Ronde tafel gesprek. Op zoek naar de eigenheid van pastorale supervisie. 22 Ronde tafel gesprek. Dominiek Lootens en Annemie Dillen

Transcriptie

1 Op zoek naar de eigenheid van pastorale supervisie Dominiek Lootens en Annemie Dillen Op dinsdag 30 oktober zaten vier supervisoren samen op uitnodiging van de redactie van de Pastorale Nieuwsbrief. De bedoeling was om in gesprek te gaan over de eigenheid van pastorale supervisie. Rond de tafel zaten Arthur Polspoel, supervisor en rouwbegeleider te Tilburg, Marina Riemslagh, wetenschappelijk medewerker Faculteit Godgeleerdheid, K.U.Leuven en pastoraal supervisor, Jef Stevens, gewezen educatief medewerker van het Centrum voor Christelijk Vormingswerk, Anne Vandenhoeck, supervisor van het Academisch Centrum voor Praktische Theologie en stafmedewerker van het vicariaat caritas te Brugge. Deze mensen vertegenwoordigen onderscheiden stemmen in het verhaal van de pastorale supervisie. Door het woord te geven aan deze mensen geven we een inkijk in het gevarieerde aanbod van pastorale supervisie in Vlaanderen. Hierbij werd uiteraard geen volledigheid nagestreefd. Het gesprek werd gemodereerd door Dominiek Lootens. Annemie Dillen zorgde voor de schriftelijke neerslag, in overleg met de supervisoren zelf. Hoe werd je pastoraal supervisor? Met welke ervaringen uit je leven had dit te maken? Arthur - Ik ben een kind van jaren 70, toen veel veranderde. Ik kom uit het rijke roomse leven. Doorheen gesprekken met een goede persoonlijke begeleider heb ik ervaren dat mensen zo veel vrijer kunnen. Daarna ben ik in de jaren 70 met supervisie in contact gekomen. Toen was supervisie erop gericht om mensen zichzelf te laten worden. Dat was voor mij zeer positief. Ik volgde de klinisch pastorale vorming (KPV) en daarna de opleiding voor supervisoren. Mijn opvatting over supervisie is doorheen de jaren wel gewijzigd. Het is genuanceerder geworden dan de slogan jezelf worden? Arthur - Ja, zeker. Marina - Voor mij was de eerste ervaring van pastorale supervisie heel inspirerend. Gedurende mijn kerkelijke studies kreeg ik drie volle jaren individuele en groepssupervisie. Aan de manier waarop de supervisor, Marcel Bodson, in de groep religiositeit aanwezig bracht en aan mensen zelf recht deed, besefte ik dat ik op die manier pastor én 22 Ronde tafel gesprek

2 supervisor wilde worden. Ik ervaarde veel respect voor verbondenheid en voor wie mensen zijn. Daarnaast heb ik ook andere rolmodellen gehad. Vele supervisoren hebben mij gevormd en ik heb met verschillende supervisoren mogen samenwerken, onder andere in de KPV-trainingen die ik geef. Anne - Ik heb eerst met praktijkbegeleiding in brede zin kennisgemaakt. Als pastor in het UZ Gasthuisberg heb ik een heel aantal werkbegeleidingen opgenomen en geraakte zo vertrouwd met het fenomeen van mensen die leren aan ervaring en iemand die ernaast staat. Zo ben ik eigenlijk ook in de praktijk van supervisie gerold. Ik heb in verschillende culturen, vooral in Nederland en in de VS, supervisoren aan het werk gezien en er supervisorenopleidingen gevolgd. Het ontdekken van de impact van de cultuur op pastorale supervisie vind ik heel boeiend. Jef Vertellen hoe ik supervisor geworden ben is niet eenvoudig. Het verwijst naar een periode van veertig jaar. In 1968 was er een interdiocesane werkgroep voortgezette vorming die theologische navorming organiseerde voor priesters. Daar voelde men de nood aan meer en zo werd ik (op dat ogenblik medewerker van het Vervolmakingscentrum voor bedrijfsleiding en administratie van de K.U.Leuven) als adviseur door die werkgroep aangetrokken. Men zocht naar verruiming van het doelpubliek en van het aanbod (niet enkel theologische vorming vanuit een overdrachtsmodel, maar ook menswetenschappelijke vorming en meer interactie). Tegen die achtergrond poogde ik nieuwe dingen van de grond te krijgen, om mensen vormingskansen te geven, zowel door het aanbieden van bepaalde inhouden als door de begeleiding daarbij, zodat ze als totale pastor zouden kunnen leren en werken. Hoe zou je de doelstellingen van pastorale supervisie omschrijven? Anne - Ik denk in de eerste plaats aan leren aan ervaring. Daarbij moet wel een onderscheid gemaakt worden tussen opleidingssupervisie en supervisie voor pastores die al in het veld staan. De gemeenschappelijke doelstelling is het bevorderen van het leren van de supervisant. De supervisor creëert een context voor het leren van de supervisant-pastor, binnen het kader van een groeiende identiteit (opleidingssupervisie) of een zich ontwikkelende identiteit in andere supervisie en binnen de context van het geloof en de christelijke gemeenschap. Verloopt het leren anders bij opleidingssupervisie dan instellingssupervisie? Anne - Het inkomen in de identiteit van een pastor (als één van de doelstellingen van opleidingssupervisie) vereist voor een deel een andere werkwijze. Bij opleidingssupervisie neemt de supervisor ook een andere rol aan. De supervisor fungeert daarbij meer dan in andere vormen van supervisie als leermeester, omdat de supervisant nood heeft aan rolpatronen en rolmodellen. Dit is een hele uitdaging voor de supervisor die ook zijn of haar grenzen op dit vlak moet bewaken om het leren te blijven stimuleren. Jef - Praten over het concept van supervisie is niet wenselijk vind ik, omdat er in de praktijk en in de theorievorming zoveel verschillen zijn. Maar de algemene doelstelling van Pastorale Nieuwsbrief Nr /4 3723

3 supervisie is volgens mij het bevorderen van de kwaliteit van het werk van de pastor en van zijn of haar leven. Dat is de ondertitel van ons nieuwe boek over praktijkbegeleiding 1. Er zijn heel veel zaken nodig zowel bij de pastor als in zijn omgeving om de kwaliteit van het pastoraat te garanderen en om als pastor een gezonde mens te blijven. Ik bedoel daarmee kwaliteit in brede zin, het toekomen aan de essentie van pastoraat. Ik merk wel op dat geen enkele vorm van vorming of begeleiding mag worden verabsoluteerd. Jef Stevens Belangrijk is het te zoeken naar wat voor concrete pastores in hun eigen context op een bepaald moment de meest aangewezen vorm van begeleiding is. Eigen aan supervisie is dan dat de klemtoon ligt op het leren aan ervaring, en dat op een systematische manier en op een afstand van het werk. Supervisie is maar een klein element van wat voor werk en leven van een pastor belangrijk is. Er zijn veel hefbomen die kwaliteit bevorderen. Twintig à dertig jaar geleden had men bij wijze van spreken enkel supervisie. Vandaag is coaching een modeterm. Deze en andere vormen van begeleiding moeten echter naast elkaar bestaan. Belangrijk is het te zoeken naar wat voor concrete pastores in hun eigen context op een bepaald moment de meest aangewezen vorm van begeleiding is. Eigen aan supervisie is dan dat de klemtoon ligt op het leren aan ervaring, en dat op een systematische manier en op een afstand van het werk. Voor een stagiair of een beginnende pastor is de plaatselijke werkbegeleiding soms veel belangrijker dan supervisie. Vaak is een combinatie van verschillende vormen van begeleiding wenselijk. Arthur - Ik zou het leren aan ervaring omschrijven als de methode van pastorale supervisie en de doelstelling omschrijven als mensen helpen om betere pastores te worden door hen communicatieve en hermeneutische vaardigheden te leren. Groepssupervisie betekent wel een hele uitdaging omdat mensen een verschillende achtergrond hebben en op verschillende niveaus leren. Bij het woord vaardigheden denk ik aan training. Arthur - Zoals ik in Tilburg supervisie vorm gegeven heb, gaat het vaak om één pakket, waar ook training bijhoort. Het gaat over de persoonlijke reflectie vanwege de persoon die pastorale hulpverlening doet of groepen leidt en de vraag wat deze vaardigheden en houdingen over hem of haarzelf zeggen en hoe deze verbeterd kunnen worden. Wat bedoel je juist met communicatieve en hermeneutische competenties? Arthur - Belangrijk is dat pastores-supervisanten leren om inzicht te verwerven over wat er met mensen gebeurt en waar ze het over hebben. Daarbij zijn kunnen luisteren en inleven in mensen belangrijke factoren. 1 J. STEVENS, E. HERREBOSCH & A. VANDENHOECK, Praktijkbegeleiding van pastores. Met het oog op kwaliteit van werk en leven, Antwerpen, Zie in het bijzonder hoofdstuk twee. 24 Ronde tafel gesprek

4 Het is ook belangrijk om te kunnen duidelijk maken dat je begrepen hebt wat mensen bedoelen. In supervisie pas ik dergelijke vaardigheden ook toe. Het gaat dan ook over een vorm van exemplarisch leren. Soms is het voor mezelf moeilijk om het onderscheid te maken: ben ik pastor of ben ik supervisor. Jef - Ik zou de rol van supervisor duidelijker willen onderscheiden van de rol van pastor. Pastorale supervisie is namelijk geen vorm van pastoraal werk, maar een vorm van praktijkbegeleiding waarin de klemtoon op leren ligt. Arthur, zou het met de universitaire context waarbinnen jij veel supervisie gegeven hebt, kunnen te maken hebben dat je pastoraat en supervisie in de feiten door elkaar ziet lopen? Arthur - Ja, dat speelt een rol. Ik heb zelf een achtergrond van parochiepastoraat. Tijdens de jaren supervisie heb ik zelf ook mensen begeleid als een vorm van pastorale hulpverlening. Voor supervisanten functioneer ik daarbij ook als rolmodel. Marina - De doelstellingen van pastorale supervisie hangen nauw samen met de doelstellingen van pastoraat. Pastoraat is erop gericht om mensen te helpen hun actuele ervaringen te beleven vanuit een geleefde spiritualiteit en geloof. Het gaat erom datgene wat bij mensen leeft, zoals bijvoorbeeld in een ziekenhuis of naar aanleiding van een doopsel of in vieringen in gemeenschap aan te knopen bij hun levensbeschouwing. Heeft deze visie op de nauwe band tussen doelstellingen van supervisie en pastoraat te maken met feit dat je supervisor én pastor bent? Marina - Ik geef ook supervisie aan mensen die geen pastor zijn. Daar heeft supervisie een andere doelstelling. Bij pastorale supervisie draait het erom pastores als beroepskrachten bekwaam te maken om de doelstelling van pastoraat te bereiken. Een pastor heeft veel vaardigheden nodig op communicatief en hermeneutisch vlak. Pastores moeten weten waaraan iemand zin kan ontlenen. Zo kunnen ze mensen helpen doorheen gesprekken om zin te laten oplichten. Hermeneutische vaardigheden verwijzen naar het kunnen opentrekken van de wereld van mensen, zodat die meerdimensioneel wordt en daarin iets van het religieuze kan oplichten. Bij supervisie is die hermeneutische competentie ook belangrijk, omdat het daarbij ook gaat over het bevragen van vooronderstellingen: van waaruit handel je zus of zo. Anne Vandenhoeck De supervisor creëert een context voor het leren van de supervisant-pastor, binnen het kader van een groeiende identiteit (opleidingssupervisie) of een zich ontwikkelende identiteit in andere supervisie en binnen de context van het geloof en de christelijke gemeenschap. Jef - Jullie spreken vooral over vaardigheden en competenties in het kader van supervisie. Maar in pastorale supervisie gaat het eigenlijk om integratie, en wel op twee niveaus. Integratie op het eerste niveau verwijst naar Pastorale Nieuwsbrief Nr /4 3725

5 het leren van de gehele persoon, met zijn of haar gevoelens, opvattingen, waardeschaal, zingeving, geloof. Integratie op het tweede niveau gaat om het samengaan van deze persoon en zijn of haar pastorale opdracht. Supervisie omvat uiteraard ook het leren van vaardigheden, maar draait uiteindelijk vooral om integratie, en zo om het bevorderen van de kwaliteit van het pastorale werk en van het leven van de pastor. Ik zie hier een accentverschil, waar Jef de nadruk legt op integratie, pogen Arthur en Marina inhoudelijk in te vullen wat er juist moet geïntegreerd worden. Arthur Polspoel Gedurende lange tijd werd vergeten dat pastoraat ook bedoeld is om mensen te helpen in het zoeken naar zin van hun leven in relatie tot God. Deze vraag staat nu meer centraal en krijgt ook een plaats in pastorale supervisie. Jef - Ons gesprek gaat niet over de vraag wat pastoraal werk is, maar wat pastorale supervisie is. En in supervisie komt het aan op leren aan ervaring die de pastor in zijn werk(kader) opdoet. Arthur - Ik vind het ook voor supervisie belangrijk om na te denken over welke vorm van pastoraat we spreken. Vroeger was pastoraat sterk kerugmatisch ingevuld en zeker in Nederland zien we deze vorm van pastoraat nu terugkeren. Daarnaast zijn er andere vormen van pastoraat, die nauw samenhangen met de manier waarop ik supervisie geef. Toen eind jaren zestig het client centered model opkwam, werd dat door velen als een bevrijding ervaren na een periode van sterk kerugmatisch gericht pastoraat. Eind jaren zestig werd het grote thema jezelf worden. Eind jaren tachtig begon dat te veranderen en kwam er veel meer reflectie over wat het eigene van pastoraat is. Het gaat daarbij om een zeer veelzijdig beroep, waarbij soms de klemtoon ligt op pastorale hulpverlening, soms meer op liturgie, begeleiding van groepen of op organisatorische aspecten. Gedurende lange tijd werd vergeten dat pastoraat ook bedoeld is om mensen te helpen in het zoeken naar zin van hun leven in relatie tot God. Deze vraag staat nu meer centraal en krijgt ook een plaats in pastorale supervisie. Zou je kunnen zeggen dat je beeld van supervisie bepaald is door het idee dat je hebt van wat voor soort pastores je wil vormen? Arthur - Ja, zeker. Anne - Voor mij is pastorale supervisie ook een vindplaats én een werkplaats voor theologie. Ik ervaar dat supervisanten in pastorale supervisie uitgedaagd worden om theologie en ervaring aan elkaar te koppelen. Tijdens een stage in een ziekenhuis, bijvoorbeeld, worden pastores in opleiding intens geconfronteerd met lijden. Het komt voor dat hun godsbeeld en visie op het lijden hierdoor uitgedaagd wordt. Dit komt meestal ter sprake in supervisie. Op die manier wordt in supervisie aan theologie gedaan. Supervisie kan ook impulsen geven naar praktische theologie toe, en bijvoorbeeld vragen te reflecteren over onmacht en identiteit van pastores vanuit de praktijkervaringen van het gevoel van onmacht of het zoeken naar een pastorale identiteit. Ik kan me geen pastorale supervisie voorstellen waar geloof niet aan bod komt. Deze aandacht voor het geloof is eigen aan pastorale super- 26 Ronde tafel gesprek

6 visie. Ook de link met de kerkgemeenschap is belangrijk. Zowel supervisor als supervisant krijgen de ruimte binnen de kerkgemeenschap om het supervisieproces te voeren. In pastorale supervisie kunnen pastor en supervisie eenzelfde verhaal delen en dezelfde taal spreken. In leerbegeleiding bij korte exploratiestages is de theologische reflectie ook een uitdrukkelijk doel. Studenten maken kennis met een bepaald pastoraal veld. Doorheen leerbegeleiding willen we hen helpen bij het maken van de band tussen academische theologie en praktijkbegeleiding. Een van de vragen daarbij is in welke mate het theologisch denken van de pastor in opleiding verandert doorheen de confrontatie met de pastorale praktijk. Jef - Ik vind de nadruk op geloof en theologie bij pastorale supervisie ook belangrijk. Het is volgens mij gevaarlijk als er te zeer over pastoraat en pastorale supervisie gesproken wordt in termen van hulpverlening. Pastoraat is geen hulpverlening en geen psychotherapie. Of anders uitgedrukt: de pastor is niet zomaar een hulpverlener naast andere hulpverleners, ook niet in een uitgesproken context van hulpverlening. En pastorale supervisie is geen hulpverleningssituatie maar een leersituatie. Arthur - Ik wil aanvullen dat vanuit mijn visie een pastor iemand is die deskundig is op het gebied van hulpverlening en verschilt hij of zij daarin van doorsnee mensen. Het gaat hier om een beroep dat veel vaardigheden veronderstelt. Het is niet voldoende om er te zijn, zoals soms vanuit bepaalde visies op presentiepastoraat als alibi gebruikt wordt om eigen onvermogen te camoufleren. De andere partij moet ook weten dat je er bent en je moet ook kunnen interveniëren. Marina - Ik denk ook dat het expliciet ter sprake brengen van geloofsthema s belangrijk is in pastoraat en in supervisie. Het gaat daarbij niet enkel over expliciet christelijke beelden, maar ook over een vagere vorm van religiositeit die bij mensen leeft. Sommige pastores hebben het ook moeilijk met theologische visies die leven binnen de kerk. Het is belangrijk dat hieraan aandacht besteed wordt in supervisie. Anne - We merken vandaag duidelijk de invloed van detraditionalisering bij patiënten, familie, personeel en in min of meerdere mate ook bij pastores. Dit heeft invloed op pastorale supervisie. Toch vereist het ingroeien in de rol als pastor ook het aspect van behoren tot een kerkgemeenschap en een religieuze identiteit. Anne, jij sprak eerder over cultuurverschillen die de kijk op supervisie bepalen. Hoe zou je de eigenheid van pastorale supervisie in een Vlaamse context omschrijven? Anne Vandenhoeck Supervisie kan ook impulsen geven naar praktische theologie toe, en bijvoorbeeld vragen te reflecteren over onmacht en identiteit van pastores vanuit de praktijkervaringen Anne - Pastorale supervisie krijgt altijd vorm binnen een bepaalde context en het is goed om dat te expliciteren. Veel is echter ook afhankelijk van de persoon van de supervisor en van het bisdom waarin supervisie Pastorale Nieuwsbrief Nr /4 3727

7 gebeurt. De eigenheid van culturele settings moet gerespecteerd worden, maar er moet vooral ook oog zijn voor de noden van de supervisanten en voor de mogelijkheden die de context biedt. Dat wil niet zeggen dat supervisie telkens moet worden uitgevonden, afhankelijk van wie er tegenover je zit. Er zijn ook veel gemeenschappelijke aspecten aan supervisie in verschillende culturele settings. Maar de verschilpunten zie ik vooral als accentverschillen wat betreft de driehoek persoon, ambt en beroep. In Nederland wordt erg veel aandacht besteed aan het aspect beroep, professionaliteit. In de VS ligt veel nadruk op de persoon van de pastor. In Vlaanderen gaat omwille van de kerkelijke inbedding relatief veel aandacht naar roeping en ambt. Al is dit wel een iets te ongenuanceerde scherpstelling. Ook in Vlaanderen kunnen we niet spreken van een eenduidige katholieke samenleving of katholieke organisatie-context. Meer en meer pastorale teams worden geconfronteerd met de komst van andere levensbeschouwelijke begeleiders. Marina - Ik merk dat er in Nederland een iets grotere leercultuur bestaat dan in Vlaanderen. Anne Maar ook in Vlaanderen worden pastores zich meer en meer bewust van de noodzaak tot leren en begeleid worden, zeker wanneer ze meer en meer taken krijgen. Jef - Ik vind het niet makkelijk en zelfs gevaarlijk om te zeggen wat typisch is voor Vlaanderen. Iedere begeleider, elk bisdom, elk land en elke kerk heeft eigen accenten. In Vlaanderen wordt nagedacht over opleiding en voortgezette pastorale vorming, ook al is het beleid hieromtrent niet altijd even duidelijk en zichtbaar. Met name vanuit het CCV wordt in Vlaanderen veel werk verricht op het gebied van pastorale vorming. Arthur - Ik zie verschillen tussen Nederland en Vlaanderen vooral voortvloeien uit de individualisering van de samenleving en minder uit het verschil tussen katholieke en protestantse cultuur. In Nederland staat de vraag naar het eigene van het pastoraat zeer centraal. Anne - In Vlaanderen verlopen de processen van detraditionalisering en individualisering op een andere manier dan in Nederland. Dat is niet achterlopen het is gewoon anders. Welke ervaringen hebben je als supervisor bijzonder getroffen? Jef - Het treft me als ik mag zien hoe mensen echt gaan leren en als ik bij hen evolutie zie. Ik herinner me bijvoorbeeld een pastor die na zijn vijftigste leerde om uitdrukkelijk stil te staan bij eigen gevoelens, en niet eenzijdig vanuit intellectueel en spiritueel perspectief te handelen. Op dat moment gebeurt er iets van integratie. De pastor gaat meer en meer handelen vanuit zijn totale persoon. Hoe zie je de verhouding tussen actief naar een dergelijk doel toe werken en het gegeven dat het gebeurt? Jef - Je moet vertrekken vanuit de autonomie van deze persoon. De supervisor is verantwoordelijk voor zijn of haar specifieke dienst aan het leren van de pastor-supervisant. Door die vorm van begeleiding creëert 28 Ronde tafel gesprek

8 de supervisor een context voor het leren. Maar hij of zij kan niet voorspellen wat er gaat gebeuren. Een supervisor kan geen pastores maken, ze ook niet bekwamer maken. Die pastores bekwamen zichzelf, in daartoe geschikte omstandigheden van werken en leren. Academisch Centrum voor Praktische Theologie een eigen supervisiecontract op, aangepast aan de context. Het is goed om voor het starten van een supervisie duidelijke wederzijdse afspraken te maken, zonder mensen te overladen met juridische gegevens. Marina - In supervisie kan je vaststellen hoe mensen meer bekwaam worden in hun werk. Meestal worden ze zo ook gelukkiger. Het is mooi om op die manier een bijdrage te leveren aan het werk en aan de persoon en aan de mensen die met de pastores samenleven. Dat is in zekere zin een geschenk. Hoe zou je de deontologie van de supervisor omschrijven? Voel je je voldoende omkaderd als supervisor? Marina - Ik onderschrijf de LVSB-deontologie 2 en deel ze mee aan supervisanten. Dat is een element van de contractering. De supervisant heeft het recht te weten volgens welke morele codes ik handel. Hier is weinig structurele omkadering. Wanneer een supervisant niet goed functioneert binnen een instelling, wordt het soms moeilijk en bestaat de kans dat je als supervisor de rekening gepresenteerd krijgt. Vind je dat er hieromtrent een structureel tekort bestaat? Marina - Dat is moeilijk te beantwoorden, want met meer structuur zou je ook de juridisering in de hand kunnen werken. Anne - Ik ben ook LVSB-supervisor, en deel dezelfde deontologie. We stellen binnen het Jef - Voor mij zijn klare afspraken heel belangrijk. Duidelijkheid omtrent de bedoeling, over een veilige context en over de werkwijze staat centraal. Ik heb niet veel behoefte aan juridische aspecten. Een deskundige begeleider weet toch, moet weten, ethisch zo verantwoord als mogelijk te handelen. Waar begint en eindigt de taak en verantwoordelijkheid als supervisor? Kan een supervisant bijvoorbeeld telefoneren tussen twee gesprekken in? Wat gebeurt er in een crisissituatie? Anne - Hier ligt een verschil in verantwoordelijkheid tijdens en na een supervisietraject. Na het afsluiten van supervisie stel ik altijd ook andere vormen van praktijkbegeleiding voor. In een crisissituatie kan iemand bellen en opnieuw starten met supervisie, maar misschien is supervisie dan niet de aangewezen vorm, maar is er nood aan coaching of teamcoaching. Tijdens een proces van begeleiding wordt voorrang gegeven aan de noden van de supervisant. Dat gebeurt op twee manieren. De supervisant bepaalt zelf de inbreng en mag die ook op het laatste moment wijzigen. De neergeschreven voorbereiding mag dan blijven lig- 2 Zie Lvsb staat voor Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. Pastorale Nieuwsbrief Nr /4 3729

9 gen. Daarnaast wordt er soms een extra supervisiebeurt tussendoor ingelast. Wel blijft het duidelijk supervisie. Als iemand nood heeft aan andere vormen van begeleiding, bijvoorbeeld bij een geloofscrisis, verwijs ik iemand door - in dit geval naar geestelijke begeleiding. Marina Riemslagh Het is mooi om in pastorale supervisie een bijdrage te leveren aan het werk en aan de persoon en aan de mensen die met de pastores samenleven. Dat is in zekere zin een geschenk. Heb je voorbeelden van mensen die je al jaren begeleidt? Anne - Het wordt in het algemeen afgeraden om jaren aan een stuk bij dezelfde supervisor te blijven. Ik heb twee keer een vernieuwing van een contract gehad, onmiddellijk aansluitend bij de vorige reeks. Meestal zie ik mensen die na een hele tijd opnieuw terug komen, omwille van de reeds bestaande vertrouwensband. Marina - Soms komen mensen terug voor coaching of voor een vorm van pastorale begeleiding na het afsluiten van een supervisiereeks. Is de pijn van het afscheid geen valkuil? Marina - Nee, supervisie is afgesloten dan. Ik vind een vorm van ritualisering aan het eind belangrijk, zodat je nadien terug in een collegiale verhouding kan functioneren. Is iedere kandidaat supervisabel? Heb je al mensen geweigerd? Anne - Je moet kunnen doorverwijzen als het niet klikt tussen supervisor en supervisant. Het gaat daarbij om een continu proces van op elkaar afgestemd geraken. Er zou steeds de mogelijkheid moeten zijn om eruit te stappen. Marina - Ik heb wel eens geweigerd een supervisie terug op te nemen omdat ik zelf op een deontologische grens stootte. Ik kon voor mezelf niet verantwoorden verder supervisie te geven, terwijl een aantal pastorale basiscompetenties ontbraken. Arthur - Nee, niet iedereen is supervisabel. Voor sommige mensen lukt het niet op dit moment of door deze supervisor, voor sommige mensen is het nooit mogelijk. Jef - Ik vind het belangrijk dat een supervisor ook kan werken met mensen die hem of haar niet onmiddellijk liggen. De vraag is vooral: heeft de supervisant voldoende leerkansen in deze supervisie en kan ik als supervisor de supervisant bij het leren aan ervaring van dienst zijn. Arthur - Een supervisor moet zich bewust zijn van eigen sympathie en antipathie. Welke uitdagingen zie je voor de toekomst? Marina - Ik heb de indruk dat er in vergelijking met tien jaar geleden in Vlaanderen momenteel minder pastorale groepssupervisie doorgaat. Dat vind ik jammer, omdat leren in groep extra voordelen heeft. Anne - Ik zie het als een uitdaging om mensen die praktijkbegeleiding doen goed op te leiden en om praktijkbegeleiding in het pastorale beleid verder aandacht te geven. Verder drukken pastores ook de behoefte naar korte vormen van begeleiding, zoals 30 Ronde tafel gesprek

10 coaching, uit. Deze vormen zouden verder uitgewerkt moeten worden zodat niet alles in de sluis van supervisie wordt geduwd. Jef - Dat vind ik ook belangrijk. We moeten geen elitekorps van supervisoren op afstand van de kerk creëren. Het is belangrijk dat ervaren pastores de begeleiding van (beginnende) collega s als deel van hun takenpakket beschouwen en dat die begeleiding (in diverse vormen) geïntegreerd wordt in de Vlaamse kerk. Het is evident dat die begeleiding op een vakkundige wijze moet worden gegeven. Arthur - Ik zie het als een uitdaging om verder na te denken over de verhouding tussen supervisie en het profiel en de identiteit van pastores. Waartoe vormen we mensen. Dit zijn vragen die voor de praktische theologie als discipline en voor het kerkelijke beleid van groot belang zijn. Ik dank jullie voor dit boeiende en leerrijke gesprek. Pastorale Nieuwsbrief Nr /4 3731