met draagvlak onder de inwoners en andere partijen in de kern. Zoals al aangegeven in de inleiding, betekent dit dat het plan van aanpak op hoofdlijnen de inhoudelijke plannen weergeeft en met name in gaat op het proces. Dankzij deze insteek blijft er ruimte voor nadere invulling in samenspraak met partijen en inwoners uit Westerhaar en zijn er voldoende kaders waarbinnen activiteiten kunnen worden ontwikkeld. Uitgangspunten van de werkwijze zijn: - Samenhangende integrale aanpak: Het gezondheidsthema wordt vanuit verschillende beleidsterreinen bekeken en beïnvloedt. - Effect van interventies is context gebonden: Er wordt aangesloten bij de lokale problematiek, lokale wensen en lokale kansen. - Lopende initiatieven spelen een prominente rol: Er wordt aangesloten bij reeds lopende projecten in Westerhaar, deze worden waar mogelijk versterkt. Ervaringen van elders (regionaal, landelijk) worden gebruikt om te komen tot een succesvolle en passende aanpak. - Interactief proces: Tijdens het proces om te komen tot het plan van aanpak worden inwoners en organisaties al betrokken, zodat hun energie, kennis en ervaring worden benut. Bovendien wordt hiermee de eigen rol en initiatieven van inwoners en organisaties versterkt en ontstaat een gedragen activiteitenplan voor en door partijen en inwoners uit Westerhaar. Er zijn verschillende gradaties van invloed van betrokkenen mogelijk (zie ook bijlage 3). In dit plan van aanpak voor de GIDS-gelden wordt gekozen voor een coproductie tussen gemeente, inwoners en andere partijen uit de kern. Betrokkenen en gemeente zijn gelijkwaardig in het proces en trekken samen op. Indien de situatie er om vraagt, zal de gemeente de eindbeslisser zijn. Aandachtspunt bij participatie is om duidelijk aan te geven wat we aan betrokkenen vragen, wat met de input wordt gedaan (wie maakt de keuzes, kan zijn dat we niet met alle ideeën aan de slag kunnen) en later terug te koppelen wat uit eerdere processtappen is gekomen. - Aansluiting bij transities en transformatie sociaal domein: De inzet van de GIDS gelden gaat uit van de eigen kracht van inwoners. Hoe kunnen inwoners bijdragen aan een betere gezondheid van henzelf en andere inwoners? Daarnaast ligt de nadruk op preventie (het voorkomen van inzet van (zwaardere vormen van) zorg en ondersteuning) en lokale oplossingen, dichtbij de inwoners. Er kunnen zeven stappen in de werkwijze worden onderscheiden, deze worden kort toegelicht. Stap 1: Inzicht in de huidige situatie Inzicht in de huidige (gezondheids)situatie van inwoners in Westerhaar is noodzakelijk om een relevant gezondheidsthema te kunnen kiezen en vervolgens de activiteiten om de leefstijl te verbeteren. De eerste stap is daarom het verkrijgen van kwantitatieve gegevens over gezondheid en aanverwante thema s in Westerhaar, met behulp van een dorpsscan. De GGD is momenteel bezig aan het experimenteren met het maken van wijkscans, in Twente zijn bijvoorbeeld wijkscans gemaakt van wijken in Enschede en Hengelo. Deze scan geeft inzicht in de kenmerken van een wijk (of kern). In de dorpsscan wordt breder gekeken dan alleen gezondheid omdat we inzetten op een integrale aanpak en daarvoor ook gegevens nodig zijn van bijvoorbeeld sociaal economische kenmerken van de bevolking in Westerhaar. 6

7 Voor de gemeente levert dit cijfers op van specifiek Westerhaar, dit ontbreekt in de huidige Twentse Gezondheidsverkenning. De gegevens worden aangevuld met gegevens die vanuit andere onderzoeken of databases bekend zijn. De verzameling van gegevens leidt tot een wijkprofiel. Deze wordt gebruikt als basis voor het eerste gesprek met partijen en inwoners in de wijk over wat de beleving van hen is over de gezondheidssituatie en aan te pakken gezondheidsthema(s) in Westerhaar. Deze beleving wordt opgenomen in het uiteindelijke wijkprofiel, zodat een compleet beeld ontstaat van feiten en beleving. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de cijfers worden berekend op basis van schattingen en daarom niet kunnen gelden als nulmeting. Stap 2: Gezondheidsthema kiezen Op basis van de dorpsscan kan onderbouwd gekozen worden voor een gezondheidsthema waarop een verdere aanpak zal worden ontwikkeld. Het is van belang niet alleen op basis van cijfers een thema te kiezen, maar in samenspraak met partijen en inwoners uit Westerhaar. Wat wordt door betrokkenen uit Westerhaar ervaren als belangrijk gezondheidsthema dat we de komende jaren gezamenlijk zouden moeten aanpakken? Het doel is om gezamenlijk een gezondheidsthema te kiezen die cijfermatig naar voren komt (Westerhaar scoort in vergelijking met het cijfers over de gehele gemeente slecht op dit thema) én leeft bij de partijen en inwoners uit het dorp. Een aantal sleutelfiguren uit Westerhaar wordt gevraagd ambassadeur te worden van de GIDSgelden. Deze ambassadeurs hebben veel contacten in Westerhaar en/of hebben kennis van het gezondheidsthema. De ambassadeurs uit Westerhaar krijgen een belangrijke verbindende en aanmoedigende rol richting andere inwoners en partijen. Er is nauw contact tussen de ambassadeurs en de gemeente, er wordt frequent overlegd over de voortgang en ervaringen. Naast de keuze voor één gezondheidsthema kan op basis van de cijfers gekozen worden voor een specifieke doelgroep, bijvoorbeeld op basis van leeftijd. Echter, de voorkeur gaat uit naar inzet op alle inwoners uit Westerhaar, waarbij bepaalde activiteiten gericht kunnen zijn op bepaalde doelgroepen. De beschikbare middelen kunnen aanleiding zijn om de doelgroep verder af te bakenen. Stap 3: Theoretische analyse problematiek De derde stap is het in beeld brengen van de oorzaken en gevolgen van het gekozen gezondheidsthema, op basis van onderzoeken in binnen- en buitenland. Voor een effectieve en integrale aanpak is het nodig alle factoren die een rol spelen bij het thema in beeld te hebben, om vervolgens de interventies te richten op de verschillende factoren. Stap 4: Westerhaar op het gebied van het gezondheidsthema In de gemeente Twenterand en in de kern Westerhaar specifiek zijn al verschillende lopende projecten gericht op verscheidene gezondheidsthema s. Om deze te kunnen benutten en overlap te voorkomen, wordt in kaart gebracht welke projecten en andere initiatieven er in Westerhaar al zijn, gericht op het gekozen gezondheidsthema. De partijen en inwoners in Westerhaar zijn hierin wederom belangrijk, alleen gezamenlijk kunnen we een compleet beeld maken van het huidige aanbod. Het aanwezige aanbod dat in verband staat met de factoren die van belang zijn voor het gezondheidsthema (uitkomsten stap 3), wordt in beeld gebracht. Dit betekent een integraal beeld, kijkend naar verschillende beleidsterreinen. Stap 5: Activiteitenplan maken In deze fase is er een beeld van de gezondheidsproblematiek die speelt, wat hiervan de oorzaken zijn en in hoeverre hier al op in is gezet. De volgende stap is het bepalen van activiteiten of projecten die aanvullend zijn op het bestaande aanbod. Inwoners en andere partijen uit Westerhaar worden gevraagd concrete plannen te bedenken en in te dienen. Iedereen kan zijn/haar idee inbrengen over hoe we in zouden moeten zetten op het gekozen gezondheidsthema. Hierbij worden enkele spelregels opgesteld, zoals: - De activiteit is aanvullend en sluit aan op het huidige aanbod. 7

8 - De activiteit is effectief, bijvoorbeeld doordat het gericht is op één of meerdere factoren die het gezondheidsthema beïnvloeden. - De uitvoering van de activiteit is een samenwerking tussen inwoners en een (vrijwilligers)organisatie. Op deze manier kan de organisatie zijn deskundigheid inzetten en wordt de inwoner ondersteund en gestimuleerd in zijn/haar idee. - De activiteit past binnen het lokaal gezondheidsbeleid en uitgangspunten van het stimuleringsprogramma en/of beleid op andere beleidsterreinen. - De voorkeur gaat uit naar activiteiten die zorgen voor een multiplier effect hebben en/of plannen die betaalbaar zijn op de lange termijn. - Er wordt een financieel kader meegegeven, hierbij kan gedacht worden aan criteria over cofinanciering en een subsidieplafond. De periode waarin de plannen kunnen worden ingediend begint met een aftrap: een bijeenkomst waarin een terugkoppeling wordt gegeven van het proces tot dan toe en een toelichting op de criteria van de plannen en de verdere planning. Om betrokkenen verder te enthousiasmeren kan ervoor gekozen worden om deze aftrap te combineren met een ludieke actie. Nadat alle plannen zijn ingediend beslissen de ambassadeurs samen (met inhoudelijk advies van) de gemeente welke plannen besloten welke plannen (mede)gefinancierd worden door de gemeente. Er wordt een overzicht gemaakt van alle gekozen concrete activiteiten en bijbehorende doelen, waarbij verbindingen worden gelegd tussen verschillende activiteiten en met verschillende beleidsterreinen. Ook wordt gekeken hoe de inwoners en organisaties betrokken worden/blijven bij de uitvoering van het plan: Wie kan wat op zijn/haar manier bijdragen? Stap 6: Uitvoering activiteitenplan Het activiteitenplan wordt uitgevoerd. De activiteiten sluiten aan bij het gekozen gezondheidsvraagstuk en de wensen van de inwoners en andere partijen in Westerhaar. De gemeente is regisseur en stuurt alleen bij wanneer actuele ontwikkelingen de resultaten van de activiteiten negatief (kunnen) beïnvloeden en wanneer activiteiten buiten de kaders van het plan worden uitgevoerd. Stap 7: Evaluatie, monitoring, vervolg Evaluatie activiteiten Het proces en de effecten van het traject worden geëvalueerd. De effecten van activiteiten op het gedrag en de gezondheid van inwoners is naar verwachting niet op korte termijn, bijvoorbeeld na één of enkele jaren, te meten. Ook is het lastig de effecten van activiteiten te meten omdat veel factoren van invloed zijn op gezondheid en het is moeilijk te achterhalen welke activiteit rechtstreeks in verband kan worden gebracht met een bepaalde gedragof gezondheidsverandering. Er wordt daarom per activiteit gekeken of het mogelijk is concrete doelen en evaluatie-indicatoren te formuleren. Aan het einde van het proces (eind 2017) zal in ieder geval een bijeenkomst met inwoners worden georganiseerd, net zoals in het begin, om te peilen in hoeverre mensen zich meer bewust zijn geworden van de eigen gezondheid en wat ze hier aan kunnen doen. Evaluatie proces De nadruk van de evaluatie van de besteding van de GIDS gelden zal liggen op het verloop van het proces. Hierbij worden bijvoorbeeld gekeken naar de volgende punten: - Hebben we gedaan wat we ons hebben voorgenomen? - Wat hebben we bereikt op de 8 pijlers en de 5 sporen? - Wat waren succes en faalfactoren? - Wat was het bereik van de interventies? - Gaan activiteiten en daarmee de werking van de GIDS-gelden door na het stoppen van de GIDS-gelden? (Oftewel: zijn de GIDS-gelden een impuls geweest voor een ontwikkeling die nog doorgaat na het stoppen van de financiering?) 8

9 Resultaten borgen Verder zal bij de evaluatie aandacht zijn voor de werkende elementen in de werkwijze en de activiteiten. Er wordt gekeken in hoeverre succesvolle aspecten kunnen worden behouden door het bijvoorbeeld een vervolg te geven. Op basis van ervaringen met deze werkwijze bij de inzet van de GIDS gelden, kan worden gekeken in hoeverre deze wordt herhaald in andere kernen en/of gericht op andere thema s. Tussentijds evaluatie Naast de evaluatie en rapportage aan het einde van de besteding van de GIDS-middelen, zal ook tussentijds gerapporteerd worden. De voortgang en geplande activiteiten in het kader van de GIDS gelden komen terug in de uitvoeringsplannen Vitale coalities 2015, 2016, 2017 en 2018 en beknopt in de jaarverslagen In 2018 zal een nieuwe nota lokaal gezondheidsbeleid worden vastgesteld, ter voorbereiding op de ontwikkeling van die nota kan de evaluatie van de besteding van de GIDS gelden worden meegenomen. Over de voortgang wordt (indien nodig) gerapporteerd via reguliere rapportages zoals het jaarverslag, begroting, berap e.d. Verantwoording richting het Rijk Richting het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dient eveneens verantwoording plaats te vinden over de besteding van de GIDS-middelen. Wanneer en op welke wijze deze verantwoording wordt verwacht wordt door het ministerie nog nader ingevuld. Er is al wel aangegeven dat een integrale aanpak wordt gezien als belangrijk criterium voor de GIDS-regeling en daarmee een belangrijk onderdeel zal zijn in de verantwoording. Dit plan van aanpak bevat de basis van een integrale aanpak door de vijf sporen en acht pijlers als uitgangspunten in de werkwijze te nemen. Gedurende het proces blijven we hierover in gesprek met de landelijke ondersteuningspartners Pharos/Platform 31 (hierover meer in paragraaf 4.3). 4. Organisatie 4.1 Lokale ambassadeurs Zoals eerder bij stap 2 beschreven, wordt een aantal personen uit Westerhaar gevraagd om samen te fungeren als ambassadeurs van de GIDS-gelden (mogelijk geven we dit gedurende het proces een andere, meer aansprekende naam). Deze ambassadeurs hebben een groot netwerk in de kern en/of zijn deskundigen op het gebied van gezondheid. Vanwege deze contacten en kennis hebben zij een belangrijke rol in het verspreiden van informatie over de GIDS gelden in de kern, het verbinden van inwoners en partijen en het stimuleren van inwoners tot deelname aan het proces en/of activiteiten. Bij ambassadeurs kan gedacht worden aan bijvoorbeeld personen die betrokken/ werkzaam zijn in: het onderwijs, welzijn, plaatselijk belang, verenigingen, sport, huisarts, De Klaampe. De ambassadeurs en de gemeente trekken samen op, er is daarom nauw contact. 4.2 Regionale kennisuitwisseling In Twente krijgen ook de gemeenten Almelo, Dinkelland, Enschede, Hellendoorn, Hengelo, Losser en Oldenzaal GIDS-gelden voor één of meerdere wijken. De GGD initieert regionale bijeenkomsten waarin we kennis en ervaringen worden uitgewisseld en in samenhang worden gebracht. Onderwerp van gesprek hierbij is om nog te kijken in hoeverre de inzet van de GIDS-middelen een bijdrage kunnen leveren aan de samenwerkingsthema s in de Werkagenda; samenwerking Menzis, gemeenten en regio s. 4.3 Landelijke ondersteuning Vanuit het landelijke programma wordt ondersteuning aangeboden door Pharos en Platform31. Naast de regionale en landelijke bijeenkomsten krijgt elke gemeente een accounthouder die gedurende het proces gevraagd kan worden mee te denken. Verder is er de mogelijkheid voor lokaal maatwerk, dit wordt later nader ingevuld. Dit kan ondersteuning zijn in de vorm van deskundigheidsbevordering, de 9

10 organisatie van een lokale werkconferentie met belangrijkste samenwerkingspartners, beschikbaar stellen van instrumenten, delen van best practices, e.d. In eerste instantie wordt Pharos/Platform31 gevraagd mee te denken in de voorbereidingen van de eerste bijeenkomst met inwoners (stap 2). Ook GGD Twente heeft aangeboden te willen ondersteunen in de ontwikkeling en uitvoering van de plannen van de gemeente. De GGD maakt een dorpscan, denkt mee gedurende het proces en zal de theoretische analyse van de gekozen gezondheidsproblematiek op zich nemen. Landelijk komt er een begeleidende werkgroep bestaande uit wethouders uit GIDS-gemeenten. Namens de Twentse GIDS-gemeenten zetten wethouders Irene ten Seldam (gemeente Almelo) en Ilse Duursma (gemeente Dinkelland) zich samen inhoudelijk in. Irene ten Seldam zal plaatsnemen in de werkgroep. Deze groep denkt op bestuurlijk niveau mee over het programma, zodat gemeenten maximaal kunnen profiteren. Er is twee keer per jaar een bijeenkomst. 5. Financiën De gemeente krijgt in de periode jaarlijks vanuit het stimuleringsprogramma, in totaal In 2014 zijn nog geen uitgaven geweest, er wordt daarom voorgesteld de GIDS gelden uit 2014 via vooruit ontvangen bedragen ook voor 2015 en 2016 beschikbaar te stellen. Er zal een afrekening plaatsvinden aan het einde van de looptijd van de GIDS gelden. De uitvoering van dit plan van aanpak vraagt om meer ambtelijke inzet dan voor de komende jaren voor het lokaal gezondheidsbeleid was begroot. Voor 2014 en 2015 passen de te verwachten uren voor de voorbereiding en uitvoering van het plan van aanpak binnen de reguliere uren. Voor 2016 en 2017 wordt opnieuw gekeken in hoeverre de benodigde uren voor de besteding van de GIDS-gelden passen binnen de beschikbare, reguliere, uren. De begroting zal verder worden uitgewerkt naarmate meer bekend is over welke activiteiten worden uitgevoerd. Dan zal ook duidelijk worden in hoeverre combinaties worden gemaakt met andere budgetten, vanwege het (gewenste) integrale karakter van de activiteiten. 6. Planning De gemeente krijgt middelen voor vier jaar, de planning van het proces dat in dit plan van aanpak is beschreven is als volgt: Wanneer? Oktober - december 2014 Januari 2015 Februari - april 2015 April 2015 Mei-juni 2015 September november 2015 December januari 2016 Februari 2016 juli 2017 Juli december Wat? - Opstellen plan van aanpak - Voorbereidingen dorpsscan - Vaststellen plan van aanpak (college) - Stap 1: Dorpsscan gereed - Stap 2: Met partijen en inwoners in gesprek over de dorpsscan, gezondheidsthema kiezen - Stap 3: Theoretische analyse problematiek - Stap 4: Huidig aanbod in beeld brengen, samen met partijen en inwoners - Stap 5: Aftrap en verzamelen van concrete plannen - Stap 5: Activiteitenplan maken, beoordelen - Stap 6: Uitvoering activiteitenplan - Stap 7: Evaluatie, monitoring, vervolg 4 Afhankelijk van de periode waarin verantwoording van de besteding van de GIDS-gelden richting het Rijk plaats moet vinden, kan de uitvoering van activiteiten doorlopen tot eind

11 Bijlagen 1. Integrale aanpak: vijf sporen, acht pijlers 2. Doelenboom gezondheidszorg 3. Participatie en medezeggenschap 11

12 Bijlage 1 Integrale aanpak: vijf sporen, acht pijlers Stand van zaken In Nederland zijn veel gemeenten goed op weg in de aanpak van gezondheidsachterstanden. Vaak wordt echter ingezet op slechts één of twee sporen; een brede samenhangende aanpak blijkt nog moeilijk van de grond te komen. De (internationale) ervaring leert juist dat een integrale aanpak die zich richt op een gezonde leefstijl, gezonde fysieke en sociale omgeving, goede en toegankelijke zorg en participatie nodig is om duurzaam effect te sorteren. Op deze vijf sporen kan op lokaal niveau het verschil worden gemaakt. Uit nationale en internationale studies, programma s en ervaringen blijkt dat daarbij acht pijlers de aanpak effectiever maken. De aanpak: vijf sporen, acht pijlers Aan de hand van vijf sporen en acht pijlers kunnen gemeenten hun eigen beleid en werkwijze in kaart brengen en een volgende stap zetten. Op welk spoor is tot nu toe het meeste ingezet en welke sporen wil de gemeente versterken? Waar is de meeste winst te behalen? En in hoeverre zijn de pijlers terug te zien in het beleid? Vijf sporen - Gezond gedrag en gezondheidsvaardigheden. Het is belangrijk dat burgers zich bewust zijn van de mogelijkheden om hun eigen gezondheid te behouden of te verbeteren. Daarvoor zijn kennis en vaardigheden omtrent gezond gedrag en een evenwichtige leefstijl nodig. - Participatie. Actief meedoen in de samenleving maakt mensen gezond. Dat kan door betaald of vrijwilligerswerk, het volgen van een opleiding of anderszins. Participatie en gezondheid beïnvloeden elkaar over en weer. - Gezonde fysieke omgeving. Een gezonde fysieke omgeving draagt bij aan gezond gedrag. Het gaat bijvoorbeeld om een goed binnenmilieu in woningen en scholen, een schone en veilige buitenruimte liefst met veel groen en verschillende mogelijkheden om te sporten. - Gezonde sociale omgeving. Het sociale netwerk heeft veel invloed op het eigen gedrag, gevoel van veiligheid en gezondheid. Steun en bijval vanuit de omgeving kunnen mensen net dat extra zetje geven dat soms nodig is. - Goede preventie en zorg. Goede en laagdrempelige zorg in de buurt met aandacht voor preventie is een randvoorwaarde voor gezondheid. Daarbij is de samenwerking tussen zorg- en welzijnsaanbieders in de wijk en tussen gemeenten en zorgverzekeraars van belang. Acht pijlers - Burgers zijn hoofdrolspelers. Betrek de burgers binnen de gemeenten en wijken, ga met ze in gesprek over wat zij belangrijk vinden en versterk hun eigen rol en initiatieven. - Differentiatie is essentieel. Dé burger, dé wijk en dé gemeente bestaan niet. Vermijd het one size fits all -denken en laat interventies altijd aansluiten bij de eigen gemeente, wijken en burgers. Denk ook aan de verschillende levensfasen waarin mensen zitten, zoals jongeren, gezinnen of ouderen. - Bestuurlijke betrokkenheid. Eigenaarschap is een doorslaggevende succesfactor. Draagvlak bij lokale bestuurders is voorwaarde voor een succesvolle aanpak en borging in regulier beleid. - Proces is even belangrijk als inhoud. Creëer een procesmatige aanpak en benut de energie en motivatie van mensen. Laat best persons de kar trekken. Versterk de vaardigheden van de mensen die het moeten doen: burgers, vrijwilligers en professionals. - Synergie circuits. Laat de werelden van preventie en zorg, eerste lijn en sociale wijkteams, werk en inkomen, ruimtelijke ordening, onderwijs, sport en bewegen elkaar versterken. Hetzelfde geldt voor de formele en informele netwerken in de wijken. - Publiek en privaat. Vanuit de JOGG-aanpak is bekend dat de samenwerking tussen publieke en private partijen veel oplevert. Breng op lokaal niveau zorgprofessionals, scholen, sportverenigingen, bedrijven, winkeliers en vrijwilligersorganisaties met elkaar in contact. Ze hebben elkaar veel te bieden. - Sociale marketing op alle niveaus. De manier waarop de boodschap wordt gebracht, kan diezelfde boodschap versterken. Gebruik de principes van sociale marketing, zowel op strategisch-bestuurlijk niveau als richting zorgprofessionals en burgers. 12

13 - Monitoren voortgang en resultaten. Formuleer heldere doelen en zet consistente acties in. Zo zijn de voortgang en resultaten goed te monitoren. Probeer de kosteneffectiviteit in kaart te brengen met MKBA s: Maatschappelijke Kosten en Baten Analyses. Bron: Gezond In (2014), Integrale aanpak, 13

14 Bijlage 2 Doelenboom gezondheidszorg 14

15 Bijlage 3 Participatie en medezeggenschap Bij participatie en medezeggenschap gaat het om de invloed van betrokkenen op te ontwikkelen beleid 5. Het betrekken van betrokkenen heeft verschillende functies: Persoonlijke ontwikkeling: Participatie kan bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling van de participanten, omdat het talenten kan blootleggen en de sociale, emotionele en morele ontwikkeling kan stimuleren (dit geldt met name voor jeugdigen). Maatschappelijke functie: Participatie kan de sociale binding tussen (groepen) inwoners vergroten en ontmoetingen stimuleren tussen inwoners die elkaar (nog) niet kennen. Instrumentele functie: Participatie vergroot de kans op effectief beleid, omdat participatie wenselijk en essentieel is om tot beleid te komen dat aansluit op de kansen, problemen en behoeften van inwoners. Er zijn vele verschillende wijzen waarop we betrokkenen invloed kunnen laten uitoefenen op de besteding van de GIDS-gelden, hierbij zijn verschillende gradaties van invloed mogelijk. De volgende niveaus van medezeggenschap kunnen worden onderscheiden: Informeren: De gemeente neemt de besluiten en informeert (on)gevraagd over belangrijke zaken. Betrokkenen zijn toehoorder en hebben geen invloed op de gang van zaken, er is sprake van een eenzijdige relatie. Raadplegen: De gemeente vraagt betrokkenen om hun mening over beleid. De gemeente bepaalt zelf waarover reacties worden gevraagd en wat met de reacties wordt gedaan. Er vindt geen discussie plaats. Adviseren: Betrokkenen geven gevraagd of ongevraagd advies. De gemeente neemt dit advies serieus en geeft hier in ieder geval een reactie op, maar kan er geargumenteerd van afwijken. Coproduceren: De gemeente en betrokkenen werken samen en zijn gelijkwaardig aan elkaar. Samen wordt bepaald wat agendapunten zijn en samen wordt gezocht naar oplossingen. In een vroeg stadium van het proces wordt participanten al gevraagd mee te denken. Zelfbeheer: Inwoners nemen zelf initiatieven en nemen hierbij zelf de besluiten. De gemeente faciliteert door bijvoorbeeld mee te denken. 5 Bron bijlage 2: Verwey-Jonker Instituut (2013), Participatie in zicht; Gemeenten, jeugdigen, ouders en jeugdzorgcliënten in de transitie jeugdzorg. 15