Alcohol en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland

Transcriptie

1 Alcohol en drugsgebruik bij jongeren en jongvolwassenen in Gelderland 1

2 Met dank aan: Tendens is tot stand gekomen met medewerking van diverse instanties en personen. De volgende instanties cq. personen verdienen een aparte vermelding: Bonger Instituut Amsterdam; Dienst Automatisering en Informatisering De Grift; Drugs Informatie en Monitoring Systeem van het Trimbos-Instituut; GGD Gelre-IJssel; GGD regio Nijmegen; Marianne Kootstra; Straathoekwerk en Veldwerk De Grift; en natuurlijk alle panelleden. Colofon Tendens is een uitgave van De Grift, Gelders Centrum voor Verslavingszorg. De Grift is een onderdeel van Stichting Arcuris-De Grift De Grift, Cluster Preventie en Monitoring Correspondentieadres: Postbus AJ Arnhem Bezoekadres: Kronenburgsingel GM Arnhem Telefoon: Fax: Internet: De Grift, Raad van Bestuur en Centrale Diensten Postbus AJ Arnhem Telefoon: Voor reacties op het onderzoek kunt u mailen naar: preventie@degrift.nl Ontwerp en productie Beerens en Van Ierland, creative communication bv, Nijmegen Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht Oplage 500 ex. De Grift: Arnhem ISBN: / NUR , De Grift 2

3 VOORWOORD Het lezen van Tendens geeft zicht op aspecten van de Gelderse samenleving anno 2006 waar de meeste inwoners van onze provincie zich waarschijnlijk niet zo heel veel bij kunnen voorstellen. Het aantal verschillende geestverruimende middelen dat wordt gebruikt in de meest ruime zin van het woord is namelijk verbijsterend. Meer nog dan dat is het ronduit alarmerend om te lezen hoe gebruikelijk het is om middelen te nemen en over welke kwantiteiten het daarbij gaat. Alcohol staat in het rijtje meest gebruikte middelen nog steeds bovenaan. Zorgwekkend is het dan ook om te lezen dat bijvoorbeeld een horecaondernemer op de Arnhemse Korenmarkt vanuit het oogpunt van klantenbinding geïntroduceerd heeft dat je zowel op de donderdagavond als op vrijdag en zaterdag voor niet meer dan tien euro van tien uur s avonds tot twee uur s nachts onbeperkt drinken kan. Indrinken noemt men dat! Vijftien tot twintig alcoholische consumpties op een avond is vervolgens eerder regel dan uitzondering. Geen wonder dat de Nederlandse jeugd in Europa het hoogst scoort als het gaat om alcoholgebruik en misbruik.als we daarbij bedenken dat veelvuldig overmatig alcoholgebruik op jonge leeftijd in een aanzienlijk aantal gevallen leidt tot alcoholisme op latere leeftijd, met alle gevolgen van dien, dan is hier een waarschuwing absoluut op zijn plaats. Dit rapport betekent ook een oproep aan de beleidsmakers die in onze samenleving verantwoordelijk zijn voor de openbare orde. Uit elk internationaal onderzoek komt iedere keer weer naar voren dat de beste preventie er uit bestaat dat de beschikbaarheid van middelen moet worden teruggedrongen. Dit moet gecombineerd worden met goede voorlichting en gebruikmaking van het prijsmechanisme: lokale overheden zouden strakker moeten toezien op de horeca in het eigen uitgaanscircuit. 3

4 In Tendens komt verder nog een keur aan andere middelen voorbij. Cocaïne is een populaire drug geworden. Al lang niet meer weggelegd voor de elite, maar inmiddels volledig gepopulariseerd en ook ruim aanwezig in de scene van de meest ernstig verslaafden. Zorgwekkend is daarbij dat er nog steeds sprake is van een toename van het gebruik. En - wat wel eens wordt vergeten - dat er sprake is van een directe relatie tussen het gebruik van cocaïne en (zinloos) geweld op straat. Cannabis behoudt zijn zachtmoedige imago en levert nog steeds weinig overlast voor de omgeving op. Coffeeshops houden zich keurig aan de regels en het zijn niet deze gelegenheden die overlast veroorzaken. Wèl zorgwekkend is het toegenomen gebruik van cannabis. Zo is bij De Grift het aantal cliënten dat zich meldt met problemen op het gebied van cannabisgebruik de laatste vijf jaar meer dan verdubbeld en dat is niet iets om gerust over te zijn. Dan zijn er nog al die andere middelen die ook allemaal in mindere of meerdere mate worden gebruikt zoals ecstasy, speed, LSD, ketamine, GHB, basecoke en in sommige delen van het uitgaanscircuit Viagra en aanverwante genotmiddelen. Onze samenleving is er vol mee en voor de meeste jonge mensen in Gelderland is dit geen onbekend fenomeen. Voor hen maakt dit alles deel uit van de (jeugd)cultuur anno Zonder over dit alles moralistisch te willen zijn is Tendens een rapport dat gelezen zou moeten worden door elke beleidsmaker in Gelderland met daarbij de lokale bestuurders voorop. Het gaat om de jeugd in hun gemeenten. Het gaat daarmee om de toekomst voor ons allen. Graag zijn de opstellers van Tendens bereid om met u in gesprek te gaan over dit rapport. Gezamenlijk kan daarbij worden bezien hoe we het met elkaar een beetje leuk kunnen houden. Preventie en vroegsignalering horen daarbij. Inzicht, in de actuele ontwikkelingen in onze samenleving, is daarbij een voorwaarde en daarvoor is dit rapport een uitstekende entree. drs. B.F.M. Kuijf Voorzitter Raad van Bestuur 4

5 SAMENVATTING In Tendens , de door De Grift uitgevoerde Gelderse monitor over alcohol en drugs, staan de belangrijkste ontwikkelingen met betrekking tot het gebruik van alcohol en drugs in Gelderland beschreven. Met Tendens wil De Grift het alcohol en drugsgebruik in zijn verzorgingsgebied op een systematische en continue wijze in beeld brengen. De resultaten van deze monitor biedt gemeenten en De Grift de mogelijkheid om beleid, hulpverlening en preventie meer en beter vorm te geven. Het gaat in Tendens niet alleen over abstracte cijfers van gebruik. Tendens geeft juist een duidelijk beeld van de praktijk. Deze kwalitatieve ontwikkelingen op het gebied van alcohol- en drugsgebruik worden duidelijk in beeld gebracht met behulp van de panelstudie. De panelstudie is een beschrijvend onderzoeksinstrument waarin doorlopend gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassen. In 2005 zijn twee interviewrondes gehouden onder vierentwintig Gelderse panelleden die in totaal zevenentwintig netwerken bereiken. Een groot deel van de panelleden heeft zicht op het alcohol- en drugsgebruik in het uitgaanscircuit. Naast deze panelleden uit het uitgaanscircuit zijn er panelleden die zicht hebben op hang- of probleemjongeren. Naast kwalitatieve informatie bevat Tendens ook diverse kwantitatieve (getalsmatige) gegevens. Net als in voorgaande jaren zijn de gegevens van het regionale Drugs Informatie en Monitoring Systeem en andere regionale gegevens met betrekking tot het alcohol- en drugsgebruik weer geanalyseerd. Dit jaar is Tendens uitgebreid met drie onderzoeken. We hebben onderzoek gedaan naar het middelengebruik van coffeeshopbezoekers in de stad Nijmegen en dat van bezoekers van grootschalige discotheken in de regio Nijmegen. Daarnaast hebben we een aantal gegevens van cliënten die staan ingeschreven bij De Grift geanalyseerd. De ontwikkelingen in middelengebruik Alcohol is en blijft het meest gebruikte genotmiddel. Het drinken van veel alcohol tijdens uitgaansmomenten lijkt geen uitzondering meer. Zo heeft drie op de tien 5

6 bezoekers van de drie grootschalige discotheken in de regio Nijmegen tien of meer glazen alcohol genuttigd op de betreffende uitgaansavond. Dit aantal glazen wordt veelal niet alleen in de betreffende gelegenheid genuttigd. Het fenomeen van indrinken onder jongeren speelt al jaren. Door middel van alcoholprijsacties, ongelimiteerd drinken voor een vast bedrag, proberen diverse horecaondernemers de inkomstenderving die onder andere wordt veroorzaakt door indrinken te compenseren. Het zijn voornamelijk autochtone jongeren die hier gebruik van maken. Allochtone jongeren zijn in vergelijking met autochtone jongeren voorzichtiger met deze alcoholexcessen. Zij kiezen ook eerder voor dure soms exclusieve drankjes als whisky of cognac. De autochtone jongere kiest liever voor bier. Opvallend is dat de ervaring met alcohol, in vergelijking met de algemene bevolking, minder groot is bij de coffeeshopbezoekers. Mogelijk is er een onderscheid tussen degenen die of blowen of drinken. Toch heeft nog steeds zeventig procent van de coffeeshopbezoekers wel eens alcohol gedronken. De meeste cliënten van De Grift staan ingeschreven voor alcoholproblematiek als primaire (belangrijkste) problematiek. Het gaat dan om meer dan één op de drie cliënten. Daarnaast zijn er veel cliënten die alcohol als secundaire problematiek hebben. Dit laatste betekent dat zij naast de afhankelijkheid van een ander middel, afhankelijk zijn van alcohol. Relatief veel jongeren hebben ervaring met het gebruik van cannabis. Zo heeft bijna de helft van de onderzochte discotheekbezoekers ooit hasj of wiet gebruikt. Ondanks dit gegeven speelt het roken van hasj en wiet in het uitgaansleven een marginale rol. Het roken van een joint vindt dan ook vooral thuis, bij vrienden, op straat en in de coffeeshop plaats. Bij De Grift is het aantal cliënten met cannabis als primaire problematiek de laatste vijf jaar meer dan verdubbeld, tevens is cannabis nu een van de belangrijkste secundaire problematiek. Vooral bij cliënten onder de vijfentwintig jaar is cannabis het belangrijkste probleem. Deze ontwikkeling past ook in hetgeen de panelleden horen. Zij horen geregeld geluiden van jongeren die het moeilijk vinden om te minderen of stoppen met blowen. Van de illegale middelen blijft na cannabis ecstasy het meest populaire genotmiddel. Van alle onderzochte coffeeshopbezoekers heeft veertig procent ervaring met het gebruik van ecstasy. Voor de onderzochte discotheekbezoekers ligt dit rond de vijftien procent. Bij de testservice wordt ecstasy het meest aangeleverd. Dit is dan veelal ecstasy in pilvorm. MDMA in poedervorm lijkt steeds minder voorhanden. De bij de testservice aangeleverde ecstasy bevat veelal de werkzame stof MDMA, de dosering MDMA per pil varieert daarentegen erg sterk. Dit jaar is voor het eerst mcpp aangetroffen in diverse ecstasy pillen en poeders. Een middel dat volgens gebruikers soms meer vervelende bijwerkingen heeft dan MDMA. Het gebruik van ecstasy is met name geconcentreerd tijdens grote danceparty s. Frequent gebruik van ecstasy komt bij de meeste uitgaanders weinig voor. Er is eerder sprake van een matiging van het aantal pillen per gelegenheid. Uitzondering hierop vormen de hangjongeren. Zij gebruiken vaker en excessiever ecstasy. 6

7 Ondanks de relatieve populariteit van ecstasy staan weinig cliënten bij De Grift ingeschreven voor dit middel. Het gaat dan om minder dan een half procent van alle cliënten. Het aantal ingeleverde cocaïnesamples bij de testservice is in 2005 enorm gegroeid. Het aantal inschrijvingen bij De Grift voor cocaïne als primaire problematiek is de laatste vijf jaar meer dan verdubbeld. Eenderde van de onderzochte coffeeshopbezoekers heeft ooit cocaïne gebruikt en een op de negen discotheekbezoekers heeft dit middel ooit gebruikt. Na ecstasy is het de meest populaire stimulerende illegale drug. Het gebruik van ecstasy lijkt steeds meer te stabiliseren, terwijl in het gebruik van cocaïne nog steeds een groei lijkt te zitten. Er zijn volgens panelleden ook veel gelegenheden om cocaïne te gebruiken. Het gebruik vindt namelijk vooral plaats in op alcohol gerichte uitgaansgelegenheden of thuis. Het afgelopen jaar is de cocaïnemarkt meerdere keren opgeschikt met berichten over met atropine vervuilde cocaïne. Atropine is niet aangetroffen bij de regionale testservice in Gelderland, wel wordt er steeds meer fenacetine (bij veelvuldig gebruik veroorzaakt dit nierschade) aangetroffen in de cocaïne. Van de drie bekende stimulerende middelen (ecstasy, cocaïne en amfetamine) is amfetamine (of speed) het minst populair. Een op de vijftien discotheekbezoekers heeft wel eens amfetamine gebruikt. Bij de coffeeshopbezoekers is dit een kwart van de onderzochte bezoekers. Het afgelopen jaar zijn 86 amfetaminemonsters aangeleverd bij de testservice in Arnhem en Nijmegen. Met uitzondering van één monster bevatten al deze poeders de verwachte werkzame stof. In bijna alle gevallen is er naast amfetamine ook cafeïne in de monsters aangetroffen. Ongeveer een op de zeventig cliënten bij De Grift staat ingeschreven voor amfetamine als eerste problematiek. Dit zijn allemaal mensen die jonger zijn dan 36 jaar. Van de narcosemiddelen heeft met name GHB enige bekendheid. Bijna tien procent van de coffeeshopbezoekers en tweeënhalf procent van de discotheekbezoekers heeft dit middel wel eens geprobeerd. Het gebruik van GHB vindt vooral thuis, op afterparty s of in clubs waar meer drugs en minder alcohol wordt geconsumeerd plaats. Het gebruik van ketamine, een ander narcosemiddel, is voorbehouden aan een select groepje gebruikers. Wel lijkt er sprake te zijn van een voortschrijdende verspreiding op kleine schaal. Bij De Grift staat enkelen voor één van deze twee middelen ingeschreven als cliënt. Relatief veel mensen hebben ervaring met het gebruik van paddo s. Zo heeft bijna een op de drie coffeeshopbezoekers en een op de negen discotheekbezoekers dit middel wel eens geprobeerd. In het uitgaansleven spelen paddo s zo goed als geen rol. Het gebruik vindt met name plaats in een klein besloten gezelschap. Het gebruik van LSD is zeer beperkt. Op enkele uitzonderingen na staat niemand bij De Grift ingeschreven voor afhankelijkheid van deze twee middelen. 7

8 Het gebruik van heroïne komt onder jongeren, uitzonderingen daargelaten, bijna niet voor. Nagenoeg niemand van de onderzochte discotheekbezoekers heeft ervaring met het gebruik van heroïne. Bij de coffeeshopbezoekers ligt dit percentage hoger. Het gaat dan om iets minder dan vijf procent van de onderzochte bezoekers. Deze zijn veelal ouder dan vijfentwintig jaar. Opiaten, waar heroïne de bekendste van is, is echter wel na alcohol het belangrijkste middel waar cliënten bij De Grift voor ingeschreven staan. Uit ander onderzoek blijkt ook dat het bereik van de verslavingszorg voor deze groep gebruikers erg hoog is. De cliënten die ingeschreven staan voor opiaten als primaire problematiek zijn veelal ouder dan vijfentwintig jaar. Zij hebben naast deze afhankelijkheid in driekwart van de gevallen ook te kampen met nog een andere middelenafhankelijkheid. Gekookte coke of basecoke lijkt, onder een beperkte groep jongeren, meer populair dan heroïne. Panelleden zeggen dat gebruikers van gekookte coke snel marginaliseren. Dit betekent dat ze de aansluiting met de rest van de peergroep snel verliezen. Viagra is geen drug, maar wordt wel regelmatig in combinatie met andere drugs gebruikt. Dit gebeurt voornamelijk op trendsettende thuisfeestjes bij jongeren zonder potentieproblemen. In het totale aanbod van geestverruimende middelen nemen de smartproducten een zeer bescheiden rol in. De smartshops hebben te lijden gehad onder het verbod op de verkoop van ephedra, in Zij zijn naarstig op zoek naar andere interessante producten. Explosion, met de werkzame stof methylone, is het laatste voorbeeld van deze ontwikkeling. 8

9 INHOUD Voorwoord 3 Samenvatting 5 Inleiding 11 I De derde Tendens 11 II Werkwijze 12 III Opbouw van het rapport 13 Hoofdstuk 1 De Panelstudie De Panelleden Alcohol en Drugsgebruik Gezondheidsrisico s en nadelige effecten van alcohol- en drugsgebruik Geruchten, signalen en trends 42 Hoofdstuk 2 Coffeeshopbezoekers Het onderzoek in het kort De bezoeker van de coffeeshop Alcohol- en drugsgebruik Conclusies 55 Hoofdstuk 3 Discotheekbezoekers Het onderzoek in het kort De bezoeker van grootschalige discotheken Alcohol- en drugsgebruik Conclusies 63 Hoofdstuk 4 Cliënten De Grift Hoe de gegevens te lezen Cliënten in Alcoholcliënten Opiaatcliënten Cocaïnecliënten Cannabiscliënten Gokcliënten Overige cliënten Conclusies 72 9

10 Hoofdstuk 5 Drugs Informatie en Monitoring Systeem Drugs Informatie en Monitoring Systeem Bezoekers testservice Resultaten Resultaten Conclusies 78 Hoofdstuk 6 Overige Gegevens Ouderenmonitor Rijden onder invloed van Alcohol 80 Referenties 82 Bijlage A Het ABC van de drugs 84 Bijlage B Het ABC van de muziekstijlen 89 Bijlage C-I De panelmethode 90 Bijlage C-II Panelmutaties 92 Bijlage C-III Schematisch overzicht netwerken 93 Bijlage C-IV Drugsgebruik netwerken 94 10

11 INLEIDING I. De derde Tendens Goede zorg en preventie begint met actuele kennis over de wereld van alcohol, drugs en gokken. Deze wereld is aan verandering onderhevig. Doeltreffende alcohol- en drugspreventie en adequate hulpverlening is daarom gebaat bij het tijdig signaleren van nieuwe ontwikkelingen, motieven en gebruikspatronen. Genotmiddelen komen en gaan, doelgroepen verschuiven en het gebruik kan sterk per regio verschillen. Om meer inzicht te krijgen in de regionale ontwikkelingen op het gebied van alcohol, drugs en gokken is De Grift 1 in 2003 gestart met haar jaarlijks terugkerende monitor Tendens. Tendens beschrijft de regionale ontwikkelingen en trends in alcohol- en drugsgebruik bij Gelderse jongeren en jongvolwassenen. Tendens heeft als doel: Het alcohol- en drugsgebruik in het verzorgingsgebied van De Grift op een systematische en continue wijze in beeld te brengen. Het in beeld brengen van alcohol- en drugsgebruik heeft meerdere doelen. Ten eerste om beleid, hulpverlening en preventie vorm te geven. Ten tweede ziet De Grift het als haar taak om een betrouwbare informatiebron te zijn op het gebied van middelengebruik. Eventueel optredende incidenten en mogelijke panieksignalen rondom alcohol- en drugsgebruik worden zo op een juiste wijze beoordeeld. 1. De Grift is de instelling voor verslavingzorg en preventie in Zuid, Midden en Oost Gelderland. Tevens behoren een tweetal gemeenten in de provincie Utrecht en twee gemeenten in de provincie Limburg tot het verzorgingsgebied van De Grift. De Grift heeft als doel om problematisch gebruik van alcohol en drugs en problematisch gokken te voorkomen dan wel te behandelen. 11

12 Tendens is de derde editie van Tendens in rij. Ook in deze Tendens ligt een sterk accent op jongeren en jongvolwassenen. De belangrijkste reden hiervoor ligt in het feit dat zich hier de meeste nieuwe ontwikkelingen voordoen. Tevens vormen jongeren en jongvolwassenen momenteel de belangrijkste doelgroep voor preventie. Maar niet alleen gegevens over jongeren en jongvolwassenen zijn terug te vinden in deze Tendens. Dit jaar hebben we een aantal nieuwe onderdelen toegevoegd. Naast de vertrouwde onderdelen als bijvoorbeeld de panelstudie en de resultaten van het Drug Informatie en Monitoring Systeem geven we in deze Tendens inzicht in het middelengebruik van coffeeshop- en discotheekbezoekers, maar ook in de ontwikkeling van de hulpvraag van de cliënten van De Grift. II. Werkwijze Om het doel van Tendens te bereiken maken we gebruik van een combinatie van de volgende onderzoeksmethoden: 1. Kwalitatief onderzoek 2 Een belangrijk terugkerend onderdeel in Tendens is de panelstudie. De panelstudie is een kwalitatief (beschrijvend) onderzoeksinstrument, waarin doorlopend gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassen. De gebruikte onderzoeksmethoden voor de panelstudie zijn participerende observaties in het uitgaansleven en het afnemen van interviews met behulp van een semi-gestructureerde vragenlijst. 2. Kwantitatief onderzoek 3 We hebben schriftelijke vragenlijsten afgenomen onder diverse doelgroepen. Dit zijn achtereenvolgens bezoekers van coffeeshops in Nijmegen, bezoekers van grootschalige discotheken in de Duits-Nederlandse grensstreek en bezoekers van de drugstestservice in Arnhem en Nijmegen. 3. Analyses bestaande gegevens Reeds beschikbare informatie en gegevens over alcohol- en drugsgebruik in Gelderland is verzameld en nader geanalyseerd. Een voorbeeld hiervan is de analyse van de resultaten van het Drugs Informatie Monitoring Systeem en de gegevens over rijden onder invloed in Gelderland. Verder hebben we uit het door de Grift gebruikte registratiesysteem USER een aantal datasets ontwikkeld, die een uitgebreid inzicht geven in een aantal basiskenmerken van de cliënten van De Grift. 2. Die vorm van onderzoek waarin variabelen niet vooraf of achteraf worden gekwantificeerd, maar op ordinaal of nominaal meetniveau blijven (Swanborn, 1999). 3. Die vorm van onderzoek waarin variabelen vooraf of achteraf worden gekwantificeerd. 12

13 III. Opbouw van het rapport De resultaten van de panelstudie staan beschreven in hoofdstuk 1. De panelstudie is een beschrijvend onderzoek naar het alcohol- en drugsgebruik bij Gelderse jongeren en jongvolwassenen. De panelstudie geeft inzicht in de belevingswereld van jonge consumenten van alcohol en drugs, de setting van gebruik en de achterliggende motieven van gebruik. Diverse middelen en subculturen komen aan bod. Naast de plezierige kanten van de diverse middelen, is er ook aandacht voor de waargenomen risico s. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een overzicht van signalen en trends, die gedestilleerd zijn uit de panelstudie. In hoofdstuk 2 beschrijven we de resultaten van een onderzoek onder coffeeshopbezoekers in Nijmegen. Hoofdstuk 3 geeft de resultaten weer van een onderzoek onder discotheekbezoekers in de regio Nijmegen-Kleve. Vervolgens beschrijven we in hoofdstuk 4 de ontwikkeling van de hulpvraag van cliënten bij De Grift. Dit hoofdstuk geeft een uitgebreid inzicht in een aantal basiskenmerken van de cliënten van De Grift. Hoofdstuk 5 geeft een overzicht van de regionale gegevens van het Drugs Informatie en Monitoring Systeem (DIMS). Deze data vormt een indicator voor het aanbod en de zuiverheid van onder andere de regionale ecstasy markt. In het laatste hoofdstuk, hoofdstuk 6, worden enkele onderzoeken en andere gegevens die betrekking hebben op het alcohol- en drugsgebruik in Gelderland gebundeld. Aan het rapport is een drietal bijlagen toegevoegd. Bijlage A en B bevatten achtereenvolgens achtergrondinformatie over de verschillende drugs en muziekstijlen die in het rapport worden genoemd. Bijlage C bevat informatie over de panelstudie en haar panelleden. 13

14 14

15 1 DE PANELSTUDIE In deze Tendens wordt verslag gedaan van de vierde (t4) en vijfde meting (t5) van de panelstudie. De panelstudie is een beschrijvend onderzoeksinstrument, waarin doorlopend gegevens worden verzameld over drugs en drugsgebruik in netwerken van Gelderse jongeren en jongvolwassenen. De panelstudie geeft hiermee inzicht in ontwikkelingen en de sociale context van middelengebruik 4. De methode van de panelstudie staat uitgebreid beschreven in bijlage C-I. Centraal in de panelstudie staan de panelleden. Zij vertellen over het alcohol- en drugsgebruik in hun sociaal netwerk. Dit netwerk kan bijvoorbeeld hun vriendenkring zijn, de club waarin zij werken of de hangjongeren die zij op straat tegenkomen tijdens hun werk als straathoekwerker. De panelleden en de verschillende netwerken worden eerst geïntroduceerd. Na de introductie van de panelleden en de setting waarin zij zich bewegen, beschrijven we de ontwikkelingen in het middelengebruik. Vervolgens worden de risico s van middelengebruik behandeld waarna het hoofdstuk wordt afgesloten met een paragraaf over geruchten, signalen en trends. Een trend is het resultaat van een cumulatie van verschillende ontwikkelingen over een langere tijdsperiode. 1.1 De Panelleden In deze paragraaf worden de panelleden geïntroduceerd. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen verschillende categorieën panelleden. Deze categorieën zijn achtereenvolgens panelleden die zicht hebben op het (1) uitgaanscircuit, (2) hangjongeren en (3) probleemjongeren. 4. Bijlage A bevat achtergrondinformatie over de verschillende soorten middelen. 15

16 1.1.1 Het uitgaanscircuit Panelleden die zicht hebben op het gevarieerde uitgaansleven in Gelderland zijn enerzijds gastheren, clubmedewerkers en agenten. Zij geven een beschrijving van de ontwikkelingen en diversiteit in het uitgaansleven. Anderzijds zijn er panelleden, die onderdeel uitmaken van een bepaalde uitgaans(sub)cultuur. Deze kunnen dieper ingaan op rituelen van gebruik, waardering van middelen en de betekenis van een middel in een subcultuur. Er zijn diverse toonaangevende uitgaans(sub)culturen vertegenwoordigd in het panel. In bijlage C-III staat een schematisch overzicht van de panelleden. Hieronder wordt de panelleden geïntroduceerd. De steden Arnhem en Nijmegen Arnhem staat bekend om zijn uitgaanscentrum de Korenmarkt. Charly (12a), Dennis en Anna (11a en b) werken hier sinds vele jaren als respectievelijk gastheer, toiletjuffrouw en barman bij diverse discotheken en cafés. De club waar Dennis en Anna tot medio 2005 hebben gewerkt, heeft zijn muziekprogramma wederom gewijzigd. De bij deze club grote publiektrekkers urban, hardstyle en hardcore 5 zijn uit de programmering gehaald. De eigenaar wil deze muziekstijlen en haar bezoekers niet meer in zijn club. Teveel opstootjes en het drugsgebruik de hardcoreavonden in het bijzonder deed de naam van zijn club geen goed, volgens de eigenaar. Clubtrance en een eclectische mix van stijlen (pop, latin en groovy house) zijn nu de publiekstrekkers in deze club geworden. Op een zaterdagavond wordt de Korenmarkt overwegend bevolkt door een publiek dat jonger is dan twintig jaar. Vrijdag is het publiek ouder; gemiddeld vijfentwintig jaar. Victor (23a), agent in Arnhem, vindt de sfeer op zaterdag meer gespannen dan op vrijdag. Hij wijt dit mede aan het indrinken. Op zaterdag komen veel jongeren die eerst thuis of elders veel drinken. Vervolgens verschijnt een deel rond elf uur s avonds sterk aangeschoten op de Korenmarkt. Dit gaat volgens Victor (23a) ten koste van de sfeer. Op het nabijgelegen Jansplein zijn minder dronken mensen te vinden. Hier komt een publiek, dat meer multicultureel is. De discotheken en danscafés Gett In 6, La Parranda en Timeless staan bekend om de urban muziek. Vooral de Gett In trekt regelmatig veel Antillianen, die vanuit heel Nederland komen. De cafés en kleinere clubs liggen in Nijmegen, vergeleken met Arnhem, veel meer verspreid over de gehele binnenstad. De uitgaansgelegenheden in de binnenstad trekken overwegend publiek vanuit Nijmegen en omliggende gemeenten. Het publiek is van alle leeftijden, maar met een stevig accent op jong. Een concentratie van kroegen is te vinden rond de Molenstraat. Hier is Lorenzo (9a) werkzaam als gastheer van een bar-disco, waar men vanaf achttien jaar welkom is. Abel (22a) kent vanuit zijn werk als politieman de horecagelegenheden in de binnenstad en 5. In bijlage B staan de in dit hoofdstuk schuingedrukte muziekstijlen beschreven. 6. Inmiddels gesloten. 16

17 haar bezoekers op zijn duim. Hij wordt regelmatig geconfronteerd met alcohol- en drugsgebruik. Vooral de laatste zomerfeesten in Nijmegen zijn een uitschieter geweest. Destijds zijn veel aanhoudingen verricht voor openlijk cocaïnegebruik. Ook bij aanhoudingen in de weekendnachten zijn de stappers bijna zonder uitzondering onder invloed van genotmiddelen. Buiten de stad ligt The Matrixx. Samen met Doornroosje de bekendste club van Nijmegen. Landelijk staat The Matrixx goed bekend. In 2005 heeft zij de Night Life Award voor beste club in Nederland ontvangen van de Koninklijke Horeca Nederland. Nova (7a) en Harm (26a) zijn echte clubgangers. Zij bewegen zich met enige regelmatig in het Nijmeegse clubcircuit. Nachtje doorhalen Als er geen grootschalige party wordt bezocht, dan wordt er op zaterdag vaak naar een club in Nijmegen gegaan. Meestal ontmoeten we elkaar rond een uur of twaalf bij de club. Voor die tijd is iedereen druk bezig met kleding en uiterlijk. Looks zijn belangrijk, er wordt van je verwacht dat je er enigszins hip en uitdagend uitziet. In de club is het bijkletsen, gezien worden en dansen. Iedereen neemt dan wel een pilletje. Rond sluitingstijd zetten we het feest voort bij een van de vrienden. Thuis organiseren we dan een afterparty. De opkomst op deze feestjes verschilt van ongeveer zes tot vijfendertig personen. Bij een afterparty komt regelmatig GHB op tafel. Dit gebeurt ook om de seksuele lust op te wekken. Meestal houden we het dan rond een uur of acht voor gezien. We gaan dan of naar huis of soms bij mooi weer rijden we nog naar Bloemendaal. (Nova, clubtrance, 7a, t4). Rivierenland De meest trendy club van Gelderland bevindt zich in Culemborg. In deze plaats is sinds ruim een jaar Happy Dayzz gevestigd. Met haar concept Club Déjà Vu, elke tweede zondag van de maand, trekt deze club bezoekers vanuit heel Nederland. In Club Déjà Vu, waar tranceclassics te beluisteren zijn, hangt een sterk erotische sfeer. Het tweedaagse gratis festival Appelpop in Tiel, discotheek De Rodenburg en een klein aantal horecagelegenheden in Tiel zijn andere bekende blikvangers waar stappers in Rivierenland terecht kunnen. Achterhoek In een van de grotere jongerencentra in de Achterhoek is Frank (4a) werkzaam. Dit centrum is elke zaterdag van acht tot één uur s nachts geopend. De drie zalen waar rock en top-40 muziek wordt gedraaid trekt op een zaterdagavond gemiddeld vierhonderd bezoekers. De bezoekers zijn overwegend jongeren in de leeftijd van veertien tot negentien jaar, die veelal voor het eerst uit mogen. Een deel van deze jongeren, die ouder dan zestien jaar zijn, gebruiken het jongerencentrum als opwarmertje voor de grote uitgaanscentra. Hier kent de Achterhoek er velen van. De Radstake, City Lido, Olde Beth en de Achterhoek Arena zijn de bekendste uitgaanscentra. Deze centra richten zich met hun mainstream muziekprogrammeringen op een 17

18 breed publiek, waar ook Juriaan (4b) en zijn vrienden deel van uitmaken. Wekelijks bezoekt hij met een groep van dertig vrienden één van deze uitgaanscentra. Het is voor hen een plek om te drinken, te lachen en bekenden te ontmoeten. Is er een feest in de Achterhoek dan zijn Juriaan (4b) en zijn vrienden aanwezig. De Zwarte Cross, Gelderlands grootste evenement, is voor hen een van de hoogtepunten. Drie dagen Zwarte Cross Op dezelfde dag dat de zevenduizend campingplaatsen voor de Zwarte Cross in de verkoop kwamen waren ze uitverkocht. Niet alleen de Achterhoek bezoekt dit driedaagse evenement. Uit heel Nederland komen mensen hier naar toe, deze zijn voornamelijk afkomstig uit de niet-stedelijke gebieden. Dit komt omdat in deze streken dezelfde mentaliteit heerst als hier. Een mentaliteit van niet macho doen, maar gewoon jezelf zijn. Zestig euro per persoon kost een kaartje. Hiervoor krijg je een campingplaats voor drie dagen en toegang tot het festivalterrein. Met drie vouwwagens, twee caravans, een tent en dertig vrienden stonden we om twaalf uur s middags voor de camping. Na anderhalf uur file hadden we eindelijk een plek. We moesten zolang wachten, omdat iedereen gecontroleerd werd op het meebrengen van alcohol. Er mocht geen sterke drank, geen glazen flessen en niet meer dan dertig blikjes bier per persoon meegebracht worden. Wij hadden het probleem van de sterke drank opgelost door de drank te verpakken in flessen frisdrank. Met een optreden van Jovink en de Voederbietels werd het festival geopend. Vervolgens komt er nog meer rock, dit ging zo door tot een uur of twee s nachts. Na de rock gingen we naar de caravan. Bijkletsen en in een rustig tempo bier drinken tot een uur of vijf. Tien uur is het dan weer opstaan en dan vervolgt op zaterdag en zondag hetzelfde ritueel. We hebben aardig wat weggedronken dit weekend. De meegebrachte blikjes zijn niet allemaal opgegaan, maar op het terrein hebben we per persoon ongeveer 125 biertjes gekocht. Eigenlijk zijn we de hele dag door dronken geweest. (Juriaan, Høker, 4b, t5) Naast jongerencentra en grote uitgaanscentra is de stad Doetinchem een belangrijke plaats in de Achterhoek waar het uitgaansleven zich afspeelt. Gerard (21a) is in deze stad als agent belast met de lokale horeca. Het uitgaansleven is in Doetinchem rond twee straten gecentreerd. Blikvanger in 2005 was Vergane Glorie XL. Nederlands grootste café met plaats voor duizend tot vijftienhonderd bezoekers. Met de komst van dit café wist een nieuw publiek Doetinchem als uitgaansstad te vinden. Diverse bezoekers uit de regio Arnhem en Utrecht waren in dit café te vinden. Niet voor lang overigens, want toen het nieuwe ervan af was deed Vergane Glorie XL zijn naam eer aan: het publiek bleef massaal weg. Het café is inmiddels gesloten. De Veluwe Landelijk bekende uitgaansgelegenheden of party s zijn er niet op de Veluwe. Deze regio kent ook veel minder cafés per duizend inwoners dan de rest van Gelderland 18

19 (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2005). Wageningen en vooral Ede zijn de bekendste plaatsen waar wordt uitgegaan. Ede heeft een eigen uitgaanscentrum met diverse cafés en twee discotheken waar met name jongeren uit de directe omgeving naar toe gaan. De Veluwe staat vooral bekend om de keten waar jongeren samen komen. Deze keten, die op particulier terrein staan bestaan veelal uit een oude schuur of caravan. In deze keten, waar naar schatting van de Stichting Alcoholpreventie, er alleen in Barneveld al veertig zijn, wordt erg veel alcohol gedronken door veelal minderjarigen jongeren. De stichting meldt dat de jongeren per persoon gemiddeld vijftien glazen bier per avond drinken. Hiervoor betalen zij een prijs van 70 eurocent tot één euro per flesje. Drugs is in geen van de keten toegestaan (Hommen en Mulder, 2005). Keten in beeld Milleniumkeet (Kootwijkerbroek) Zoeken in het donker in Kootwijkerbroek valt ook al niet mee. Maar als we een berm vol met glimmende auto s zien staan, vinden we de Millenniumkeet. Het is al wat later op de avond en op de bar staan dan ook al wat meer lege flessen. De achttien bezoekers zijn gemiddeld begin twintig. De keet is een verbouwde caravan. Het lijkt ons wel nodig om wat aan brandpreventie te doen. De bezoekers hebben daar ook wel eens over gedacht: Jazeker, we hebben wel eens een brandblusser leeggespoten. Niet nodig ook zo n ding, als er brand is gaan we snel naar buiten. We laten de boel rustig affikken en we bouwen een nieuwe keet (letterlijke tekst overgenomen uit de ketenkrant Barneveld, jaargang 1, nummer 1). (Grootschalige) party s Het Gelredome (Arnhem) en het Lingebos in Vuren (Rivierenland) zijn de bekendste plekken in Gelderland waar in 2005 grootschalige dancefeesten werden georganiseerd. Diverse panelleden waaronder Wendy (20a), Harm (26b), Youri (27a) zijn liefhebbers van deze party s. Zij beperken zich hierbij niet tot Gelderland. Zij zijn mobiel en niet gebonden aan de provincie- of landsgrens. Party s in Dortmund, Zaandam of Antwerpen worden eveneens bezocht. Alles draait om één ding en dat is het beleven van een topavond of dag. De buitenparty s (liefst techno) hebben voor Youri (27a) en zijn vrienden de voorkeur. Free Your Mind Laatst zijn we met een groep van ongeveer tien man bij het Free Your Mindfestival op de stadsblokken in Arnhem geweest. Zijn we net als altijd met de auto naar toe gegaan. Dat is wel zo prettig. Je kunt dan muziek draaien en een jointje roken om in de juiste stemming te komen. Bij binnenkomst op het festivalterrein drinken we eerst een paar biertjes, zo komen we in een juiste stemming. Met alcohol slaat 19

20 de ecstasy ook beter in. Er wordt niet teveel alcohol gedronken, want dan word je te snel moe en sloom. Buitenparty s zijn altijd leuk, genieten van de zon, het publiek en de ruimte. Er is dan zoveel te zien. Overdag is het vooral chillen en rondkijken. s Avonds wordt het steeds meer dansen. Na de party zijn we naar het huis van een vriend gegaan, even weer bijkomen. Er worden dan geen pillen meer gebruikt, alleen geblowd en gedronken. Zo worden we weer rustig en moe na al die ecstasy. In de loop van de ochtend gaat iedereen weer naar huis om te slapen. (Youri, techno, 27a, t5). Billy (16a) en Stuffan (17a) hebben een andere muziekvoorkeur en gaan niet naar danceparty s. Billy houdt van nu-metal en punk. Zij bezoekt concerten en festivals waar deze muziek wordt gedraaid, zoals Lowlands, Paaspop of Pinkpop. Stuffan (17a) heeft een voorkeur voor tekno. Liefhebbers van deze harde, snelle variant van techno bezoeken de vaak illegale party s die voor slechts een kleine groep mensen toegankelijk is. Privé-feestjes Naast party s, discotheken, uitgaanscentra en cafés lijken privé-feestjes (waaronder afterpartys) een steeds belangrijke plaats in te nemen bij de uitgaanders. Voor, na of in plaats van het bezoeken van een horecagelegenheid wordt er in een intieme kleinschalige setting bij elkaar gezeten, gedronken en veelal ook drugs gebruikt. Frits (25a) organiseert wel een heel bijzondere vorm van privé-feestjes: gayseksfeesten. Party and Play Drugs staat bij Frits synoniem aan seks. Thuis organiseert hij samen met zijn vriend eens in de zes weken een party and play voor gaymannen. Naast Frits en zijn vriend worden er nog zes andere mannen uitgenodigd. Met deze mannen komen ze in contact via websites als bijvoorbeeld chatboy.nl. De selectiecriteria om op een avond te komen zijn streng: rond de dertig jaar, geen borsthaar en liefst een niet-roker. Na foto s en mails uitgewisseld te hebben worden de mannen uitgenodigd. Rond een uur of acht s avonds begint het privéfeest. Bij binnenkomst wordt er altijd eerst even wat gekletst en gedronken. Er wordt muziek gedraaid, veelal trance, en de kachel wordt hoog gezet, want straks is iedereen naakt of in leer. Mocht de chemie met een betreffende bezoeker er niet zijn, dan gaat deze weer naar huis. Dit geeft nooit problemen. Na binnenkomst neemt iedereen een Viagra. Deze slaat na ongeveer een half uur tot een uur aan. Dan heeft iedereen een goede erectie. Vervolgens wordt er ecstasy geslikt, daarna GHB en soms nog wat cocaïne. Dit patroon herhaalt zich dezelfde nacht meerdere keren. Frits heeft precies uitgezocht in welke volgorde de drugs een optimaal effect hebben om het neuken tot een groot hoogtepunt te maken. Velen in de scene hebben het patroon van drugsgebruik van Frits overgenomen. Iedereen die komt gebruikt drugs, anders ontbreekt de vibe. De vibe omschrijft Frits als een lekkere roes, het lang kunnen neuken, het intiemer en intenser worden, het vergroten van de geiligheid en het 20

21 uitstellen van het klaarkomen. De hele nacht wordt er geneukt, tussendoor wordt er voor de hygiëne veel gedoucht. Dit gaat door tot een uur of tien s ochtends dan is iedereen doodop en seksueel voldaan. (Frits, gayseksfeesten, 25a, t4). Smartshops In Gelderland zijn ongeveer vijftien smartshops. De Sjamaan is de meest bekende in Gelderland. Naast twee shops, één in Arnhem en één in Nijmegen, is de Sjamaan een groothandel en internetdistributeur van smartproducten (herbal ecstasy e.d.) en ecodrugs (paddo s, peyote cactus e.d.). Smartshops bestaan in Nederland sinds De eerste werd geopend in Amsterdam, waarna velen volgden. In het voorjaar van 2003 waren er in Nederland, naar schatting van de Voedsel en Waren Autoriteit, ongeveer 165 smartshop (Steun- en informatiepunt drugs en veiligheid, 2003). Andere verkooppunten van smartproducten zoals souvenirshops en coffeeshops zijn hierbij niet meegerekend. In de Smartshop van Michael (5a), Ananda en Floor (28a) komen veel uitgaanders. Ananda en Floor, van de in Gelderland gevestigde smartshopketen de Sjamaan, proberen met hun aanbod een verantwoord alternatief te bieden voor de illegale drugs. Michael (5a) is een relatief kleine speler in de smartshopwereld. Hij heeft zijn eigen shop in Arnhem. Als gevolg van strenge overheidsregels, aangaande de verkoop van smartproducten, heeft Michael zijn assortiment steeds meer moeten verbreden met producten van de headshop De hangjongeren 8 Naast de uitgaanders zijn er in de panelstudie ook netwerken van hangjongeren vertegenwoordigd. Geen gastheer, stapper of barman, maar straathoekwerkers die contact hebben met groepen hangjongeren. Een deel van deze jongeren gaan ook uit, maar een groot verschil tussen de uitgaanders en de hangjongeren is dat het accent bij de hangjongeren meer ligt op het alledaagse leven in de eigen woonomgeving. In het panel zitten twee straathoekwerkers en een hangjongere zelf. Zij vertegenwoordigen in totaal vier netwerken. Hangjongeren in kleine dorpen Jerry (1a en b) werkt in de Achterhoek als straathoekwerker. Volgens Jerry kent elk dorpje in meer of mindere mate wel zijn eigen groepje hangjongeren. In hoofdzaak zijn dit Nederlandse jongens. Niet alle groepen zijn problematisch of gebruiken drugs. De jongeren, waar Jerry mee te maken heeft, doen dit wel. Zo heeft hij sinds vele jaren contact met een groep jongeren (1a) in een dorpje vlakbij de grens van Duitsland. Deze jongeren vormen al jaren een vaste groep en kennen elkaar vanaf hun jonge kindertijd. De groep verzamelt zich op verschillende plekken in het dorp. 7. Een headshop verkoopt voornamelijk gebruiksartikelen voor cannabis en andere drugs. 8. In de twee voorgaande Tendensen werd de term straatjongeren gebruikt. Gebleken is dat velen hierbij de hier onjuiste associatie van zwerfjongeren hebben. Vandaar dat we nu spreken over hangjongeren. 21

22 Uitgaan doen ze weinig. Soms wordt het plaatselijke café bezocht en zeer incidenteel een hardcoreparty. De jongeren uit een ander nabij gelegen grensdorp (1b) zijn nog erg jong. Ze zijn veel rustiger met hun middelengebruik dan de jongeren uit het hiervoor genoemde grensdorpje. De laatste tijd heeft dit jonge groepje steeds meer contact met oudere hangjongens uit het dorp. Ze staan er nu vaak bij, kletsen met hen, maar vormen beiden nog wel een eigen groep. Uitgaan doet deze jonge groep nog niet veel. Veel mogen vanwege hun leeftijd niet naar de discotheek. Dit zouden ze wel willen, maar liever nog zouden ze naar een hardcoreparty gaan. Het leven van deze jongens speelt zich grotendeels op straat af. Na scholtijd wordt er gevoetbald, gekletst, soms een jointje gerookt en af en toe gaan ze slopen. Met slopen bedoelen ze spiegels en straatnaambordjes kapot maken. Hangjongeren in de stad Ook in de stad verzamelen zich groepen jongeren. Stefano (6a), straathoekwerker, heeft in Arnhem intensief contact met een groep van ongeveer twintig hangjongeren. De jongeren luisteren op straat veel naar urban. Urbanfeesten bezoeken doen ze echter nooit. Incidenteel gaan ze naar een hardcore- of hardstyleparty, tenminste als deze in de buurt van Arnhem is. De vrije tijd brengen de jongeren hoofdzakelijk door in hun wijk. De laatste tijd zijn ze echter steeds vaker op de Korenmarkt in de stad te vinden. Dit is het uitgaanscentrum waar ze zich voorheen nooit thuis voelden. Daar is nu verandering in gekomen, omdat ze een café hebben gevonden waar ze de hele nacht goedkoop alcohol kunnen drinken. Nieuw in het panel is Koen (29a). Koen is een van de leiders van een groep hangjongeren in een van de betere buurten van Arnhem. Elke dag, bijna vierentwintig uur per dag, zijn Koen en zijn vrienden terug te vinden bij hun zelfgecreëerde hangplek. Hier wordt alcohol gedronken, geblowd en cocaïne gesnoven. Verder halen ze veel plezier uit het sleutelen aan hun scooters, wat ook op de hangplek gebeurt. De meeste jongens gaan niet meer naar school, maar hebben werk of verdienen op een niet legale manier hun geld. Koen beschrijft zijn vrienden als jongens met een goed hart, die allemaal wat meegemaakt hebben. Met wat meegemaakt hebben bedoelt Koen ouders die vroeg gestorven of gescheiden zijn. Door de ellende die allen thuis hebben meegemaakt heeft iedereen de houding gekregen van schijt aan de wereld. Morgen kan de laatste dag zijn, dus leef nu en doe dat voor jezelf en je vrienden. Hangjongeren in Groesbeek en Huissen. In 2005 heeft De Grift twee onderzoeken afgerond naar groepen hangjongeren in respectievelijk Groesbeek en Huissen. Uit beide onderzoeken bleek dat het vooral om autochtone laagopgeleide thuiswonende jongeren gaat, in de leeftijd van dertien tot vijfentwintig jaar, die op de diverse zelfgecreëerde hangplekken rondhangen. Hier kunnen ze buiten het zicht van de ouders de vrije tijd doorbrengen. De jongeren zijn veelal ontevreden over de voorzieningen in hun gemeente. Opvallend is dat veel jongeren een voorkeur uitspraken voor de muziekstijl hardcore. De verschillende groepen hangjongeren variëren 22

23 sterk in middelengebruik. Blowen speelt bij bijna elke groep een rol, gevolgd door alcohol. Bij de groepen die de meeste overlast veroorzaken komt ook het gebruik van speed en ecstasy voor. (Roomer, 2005-a; Roomer, b) Probleemjongeren Het derde en laatste cluster zijn de probleemjongeren. De scheiding tussen hangjongeren en probleemjongeren is soms arbitrair. Sommige hangjongeren kunnen zich tot probleemjongeren ontwikkelen of zitten hier dicht tegenaan. Uit de literatuur blijkt dat er geen eenduidige definitie van probleemjongeren bestaat (Groot en Kunst, 2004). Terugkerende elementen bij definities rondom probleemjongeren zijn problemen op de leefgebieden: school, werk, gezin, psychosociale problematiek, vrije tijd, middelengebruik en criminaliteit (o.a. Bieleman e.a., 2002). De drie netwerken van probleemjongeren worden vertegenwoordigd door een jongere, een welzijnswerker en een straathoekwerker. Huisvestingsproblemen, financiële problemen, problemen met justitie, overmatig blowen en soms psychische problematiek zien Adriaan (3a) en Wally (19a) veel terug bij de jongeren die zij begeleiden. Adriaan (3a) heeft zijn werkterrein in een stad in Rivierenland. Hij heeft te maken met een grote en een sterk aan verandering onderhevige caseload. Wally (19a) kent zijn jongeren al veel langer. Zijn Nijmeegse jongens hangen al jaren op straat. Zij verdienen hun geld met dealen en andere vormen van criminaliteit. De laatste tijd zijn ze echter steeds minder op straat terug te vinden. Ze zitten vast of zijn bij één van de jongens te vinden, die inmiddels een eigen huis heeft. Brenda (24a), woonachtig in een kleine gemeente in Rivierenland, is nieuw in het panel. Zij gebruikt zelf gekookte coke en heroïne. Dit doet ze niet alleen. Ze kent in haar gemeente dertig (!) jongeren die cocaïne basen en de helft daarvan gebruikt ook heroïne. De oudste van deze groep is zesentwintig jaar, zelf is zij met eenentwintig jaar de jongste. Werken doet slechts een enkeling. Het merendeel heeft een uitkering of zit in de ziektewet. Vrienden is volgens Brenda een groot woord, scoren van drugs is belangrijker dan vriendschap. Ze worden soms gek van elkaar, want iedereen wordt heel egoïstisch van de drugs. Andere dingen dan drugs zijn ook niet belangrijk. Voor uitgaan hebben ze geen geld over en muziek en kleding is volledig irrelevant. Restjes Omdat de dealer in ons dorp een grote afzetmarkt heeft, belt hij mij dagelijks op om te gebruiken. Niet alleen ik wordt gebeld, meestal nog twee of drie andere jongens. Samen gebruiken we dan bij iemand thuis een paar bolletjes coke. Binnen vijf tot tien minuten is dit op. Daarna zoeken we altijd minimaal een uur naar restjes coke op de kleding of op de vloer. Want stel je voor dat we wat hebben laten liggen. Uiteindelijk is het zo dat er nooit restjes gevonden worden. (Brenda, probleemgebruikers, 24a, t5). 23

24 1.2 Alcohol en Drugsgebruik In deze paragraaf worden de resultaten van de panelstudie per middel beschreven. Bij de beschrijving per middel wordt, indien relevant, een onderscheid gemaakt tussen uitgaanders, hang- en probleemjongeren Alcohol Alcohol blijft het belangrijkste middel in het uitgaansleven. Volgens panelleden wordt er fors gedronken. Dit gebeurt voornamelijk in de netwerken waar alleen alcohol of alcohol met cocaïne wordt geconsumeerd. Het drinken van alcohol is veelal synoniem aan plezier maken of zoals Frank (4a) het verwoordt zoepen is angoan (zuipen is feesten). Vaak is het in dit jongerencentrum feest, maar niet altijd: Bij ons in het jongerencentrum komen veel jonge jongeren. Zij kunnen alcohol soms moeilijk hanteren. Vooral jongens voelen een grote groepsdruk om mee te gaan in het vele drinken van alcohol. Het gebeurt dat zij dan moeten overgeven of dingen gaan vernielen. Gebeurt dit dan bellen we altijd hun ouders op. Deze moeten hun zoon of dochter dan direct komen ophalen. (Frank, jongerencentrum, 4a, t4). Bier wordt voornamelijk geconsumeerd door het mannelijke uitgaanspubliek. De wijn en zoetere dranken zoals Smirnoff vinden een grote aftrek onder het vrouwelijke publiek. In de meest trendy clubs heeft ook de cocktail een belangrijke plaats in het alcoholassortiment. Indrinken is voor met name jonge jongeren de oplossing om de grote hoeveelheid alcohol die op een avond wordt genuttigd financieel draaglijk te maken. Dit indrinken kan thuis, op straat, in een keet of bij vrienden gebeuren, maar steeds meer ook in de horeca zelf. Diverse horecaondernemers in Gelderland spelen op het fenomeen van indrinken in door prijsacties. Hiermee proberen zij zich financieel te bedruipen. Bij bijvoorbeeld lasercentrum Jules in Arnhem hebben ze de actie dat op donderdag-, vrijdag- en zaterdagnacht van tien tot twee uur voor tien euro onbeperkt alcohol gedronken kan worden. Zelfs Arnhems bekendste club, Manhattan, doet op de rustige donderdagnacht mee aan de prijsacties. Haar actie bestaat er uit dat op donderdagnacht tussen twaalf en twee uur voor een biertje vijftig eurocent betaald moet worden. Een uur later betaal je voor een Apfelkorn een euro, nog een uur later kost een alcoholshotje een euro en tussen vier en vijf betaal je voor een Smirnoff en soortgelijke drankjes twee euro. 24

25 Gemeenten en Prijsacties Een gemeente kan in de verlening van nieuwe vergunningen het verbod op prijsacties opnemen. Prijsacties georganiseerd door bestaande vergunninghouders kunnen door een gemeente wettelijk niet direct worden verboden. Wel kan de gemeente vergunninghouders uitnodigen gezamenlijk afspraken te maken over het organiseren van prijsacties. Een telefonische rondgang langs tien Gelderse gemeenten leert, dat momenteel slechts één van deze tien gemeenten hieromtrent concrete afspraken heeft gemaakt met de horeca. Eén gemeente is voornemens om hier afspraken over te gaan maken. De andere acht gemeenten hebben hier niets over opgesteld. Voor deze gemeenten biedt de gezamenlijke aanpak van de Achterhoekse gemeenten mogelijk een handvat. In regionaal verband zijn zij momenteel bezig met het opstellen van een horecaconvenant, waarbij ook een en ander zal worden opgenomen over happy hours en prijsacties. Voor de meeste hangjongeren is het drinken van alcohol gerelateerd aan het weekend. Drinken op straat gebeurt door deze jongeren niet veel. Immers de politie controleert tegenwoordig streng op alcohol drinken in het openbaar. Als er samen wordt gedronken, dan gebeurt dit veel op meer afgelegen plekken. Vooral in de zomer, bijvoorbeeld bij het water tijdens het vissen. De laatste tijd zijn de jongeren waar Stefano (6a) mee werkt regelmatig terug te vinden op de Arnhemse Korenmarkt. Hier moesten zij eerst weinig van hebben, maar sinds de alcoholprijsacties hebben zij ook hier hun plek gevonden. Want waar kan je anders voor tien euro vijfentwintig bacardi s - B-merk met goedkope cola- drinken? Hasj en wiet (cannabis) In het uitgaanscircuit speelt het roken van hasj of wiet een marginale rol. Het gebeurt wel, maar dan voornamelijk buiten de horecagelegenheden of soms op een grote party. In discotheken of in cafés wordt slechts incidenteel een hasj- of wietlucht waargenomen. In de netwerken waar tijdens het uitgaan wordt geblowd, wordt ook op doordeweekse dagen een jointje gerookt. Blowen is voor hen meer een alledaags patroon. De cokedealer Jeffrey (14a) heeft vanwege de risico s en de opbrengsten zijn werkterrein deels verlegd naar de wietkweek. Als ze je met wiethandel pakken dan krijg je meestal alleen maar een boete en geen gevangenisstraf. Het levert veel geld op, ongeveer 250 euro per jaar per plant. Hier moeten de kosten dan nog wel van af, zoals de lampen, de voeding en de afzuiginstallatie. Tevens gaan er oogsten verloren door ongedierte, plantenziekten of worden er oogsten gestolen. Het is wel erg tijdsintensief. Altijd is er wel 25