Boeren tegen Armoede 2013

Transcriptie

1 Boeren tegen Armoede 2013 Het gewas in bloei Korenveld met cipressen Vincent van Gogh, 1889 Activiteitenverslag Arnhem, Nederland, juni 2014 Agriterra

2 Agriterra P.O. Box AD Arnhem Willemsplein 42 The Netherlands T F agriterra@agriterra.org Rabobank Arnhem: Stichting Agriterra HR Lid van AgriCord Data AgriStudies Titel : Boeren tegen Armoede 2013 Het gewas in bloei Eindredactie : Jur Schuurman Uitgever : Agriterra Nummer AgriStudies : 6_53660 Land : Nederland Categorie : Draagvlakversterking

3 INHOUD VOORWOORD: ZICHTBAARHEID... 1 I INLEIDING: INVESTERINGEN EN BOERENORGANISATIES... 3 II RESULTATEN SAMEN STERK IN BEDRIJVIGHEID BOERENGROEPEN: GEORGANISEERDE ONDERNEMERS BELANGENBEHARTIGING: NIETS OVER ONS ZONDER ONS ALGEMENE RESULTATEN IMPACT STERKERE ORGANISATIES EXTRA DOELSTELLINGEN III ACTIVITEITEN ORGANISATIES PROJECTEN WERKBEZOEKEN PARTNERS IV AGRITERRA INTERNE ONTWIKKELINGEN KWALITEIT: METEN IS WETEN PUBLICITEIT EN COMMUNICATIE V FINANCIEEL VERSLAG FINANCIERING UITGAVEN VI HET ZAL ANDERS WORDEN BIJLAGEN BIJLAGE 1 BASISGROEPEN VOOR VERSTERKING LOKAAL ONDERNEMERSCHAP BIJLAGE 2 SPEECH VAN AFA-VERTEGENWOORDIGER BIJ WERELDBANK BIJLAGE 3 TABELLEN MONITORING & EVALUATIE PROTOCOL BIJLAGE 4 PROJECTEN IN BIJLAGE 5 ORGANISATIES IN BIJLAGE 6 LEDENAANTALLEN BIJLAGE 7 FINANCIAL HEALTH CHECKS BIJLAGE 8 STORIES BIJLAGE 9 EVALUATIES IN BIJLAGE 10 AGRITERRA: DE MENSEN BIJLAGE 11 VERMELDINGEN IN DE MEDIA BIJLAGE 12 OVERZICHT TABELLEN EN GRAFIEKEN

4 In memoriam Raúl del Águila en Tiny Aerts Zal 2012 voor altijd in Agriterra s herinnering voortleven als het droevige jaar waarin onze collega Marjolijn Hondebrink is overleden, ook in 2013 en 2014 moesten we afscheid nemen van twee mensen die de zaak van de georganiseerde landbouw onschatbare diensten hebben bewezen. Op 13 februari overleed in Duitsland Raúl del Águila, voorman van de Peruaanse coöperatieve koffiesector. Hij heeft diverse organisaties in Peru en daarbuiten verrijkt met zijn kennis en ervaring en zeker ook met zijn warme persoonlijkheid en gevoel voor humor. Bij overlijden was hij voorzitter van Pachamama Coffee Farmers, de internationale coöperatie van kleine koffieboeren uit Latijns Amerika en Ethiopië. En op 19 juni 2014 overleed een van de mensen die exemplarisch was voor Agriterra s van-boer-tot-boerbenadering: Tiny Aerts, komkommerteler en voorzitter van de vakgroep glastuinbouw van de ZLTO. Tiny zette zich zeer actief in voor het werk van Agriterra. In 2013 was hij afgereisd naar Kenia en Cambodja om zijn collegatuinbouwers aldaar te adviseren, en voor de zomer van 2014 hadden we hem gestrikt voor een werkbezoek aan Indonesië. We zullen hem missen, als mens en ook als beoogd boegbeeld van de nieuwe koers die Agriterra inzet naar een werkwijze waarin advies een prominentere plaats gaat innemen. Boeren tegen Armoede

5 Voorwoord: zichtbaarheid Ons land heeft een rijk verleden waarin de samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven (publiek-privaat) altijd een belangrijke rol heeft gespeeld. Het lijkt er op dat deze vorm van samenwerken aan verschraling onderhevig is. In allerlei takken van sport worden de scheidslijnen tussen publiek en privaat scherper getrokken. De overheid heeft de productschappen afgeschaft en wil keuringsdiensten voor vlees en plantaardig materiaal geheel onder verantwoordelijkheid brengen van de overheid (NVWA). Vanuit LTO zien we deze ontwikkeling met lede ogen aan; we zijn juist overtuigd van het belang van die samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven. Als afspraken worden gemaakt tussen werknemers, werkgevers in samenwerking met de overheid over onderwerpen als cao s, keuringsinstellingen en bijvoorbeeld het nieuwe Europese Landbouwbeleid dan levert dat op de lange termijn allerlei voordelen op. Het is niet alleen efficiënter en goedkoper. Het heeft alles te maken met draagvlak voor beleid. Waarom zou je goed functionerende vormen van samenwerking afbreken en die als overheid zelf opnieuw optuigen? Er zijn genoeg voorbeelden te benoemen van hoe het mis gaat als de normale consultatiemechanismen tussen overheid en maatschappelijke organisaties niet (meer) goed werken. Gelukkig lukt het LTO meer dan eens om voorstellen en plannen weer (deels) terug te draaien. De ene keer lukt dat via de weg van goed overleg met ambtenaren en bewindslieden, de andere dwingt de Tweede Kamer en het kabinet om plannen bij te buigen. Ethiopië: kennisoverdracht van boer tot boer via Agriterra-werkbezoeken Maar in veel ontwikkelingslanden ligt dat anders. Hoewel boerenorganisaties daar sterker worden, hebben ze vooralsnog minder mogelijkheden om ervoor te zorgen dat ze betrokken worden bij overheidsbeleid. Ze kunnen hun positie nog niet opeisen, al is bekend dat de economie op het platteland vaak dé trekker is van de nationale economie. Ze worden klein gehouden omdat ze een bedreiging kunnen vormen voor mensen, die al jaren de dienst uitmaken. Maar het moet wel die kant op. En dat gebeurt. Met inzet van Nederlandse boeren en tuinders, vrijwel altijd gerekruteerd via de LTO-organisaties, steunt Agriterra de boerenorganisaties in Afrika, Azië, Oost-Europa en Latijns Amerika in hun strijd tegen armoede. Het gaat dan concreet om het delen van kennis en kunde om meer en beter produceren, te verwerken en af te zetten. Het belang van duurzaamheid wint overal terrein. Maar het gaat ook over kennis en kunde bij beleidsformulering en onderhandelingen. Daarbij is de zichtbaarheid van de organisatie(s) fundamenteel. De reacties van LTO op de Nederlandse derogatiemaatregelen waren binnen de kortste keren breed 1

6 bekend, haalden de pers en dwongen de overheid tot uitleg en heroverweging. Zonder die zichtbaarheid lukt dat niet. Het mooie is dat ook de landbouworganisaties in ontwikkelingslanden daar steeds meer werk van maken: zichtbaar zijn. Agriterra draagt daar een belangrijk steentje aan bij: we ondersteunen de ambitie van de Ethiopische coöperaties om zichtbaarder te worden bij hun eigen overheid en geleidelijk aan te kunnen meepraten over wat ze nodig hebben (traditioneel denkt de overheid daar wel te weten wat iedereen nodig heeft), we helpen de Burundese CAPAD om in beeld te komen bij de ambassade in Bujumbura én bij minister Ploumen, en last but lot least zetten we het FACTinstrument in om de aanwezigheid van landbouworganisaties aan de relevante onderhandelingstafels succesvol te maken. U leest in dit verslag over allerlei trajecten om de sociale en economische positie van boeren in ontwikkelingslanden te versterken. Deskundige hulp en steun van Agriterra en Nederlandse boeren is mooi, maar uiteindelijk moeten de agrariërs op het platteland het zelf doen. Het mooie is dat dat ook gebeurt. Het afgelopen jaar liet een sterke toename zien van de aanwezigheid van onze zuidelijke zusterorganisaties op sociale media, en vooral op Twitter. Uit eigen ervaring weet ik hoeveel invloed een raak geplaatste tweet kan hebben op meningsvorming, kennis en discussies. En ik zie dat mijn collega s in ontwikkelingslanden daar ook van overtuigd raken; u treft de bewijzen aan in dit verslag. Veel leesplezier! Albert Jan Maat voorzitter LTO Nederland voorzitter Agriterra 2 Boeren tegen Armoede

7 I Inleiding: investeringen en boerenorganisaties 2014 is niet alleen het Jaar van de Gezinslandbouw maar ook dat van Landbouw en Voedselzekerheid in Afrika, uitgeroepen door de Afrikaanse unie. Met andere woorden: landbouw is hot, en is dat al enkele jaren. Dat is een goede zaak maar er liggen ook risico s op de loer. Het grootste daarvan is wel het verheerlijken van de gezinslandbouw en, in het verlengde daarvan, de kleine boer, wie dat ook moge wezen. Alles wijst erop dat veel boeren in ontwikkelingslanden op een gegeven moment geen boer meer kunnen of willen zijn. Ontwikkeling is immers de verschuiving van het economisch zwaartepunt van de landbouw naar de industrie en de dienstensector. De hoogontwikkelde West-Europese landen hebben zonder uitzondering een agrarische beroepsbevolking die rond de 5%, soms zelfs minder, van het totaal omvat. Maar soms lijkt het wel alsof men niet wil dat het in andere landen niet diezelfde kant opgaat. Talloze programma s en projecten hebben de kleine boer en diens integratie in de keten en verbeterde markttoegang op het oog zonder dat de vraag wordt gesteld of die boer(in) niet beter wat verderop in die keten een plaats zou kunnen innemen: in de verwerking of de afzet. Daar wordt waarde toegevoegd, werkgelegenheid gecreëerd en een goed inkomen verdiend. Zoiets is niet makkelijk te realiseren, maar met al die programma s die, hoe goed bedoeld ook, de boer bevestigen in zijn positie van boer op zijn per definitie onrendabele 0,3 hectare gebeurt dat niet en wordt de kleine boer in feite arm gehouden. Om dat te veranderen zijn investeringen nodig in de landbouw, maar dan wel van dien aard dat die kwalitatieve sprong gemaakt wordt. Want in ieder geval is iedereen het erover eens dat er geïnvesteerd moet worden in de landbouw. Het Tracking Development -onderzoek van enkele jaren geleden bevestigde dat daarin de sleutel van ontwikkeling ligt; en voor wat betreft Afrika was dat tien jaar geleden eigenlijk al beleidsmatig onderkend toen de staatshoofden van dat werelddeel de Maputo-verklaring ondertekenden waarin zij zich verplichtten minimaal 10% van hun overheidsbudget aan landbouwontwikkeling te besteden. En hoewel er weliswaar geen deadline was afgesproken, overheerst tien jaar na dato toch teleurstelling als geconcludeerd moet worden dat niet meer dan zeven Afrikaanse staten dat percentage inmiddels hebben bereikt, waarvan vijf lid zijn van de West- Afrikaanse Economische Gemeenschap (ECOWAS): Burkina Faso, Guinée, Mali, Niger en Senegal. De andere twee zijn Ethiopië en Malawi 1. Maar hoe kan Agriterra nu zeggen dat de weg naar ontwikkeling die van vermindering van het aantal boeren is, en tegelijkertijd zeggen dat de investeringen in de landbouw teleurstellend laag zijn?, zal de lezer(es) zich afvragen. Daar komt dus de aard van de investeringen om de hoek kijken. Want sluiten die aan bij de ambities van boeren en hun organisaties, dan is er zicht op ontwikkeling van een landbouw met minder boeren en meer mensen in hogere schakels in de keten, een grotere gelijkheid tussen stad en platteland en een vermindering van het probleem van de massale migratie naar steden die die toevloed niet aankunnen. Hoe zit dat? Boerenorganisaties en -coöperaties willen niets liever dan hogerop in die keten komen. Ze willen zelf de verwerking, waardetoevoeging en afzet van hun producten in handen krijgen, daartoe coöperaties en andere farmer-led bedrijven opzetten die daarop aansluiten en zich dus op het platteland of in kleine kernen bevinden, en daarmee werkgelegenheid en inkomsten creëren voor henzelf en hun streekgenoten. En aan die 1 Agricultural Policy and Public Finance in Africa Since Maputo: Monitoring and Assessment. Inter-réseaux food sovereignty brief No. 9, maart Samenvatting 3

8 organisaties en hun leden zal het liggen. De FAO maakte dit jaar bekend dat van alle investeringen in de landbouw in ontwikkelingslanden de boeren zelf het leeuwendeel voor hun rekening nemen: on-farm investment by farmers themselves ( ) in agricultural capital stock is more than three times as large as other sources of investment combined 2. PROPAC Feb 10 FAO - Nouvelles: L'agriculture, moteur de croissance indispensable à l'afrique ode/#.u vj mlhyxwd k.twi tter Collapse Reply Retweet Favorite More RETWEET1 6:49 AM - 10 Feb 2014 Details Dan nog zijn die extra investerings-inspanningen nodig van overheid en bedrijfsleven. Maar als die inspanningen geen rekening houden met de ambities van boeren en hun organisaties om verder te komen, bestaat het risico dat de ontwikkeling zich beperkt tot enkele islands of progress, die, toegegeven, enige werkgelegenheid en inkomen voor sommigen creëren, in plaats van de seas of change van geografisch gespreide en arbeidsintensieve ontwikkeling. Groei en transformatie vindt dan dus voor een groter deel plaats juist op het platteland en niet alleen bij de metropolen. Als voldoende aandacht wordt besteed aan agro-industriële investeringen dichtbij de gebieden waar landbouwproductie plaatsvindt, en die ook een zodanig technologisch profiel hebben dat er voldoende werkgelegenheid mee wordt gecreëerd om de uitstoot uit de landbouw op te vangen, al was het maar ten delen. Zo wordt meer welvaart gecreëerd op het platteland en in de nabije steden, in plaats van dat we nog meer concentratie van inkomens en toegang tot hulpbronnen zien in grootstedelijke centra en enclaves die niet aansluiten op de lokale landbouwproductie. Met andere woorden, de ruraal-urbane ongelijkheid wordt er ook mee verminderd. Vandaar de positieve effecten van plattelandsontwikkeling en investeringen in de landbouw op de inkomensverdeling tussen stad en platteland, tussen de economische sectoren en de vermindering van de migratie naar de steden. Kortom, er moet geïnvesteerd worden en vooral in de versterking van de agroindustrialisering en dienstverlening op het platteland. En laat dat nou net zijn waar Agriterra s klanten (de landbouworganisaties en coöperaties in ontwikkelingslanden) op mikken. In Bolivia en Kenia lobbyen die organisaties actief om meer geld naar de landbouw te dirigeren. In Bolivia is daar al succes mee geboekt door CIOEC en in Kenia, waar die Maputo-10% nooit gehaald is, neemt de pressie van KENAFF toe ( /996/ /-/4ct9it/-/index.html). Agriterra s team belangenbehartiging staat ze met raad en daad terzijde en maakt er nu zelfs een programma (FACT-for-BUDGET) van om, althans in Kenia, die 10% terug op de agenda te kijken. Organisaties in Benin en Burundi brengen hun leden bijeen in groepen om op die manier het gezamenlijke ondernemerschap te versterken en middels bescheiden 2 Investing in agriculture for a better future. The state of food and agriculture. FAO, Rome, 2012 (pag. XIII). ( 4 Boeren tegen Armoede

9 investeringen meer greep te krijgen op de kwaliteit van de productie en dus de prijs (de aardappelboeren van de CAPAD in Burundi), of op de verkoop zelf door afspraken te maken voor vente groupée van groenten en soja op plaatselijke markten in Benin (via de regionale bonden van de FUPRO). In Rwanda voegen aardappelboeren samen waarde toe aan hun product door er chips van te maken. Ons team lokaal ondernemerschap stelt de organisaties waar die groepen deel van uitmaken in staat om die activiteiten te stroomlijnen en deze zeer lokale investeringen te laten uitgroeien tot activiteiten met een zekere massa, die in landen als Cambodja en Tanzania daadwerkelijk tot hogere inkomens bij de boeren hebben geleid (zie de voorbeelden in Hoofdstuk II.2). Sommige boeren zijn al verder dan het groepsstadium en maken deel uit van coöperaties en andere door boeren gecontroleerde bedrijven die vooral willen... investeren in betere bedrijfsvoering, volumegroei en waardetoevoeging. Een veel voorkomend probleem is echter dat de kwaliteit van de bedrijfsplannen omhoog moet, willen deze bedrijven kans maken op de kapitaalmarkt. Met zijn making cooperatives bankable -programma biedt ons team boergenoteerde bedrijven begeleiding en ondersteuning aan coöperaties en bedrijven die de ambitie hebben om werkelijk een kwalitatieve en kwantitatieve sprong voorwaarts te maken. In bijvoorbeeld Peru en in Ethiopië zijn belangrijke successen geboekt op dit terrein (zie hoofdstuk II.1). Langs deze weg(en) probeert Agriterra de noodzakelijke transformatie van de economie in ontwikkelingslanden een duwtje in de rug te geven. Want om te beginnen is iedereen het daar wel over eens: ontwikkeling staat gelijk aan een dalend aandeel van de landbouw in zowel productie als werkgelegenheid, ten gunste van productievere sectoren. Paradoxaal genoeg betekent dat juist dat er in de landbouw geïnvesteerd moet worden en dat alleen daar ook de productiviteit kan toenemen: one of development s great paradoxes is that the quickest way to get out of agriculture is to raise agricultural productivity 3. Maar dat laatste gaat niet vanzelf. Zo dreigt het gevaar dat ondanks grote investeringen in de landbouw de kloof in productiviteit tussen de landbouw en andere sectoren heel breed blijft. En hoe komt zo n proces van economische democratisering op gang? Niet vanzelf. Het zijn de belanghebbenden die, door zich te organiseren in belangenbehartigende bonden en coöperaties, beleid kunnen afdwingen dat in deze richting gaat en ook zelf een bijdrage kunnen leveren aan waarde-toevoegende investeringen. Zoals Peter Timmer in 2008 schreef: We learn a lot about the possibilities for narrowing this (productivity red.) gap during the process of structural transformation by comparing the historical experience of rapidly growing Asia with the rest of the world. ( ) Making sure the poor are connected to both the structural transformation and to the policy initiatives designed to ameliorate the distributional consequences of rapid transformation has turned out to be a major challenge for policy makers over the past half century. 4 Van beleidsmakers weten we het niet, maar Agriterra is de uitdaging aangegaan. De connection van de armen met het noodzakelijke beleid kan alleen als die mensen, in ons geval de boeren, zich organiseren en verstandig beleid afdwingen. Agriterra wil ze in dat proces bijstaan met advies en financiering; de resultaten van die ambitie leest u in dit verslag riculture_in_economic_development/ Samenvatting 5

10

11 II Resultaten Dit is de derde voortgangsrapportage van het programma Boeren tegen Armoede We hopen hierin op overtuigende wijze de toegevoegde waarde en onderlinge complementariteit te laten zien van de drie benaderingen waarmee Agriterra de rol van boeren en boerinnen en hun organisaties in ontwikkelingsprocessen wil versterken en zichtbaar maken. Boeren hebben behoefte aan economische bedrijvigheid (verwerking, afzet) waarover ze zelf controle hebben; dat is een van de beste manieren om hun inkomenspositie duurzaam te versterken zoals uit talloze onderzoeken naar de toegevoegde waarde van coöperaties blijkt. Soms is zo n coöperatie nog een te hoog gegrepen stap, en in die situaties zijn het de lokale groepen van boeren en boerinnen met gedeelde belangen die, begeleid door hun provinciale of nationale boerenorganisatie, stapsgewijze verbeteringen in gezamenlijke productie en afzet op groepsniveau realiseren, in aanloop naar de vorming van een meer formeler associatie of coöperatie. En willen deze twee werkwijzen ook succes op lange termijn succes hebben, dan dient de institutionele, beleidsmatige en wettelijke omgeving van de landbouw de goede voorwaarden daarvoor te scheppen; en dat kan en moet gerealiseerd worden door een goede belangenbehartiging van de kant van de ledenorganisaties (boerenorganisaties en coöperatieve unies) tegenover de overheid of andere stakeholders. Die drie benaderingen komen terug in evenzovele teams van Agriterra: boergenoteerde bedrijven, lokaal ondernemerschap en belangenbehartiging. In opeenvolgende paragrafen in dit hoofdstuk laten we zien welke resultaten zij in 2013 geboekt hebben. En ook zijn er algemene resultaten waar elk team op zijn eigen wijze aan kan bijdragen. We denken dan bijvoorbeeld aan de algemene vergroting van de representativiteit van de organisaties door de toename van hun ledenaantal. Een en ander is zichtbaar in de structuur van dit hoofdstuk. Na drie paragrafen die gewijd zijn aan de resultaten van de drie teams, bespreken we in paragraaf II.4 de ontwikkelingen op het terrein van innovatie. In paragraaf II.5 komen de algemene resultaten aan de orde, inclusief de stand van zaken betreffende de afspraken die met DGIS zijn gemaakt over specifieke aandachtspunten. Het onderhavige hoofdstuk is uiteraard het belangrijkste: het gaat over de resultaten. Dat neemt niet weg dat dit verslag niet volledig zou zijn zonder informatie over de uitgevoerde activiteiten die aan die resultaten ten grondslag lagen (Hoofdstuk III), algemene ontwikkelingen binnen Agriterra (IV), een financieel verslag (V) en uiteraard een slotbeschouwing (VI). Het verslag telt verder een ruime hoeveelheid bijlagen. Na een wat trage start in 2011 en een toegenomen elan in 2012, denken we dat we in 2013 belangrijke resultaten hebben geboekt die maken dat we kunnen spreken van een bloeiende advies- en financieringspraktijk bij Agriterra. Organisaties weten ons te vinden, zowel voor deskundige advisering bij de vraagstukken waar ze mee worstelen als voor de fondsen waarmee ze hun functioneren op een hoger plan kunnen brengen. We hopen dat de cijfers en voorbeelden die in de paragrafen hierna volgen de lezer overtuigen. Alvast een voorproefje, in termen van de drie benaderingen: In 2013 is in totaal EUR aan leningen gemobiliseerd, waarvan 70% ( ) voor werkkapitaal en voor investeringen. Leningen zijn onder andere verstrekt door Stanbic (Uganda), Shared Interest (UK), Rootcapital (USA), Triodos, Oikocredit, Chase Bank Kenya, Agrobanco (Peru), Centenary Bank (Uganda), Commercial Bank of Ethiopia, Cooperative Bank of Oromia (Ethiopië). Het aantal groepen dat opgericht dan wel versterkt is ten behoeve van de bevorderingen van ondernemerschap aan de basis is met 2000 gegroeid tot een totaal van ruim Organisaties waar sprake is van veel groepen of een grote Resultaten 7

12 toename zijn KENAFF (Kenia) en CAZ (Zambia). Vrijwel alle groepen hebben doelstellingen met betrekking tot productieverhoging en/of markttoegang. En met betrekking tot de taakstelling om via belangenbehartiging door boerenorganisaties meer zeggenschap te krijgen over (publieke) fondsen voor landbouwbeleid en -productie is het resultaat bijna EUR 36 miljoen. Het leeuwendeel van dit bedrag is door de Junta Nacional de Café in Peru uitonderhandeld met de overheid, als compensatie voor verlies door een koffieroestuitbraak. 1 Samen sterk in bedrijvigheid Boergenoteerde bedrijven zijn bedrijven die door boeren aangestuurd/gecontroleerd worden. Het gaat vooral om coöperaties, die onvoldoende kennis, middelen en/of capaciteit in huis hebben om bedrijfsambities en expansieplannen te realiseren. Om voor samenwerking met Agriterra in aanmerking te komen, dienen deze klanten: (potentieel) minimaal 1000 geregistreerde afnemers van hun diensten (= leden) te hebben, een aantoonbaar trackrecord in business te hebben, en realistische groeiambities, een financieringsvraag te hebben. Eenmaal bankabel en investeringsrijp bemiddelt Agriterra bij banken, investeerders en andere dienstverleners zodat de coöperatie haar investerings plannen kan uitvoeren. Ook bij de implementatie van die bedrijfsplannen doen klanten een beroep doen op begeleiding door Agripool en andere sectordeskundigen. De businesspropositie is dus: Agriterra levert technische assistentie en advisering om bestaande en potentiële boergenoteerde klanten bankabel te houden dan wel te maken. Het Nederlands agrarisch bedrijfsleven maakt gebruik van Agriterra-diensten voor de realisatie van zijn doelstellingen op terreinen als maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO), personeelsbeleid en marktverkenning. De doelstellingen voor 2013 Hoofdpunten uit het jaarplan: In 2013 wordt de groep focuslanden bestaande uit Kenia, Oeganda, Ethiopië en Peru uitgebreid met Tanzania en Indonesië. ln deze landen zal minimaal 80% van de middelen en menskracht van het team worden besteed. In 2013 krijgt de samenwerking met zowel Triodosbank als Oikocredit zijn beslag. In aanloop naar een participatie door Agriterra in het nog op te richten Sustainable Trade Fund (te lanceren in september 2013) wordt alvast 2,5 miljoen Euro als renteloze achtergestelde lening bij Triodosbank uitgezet voor financiering van boergenoteerde klanten van Triodos. De bijdragen van Agriterra aan Triodosbank en Oikocredit tellen in onze administratie niet mee als bijdrage aan het streefcijfer voor mobilisatie van vreemd kapitaal door klanten. Als de banken evenwel vanuit hun eigen middelen extra bedragen uitzetten bij Agriterra-klanten, dan geldt dat extra wel als zodanig. In 2013 zal zo financiering van minimaal 3 miljoen Euro worden gemobiliseerd, waarvan minimaal één miljoen voor klanten in Peru. 8 Boeren tegen Armoede

13 Tabel 1: Kerncijfers boergenoteerde bedrijven Bedrijven: 2013 in cijfers Plan Realisatie Gemobiliseerd vreemd vermogen (EUR) Totaal aantal klanten Financiële bijdrage Aantal bereikte producenten Geformuleerde bankabele business plannen Gecreëerde werkgelegenheid 120 (in vier jaar) Onb. Omzetgroei per lid 25% (in vier jaar) 100% ( ) Bron: statistieken team boergenoteerde bedrijven, Resultaten 2013 stond in het teken van een uitbouw van landen en klantenportfolio en het versterken van het kennisnetwerk van Nederlandse bedrijven en organisaties. Maar bovenal zou de corebusiness van het team boergenoteerde bedrijven (making cooperatives bankable) tot uiting moeten komen in een sterke toename van gemobiliseerd vreemd vermogen ten behoeve van onze klanten. Op alle drie de aspecten zijn grote vorderingen gemaakt. Naast Kenia, Uganda, Ethiopië en Peru is het team in 2013 ook actief geworden in Tanzania en Indonesië. Zuivel (totaal 11 klanten in Kenia, Oeganda, Indonesië, Vietnam) en koffie & cacao (9 klanten in Peru, Oeganda en Tanzania) zijn de dominante sectoren gebleven. In 2013 waren er 46 gecontracteerde klanten waarbij in totaal boeren en boerinnen zijn aangesloten. In 2013 is in totaal EUR aan leningen gemobiliseerd, waarvan 70% ( ) voor werkkapitaal en voor investeringen. Leningen zijn onder andere verstrekt door Stanbic (Uganda), Shared Interest (UK), Rootcapital (USA), Triodos, Oikocredit, Chase Bank Kenya, Agrobanco (Peru), Centenary Bank (Uganda), Commercial Bank of Ethiopia, Cooperative Bank of Oromia (Ethiopië). Over de uitbreiding van het Nederlandse kennisnetwerk volgt verderop meer informatie. Voorbeelden van de voortgang Na ondertekening van een Memorandum of Understanding met de Federal Cooperative Agency in Ethiopië en een zeer succesvolle studietoer over coöperatieve bedrijfsmodellen in Nederland is de legaliteitskwestie die Agriterra in 2012 en begin 2013 achtervolgde in haar relatie met de overheid opgelost. In 2013 heeft het aantal klanten in Ethiopië een sterke groei doorgemaakt (nu 18 klanten). Met Rabo Development en de Cooperative Bank of Oromia (CBO) is een succesvol business planning training traject voor managers van coöperatie-unies en voor CBOmedewerkers uitgevoerd. Dit heeft o.a. geleid tot leningen voor werkkapitaal van drie coöperatieve unies ter waarde van EUR voor opkoop van moutgerst, sesam en kikkererwten. Ook in Kenia wordt druk gebouwd. Met een lening van bouwt zuivelcoöperatie Mukurwe-ini een zuivelfabriek met een capaciteit van liter per dag. Naar verwachting zal de fabriek in het tweede kwartaal van 2014 operationeel zijn. Agriterra heeft de organisatie geassisteerd bij het maken van het businessplan en aangezien continue aanvoer van kwaliteitsmelk een voorwaarde is voor het goed draaien van de fabriek gaat aandacht vooral uit naar versterken van de landbouwvoorlichtingsdiensten van de coöperatie. In Peru heeft Cepicafe de constructie van de panela-fabriek zo goed als afgerond met verschillende kredietlijnen van USD van o.a. Shared Interest en CCA. Resultaten 9

14 Voor de alpacacoöperatie Coopecan in Peru was 2013 een heel spannend jaar. De eigenaar van de fabriek waar zij haar wol liet verwerken wilde de fabriek van de hand doen en het was lange tijd onduidelijk wat mogelijke alternatieven zouden kunnen zijn. Met steun van Agriterra is een businessplan gemaakt op basis waarvan een lening is verkregen voor de aankoop van de bestaande fabriekslijn voor wassen en verwerking. De fabriekslijn is sinds januari in handen van de coöperatie en heeft een aanzuigende werking op ledenbijdragen. De fabriekshal is echter niet in eigendom en Coopecan verwacht in de loop van 2014 een stuk grond te kunnen kopen voor nieuwbouw. Coopecan heeft nu een exportmarktaandeel van 2% was voor het team boergenoteerde bedrijven uitgeroepen tot Jaar van het Eigen Vermogen. In de adviestrajecten met klanten is specifiek aandacht gegeven aan het belang van een sterke kapitaalspositie, een belangrijke voorwaarde om vreemd vermogen te kunnen mobiliseren. Zo is bij Sol & Café (Peru) een flinke slag gemaakt in het kapitaliseren van de coöperatie en is het eigen vermogen verdubbeld tot Daardoor heeft men zelf een stuk grond kunnen kopen waarop nieuwe kantoren en magazijnen gebouwd gaan worden. Ook Raya Wakena heeft forse stappen gezet met de mobilisatie bij de leden van voor de bouw van de meelfabriek. Een goed voorbeeld van hoe eigen vermogen een hefboom kan zijn om bankabel(er) te worden is de Admas Unie in Ethiopië. Die wil zelf olie uit nigerzaden winnen. Zo kan de unie in plaats van zaden olie verkopen wat een hogere waarde heeft. Daarvoor moet Admas wel eerst een raffinaderij bouwen en dat kost geld. Het businessplan, opgesteld met assistentie van Agriterra, is goed en de bank in Ethiopië wil een lening verschaffen mits Admas zelf ook een deel van het eigen vermogen inlegt. Voor dat doel zijn aandelen uitgegeven onder de duizenden leden van Admas, dat daardoor eind 2013 zo n aan ledenkapitaal heeft opgehaald bij haar leden, een indrukwekkend bedrag in zo n korte tijd en uniek in de context van Ethiopië. Om te voldoen aan de eisen van de bank moet nog wat meer ledenkapitaal worden ingelegd, maar naar verwachting zal in 2014 begonnen worden met de bouw van de fabriek. Peru: Oro Verde krijgt een prijs voor business-ontwikkeling Dat onze klanten successen boeken, blijkt overigens niet alleen uit onze eigen verslaglegging. In 2013 zijn sommigen van hen wegens bijzondere verdiensten in het zonnetje gezet in eigen land of werelddeel. Zo heeft de Peruaanse koffie- en cacaocoöperatie Oro Verde (uitvoerig beschreven in ons vorige Activiteitenverslag, toen we met profetische pen Het gaat goed met Oro Verde schreven) op 9 mei 2013 de eerste prijs voor de ontwikkeling van nieuwe business ontvangen uit handen van president Humala, in het 10 Boeren tegen Armoede

15 kader van de viering van de 70e verjaardag van het Ministerie van Landbouw 5. In Afrika won onze klant NUCAFE voor best farmer organisation 6, uitgereikt door AGRA, en als klap op de vuurpijl werd NUCAFE-directeur Joseph Nkandu benoemd tot fellow-voor-het-leven bij Ashoka, een internationaal netwerk van sociale ondernemers 7. Met andere woorden, onze klanten laten zich zien en krijgen erkenning voor hun werk. De weerbarstige realiteit Het werken met coöperaties heeft zo zijn uitdagingen en de realiteit is vaak weerbarstig. Dat maakt het werk soms moeizaam, maar ook boeiend. De relatiebeheerder spreekt Dik van de Koolwijk: In december 2011 werd voor het eerst gesproken over een mogelijke fusie tussen Kiambaa Dairy en Ndumberi Dairy. Beide coöperaties zijn in hetzelfde gebied actief en toonden de ambitie om van het collectief verkopen van melk van hun leden de stap te zetten naar het verwerken van melk. Om redenen van economies of scale was een fusie een logische stap. Echter, toen men op het punt stond met het gezamenlijk actieplan aan de slag te gaan, trok Kiambaa zich terug. Zonder duidelijke reden. De externe evaluatie bracht veel informatie naar boven. Belangen van individuele bestuursleden speelden een rol, intern bestuur was soms zwak. Communicatie kon beter, en verwachtingen en twijfels konden en moesten duidelijker zijn. Toen de fusie van de baan was, zijn beide coöperaties doorgegaan om afzonderlijk een businessplan te schrijven voor een verwerkingsfabriek. In de gesprekken wilde men vooral naar de toekomst kijken. The past is the past, immers. Dat was wat mij betreft toch iets te gemakkelijk. Zonder de evaluatie over te doen, is het wel nodig om zaken te benoemen. Daarbij bleek nogmaals hoezeer een dergelijk traject gepaard gaat met vertrouwen en emoties. En vertrouwen om samen te werken is er nu onvoldoende. Het voelt als een gedwongen huwelijk, en dus zullen beide coöperaties afzonderlijk hun ambities nastreven. ( ) Evaluator bezoekt Kiambaa-lid /dgwr6wz/-/index.html 7 Resultaten 11

16 In Tanzania leek de samenwerking tussen Triodos en Agriterra te leiden tot een concrete deal middels de financiering met EUR werkkapitaal voor opkoop van cashewnoten door onze klant, de jonge coöperatie MHQSP. De aanvraag was al goedgekeurd, echter vanwege een vertrouwensbreuk tussen bestuur en directeur besloot de coöperatie af te zien van de lening. Deze casus (die ook onderwerp van een evaluatie zal zijn in de loop van 2014) geeft aanleiding om nog meer dan voorheen ook de governance nadrukkelijk mee te nemen in onze dienstverlening. Een soortgelijke aanleiding zagen we in Kenia, waar het fusieplan tussen zuivelcoöperaties Kiambaa en Ndumberi is afgeblazen. Dit gebeurde op verzoek van het bestuur van Kiambaa vanwege een gebrek aan vertrouwen 8. In Uganda verliep de samenwerking met zuivelklant UCCCU rond de bouw van een zuivelfabriek dermate moeizaam dat besloten is om onze ondersteuning stop te zetten. Onvoldoende progressie of verschil van inzicht over de te volgen strategie waren redenen om in 2013 met zo n 10% van ons klantenbestand de samenwerking te beëindigen. Voorbeelden daarvan zijn: Divisoria, Consorcio de Cacao Amazónico (beiden Peru), TDCU (Tanzania) en Nama ACE (Uganda). Afgezien van de constructieve samenwerking in Peru waarbij Agriterra adviesdiensten levert aan coöperaties en Oikocredit coöperaties financiert, is het in 2013 niet van verdere samenwerking gekomen. De voorgenomen financiële deelname van Agriterra in Oikocredit is niet gerealiseerd omdat daar geen concrete vraag vanuit Oikocredit voor was. Met Triodos is in 2013 een overeenkomst getekend voor een bijdrage van Agriterra van 2,5 miljoen euro aan het Triodos Sustainable Trade Fund. Het is nog zoeken naar hoe de samenwerking toegevoegde waarde kan creëren, want vooralsnog heeft de Agriterra-bijdrage niet geleid tot een groter aandeel van boergenoteerde bedrijven in de portefeuille van het fonds. Van de 25,4 M uitgezet in 2013, was 44,8% bestemd voor boergenoteerde bedrijven terwijl in 2012 dit nog 46,3% van 20,3 M was. Oorzaak is dat uitgekeerde bedragen aan coöperaties significant lager lag, onder meer vanwege de lage prijs van koffie op de wereldmarkt en de problemen met koffieroest in met name Peru. De opzet van een financierings- en investeringsfonds ter grootte van 150 miljoen euro heeft door diverse oorzaken vertraging opgelopen. Eén voordeel is in ieder geval dat dit Triodos en Agriterra iets meer tijd geeft concrete afspraken gemaakt over verdere invulling van de samenwerking. Een gezamenlijke commerciële strategie is uitgewerkt, bedrijfsanalyse tools worden op elkaar afgestemd en gezamenlijk formats en tools worden ontwikkeld, o.a. voor cash flow projecties. Lancering van het nieuwe fonds wordt nu verwacht voor eind De inzet van Nederlandse bedrijven en kennis Het team boergenoteerde bedrijven is de link tussen de adviesvragen in ontwikkelingslanden en het kennisaanbod vanuit het Nederlandse agrarisch bedrijfsleven. Met de inzet van deskundigen uit het (coöperatief) bedrijfsleven zijn we in staat maatwerk in advisering te leveren. Inkoopcoöperatie Agrifirm en Agriterra hebben hun gezamenlijke ambities in oktober vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst. Via Agriterra stelt Agrifirm haar 8 Zie ook de evaluatie van (o.a.) dit fusieproces: Money in ideas. Evaluation mission: cooperation & results. Kiambaa Dairy Cooperative (Kenya). 18 to 27 July Jan van Weperen and Christine Plaisier, Arnhem, November Hieruit blijkt ook dat het fusie-idee wellicht teveel gepushed is door Agriterra terwijl de geesten nog niet rijp waren. 12 Boeren tegen Armoede

17 kennis van onder andere ruwvoer, technologie, voeding, marketing/sales, HRM en management beschikbaar aan landbouworganisaties en coöperaties in ontwikkelingslanden. In juni 2013 was, zoals eerder vermeld, een delegatie van 18 vertegenwoordigers van de coöperatieve sector uit Ethiopië te gast in Nederland voor een studiereis rond de moderne coöperatie. Coöperatieve bedrijven als Cosun, CZAV, Coforta en FrieslandCampina hebben samen met de NCR de studiereis tot een succes gemaakt. Mede naar aanleiding van dit bezoek wordt de Ethiopische wetgeving ten aanzien van coöperaties momenteel hervormd, oa gericht op meer ondernemersruimte voor de coöperaties. En dat is hard nodig. We herinneren de lezer aan wat we vorig jaar scheven over de Ethiopische paradox : de Ethiopische overheid drukt een groot stempel op de coöperaties en sterke regulering maakt ondernemen voor unies en coöperaties, en daarmee ook onze dienstverlening, er niet makkelijker op. In het kader van het Dairy Development Program van FrieslandCampina heeft Agriterra de werving, selectie, training en uitzending georganiseerd van Nederlandse melkveehouders voor praktische training en advisering van hun collega s in ontwikkelingslanden. Het eerste jaar van dit Farmer2Farmer-programma samen met FrieslandCampina is uitstekend verlopen. Vier advies/trainingsmissies hebben plaatsgevonden: naar Thailand, Indonesië, Maleisië en Vietnam. Het programma wordt ook door FrieslandCampina als een groot succes beschouwd en men wil het programma graag uitbreiden naar andere landen. In het MVO-jaarverslag van FrieslandCampina over 2012 wordt uitgebreid aandacht geschonken aan de samenwerking met Agriterra. In september realiseerden Achmea, Plantion, CSV COVAS, AVEBE en Vitelia een coöperatie-adviesreis naar Peru. Het uitstekende programma van Coopecan maakte de bezoekers goed bekend met de ins and outs van de alpaca-keten van achteren naar voren leren kennen. De uitwisseling van kennis en ervaringen is zeer goed ontvangen door directie, bestuurders en leden van Coopecan. De delegatie heeft ook de oprichtingsbijeenkomst bijgewoond van de Peruaanse Federatie van Landbouwcoöperaties, die zich vooral zal richten op lobby voor de modernisering van de coöperatiewetgeving. In samenwerking met de NCR organiseerden we in juni de Summer School over Coöperaties. De training had de relatiebeheerders en financieel administratief medewerkers van de Agriterra-teams lokaal ondernemerschap en boergenoteerde bedrijven als cursisten. Interessante gastlezers van o.a. Flora Holland, Flynth en FrieslandCampina gaven het geheel extra cachet. Een groeiend aantal lokale Rabobanken wil graag samenwerken met Agriterra. Rabobank Noord-Drenthe is actief betrokken bij advisering van spaar- en krediet coöperaties in Kenia. Na een succesvolle missie van 1 van de agrarisch bedrijfsadviseurs geeft ook het management van de sectie agrarisch adviseurs van ABNAMRO aan graag de samenwerking met Agriterra verder te willen uitbouwen. Indonesië: investeren in je koe of verkopen? Als je een melkveehouder bent in Indonesië, dan kun je met drie koeien een redelijk bestaan opbouwen. Maar wat als een van jouw koeien minder melk geeft? Wat doe je dan? Investeer je in je koe, zodat die meer melk zal geven? Of verkoop je jouw koe voor een mooie prijs aan het slachthuis? De Indonesische boer kiest veelal de tweede optie. Deze boeren hebben niets om op terug te vallen en kunnen dus niet langere tijd zonder inkomsten overbruggen. Tel daarbij de gunstige vleesprijzen in Indonesië en de keuze is vrij makkelijk gemaakt; verkopen die koe. Resultaten 13

18 Dat dit niet altijd de beste oplossing is, blijkt pas later. Het gevolg is namelijk dat er geen opbrengsten meer komen uit de melk van de koe en dat de koe ook geen kalfje meer kan geven. Dubbel onhandig dus om je koe te verkopen. Toch is dat wat de boeren van zuivelcoöperaties Lembang en Pangalengan regelmatig doen. Agriterra werkt daarom samen met FrieslandCampina aan het verbeteren van de productie van zuivelboeren in de districten Lembang en Pangalengan. Tijdens een eerder onderzoek kwam naar voren dat de boeren geen tot weinig kennis hebben van financiële planning. Daardoor kunnen ze minder goed overzien wat investeren in een koe kan opleveren aan melk. Linda Veld, van FrieslandCampina, en Berend Jan Stoel, ex-melkveehouder, reisden daarom voor Agriterra naar de twee coöperaties om een tweedaagse training financiële planning te geven. Tijdens deze trainingen hebben ze medewerkers van de coöperatie en een aantal boeren de basisprincipes van een financiële administratie bijgebracht, zoals het opstellen van een kosten-baten analyse. Ze maakten samen met de deelnemers een berekening van de kosten van de koe en de opbrengst vanuit de verkoop van de melk. Dat was een echte eyeopener bij de leden. "Dit zijn vrij traditionele boeren" vertelt Berend Jan. "Ze hebben het vak van hun ouders geleerd en handelen daardoor vrijwel altijd op basis van gevoel en traditie. Ze hebben nooit geleerd hoe zij de kosten en opbrengsten van hun koe berekenen". Het belang van zo'n berekening komt duidelijk naar voren als de groep een casus behandelt over de kosten van krachtvoer. De zuivelcoöperatie levert krachtvoer voor een vaste prijs aan de boeren. Wereldwijd zijn grondstoffen echter duurder geworden. En daardoor moet de coöperatie een hogere prijs in rekening brengen om dezelfde hoeveelheid krachtvoer te kunnen leveren. Maar de boeren accepteren dit niet. De prijs van krachtvoer was voor hun altijd een gegeven. En bovendien blijft de prijs van de melk gelijk. De boeren weigeren dus een hogere prijs te betalen. Met als gevolg dat de coöperatie het krachtvoer aanlengt met goedkopere grondstoffen. De kwaliteit van het krachtvoer gaat daardoor achteruit, waardoor de melkproductie van de koeien daalt. De training biedt de boeren inzage in deze onderlinge verhoudingen. Aan de hand van verschillende voorbeelden, kunnen zij nu uitrekenen wat de meerwaarde zou zijn als zij wél een hogere prijs zouden betalen voor het krachtvoer. En dat was een hele openbaring. Voor de boeren betekent dit dat zij een andere werkwijze gaan hanteren. Vanaf nu moeten ze naast de opbrengst van de melk, ook bijhouden wat ze aan kosten maken. Om hen hierbij te assisteren, onderhouden de mensen van FrieslandCampina Indonesië regelmatig contact met hen. En natuurlijk moeten zij nu van alles uitrekenen. Maar dat is geen probleem, want de boeren hebben allemaal een smartphone. ( ) Geleerde lessen en uitdagingen De kern van de dienstverlening van het team bestaat uit hoogwaardige bedrijfsadvies aan boergenoteerde bedrijven; projectfinanciering speelt een steeds kleinere rol. In 2013 stond tegenover elke Euro aan projectfinanciering bijna 4 Euro voor advisering. In 2012 was dit nog 2,4. Dit heeft ook implicaties voor de relatie met onze klanten. Van beheerder en controleur van projectgelden schuift onze rol steeds meer op naar die van matchmaker tussen adviesvraag en aanbod, maar zeker ook naar een functie als coach, adviseur en begeleider van verandertrajecten bij de klanten. De focus verschuift van het project naar de organisatie. Naast bedrijfsadvies is 14 Boeren tegen Armoede

19 verandermanagement daarom van groot belang om verandertrajecten bij klanten te kunnen faciliteren. De werkwijze: een voorbeeld uit Uganda Coöperaties bankable maken hoe doe je dat? Wat is de rol van Agriterra in het versterken van coöperatieve ondernemingen zodat ze hun investeringskapitaal uit de markt halen en op die manier kunnen groeien en waarde kunnen toevoegen aan de producten van de leden? In 2011 was koffiecoöperatie ACPCU een van de eerste klanten van het team boergenoteerde bedrijven. Drie jaar later heeft de organisatie, na een traject van goede analyses, adviesreizen van Agripoolers en uiteraard goed management, de financiering ter waarde van US$ 1,2M rond voor een fabriek voor het sorteren, waarderen en verpakken van koffie voor de export. De bouw is in volle gang en naar verwachting is de fabriek vanaf juli 2014 operationeel. Zoals bij alle klanten is begonnen met een company assessment (een doorlichting van de organisatie), waarbij in 4 dagen kritisch is gekeken naar de investeringsvraag, de haalbaarheid, realiteit en capaciteit binnen de organisatie. Daaruit volgden specifieke activiteiten op het gebied van toevoer, markt, organisatie en economische activiteit, die bepalend zijn voor het succesvol behalen van de ambities. Na de company assessment volgde een haalbaarheidsstudie om te kijken of de investering binnen afzienbare tijd terug te verdienen zou zijn. Dit was het geval, al binnen 3 jaar met gelijkblijvende omzet. Er moest dan wel een hernieuwd businessplan komen met een goede beschrijving van de historie van het bedrijf en zijn management, realiseerbare prognoses en cash flow berekeningen. Dit is met behulp van Agripoolers en andere experts gerealiseerd. Hierna hebben we gekeken hoe de leden (nog) actiever konden worden door middel van participatieve technieken om ze meer te betrekken bij de onderneming, en hiermee meer koffie via de coöperatie te laten lopen. Ook is het management naar Nederland en Duitsland gekomen om bestaande kopers opnieuw te bezoeken, zichzelf weer in de kijker te zetten, nieuwe contracten te bespreken. De manager heeft bij twee financiële instellingen ge pitched voor het verkrijgen van investeringskapitaal. Vervolgens is er een expert geweest die kritisch naar de interne controle heeft gekeken en een praktisch plan heeft opgesteld hoe deze significant te verbeteren. En tot slot heeft een HRM-deskundige kritisch gekeken naar het personeelsbeleid, om medewerkers te motiveren en nog beter te laten presteren, om key performance indicators vast te stellen en de organisatie klaar te maken voor de enorme stap die ze in 2014 gaan maken: namelijk het operationeel maken van de fabriek die meer waarde gaat toevoegen aan de producten en daarmee uiteraard een inkomensverhoging gaat genereren voor de leden. Gender Ten opzichte van 2012 is het aandeel van vrouwen in de projecten van klanten van het team boergenoteerde bedrijven stabiel gebleven op 26%. In 2013 is een traject gestart om structureel meer aandacht te geven aan de positie van vrouwen in coöperaties. Daaruit zijn de volgende concrete actiepunten gekomen: Tijdens de company assessment specifiek aandacht geven aan het aandeel van vrouwen bij verschillende activiteiten in de keten en de waardering daarvoor (van productie tot verwerking). De company assessment dient dan ook een antwoord te geven op de vraag: Wat is het aandeel van vrouwen in de business? De inzichten daaruit moeten vervolgens waar relevant worden meegenomen. Resultaten 15

20 Vrouw als resourcepersoon betrekken in het contact met klant. Naast een regulier contactpersoon (vaak directeur/manager) is het van belang om bijvoorbeeld het actieplan en de activiteiten die daaruit voortvloeien met de resourcepersoon te spiegelen aan belang/rol van vrouwen daarin. Claim successen! Succesvolle vrouwen in coöperaties als rolmodel. Laat horen/zien daar waar successen worden geboekt. Actief sinds 2011 en uitgaande van een periode van 4 jaar die nodig zijn om een coöperatie bankabel en gefinancierd te krijgen beginnen de eerste resultaten van ons werk bij boergenoteerde bedrijven ook zichtbaar te worden in de jaarrekening van onze klanten. Dat is van belang want gecontroleerde jaarrekeningen zijn de belangrijkste bron van objectieve informatie over de bedrijfsprestaties van onze klanten. Op basis van een aantal bedrijfskundige kern-prestatie-indicatoren (KPI s) wordt de ontwikkeling van onze klanten in kaart gebracht. De eerste bevindingen op basis van de jaarrekeningen van 2012 zijn in grote lijnen positief al is het nog te prematuur om hier conclusies uit te trekken. In het activiteitenverslag over 2014 zullen meer data beschikbaar zijn en zal bij dit onderwerp uitgebreid stil worden gestaan. 2 Boerengroepen: georganiseerde ondernemers Door samen te werken met collega-boeren en -boerinnen en andere partijen in de keten maak je je bedrijf sterk. Het team Lokaal Ondernemerschap ondersteunt nationale en sub-nationale landbouworganisaties en coöperatieve unies/federaties in het bevorderen van samenwerking tussen hun leden op het gebied van productie, verkoop en het opzetten van (coöperatieve) bedrijfjes met als doel de aangesloten boerenbedrijven winstgevend te maken en de zeggenschap van leden te vergroten. En waarom werken met boerenorganisaties? Samenwerking van boeren kan ondersteund worden vanuit de regering, NGO s en landbouworganisaties. In onze visie is de ondersteuning door landbouworganisaties en coöperaties te prefereren boven die van regeringen of NGO s. Deze aanpak via landbouworganisaties is niet allen voordeliger, maar ook duurzamer en effectiever, omdat een landbouworganisatie kan rekenen op de inzet van (vrijwillige) bestuurders, model-boeren en groepsbegeleiders (promotoren). Hierdoor blijven de boeren hun ontwikkeling in eigen hand te houden. Het terugdringen van honger en armoede op het platteland begint bij goed georganiseerde en sterke landbouworganisaties. En die starten vanuit de basis, bij lokaal georganiseerde boeren. Aanpak We gaan uit van een participatieve aanpak die uitgewerkt is in de CORE-methode: COoperation for Rural Entrepreneurship. Het kenmerk van deze benadering is om samenwerking en ondernemerschap van lokale boeren en boerinnen (in groepen en coöperaties) te bevorderen via een netwerk van lokale begeleiders of promotoren (aangesteld binnen landbouworganisaties). De groepen boeren/boerinnen analyseren samen de mogelijkheden om hun productie en marktoegang te verbeteren en ontplooien daarvoor bedrijfsmatige initiatieven. Het accent ligt op zelfredzaamheid, eigen besparingen, uitwisseling van praktische kennis en het jaarlijks evalueren en bijstellen van eigen actieplannen. Cooperation for Rural Entrepreneurship! ( Samenwerking voor boerenondernemerschap! ) De CORE-benadering heeft als fundament de participatie en inbreng van de lokale boer en boerin. De lokale boer en boerin is als zelfstandig ondernemer enkel gebaat bij een vorm van ondersteuning die de eigen besluitvorming en ondernemerskwaliteiten ondersteunt en faciliteert. Tenslotte ligt het 16 Boeren tegen Armoede