Suiker niet langer grote boosdoener

Transcriptie

1 TYPE 2 DIABETES Suiker niet langer grote boosdoener Type 2 diabetes, ook ouderdomsdiabetes of insulineresistentie genoemd, treft zowat personen in België, waarvan 1 op 10 ouder is dan 70. Er zijn heel wat complicaties mogelijk, maar als ze goed wordt behandeld, vormt deze ziekte geen belemmering voor een normaal leven. Volgens schattingen telt ons land zowat diabetici, waarvan 90 % met type 2 diabetes, die overduidelijk veel meer voorkomt dan type 1 (10 % van de patiënten). Een kenmerk van deze ziekte is dat de betrokkenen ze vaak al lang onder de leden hebben voor ze wordt vastgesteld. Naar schatting is de helft van de diabetici er zich niet van bewust dat zij de ziekte hebben. Dat is zeer jammer, want die personen lopen veel meer risico het slachtoffer te worden van ernstige complicaties (coronaire aandoening, blindheid, nierinsufficiëntie...). Een tijdige herkenning en een doeltreffende behandeling bieden integendeel de mogelijkheid heel wat problemen te voorkomen. Tegenwoordig kunnen diabetici zowat een normaal leven leiden. Uiteraard geneest men nog niet van de ziekte, maar men kan symptomen en verwikkelingen verhinderen door zijn levenswijze aan te passen en met de hulp van geneesmiddelen. Als diabetes niet of slecht wordt behandeld, blijft het echter een ernstige ziekte. De sleutelrol van insuline De energie die aanwezig is in het voedsel (in de vorm van suiker, vetten, zetmeel...) wordt tijdens de spijsvertering omgezet in glucose, een energie die bruikbaar is voor het organisme. Deze glucose belandt in het bloed. Dan begint de rol van insuline, een hormoon dat door de pancreas wordt afgescheiden in het bloed. Deze stof maakt het mogelijk dat de glucose in de cellen terechtkomt zodat deze de nodige energie krijgen om te functioneren. Het glucosegehalte van het bloed bevindt zich theoretisch altijd tussen twee uitersten. Is het te laag en is er dus te weinig glucose in het bloed om de behoeften van het organisme te dekken, dan is er sprake van hypoglycemie. Is er te veel glucose, dan wordt het overschot opgeslagen in de vorm van vet, zodat het glucosegehalte binnen normale perken blijft. Het gebeurt echter dat het reguleringsmechanisme defect is, KENMERKEN VAN TYPE 2 DIABETES J Begint over het algemeen na de leeftijd van 40, vooral bij zwaarlijvigen. Steeds meer jongeren krijgen er echter mee te maken. J Er is vaak een genetische factor in het spel. Andere risicofactoren: zwaarlijvigheid, gebrek aan lichaamsbeweging, gevorderde leeftijd of, speciaal voor vrouwen: zwangerschapsdiabetes gehad hebben of een kind van meer dan 4 kilo ter wereld hebben gebracht. J Ontwikkelt zich langzaam en wordt vaak slechts na een bepaalde tijd vastgesteld (gemiddeld 7 jaar!). J Behandeling: in de eerste plaats een dieet en lichaamsbeweging. Wanneer dat niet meer volstaat, geneesmiddelen en, zonodig, insulinespuiten. J Het suikerpeil moet niet doorlopend worden gecontroleerd. bijvoorbeeld omdat het organisme afwerend reageert op de werking van insuline. Dan stapelt de glucose zich op in het bloed en het glucosepeil wordt te hoog. In dat geval spreekt men van type 2 diabetes. 32

2 Symptomen Type 2 diabetes blijft vaak lange tijd onopgemerkt. De symptomen ontwikkelen zich immers zeer traag en sluimerend. J De eerste, niet altijd zichtbare symptomen, die rechtstreeks verband houden met de verhoging van het bloedsuikergehalte, zijn: grote dorst en vaak moeten plassen; wazig zicht; over het algemeen, grote trek. J Na een tijd veroorzaakt het teveel aan suiker in het bloed andere symptomen: grotere vatbaarheid voor schimmelinfecties (van de huid, de nagels, het haar of (bij vrouwen) de vagina); vermageren; pijn aan de voeten. J Op zeer lange termijn breidt het probleem zich uit tot alle bloedvaten en tot de meeste organen (zie "Complicaties"). Type 2 diabetes hangt vaak samen met zwaarlijvigheid. Gezien tegenwoordig steeds meer jongeren zwaarlijvig zijn, zijn er ook steeds meer met diabetes. Oorzaken In sommige families bestaat kennelijk een erfelijke aanleg voor diabetes. In heel wat gevallen was minstens één van de ouders van een type 2 diabetespatiënt eveneens diabeticus. De ontwikkeling van de ziekte heeft echter vooral te maken met een zittend bestaan en een te rijke voeding, anders gezegd, met zwaarlijvigheid. Aangezien steeds meer jongeren, ja zelfs kinderen, hiermee te maken krijgen, begint de zogenaamde "ouderdomsdiabetes" steeds meer een probleem te worden voor mensen van alle leeftijden. zenuwen veroorzaakt tevens een geleidelijke vermindering van de sensibiliteit, wat gevaarlijk is; pijn vormt immers een beschermingsmechanisme tegen stoten, verwondingen en brandwonden (wanneer men bijvoorbeeld een warm oppervlak aanraakt, heeft men de reflex niet meer om de hand terug te trekken). Het is in het bijzonder een probleem ter hoogte van de handen en vooral van de voeten; zie het kaderstukje "Opgepast voor de voeten!" blz.34 Complicaties Aangezien diabetes vaak met vertraging wordt vastgesteld, heeft naar schatting één persoon op vijf al verwikkelingen bij de diagnose. Op termijn zijn de complicaties zeer talrijk en zeer ernstig. Diabetes tast immers geleidelijk alle bloedvaten en zenuwen aan en veroorzaakt zo schade aan alle organen. Aldus is diabetes bij volwassenen de belangrijkste oorzaak van blindheid (in de ogen zitten veel kleine bloedvaten) en van 40 % van de gevallen van nierinsufficiëntie. Diabetes verhoogt bovendien 2 tot 4 maal het gevaar voor hart- en vaatziekten. De slechte doorbloeding van de DE OVERIGE TYPES VAN DIABETES Type 1 diabetes, ook jeugddiabetes genoemd, wordt gekenmerkt door een tekort aan insuline. Om een of andere reden scheidt de pancreas geen of onvoldoende insuline af, het hormoon dat er voor zorgt dat de in het bloed aanwezige glucose in de cellen wordt opgenomen zodat deze de energie krijgen die ze nodig hebben om te functioneren. Bij gebrek aan insuline blijft de suiker dus ongebruikt in het bloed, waardoor het suikergehalte daar te hoog wordt. Type 1 diabetes begint het vaakst bij jongeren. De betrokkenen moeten tot het einde van hun leven insuline-injecties krijgen. Zwangerschapsdiabetes. 3 tot 5 % van de zwangere vrouwen ontwikkelt een vorm van diabetes tijdens de zwangerschap: het suikergehalte van het bloed stijgt door de aanwezigheid van bepaalde zwangerschapshormonen. Het is zeer belangrijk dat deze diabetes wordt opgespoord en behandeld, zo niet zal de baby zwaarder zijn dan normaal, wat de bevalling bemoeilijkt. Deze diabetes verdwijnt vaak bij de geboorte van het kindje, maar de kans bestaat dat het probleem zich opnieuw voordoet bij een volgende zwangerschap. Studies tonen bovendien aan dat de helft van de vrouwen die zwangerschapsdiabetes hebben gehad in hun latere leven type 2 diabetes krijgen. 33

3 Risicofactoren vermijden J Het eerste wapen tegen diabetes is preventie. Dat geldt zeker voor risicopersonen, d.w.z. voor personen die een of meer van de volgende kenmerken vertonen: zwaarlijvigheid; familieleden met type 2 diabetes; weinig lichaamsbeweging; gevorderde leeftijd; voor vrouwen:zwangerschapsdiabetes hebben gehad of een kind van meer dan 4 kilo gebaard hebben. J Deze personen, maar ook ieder van ons, kunnen het risico verkleinen door betere leefgewoonten aan te nemen: vermageren, meer bewegen, een gezonde voeding, matig omspringen met alcohol en niet roken. Vroeg opsporen is belangrijk Diabetes wordt vaak toevallig ontdekt, bijvoorbeeld naar aanleiding van een ander medisch onderzoek. Als men weet dat een vroegtijdige opsporing de mogelijkheid biedt heel wat complicaties te vermijden, rijst de vraag naar het nut van een systematische screening van de bevolking. Voor wie? Zo een systematische opsporing is niet te rechtvaardigen. De nadelen (overwegend van financiële aard) wegen niet op tegen de voordelen. In België raadt men enkel een geregelde controle om de 3 jaar aan voor personen boven de 45 jaar die één of meer van bovenvermelde risicofactoren vertonen. Hoe? J Een eenvoudige en goedkope test bestaat in een analyse van de urine (met behulp van een teststrookje) om de aanwezigheid van suiker na te gaan. Helemaal waterdicht is deze methode evenwel niet, want er moet al heel wat suiker in het bloed aanwezig zijn voor men sporen aantreft in de urine. Of anders moeten de nieren het bloed niet meer optimaal filteren en op die manier gemakkelijker suiker doorlaten. J Een bloedafname op de nuchtere OPGEPAST VOOR DE VOETEN! Diabetici hebben heel vaak problemen aan de voeten. Door de beschadiging van de bloedvaten en de zenuwen verliezen de voeten geleidelijk hun sensibiliteit en zijn zij vatbaarder voor infecties. Verwondingen blijven vaker onopgemerkt dan bij andere lichaamsdelen, ze worden dus niet altijd verzorgd en kunnen gaan infecteren, met een gevaar voor gangreen als gevolg. Zowat 20 % van de diabetici belandt zo vroeg of laat in het ziekenhuis vanwege problemen aan de voeten. Diabetes is de tweede reden voor amputatie van de onderste ledematen. Voor diabetici is het dus van kapitaal belang dat zij de nodige zorg besteden aan hun voeten. Een sensibiliseringscampagne in die zin werd trouwens opgezet door de Vlaamse Diabetes Vereniging (VDV) en de Association Belge du Diabète (ABD). Enkele aanbevelingen voor diabetici om hun voeten gezond te houden: was uw voeten dagelijks en droog ze goed af, vooral tussen de tenen; controleer ze dagelijks op eventuele problemen (snede, blaar, rode plek, eelt, eksteroog, wrat, zwelling...). Als u moeilijk de voetzolen kunt bekijken, maak dan gebruik van een spiegel of vraag de hulp van een gezinslid; dompel uw voeten niet in warm water zonder eerst de temperatuur te hebben gecontroleerd met een thermometer; als u koude voeten hebt, trek dan een extra paar sokken aan, liever dan gebruik te maken van een waterkruik of een elektrisch dekentje, waaraan u uw voeten zou kunnen verbranden zonder het gewaar te worden; draag geen al te strakke sokken of kousen die de doorstroming van het bloed naar de voeten hinderen; knip uw teennagels zorgvuldig en scheur geen nijdnagels in, d.w.z. stukjes losse huid langs de nagels; draag comfortabele, platte schoenen die u op voorhand nakijkt om na te gaan of er aan de binnenzijde geen scherpe uitsteeksels zijn; opgepast ook met de sokken: kies perfect aansluitende modellen zonder naad en trek ze voorzichtig aan om geen nagels uit te trekken; loop nooit blootsvoets want u zou zich kunnen verwonden zonder het op te merken; raadpleeg een arts bij de eerste tekenen van infectie. Behandel eksterogen, eelt e.d. niet zelf. De producten die men in de handel vindt, zijn vaak te agressief voor de diabetische voet. maag is al betrouwbaarder. Dat is wat wordt aanbevolen voor geregelde controles. J Als het bloedstaal nog twijfel laat, kan men een OGTT uitvoeren (Orale Glucose Tolerantie Test), d.w.z. een test waarbij een hyperglycemie wordt uitgelokt. Nadat er op de nuchtere maag een bloedstaal werd genomen, laat men de patiënt een glucoseoplossing drinken, waardoor het glucosegehalte van het bloed artificieel wordt verhoogd, waarna men opnieuw een bloedstaal neemt (ditmaal in de vinger), om de evolutie van het suikergehalte na te gaan. Aangezien deze test omslachtiger is dan de vorige, wordt hij alleen aanbevolen in gevallen waar de overige tests positief waren of men om andere redenen meer zekerheid wil. Complicaties vermijden Diabetes genezen is (nog) niet mogelijk. Eens de ziekte wordt vastgesteld, zal het erop aan komen complicaties te voorkomen of te verzorgen. Niet alleen suiker in de gaten houden J In tegenstelling tot wat vroeger werd 34

4 aangenomen, volstaat het suikergehalte van het bloed in de gaten houden niet om alle complicaties van diabetes te voorkomen. Het suikergehalte binnen de perken houden biedt de mogelijkheid schade aan de kleine bloedvaten te vermijden (in de zenuwen, de ogen...) maar niet aan de grote (kransslagaders enz.). Om dergelijke problemen te vermijden moeten diabetici, nog veel meer dan ieder van ons, hun cholesterol en hun bloeddruk nauwgezet in de gaten houden. Een licht teveel aan cholesterol kan bijvoorbeeld veel ernstigere gevolgen hebben bij een suikerzieke dan bij iemand die deze ziekte niet heeft. J Tot nu toe voer(d)en diabetici zeer vaak zelf glycemietests uit (foto hieronder ).Tegenwoordig stelt men vragen bij het nut van deze test, althans voor type 2 diabetici die nog niet in het stadium zijn waar ze insuline-injecties nodig hebben. Deze test, die alleen het suikergehalte meet, is inderdaad partieel. Er moet ook rekening worden gehouden met de andere risicofactoren (cholesterol,bloeddruk,gewicht...) J Let wel: bij de controles die de arts op geregelde tijdstippen uitvoert, zal hij niet alleen het suikergehalte van het bloed op het moment zelf meten, maar ook de hemoglobine nagaan, die op betrouwbare wijze aangeeft of er in de loop van de voorbije drie maanden te veel suiker in het bloed aanwezig is geweest (het teveel aan glucose verbindt zich immers met de hemoglobine tot geglycolyseerd hemoglobine of Hb A1c ). Anders gezegd, het zal niet lukken de arts te "misleiden" door zijn dieet slechts twee dagen vóór de raadpleging streng na te leven. Wie te veel suiker verbruikte in de voorafgaande weken, zal door zijn hemoglobine worden verraden! Voeding en lichaamsbeweging Voeding en lichaamsbeweging vormen twee steunpilaren bij het voorkomen van complicaties (en van suikerziekte zelf, trouwens). Voeding: een beetje van alles J Net zoals iedereen moeten diabetici zorgen voor een gevarieerde en evenwichtige voeding, samengesteld uit levensmiddelen behorend tot de verschillende groepen: groenten en fruit, zetmeelrijk voedsel (brood, granen, aardappelen, rijst, deegwaren), zuivelproducten evenals vlees, eieren en vis. Dergelijke voeding bezorgt het organisme alle nodige voedingsstoffen: koolhydraten, eiwitten, vitamines, vetten en mineralen. J Sommige voedingsmiddelen moeten evenwel met mate worden verbruikt: dat geldt met name voor suiker, die evenwel niet meer helemaal geweerd wordt uit de voeding van diabetici. Zij moeten alleen hun verbruik van suikerrijke producten matigen (zoete nagerechten, suikerrijke ontbijtgranen, suiker, jam, honing, stroop...); dat geldt eveneens voor vetten die meer nog bij diabetici dan bij anderen het gevaar voor hart- en vaatziekten doen toenemen. Diabetici dienen dus mager vlees te kiezen en zichtbaar vet zo veel mogelijk te verwijderen, vooral vis en gevogelte te eten (zonder het vel van kip!), liever margarine dan boter en magere zuivelproducten; zout kan een hoge bloeddruk in de hand werken. Diabetici met een te hoge bloeddruk moeten dus oppassen met zoutrijk voedsel (kaas, snacks, soep in blik enz.); alcohol moet zo mogelijk worden gemeden en wie rookt kan daarmee beter stoppen. Lichaamsbeweging Diabetici mogen gerust een sport beoefenen: stappen, lopen, zwemmen, fietsen, voetbal, tennis enz. Buiten de bekende weldaden, verhoogt sportbeoefening tevens de insulinewerking en bevordert aldus een gunstig bloedsuikergehalte. Diabetici moeten hun suikergehalte in de gaten houden, maar hun cholesterol en hun bloeddruk zijn even belangrijk. Geneesmiddelen Ook al steunt de behandeling van type 2 diabetes in de eerste plaats op een dieet en op lichaamsbeweging, na een tijd wordt de toevlucht tot geneesmiddelen toch vaak nodig. Om het suikergehalte te verlagen: antidiabetica... Er bestaan verschillende groepen van antidiabetica: naargelang van het geval stimuleren zij de insuline-afscheiding, 35

5 verlagen ze het glucosegehalte van het bloed of de weerstand van het organisme tegen insuline. De arts kiest voor de ene of de andere groep van geneesmiddelen (biguaniden en hypoglykemierende sulfamiden zijn de meest gangbare) naargelang van de patiënt. Voor zwaarlijvigen betreft het bijvoorbeeld vaak biguaniden (metformine...), die het lichaam opnieuw gevoeliger maken voor de werking van insuline....en zo nodig insuline Als antidiabetica niet meer volstaan, zal de patiënt insuline-inspuitingen moeten krijgen, verschillende malen per dag. Over het algemeen zal hij die zelf toedienen, met een insulinespuit of -pen. Naargelang van het ogenblik van de dag gebruikt men bij voorkeur traagwerkende insuline, (ultra)snelwerkende of een combinatie. Om complicaties te voorkomen: statines en ACE -inhibitoren Zoals we zagen is het suikergehalte niet de enige factor die nauwgezet in de gaten moet worden gehouden bij type 2 diabetici. Zij moeten tevens hun Vrouwen die zwangerschapsdiabetes hadden of een kind ter wereld brachten van meer dan 4 kg, lopen in hun latere leven gevaar voor type 2 diabetes. cholesterol en hun bloeddruk onder strikte controle houden. Twee groepen geneesmiddelen kunnen in dat opzicht behulpzaam zijn: statines, die het cholesterolgehalte verlagen, en inhibitoren van het angiotensineconversie-enzym (ACEinhibitoren), die de bloeddruk doen dalen. Recente studies hebben evenwel aangetoond dat deze geneesmiddelen helpen complicaties te voorkomen bij alle type 2 diabetici, ook bij die welke geen problemen hebben met hun cholesterol of bloeddruk. ACE - inhibitoren beschermen bijvoorbeeld tegen nierinsufficiëntie bij om het even welke bloeddruk. De prijs van diabetes Diabetes is een ziekte die de gemeenschap veel geld kost, overwegend vanwege de complicaties: de vele dialyses voor patiënten waarvan de nieren niet meer werken; het relatief hoge aantal amputaties van de onderste ledematen en de kosten die daarmee verband houden (prothesen, revalidatie...); de talrijke hartaandoeningen waarvoor zware heelkunde vereist is (bypass...). Voor de patiënt zijn de meeste geneesmiddelen terugbetaald. De enige uitzondering zijn de cholesterolverlagende middelen voor patiënten met een cholesterolgehalte van minder dan 250 mg/dl (zie de Agenda in het vorige nummer). Dat is jammer want zelfs voor deze patiënten zijn deze geneesmiddelen nuttig om de complicaties van diabetes te vermijden. Raadplegingen bij diëtisten en podologen, die eveneens zeer nuttig zijn voor een goede preventie, worden evenmin terugbetaald. Leven met diabetes Onze conclusie is hoopgevend: het is mogelijk een normaal leven te leiden met type 2 diabetes. Via een evenwichtige levenswijze en, zo nodig het innemen van geneesmiddelen, is de levensverwachting gelijk aan die voor personen zonder diabetes. Althans op voorwaarde dat de ziekte tijdig wordt opgespoord en zorgvuldig wordt behandeld om ernstige complicaties te voorkomen. Vandaar het belang van doeltreffend te reageren wanneer men syptomen opmerkt en het organiseren van een systematische opsporing voor risicopersonen. PATIËNTENVERENIGING: Vlaamse Diabetes Vereniging vzw, Ottergemsesteenweg 456, 9000 Gent Diabetes Infolijn (gratis en anoniem, tijdens de werkuren): Op de internetsite van deze vereniging ( vindt u tevens links naar andere patiëntenverenigingen in binnen- en buitenland. R. Beretta, A. Lievens en I. Nauwelaers 36