DE GEKOZEN MAATREGELEN INVOEREN

Transcriptie

1 6 111

2 112 DE GEKOZEN MAATREGELEN INVOEREN

3 6 DE GEKOZEN MAATREGELEN INVOEREN 6.1 Doelstelling en afbakening De invoering van de maatregelen zal voor het eerst afval- en milieuwinst opleveren. Het zichtbaar uitvoeren en betrekken van de doelgroepen is een sterk element om de doelgroepen te laten zien dat hun inspanningen een wezenlijke bijdrage hebben geleverd en effectief worden geconcretiseerd. De waarneming is daarbij erg belangrijk, net als de participatie (waar mogelijk en verantwoord). Deze fase omvat de toepassing van de maatregelen die in de vorige fase zijn gedefinieerd. 6.2 De ladder van Lansink toepassen In de voorbije MOS-stappen onderzocht je op basis van de ladder van Lansink het afval- en materialenprobleem en heb je maatregelen geformuleerd. Ook de aanpak heb je omschreven. Nu is het ogenblik gekomen om de gekozen maatregelen effectief uit te voeren. Ook hier blijven we aandacht hebben voor de ladder van Lansink. Hoe? Door ook bij het uitvoeren van de maatregelen meer aandacht te besteden aan voorkomen dan aan genezen. Bij het invoeren van maatregelen gaat je aandacht in eerste instantie naar preventie en hergebruik. Zij vormen de bovenste treden van de ladder. Daarna volgt afvalinzameling voor recyclage. Ten slotte is het veilig en correct inzamelen van afval noodzakelijk om afvalverwerking en verbranding mogelijk te maken. Ook hier zijn de inspanningen afhankelijk van de resultaten van de vragenlijst afval en duurzame materialen en het OVAM-meetinstrument en de maatregelen die daaruit voortvloeiden. Wellicht kan de school nog hard werken aan een duurzaam aankoopbeleid. Misschien scoorde je school al goed op preventie en moet de meeste aandacht nu gaan naar afvalinzameling. Of misschien zijn enkele specifieke fracties een probleem, zowel op het vlak van preventie als van inzameling. Hoe dan ook, als je maatregelen betrekking hebben op de bovenste treden van de ladder maak je de meeste milieuwinst. 113

4 6.3 De gekozen maatregelen invoeren voor en door de MOS-werkgroep In de vorige stap bepaalde je met je collega s van de MOS-werkgroep welke maatregelen je zou kunnen nemen om de afvalberg in te dijken. De accenten per school verschillen. Belangrijk is nu om het gedetailleerde plan met gekozen maatregelen werkelijk te realiseren. In deze fase bewaken jullie die planning door de vorderingen op de voet te volgen. Als je de maatregelen onder de leden van de werkgroep verdeelt, kan iedereen een paar realisaties opvolgen. Goed opvolgen betekent regelmatig overleggen met de trekkers van de maatregel: de leerkracht(en), het lid van de onderhoudsdienst, het directielid, de verantwoordelijke van de aankoopafdeling... Neem met die spilfiguren regelmatig contact op voor een stand van zaken. Zoek met hen naar oplossingen voor problemen, doe suggesties om de betrokkenheid van de leerlingen te verhogen, stuur indien nodig de planning bij. Zodra een maatregel of een belangrijk deel ervan gerealiseerd is, moet je de hele school daarvan op de hoogte brengen. Gebruik daarvoor de communicatiekanalen die je in vroegere fases hebt geïnstalleerd. Bezorg de redactie van de afvalkrant en de webmasters van de school daarom de nodige informatie. Gaat het om een ingrijpende maatregel -waaraan bijvoorbeeld vele klassen werkten of een maatregel die een grote investering vergde - dan mag je dat extra in de verf zetten. Als enkele klassen gedurende de lestijd bv. de afvalinzameling in het klaslokaal hebben aangepast of een gebruikscode hebben uitgewerkt om voortaan alleen duurzaam schrijfgerei te gebruiken, dan kun je die actie als MOS-werkgroep belonen door de klas een label toe te kennen (bv. Netjes gescheiden -logo, certificaat van afvalarme klas). Een nieuw containerpark, de installatie van drankfonteintjes of de ingebruikname van het eerste gerecycleerde papier (via het gewijzigd aankoopbeleid) verdienen uiteraard een plechtig moment. 114

5 6 DE GEKOZEN MAATREGELEN INVOEREN 6.4 De gekozen maatregelen invoeren voor en door leerlingen en leerkrachten Veilig en milieuvriendelijk 1. Kansen in elk onderwijstype Afvalbesparende maatregelen doorvoeren levert voor alle onderwijstypes heel wat mogelijkheden op. Eenvoudige acties (bv. afval sorteren) of wijziging van gedrag (bv. drank enkel in drinkbussen meebrengen) zijn maatregelen die universeel toepasbaar zijn. Voor die acties beschrijven we in dit hoofdstuk een aantal suggesties. In technische en beroepsscholen zijn de mogelijkheden vaak groter. Leerlingen uit die richtingen beschikken immers vaker over meer technische vaardigheden en inzichten die ze kunnen inzetten bij het uitvoeren van maatregelen. Aangezien dit erg verschilt en afhankelijk is van de specifieke opleiding, gaan we daar niet dieper op in. We adviseren wel om op school na te gaan welke bijkomende mogelijkheden er zijn. Leerlingen kunnen in het kader van hun opleiding misschien een blikkenpers produceren het containerpark helpen inrichten afval verschroten gecomposteerde materialen verwerken gebruikte materialen opknappen Die vaardigheden zijn enorme troeven om enkele belangrijke afvalbesparende en milieuvriendelijke maatregelen te bereiken. Uiteraard hangt alles ook af van de maatregelen die je in de vorige stap als prioritair naar voren hebt geschoven. Voor de praktijklessen in het TSO en BSO heeft OVAM lespakketten ontwikkeld. Meer informatie over de lespakketten vind je op Zie ook Speciale fracties, speciale zorgen. 115

6 2. Samen aan de slag Alles is nu klaar om de gekozen maatregelen in de praktijk te brengen. Dat is niet uitsluitend het werk van de directie, de onderhoudsploeg of een paar handige leraars. Nee, iedereen in de school doet mee, want iedereen leverde de voorbije weken en maanden veel inspanningen om deze stap mogelijk te maken. De milieuwinst die de school straks behaalt, is het resultaat van de gezamenlijke inzet van leerlingen, leerkrachten, directie en ander schoolpersoneel. Bovendien zijn er flink wat taken te verdelen en daarbij komen de meest uiteenlopende vaardigheden kijken. De hele school bij het invoeren van de maatregelen betrekken, is dan ook essentieel om ieders enthousiasme voor het project levendig te houden. 3. Pak het veilig, hygiënisch en slim aan Vuilnisbakken en containers installeren, afvalfracties inzamelen, omspringen met afval... is niet zonder risico. Veiligheid en hygiëne staan daarbij voorop. Als leerkracht zorg je voor toezicht en begeleiding. Als je twijfelt, vraag dan aan een verantwoordelijke van de onderhoudsploeg, een technisch personeelslid, een technisch geschoolde leerkracht of de veiligheidsverantwoordelijke van de school welke maatregelen je in acht moet nemen om samen met de leerlingen aan de slag te gaan. Voor ingrijpende veranderingen zijn enkel technisch geschoolden bevoegd. Bedenk ook dat er voor de inzameling en opslag van bepaalde materialen wettelijke afspraken zijn. Bovendien moet afval op een hygiënisch verantwoorde wijze worden ingezameld. De MOS-werkgroep kan je vertellen waarop je moet letten. Een tweede belangrijk aspect is de milieuvriendelijke aanpak. Om de maatregelen uit te voeren, zijn heel wat materialen nodig (afvalbakken, constructiematerialen...) Of je ze nu op bescheiden wijze aanwendt in de klas of het technisch personeel ze op grote schaal aanbrengt, probeer altijd duurzame materialen te gebruiken als je nieuwe recipiënten moet plaatsen. Gebruikt papier verzamelen kan in kartonnen dozen die beschikbaar zijn op de kopieerdienst, een compostbak kun je bouwen met afval van de afdeling houtbewerking, inzamelpictogrammen kun je maken van afgedankte plastic emmerdeksels... Ga daar op een correcte manier mee om en zorg ervoor dat het afval op de juiste plaats terechtkomt. 116

7 Maatregelen invoeren in de eerste en tweede graad Volgende acties kun je zowel in de 1 ste als in de 2 de graad toepassen omdat je de graad van complexiteit en inhoudelijke diepgang aan beide graden kunt aanpassen. De methodiek is bovendien gelijkaardig. 1. Goede afspraken Alle maatregelen in één keer uitvoeren, kan natuurlijk niet. Als leerkracht heb je de belangrijke taak om de leerlingen te helpen bij het uitwerken van een goede planning. Je kunt alle acties onderbrengen in twee categorieën. Enerzijds heb je de preventiemaatregelen, anderzijds zijn er de sorteeracties. Sommige maatregelen kun je frequent herhalen, zoals het papier in de klas wekelijks inzamelen. Andere maatregelen zijn eenmalig, zoals inzamelpunten installeren of duurzaam materiaal aankopen. De wekelijkse acties zijn meestal eenvoudig in te voeren. Het komt er vooral op aan ze op gang te houden. Als je wilt voorkomen dat een actie doodbloedt, zijn goede afspraken nodig. Dat kan op verschillende manieren. Je kunt per maatregel een verantwoordelijke aanduiden met een wekelijkse beurtrol. Je kunt ook werken met groepjes van leerlingen waarbij elke groep één actie opvolgt: een ploeg die zich bezighoudt met de controle op het scheiden van het afval in de klas, een ploeg die het afval naar het minicontainerpark van de school brengt Hoe je het aanpakt, is niet zo belangrijk, het gaat erom dat je goede afspraken maakt die in een duidelijk schema zijn vastgelegd. Daarom is het handig om per maand een schema van de acties op te stellen. Dat schema hang je op of vlak naast de deur en elke avond duiden de verantwoordelijken aan dat ze hun actie uitvoerden. Aan het eind van elke week maak je even tijd voor evaluatie en bijsturing. Zorg voor een aangename en zinvolle aanpak. Hoewel de acties vaak een repeterend karakter hebben en moeten uitmonden in een automatische reflex, is het niet de bedoeling om de afspraken als dwingende regels naar voren te schuiven. Leerlingen horen de afspraken te volgen omdat ze leiden tot minder afval en niet omwille van de regels zelf. 2. Preventie en hergebruik 1 ste graad: gewikt en gewogen Maatregelen die voortkomen uit de gewikt en gewogen -actie in de fase maatregelen bepalen pas je nu effectief toe: de leerlingen werken een contract uit dat ze ondertekenen. Daarin staat dat ze voortaan hun best zullen doen om de vooropgestelde beste keuzes te gebruiken (afvalarme drankverpakkingen, schriften met kringlooppapier, boterhammen in een brooddoos...) De leerkracht organiseert een moment om dat charter te evalueren met de leerlingen. 117

8 2 de graad: tips voor trips In de vorige fase bepaalden de leerlingen van de tweede graad een aantal maatregelen met hun tips voor trips -actie. In deze fase passen ze die maatregelen ook echt toe. Als leerkracht ga je bij je collega s na wanneer ze met hun klas op stap gaan. Net voor ze op uitstap vertrekken, krijgen de betrokken klassen het bezoek van de leerlingen van de tweede graad met hun pleidooi en tips voor een afvalarme trip. Ze illustreren hun betoog met goede en foute materialen. 3. Afval inzamelen voor recyclage Zowel op klasniveau (eerste graad) als op schoolniveau (hogere graden) gaan de leerlingen over tot implementatie van de maatregelen die ze in de vorige fase hebben uitgewerkt en die een verbeterde selectieve ophaling tot doel hebben. Als leerkracht help je materialen en recipiënten verzamelen. Waar nodig roep je de hulp van de technische dienst of de onderhoudsploeg in. De leerlingen van de derde graad bereiden een dossier voor de milieugroep voor. Alleen een sterk onderbouwd dossier heeft enige kans op slagen. Wijs de leerlingen daarom op lacunes in hun betoog en draag indien nodig extra oplossingen aan.? Alle leerkrachten kunnen helpen om maatregelen op te zetten en op te volgen. Met name de klasleraar is erg goed geplaatst om te zien of de acties goed worden opgevolgd en niet verslappen. Leerkrachten technische vakken of praktijkleerkrachten kunnen de leerlingen helpen bij het vervaardigen van praktische oplossingen voor afvalinzameling. 118

9 6 DE GEKOZEN MAATREGELEN INVOEREN { 4. Wat bereik je? Met de opdrachten werk je aan de volgende vakoverschrijdende eindtermen in de 1 ste graad: Milieueducatie: de leerlingen... gaan zorgzaam om met milieu in de eigen leefomgeving. Burgerzin: de leerlingen... kennen de functies en verantwoordelijkheden van al wie bij de school betrokken is en zijn bereid zich in te zetten voor solidariteits- en andere acties in de klas of op school. Gezondheidseducatie: de leerlingen... kunnen enkele veilige en onveilige situaties in hun eigen leefomgeving identificeren en kunnen voorbeelden geven van preventieve maatregelen. Leren leren: de leerlingen... kunnen hun werktijd plannen en het nodige materiaal selecteren en ordenen kunnen zichzelf sturen met de aanwijzingen van de leraar of de geformuleerde doelstellingen kunnen de eigen werkwijze vergelijken met die van anderen, aangeven waarom iets fout gegaan is en hoe fouten vermeden kunnen worden zijn bereid ordelijk, systematisch en regelmatig te werken. Sociale vaardigheden: de leerlingen... kunnen onder begeleiding een taakgroep organiseren en bevorderen de onderlinge verstandhouding kunnen in groepsverband meewerken en een toegewezen opdracht uitvoeren. Met de opdrachten werk je aan de volgende vakoverschrijdende eindtermen in de 2 de graad: Milieueducatie: de leerlingen... zijn bereid tot een duurzaam gebruik van grondstoffen en goederen. kunnen aan een milieuzorgsysteem op school meewerken en zoeken hierbij naar acties die bijdragen tot een duurzame oplossing voor een bepaald milieuprobleem. 119

10 {Techniek begrijpen: de leerlingen... kunnen kennis en vaardigheden uit verschillende vakgebieden herkennen in technische realisaties. Gezondheidseducatie: de leerlingen... passen veiligheidsvoorschriften toe en nemen veiligheidsvoorzorgen in werkplaatsen en in andere situaties. Burgerzin: de leerlingen... voelen zich aangesproken om binnen en buiten de school verantwoordelijkheid op te nemen en deel te nemen aan allerlei initiatieven. Sociale vaardigheden: de leerlingen... passen belangrijke elementen van overleg en gezamenlijke probleemoplossing toe Maatregelen invoeren in de derde graad 1. Informeren? De leerlingen van de derde graad voeren de maatregelen in hun klas uit zoals de eerste en de tweede graad dat doen. Maar daar komt nog een belangrijke informatieopdracht bij. In het vorige hoofdstuk, maatregelen, hebben ze immers heel wat gegevens over afvaloplossingen en milieuwinst verzameld. Die informatie geven ze nu via de reeds beproefde communicatiemiddelen (hun Af Van Afval -brochure, de webstek...) aan de jongere leerlingen door. Op die manier kunnen de eerste en de tweede graad met kennis van zaken een prioriteitenlijst opmaken. Via de brochure en de webstek brengen ze ook goede ideeën en initiatieven onder de aandacht. Als een klas uit de eerste graad een originele manier bedenkt om de dagelijkse acties gaande te houden, dan verspreidt de derde graad dat goede nieuws in de hele school. De taalleerkrachten springen de leerlingen bij in hun informatieopdracht. 2. De afvaldetector Met de afvaldetector combineren de leerlingen van de derde graad preventie en sorteren, want met die actie volgen ze op hoe de geïmplementeerde maatregelen worden nageleefd. De leerlingen bakenen systematisch een zone van de school af en toetsen het afval of het ge- 120

11 6 DE GEKOZEN MAATREGELEN INVOEREN bruik van materialen aan de voorstellen die ze invoerden na hun reken de afvalberg weg -actie. Daarbij gebruiken ze een zelf opgestelde controlelijst. Na hun inspectie stellen de leerlingen een rapportje over de onderzochte zone op en dat lichten ze toe aan de schoolbewoners die het vaakst in die zone vertoeven. Ze doen suggesties over hoe het nog beter kan, stellen acties voor en helpen zelf om die te realiseren. De beste prestaties belonen ze met een logo, zelfgemaakte speldjes of een eervolle vermelding in de brochure of op de webstek. 3. Verder dan de klas De derde graad stelde zijn maatregelenpakket voor aan de directie en de MOS-werkgroep. Daarbij keken de leerlingen verder dan het eigen klaslokaal. Misschien deden ze voorstellen over een alternatieve afvalinzameling, over een aangepast aankoopbeleid voor materialen of over de bestrijding van zwerfvuil. In deze fase zetten de leerlingen het gesprek met de directie en de MOS-werkgroep over die voorstellen verder, ook al zijn ze op korte termijn niet haalbaar. Ze plannen de acties die wel uitvoerbaar zijn en leggen de verantwoordelijkheden vast. Enig overleg met andere doelgroepen in de school is daar vaak voor nodig. Neem nu dat de leerlingen beslissen om een verbod op het gebruik van aluminiumfolie in te voeren, dan kunnen de leerlingen een procedure opstellen voor de concrete implementatie ervan (informatiecampagne starten, vraag tot opname in schoolreglement...) en een tijdpad uittekenen. Er is nog een tweede manier om verder te kijken dan de eigen klas. Ook in de gemeenschappelijke ruimten (gangen, refter, turnzalen, studielokalen) kan ongetwijfeld anders met afval worden omgesprongen. De derde graad kaartte dit probleem in de vorige stap ook bij de MOS-werkgroep aan. Dat resulteerde in specifieke maatregelen. De leerlingen gaan nu concreet tot actie over, zoals de organisatie van de afvalstromen in het lokaal voor plastische opvoeding, de aanpak van zwerfvuilhoekjes... Zij stellen een planning op, organiseren de communicatie en verdelen de schoolgebouwen onder de verschillende klassen. In TSO en BSO kun je gerust een stap verder gaan. De leerlingen kunnen immers perfect (een deel van) het maatregelenpakket helpen uitvoeren, zodra de MOS-werkgroep en de directie dat pakket goedkeuren. Afhankelijk van de specialisatie of studierichting kunnen de leerlingen helpen. 121

12 ? Ze kunnen bijkomende berekeningen maken, afvalinstallaties tekenen of vervaardigen, een compostverwerkend tuintje ontwerpen, technische werkzaamheden voorbereiden en uitvoeren, apparatuur installeren... De leerkrachten taal begeleiden de dialoog met de directie en de MOS-werkgroep. Bij de overkoepelende acties kunnen de leerkrachten wetenschappen een helpende hand reiken. In technische scholen kunnen werkplaatsleiders het voortouw nemen om de concrete technische acties tot een goed einde te brengen. 4. Pak het afval aan bij de bron In technische en beroepsrichtingen kun je erg praktijkgericht werken. De leerlingen hanteren tijdens hun praktijkvakken heel wat apparaten en bewerken vele materialen. Daarom zet je hen ertoe aan om de werkplaats zodanig in te richten dat ze zo weinig mogelijk afval produceren en dat ze het geproduceerde afval meteen scheiden en in de juiste bak, zak of container gooien. Maak van de gelegenheid gebruik om de afvalorganisatie in het praktijklokaal te (re)organiseren. Laat de leerlingen zelf met voorstellen komen. Ze moeten hun keuze motiveren op basis van de afvalbesparing en de milieubelasting. Ze moeten ook de milieuwetgeving raadplegen (verwijs hen gericht door en help hen in te zien dat bedrijfsafval een andere aanpak vereist dan huisvuil). Laat hen ook nadenken over de wijze van afvoer buiten de school. Kies vervolgens een haalbare en veilige uitdaging en laat hen aan de slag gaan. Faseer de opdracht en evalueer na elke stap. Om te beginnen maken ze technische tekeningen en kiezen materialen. Vraag hen daarna een werkschema op te stellen (volgorde van ingrepen, nodige materialen...) en begeleid hen bij de uitvoering ervan. Laat het inzamelingsproces uitvoerig testen en besteed de nodige aandacht aan veiligheid en gezondheid. Organiseer een demonstratie- of toonmoment voor de hele school/graad. De opdracht kan veel tijd in beslag nemen. Misschien kun je de opdracht als geïntegreerde proef in het lesprogramma opnemen. Surf ook naar en ontdek informatie en educatieve pakketten om de aanpak beter op de situatie in jouw school af te stemmen. 5. Wat bereik je? Met de opdrachten werk je aan de volgende vakoverschrijdende eindtermen in de 3 de graad: Milieueducatie: de leerlingen... zijn bereid de milieureglementering toe te passen; hebben bij het verbruiken van diensten oog voor nieuwe milieuvriendelijke alternatieven of kleinschalige initiatieven in het kader van een duurzame ontwikkeling; 122

13 6 DE GEKOZEN MAATREGELEN INVOEREN { kunnen beschikbare communicatiekanalen en milieueducatieve netwerken aanwenden bij milieu-initiatieven en projecten. Techniek begrijpen: de leerlingen... kunnen kennis en vaardigheden uit verschillende sectoren herkennen. Leren leren: de leerlingen... kunnen op basis van hypothesen en verwachtingen mogelijke oplossingswijzen realistisch inschatten en uitvoeren. Burgerzin: de leerlingen... kunnen informatie verzamelen over de maatschappelijke opdracht, het aanbod en de werking van maatschappelijke diensten en instellingen en van specifieke hulp- en informatiediensten; kunnen hun eigen wensen of behoeften omzetten in hulp- en informatievragen. Sociale vaardigheden: de leerlingen... communiceren doelgericht; helpen mee aan het realiseren van groepsdoelstellingen door te overleggen en afspraken te maken, taken en functies te verdelen, belangen af te wegen en te bemiddelen, en bij te dragen aan een goed functioneren van de groep als groep; kunnen omgaan met hiërarchie, macht en regelgevingen; engageren zich om eigen verantwoordelijkheid op te nemen. 6.5 De gekozen maatregelen invoeren voor en door de directie Als directie stel je de nodige middelen ter beschikking om de maatregelen uit te voeren: bv. een containerpark, andere wijze van afvalophaling, contracten met leveranciers openbreken... Je vraagt het fiat van de inrichtende macht, zorgt voor offertes, schrijft de nodige budgetten in de begroting in en maakt ze tijdig vrij. Je vraagt alle personeelsleden om actief mee te werken aan de realisatie van de maatregelen. Je stelt hen eventueel kortstondig vrij van andere taken. Dat geldt vooral voor het personeel van de technische en onderhoudsdienst. 123

14 Je mag best ruchtbaarheid geven aan je keuze om te investeren. Want al te vaak blijven ingrijpende werkzaamheden onderbelicht. Je kunt de MOS-werkgroep vragen om zowel het financieel engagement als de uitvoering van de investering voor het voetlicht te brengen. Via de nieuwe of bestaande communicatiekanalen bijvoorbeeld. Laat je informeren door de MOS-werkgroep over de implementatie van nieuwe systemen. Installeer waar nodig bijkomend overleg tussen de MOS-werkgroep en het onderhoudspersoneel. Als enkele individuen blijven weigeren hun gedrag aan te passen, kun je naast bijkomende sensibilisatie ook handhaving overwegen. Grijp tijdig in zodat het werk van velen niet verloren gaat door het wangedrag van enkelen. Vraag de aankoopdienst elk te hernieuwen contract te onderwerpen aan milieucriteria en dring waar nodig aan op betaalbare alternatieven. Die criteria kun je bij de aankoop van producten laten opnemen in het bestek. Op vind je bijvoorbeeld de milieucriteria voor papierwaren, kantoormateriaal, schoonmaakproducten en dranktoestellen. 6.6 De gekozen maatregelen invoeren voor en door het onderhouds- en technisch personeel Zonder de hulp van de technische of de onderhoudsploeg zijn sommige maatregelen gewoon onuitvoerbaar. Werk met de MOSwerkgroep en technische vakleerkrachten samen om een realistische planning op te stellen. Sta de leerkrachten en leerlingen bij met raad en daad. Doe suggesties om tot de best mogelijke oplossing te komen en help hen de juiste materialen te kiezen. Signaleer mogelijkheden die je ziet en denk mee. Jouw technische expertise kan het verschil maken bij de concrete resultaten. Het onderhoudspersoneel heeft vaak als eerste door waar het fout loopt. Signaleer problemen meteen aan de directie of de MOSwerkgroep en doe enkele suggesties. Ze kunnen ook jouw werk vergemakkelijken. 124