Techniek in het VMBO. Bedrijfssimulatie CV-installatie

Transcriptie

1 Techniek in het VMBO Bedrijfssimulatie CV-installatie

2 Projectkaart Functiekaarten Opdrachtkaarten Formulieren Instructiekaarten

3 Colofon Deze bedrijfssimulatie Instalektro is ontwikkeld in opdracht van het Platform Technische Installaties ( ) in samenwerking met het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch InstallatieBedrijf (OTIB). Projectleiding C. van de Graaf & Partners, Amstelveen Idee C. van de Graaf & Partners, Amstelveen OTIB, Woerden Opleidingskundige realisatie C. van de Graaf & Partners, Amstelveen Inhoud Canisius College, Nijmegen Inhoudelijke redactie OTIB, Woerden Ontwerp Hollands Lof ontwerpers bv, Haarlem Vormgeving / Drukken Accentdesign, Mijdrecht Verweij Printing, Mijdrecht Platform Technische Installaties April 2008

4 Projectkaart

5 Projectkaart Situatie De ouders van Dieter kunnen niet meer zelfstandig wonen. Ze verhuizen naar een bejaardenhuis. Dieter en Astrid gaan nu in het huis van de ouders van Dieter wonen. Het huis is oud en er moet veel aan gebeuren. Dieter is erg handig, dus een aantal dingen gaat hij zelf doen. De cv-installatie is ook nodig aan vervanging toe. Voor de vervanging van de cv-installatie schakelt Dieter professionele vakmensen in. Dieter heeft een gesprek met jullie installatiebedrijf Piet Noorlander BV. Dieter vertelt wat hij wil veranderen. Er moet in ieder geval een nieuwe cv-ketel komen. Daarnaast wil hij graag ook vloerverwarming in de woonkamer. Astrid wil graag een designradiator in de badkamer en in de gang. Piet Noorlander maakt een offerte. Dieter is hier tevreden over en geeft de opdracht. De projectleider geeft jullie de opdracht om de cv-installatie van Dieter en Astrid aan te passen. Met het plaatsen van de nieuwe cv-ketel, moeten ook de water-, gas- en afvoerinstallatie vervangen of aangepast worden. Ook komt er een convectorput en een extra groep en moeten er nieuwe leidingen gelegd worden. Klantvraag Een cv-installatie Tijd 40 uur Functies Projectleider Materiaalbeheerder Calculator Ontwerper Elektromonteurs Installatiemonteurs Wensen eisen Een tevreden klant Installatie volgens opdracht en geldende voorschriften zoals NEN 1010, NEN-EN / NEN 3140, NPR 5310:1, NEN 1006, 3215 en 1078 Arbo normen Juiste beroepshouding

6 Projectkaart Opdrachtkaarten Dit zijn kaarten om mee te werken. Offertefase Afspraak met de klant maken Gesprek met de klant Offerte opstellen De offerte aanbieden Formulieren Dit zijn formulieren om te kopiëren. Voorbereiding afspraak maken Klantenkaart Voorbereiding gesprek met klant Gespreksverslag Kostencalculatie Offerte Offerte Uitvoeringsfase Het werk voorbereiden Installeren 1 t/m 16 Testen Gebruiksaanwijzing Opleveringsfase Projectoplevering Interne administratie Nacalculatie Nazorg Evaluatiefase Projectevaluatie Installatietekeningen Projectplanning Magazijnbon Weekstaat Installatietekeningen Weekstaat Weekstaat Gebruiksaanwijzing Weekstaat Klantenkaart Gebruiksaanwijzing Weekstaat Weekstaat Magazijnbon Nacalculatie Factuur Voorbereiding nazorggesprek Klantenkaart Evaluatieformulier

7 Functiekaarten

8 Functiekaart Projectleider Als projectleider ben je het aanspreekpunt voor de klant. Je gaat na wat zijn wensen zijn, je geeft hem advies over mogelijke oplossingen en je zorgt dat jullie bedrijf de opdracht krijgt. Ook is het belangrijk dat de klant tevreden is over jullie werk als jullie het project aan hem opleveren. Daarnaast stuur je het projectteam aan. Je houdt de kwaliteit en planning van het project in de gaten. Taken Aanspreekpunt voor de klant. Aansturen van het projectteam. Zorgdragen voor communicatie en overleg binnen het projectteam. Maken van offerte. Controleren van het installatiewerk. Opstellen gebruiksaanwijzing. Opleveren van de installatie. Eindverantwoordelijk voor de kwaliteit en de planning. Verantwoordelijk voor nazorg. Aandachtspunten Een tevreden klant. Installatie volgens voorschriften. Een goede samenwerking binnen het projectteam. Juiste beroepshouding.

9 Functiekaart Materiaalbeheerder De materiaalbeheerder is verantwoordelijk voor het benodigde materiaal en de gereedschappen. Tijdens de voorbereiding bepaal je wat de benodigdheden voor de klus zijn. Welke materialen zijn er nodig om de installatie aan te leggen? En hoeveel? En welke gereedschappen moeten hiervoor gebruikt worden? Als materiaalbeheerder ben je ook verantwoordelijk voor het op tijd bestellen van het materiaal. Daarnaast houd je bij hoeveel materiaal er bij de uitvoering gebruikt is. Taken Berekenen van het benodigde materiaal. Ondersteunen bij de calculatie van de offerte. Bestellen van materiaal. Controleren van de bestelling. Controleren levertijd. Afspreken hoe de materialen geleverd worden. Zorgdragen voor de benodigde gereedschappen. Verzamelen en terugboeken van niet gebruikt materiaal. Ondersteunen bij de nacalculatie. Aandachtspunten Bestel alleen noodzakelijk materiaal. Denk aan veiligheidsmaatregelen. Installatie volgens voorschriften. Juiste beroepshouding.

10 Functiekaart Calculator De calculator houdt zich bezig met het berekenen van de kosten voor de uitvoering van het project. Voor de offerte maak je een begroting van de kosten. Na de uitvoering maak je de nacalculatie van de kosten. Taken Berekenen wat de kosten voor de benodigdheden zijn. Begroten van de werkuren en de kosten daarvan. Maken van de offerte. Maken van de nacalculatie. Aandachtspunten Het begroten van de kosten en uren vraagt om nauwkeurigheid. Inzicht in de werkzaamheden. Juiste beroepshouding.

11 Functiekaart Ontwerper De ontwerper is verantwoordelijk voor de tekeningen. Bij de offerte moet je een 3D-situatieschets maken. Deze tekeningen gebruik je bij de calculatie van de offerte. Daarna maak je een elektro- en installatietechnische tekening. Op de installatietekeningen geef je aan waar de verschillende onderdelen en leidingen geplaatst moeten worden. De monteurs voeren hun werkzaamheden volgens deze installatietekening uit. Taken Maken van een 3D-situatieschets voor de offerte. Ondersteunen bij de calculatie van de offerte. Maken van installatietekeningen volgens de elektro- en installatietechnische voorschriften. Overdragen van ontwerp aan monteurs. Ondersteunen bij de nacalculatie. Aandachtspunten Ontwerpen volgens geldende voorschriften. Een verzorgde en duidelijke 3D-situatieschets. Een goede samenwerking binnen het projectteam. Juiste beroepshouding.

12 Functiekaart Elektromonteur Als elektromonteur ben je vooral bezig met het monteren van de elektrische installatie. Maar ook moet je de administratie bijhouden. Taken Uitvoeren installatiewerkzaamheden volgens NEN Signaleren fouten en onveilige situaties. Verantwoordelijkheid dragen voor eigen installatiewerkzaamheden en veilige werkomgeving. Ondersteunen collega-monteurs bij het uitvoeren van installatiewerkzaamheden. Zorgdragen voor naleving van de planning. Verantwoorden van de uren. Aandachtspunten Veiligheid. Verantwoording voor installatie, werking en kwaliteit. Juiste beroepshouding.

13 Functiekaart Installatiemonteur Als installatiemonteur ben je vooral bezig met het monteren van de water- en gasinstallatie. Maar ook moet je de administratie bijhouden. Taken Uitvoeren installatiewerkzaamheden volgens NEN 1006, 3215, Signaleren fouten en onveilige situaties. Verantwoordelijkheid dragen voor eigen installatiewerkzaamheden en veilige werkomgeving. Ondersteunen collega-monteurs bij het uitvoeren van installatiewerkzaamheden. Zorgdragen voor naleving van de planning. Verantwoorden van de uren. Aandachtspunten Veiligheid. Verantwoording voor installatie, werking en kwaliteit. Juiste beroepshouding.

14 Afspraak maken met de klant Maak een afspraak. Een klant heeft een vraag. Het technisch installatiebedrijf waar jullie werken, wil deze klant graag verder helpen. De projectleider belt om een afspraak met de klant te maken. Stappen 1 Bereid samen het telefoongesprek voor. Voorbereiding afspraak maken 2 Voer het telefoongesprek (projectleider). 3 Vul de afspraak in op de klantenkaart (projectleider). Klantenkaart Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Voeren van een telefoongesprek Aandachtspunten Bedenkt gerichte vragen. Gebruik de juiste telefoonomgangsvormen. Noteer de gegevens voor de klantenkaart.

15 Gesprek met de klant Op gesprek. Voordat de projectleider naar de klant gaat, moeten jullie het gesprek goed voorbereiden. Met het gesprek wil de projectleider te weten komen wat de wensen van de klant zijn. Welke informatie hebben jullie nodig? Aan de hand van deze informatie geeft de projectleider de klant advies. Hij legt uit wat het technisch installatiebedrijf voor de klant kan betekenen. Stappen 1 Bereid samen het gesprek voor. Voorbereiding gesprek met klant 2 Verzamel informatie (folders en documentatie) over de mogelijke onderdelen voor de cv-installatie. 3 Voer het gesprek met de klant (projectleider). 4 Maak een verslag van het gesprek (projectleider). Gespreksverslag Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Soort woning Bouwjaar Gebruiksdoel Energieleverancier Productinformatie op internet Voorbereiden van een gesprek Voeren van een gesprek Gespreksverslag schrijven

16 Gesprek met de klant Aandachtspunten Denk aan de juiste omgangsvormen. Stel gerichte vragen. Luister goed wat de klant wil. Vraag wat wel en niet mag in verband met leefgewoontes, gevaarlijke situaties enz. Zorg voor een passend en duidelijk advies. Verwerk de gegevens en zet ze op de klantenkaart.

17 Offerte opstellen Stel de offerte op. De projectleider heeft de wensen van de klant op een rijtje gezet. Jullie bedrijf gaat nu een offerte uitbrengen. De offerte bestaat uit een 3D-situatieschets en de calculatie. Stappen 1 Meet de installatie in. 2 Maak een 3D-situatieschets (ontwerper). 3 Stel vast welk en hoeveel materiaal er nodig is (calculator en materiaalbeheerder). 4 Bereken de tijd die nodig is (calculator en projectleider). 5 Maak een calculatie van de kosten (calculator). Kostencalculatie 6 Verwerk alle informatie in de offerte. Offerte Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Projectie 3D-tekenprogramma Technisch ontwerp maken Afwegen van tijd en kosten Offerte schrijven

18 Offerte opstellen Aandachtspunten Controleer of de klantvraag mogelijk is. Schrijf duidelijk en helder. Controleer je eigen werk.

19 De offerte aanbieden De afhandeling van de offerte. De offerte voor de klant is klaar! De projectleider overhandigt de offerte aan de klant. Nu kijken of de klant de offerte goedkeurt! Stappen 1 Overhandig de offerte aan de klant. 2 Maak een afspraak om de offerte verder toe te lichten (projectleider). 3 Voer het gesprek met de klant en licht de offerte toe. Vraag of de klant de offerte goedkeurt. 4 Zorg dat de klant de offerte tekent. 5 Bewaar de getekende offerte voor de administratie. Offerte Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Aandachtspunten Zorg voor een professionele afhandeling.

20 Het werk voorbereiden Wat hebben we nodig? Het technisch installatiebedrijf bereidt eerst het werk voor, voordat de monteurs echt aan de slag gaan. Samen denken jullie na over het volgende: Hoeveel tijd is er nodig om het project uit te voeren? Wat hebben we nodig om de opdracht uit te voeren? Is er voldoende personeel of moeten we mensen inhuren? Stappen 1 Maak een elektro- en installatietechnische tekening (ontwerper). Installatietekening 2 Stel vast welk materiaal en gereedschap jullie nodig hebben (materiaalbeheerder). Magazijnbon 3 Bestel de benodigdheden bij het magazijn (materiaalbeheerder). 4 Maak samen de projectplanning. Projectplanning 5 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Projectie Catalogi voor materiaal Technisch ontwerp maken Schema lezen Materialenstaat maken

21 Het werk voorbereiden Aandachtspunten Bestel alleen noodzakelijk materiaal. Denk aan de veiligheid bij de installatie (zoals beschermingsmiddelen). Plan alleen mogelijke werkuren in.

22 Installeren 1: Extra groep Aan de slag! Jullie hebben de werkzaamheden voorbereid. De planning is klaar en de benodigdheden liggen klaar of zijn besteld. Jullie kunnen aan de slag bij de klant! Samen monteren jullie de installatie per onderdeel of apparaat. De projectleider geeft bovendien instructies aan het team, houdt de planning in de gaten en controleert alle werkzaamheden. Jullie beginnen met het uitbreiden van de groepenkast. Jullie installeren een aparte groep voor alle 230V installaties van de cv-installatie. Stappen Elektrische installatie 1 Bekijk de elektrotechnische tekening. Installatietekening 2 Schakel de hoofdschakelaar uit. 3 Monteer indien nodig een lege kast. 4 Monteer één extra groep. 5 Monteer een installatieautomaat / aardlekautomaat. 6 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Vermogen Aardlekschakeling Wet van Ohm Selectiviteit NEN 1010 NEN-EN / NEN 3140 NPR 5310:1 De te verwachten belasting per groep berekenen Groepenkast uitbreiden

23 Installeren 1: Extra groep Aandachtspunten Werk volgens opdracht en geldende regels. Werk veilig en verantwoordelijk. Stem je werkzaamheden af met je collega-monteurs.

24 Installeren 2: 230V installatie Aan de slag! Jullie gaan nu de 230V basisinstallatie aanleggen. Stappen Elektrische installatie 1 Bekijk de elektrotechnische tekening. Installatietekening 2 Leg het buizen / plintgootsysteem aan en trek de bedrading. 3 Maak de lassen. 4 Monteer wandcontactdozen. 5 Controleer / meet de vereffeningsleiding en aansluiting. 6 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Materiaal / leidingen NEN 1010 NEN-EN / NEN 3140 NPR 5310:1 Aansluiten 230V installatie

25 Installeren 2: 230V installatie Aandachtspunten Let op de tekening in verband met buizen- / plintgootsysteem. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels. Stem de werkzaamheden af met je collega-monteurs.

26 Installeren 3: Montagebeugel cv-ketel bevestigen Aan de slag! Jullie bevestigen de montagebeugel behorend bij de cv-ketel. Gebruik hiervoor de handleiding van de cv-ketel. Stappen Verwarmings-installatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de cv-ketel. 3 Bepaal de plaats van de montagebeugel volgens de montagevoorschriften van de fabrikant. 4 Teken de gaten af op de wand. 5 Boor de gaten. 6 Bevestig de montagebeugel tegen de wand. 7 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Handleiding cv-ketel Aftekenen Boren Waterpas

27 Installeren 3: Montagebeugel cv-ketel bevestigen Aandachtspunten Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

28 Installeren 4: Vloerverwarming aanleggen Aan de slag! Jullie gaan de watergevulde vloerverwarming aanleggen, omdat deze er moet liggen vóórdat de cementdekvloer aangebracht wordt. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de vloerverwarmingsunit. 3 Leg de noppenplaat op de vloer. 4 Bepaal het legpatroon van de vloerverwarming. 5 Rol de vloerverwarmingsleiding uit vanaf de vloerverwarmingsunit. 6 Leg de vloerverwarmingsleiding volgens het gekozen patroon. 7 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

29 Installeren 4: Vloerverwarming aanleggen Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Verwarmingssysteem Regelunit vloerverwarming Uitzetting van de vloer Leidingdiameter Buisafstand Warmteopbrengst Thermostaat Pompen Montagevoorschrift van de fabrikant Geldende normen Leggen van de noppenplaat Vloerverwarmingsbuis aanleggen Aandachtspunten Zorg voor een goed geïsoleerde betonvloer. Houd rekening met de onderlinge buisafstand. Zorg voor een mogelijk uitzetting van de afwerkvloer. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

30 Installeren 5: Convectorput plaatsen Aan de slag! Jullie gaan de convectorput plaatsen en aansluiten. Het gat voor de convectorput is al in de vloer aanwezig. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de convectorput en de verdeler. 3 Monteer de thermostatische radiatorkraan met afstandsvoeler, de voetafsluiter, de ontluchtingsstop en de aftapkraan in de convector. 4 Plaats de convector in de convectorput. 5 Leg de aanvoer- en retourleiding aan naar de verdeler. 6 Plaats het stromingsschild in de convectorput. 7 Plaats het rooster op de convectorput. 8 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

31 Installeren 5: Convectorput plaatsen Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Verwarmingslichamen Leidingdiameter Voeler Aanvoer en retour Montagevoorschrift van de convectorput Vloerverwarmingsbuis aanleggen Monteren van thermostatische radiatorkraan met afstandsvoeler Monteren van voetafsluiter Monteren ontluchtingsstop Monteren aftapkraan Plaatsen van een convector Aanleggen van retour- en aanvoerleiding Aandachtspunten Denk eraan dat de verdeler later geplaatst wordt. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

32 Installeren 6: Radiatoren monteren Aan de slag! Jullie gaan de radiatoren afmonteren en ophangen. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de gewone radiatoren. 3 Monteer de radiatorkranen, voetafsluiters en ontluchtingstoppen van de radiator. 4 Monteer zo nodig de vul- en aftapkranen of de radiatorstoppen. 5 Bepaal de plaats van de radiatorbeugels. 6 Plaats de radiatorbeugels. 7 Hang de radiatoren op. 8 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

33 Installeren 6: Radiatoren monteren Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Appendages Uitzetten en krimpen van leidingen Warmtecapaciteit Opschot Ontluchten Vullen Montagevoorschrift van de fabrikant Geldende normen Aftekenen, afmonteren en plaatsen van radiatoren Aandachtspunten Houd rekening met het opschot van de radiatoren. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

34 Installeren 7: Designradiator monteren Aan de slag! Jullie installeren een designradiator. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de designradiator. 3 Monteer de radiatorkoppeling, ontluchtingskraan en radiatorkraan. 4 Monteer zo nodig de vul- en aftapkranen of de radiatorstoppen. 5 Plaats de beugels van de radiator. 6 Monteer de radiator op de beugels. 7 Leg de leidingen vanaf de verdeler naar designradiator aan. 8 Sluit de leiding aan op de verdeler. 9 Sluit de leiding aan op de designradiator. 10 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

35 Installeren 7: Designradiator monteren Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Opschot Ontluchten Aftappen, vullen en bijvullen Montagevoorschrift van de fabrikant Geldende normen Monteren van designradiator Aandachtspunten Denk aan het milieu. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

36 Installeren 8: Vloerverwarmingsunit en verdeler monteren Aan de slag! Jullie gaan de vloerverwarmingsunit en de groepenverdeler van de verwarmingsinstallatie monteren. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de vloerverwarmingsunit en de groepenverdeler. 3 Monteer de vloerverwarmingsunit volgens de montagevoorschriften. 4 Plaats de groepenverdeler. 5 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Vloerverwarmingsunit Verdeler Montagevoorschrift van de vloerverwarmingsunit Geldende normen Monteren vloerverwarmingsunit Plaatsen groepenverdeler

37 Installeren 8: Vloerverwarmingsunit en verdeler monteren Aandachtspunten Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

38 Installeren 9a: Kunststof cv-leidingen aanleggen Aan de slag! Jullie monteren de aanvoer- en retourleiding van de cv-installatie. Hiervoor gebruiken jullie kunststof leidingen. Jullie kunnen eventueel een deel van de leidingen van de cv-installatie met dunwandige stalen buis aanleggen. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal met behulp van de tekening het verloop van de aanvoer- en retourleiding. 3 Leg vanaf de radiatoren een aanvoer- en retourleiding over de vloer naar de groepenverdeler. 4 Bevestig deze leidingen met speedclips op de vloer. 5 Sluit de aanvoer- en retourleiding aan op de groepenverdeler. 6 Sluit de aanvoer- en retourleiding aan op de aansluitcombinatie. 7 Sluit de aanvoer- en retourleiding van de convector aan op de groepenverdeler. 8 Leg de aanvoer- en retourleiding aan vanaf de groepenverdeler naar de cv-ketel. 9 Leg de aanvoer- en retourleiding aan vanaf de vloerverwarmingsunit naar de cv-ketel.

39 Installeren 9a: Kunststof cv-leidingen aanleggen 10 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Waterverloop Leidingdiameter Geldende regels Aanleggen van kunststof cv-leiding Klemmen Klemverbinding op aansluitcombinatie met beschermvoet maken Aandachtspunten Maak indien nodig de benodigde aftakkingen op de hoofdaanvoerleiding en hoofdretourleiding. Voorkom knikken bij het buigen van de bochten. Sluit de aanvoer- en retourleiding aan op de juiste aansluiting. Zorg bij de designradiator dat de aanvoerleiding op de leiding met radiatorkraan wordt aangesloten. Zorg bij de designradiator dat de afvoerleiding op de leiding met de koppeling wordt aangesloten. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

40 Installeren 9b: Dunwandige stalen buis aanleggen Aan de slag! Jullie monteren de aanvoer- en retourleiding van de cv-installatie. Hiervoor gebruiken jullie een dunwandige stalen buis. Jullie kunnen eventueel een deel van de leidingen van de cv-installatie met kunststof leiding aanleggen. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal met behulp van de tekening het verloop van de aanvoer- en retourleiding. 3 Teken de beugels af. 4 Monteer de beugels. 5 Leg vanaf de radiatoren een aanvoer- en retourleiding over de vloer naar de groepenverdeler. 6 Sluit de aanvoer- en retourleiding aan op de groepenverdeler. 7 Sluit de aanvoer- en retourleiding aan op de aansluitcombinatie. 8 Sluit de aanvoer- en retourleiding van de convector aan op de groepen-verdeler. 9 Leg de aanvoer- en retourleiding aan vanaf de groepenverdeler naar de cv-ketel. 10 Leg de aanvoer- en retourleiding aan vanaf de vloerverwarmingsunit naar de cv-ketel.

41 Installeren 9b: Dunwandige stalen buis aanleggen 11 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Circulatie Leidingdiameter Opschot Geldende regels Aftekenen en plaatsen van beugels Afkorten, buigen en knellen van dunwandige stalen buizen Aansluitcombinatie maken Aandachtspunten Maak indien nodig de benodigde aftakkingen op de hoofdaanvoerleiding en hoofdretourleiding. Houd rekening met het opschot van de leiding bij het aanleggen van horizontale leidingdelen. Sluit de aanvoer- en afvoerleiding aan op de juiste aansluiting aan. Zorg bij de designradiator dat de aanvoerleiding op de leiding met de radiatorkraan wordt aangesloten. Zorg bij de designradiator dat de afvoerleiding op de leiding met de koppeling wordt aangesloten. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

42 Installeren 10: Gasinstallatie aanleggen Aan de slag! De verwarmingsinstallatie is klaar. Jullie gaan nu de gasleiding aanleggen naar de cv-ketel. Jullie kunnen deze aansluiten met een koperen of stalen gasleiding. Stappen 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de aansluitkraan. 3 Bepaal met behulp van de tekening het leidingverloop van de gasleiding. 4a Koperen leiding Teken de beugels af. Monteer de beugels. Buig, soldeer / knel en beugel de koperen gasleiding vanaf de gasmeter naar de montagebeugel van de cv-ketel. 4b Stalen leiding Fit en beugel de stalen gasleiding vanaf de gasmeter naar de montagebeugel van de cv-ketel. 5 Monteer de gaskraan. 6 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

43 Installeren 10: Gasinstallatie aanleggen Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Gas Materiaal / leidingen Appendages Drukbeveiliging NEN 1078 Gaskraan aansluiten en monteren op dikwandige koperen of stalen gasleiding Solderen Buigen Knellen Fitten Aandachtspunten Maak indien nodig de benodigde aftakking op de gasleiding. Zorg bij het plaatsen van de gaskraan dat de koppeling zich aan de toestelzijde bevindt. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

44 Installeren 11: Waterinstallatie aanleggen Aan de slag! Jullie gaan nu de waterleiding aanleggen voor de cv-ketel. Stappen Waterinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal met behulp van de tekening het leidingverloop van de waterleiding. 3 Bepaal de plaats van de muurplaat. 4 Teken de beugels af. 5 Monteer de beugels. 6 Leg de waterleiding aan. 7 Monteer de tapkraan met beluchter en keerklep. 8 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

45 Installeren 11: Waterinstallatie aanleggen Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Waterverloop Onder- / overdruk NEN 1006 Kraan met beluchter monteren Beugelen Buigen Solderen Aandachtspunten Maak indien nodig de benodigde aftakking op de waterleiding. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

46 Installeren 12: Afvoerleiding aanleggen Aan de slag! Jullie gaan nu de afvoer van de cv-ketel aanleggen. Hiervoor kun je gebruik maken van een PVC, PP of PE afvoer. De stappen die je hiervoor moet nemen zijn sterk afhankelijk van de cv-ketel. Bepaalde stappen kunnen dus overbodig zijn. Doe de stappen die van toepassing zijn. Stappen Sanitaire installatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal met behulp van de tekening het leidingverloop van de afvoer. 3 Maak een aansluiting in de bestaande afvoer. 4 Teken de beugels af. 5 Monteer de beugels. 6 Leg de afvoer aan. 7 Maak een aansluiting voor de condensafvoer met sifon. 8 Maak een aansluiting voor de overdrukbeveiliging en inlaatcombinatie met sifon. 9 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

47 Installeren 12: Afvoerleiding aanleggen Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Waterafvoer Leidingdiameter NEN 3215 Lijmen Klemmen Manchetverbinding maken Lassen Aandachtspunten Maak indien nodig de benodigde aftakking op de sanitairleiding. Houd rekening met het afschot van de horizontaal gelegen afvoer. De verbindingstechniek is afhankelijk van het gekozen materiaal: PVC kun je lijmen of klemmen. PP kun je klemmen of verbinden door middel van een manchet verbinding. PE kun je lassen, klemmen of verbinden door middel van een manchet-verbinding. Gebruik een manchetverbinding als de installatie demonteerbaar moet zijn Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

48 Installeren 13: CV-ketel ophangen Aan de slag! Jullie hangen de cv-ketel op en jullie sluiten een aantal onderdelen van de verwarmingsinstallatie aan. Gebruik hiervoor de handleiding van de cv-ketel. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Lees de montagehandleiding van de fabrikant door. 3 Plaats de cv-ketel met behulp van de montagebeugel. 4 Sluit de cv-ketel aan op de gaskraan volgens de montagevoorschriften van de fabrikant. 5 Sluit de cv-ketel aan op de aanvoerleiding volgens de montagevoorschriften van de fabrikant. 6 Sluit de cv-ketel aan op de koud- en warmwaterleiding volgens de montagevoorschriften van de fabrikant. 7 Leg de rookgasafvoer aan. 8 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

49 Installeren 13: CV-ketel ophangen Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Centrale verwarming Montage handleiding cv-ketel Aansluiten cv-ketel Aandachtspunten Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

50 Installeren 14: Expansievat monteren Aan de slag! Jullie gaan nu de verwarmingsinstallatie beveiligen. Jullie monteren een expansievat en een overdrukbeveiliging. Daarna monteren jullie een vul-aftapkraan om de installatie te kunnen vullen en bijvullen. Dan sluiten jullie de cv-ketel aan op de retourleiding. Stappen Verwarmingsinstallatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van het expansievat en het overdrukventiel. 3 Monteer de expansievatbeugel. 4 Sluit de expansievatbeugel aan op de retourleiding. 5 Monteer het expansievat op de expansievatbeugel. 6 Plaats een T-stuk. 7 Monteer het overdrukventiel. 8 Bepaal de plaats van de vul-aftapkraan. 9 Plaats een T-stuk. 10 Monteer de vul-aftapkraan.

51 Installeren 14: Expansievat monteren 11 Sluit de cv-ketel aan op de aanvoerleiding volgens de montagevoorschriften van de fabrikant. 12 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Expansievat Druk Overdruk Uitzetten Drukbeveiliging Preventie Handleidingen Aftekenen Boren Afkorten Knellen Buigen Monteren expansievat Monteren overdrukventiel Monteren vul-aftapkraan Aandachtspunten Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

52 Installeren 15: Thermostaat monteren Aan de slag! Jullie monteren de kamerthermostaat bij de cv-installatie. Stappen Elektrische installatie 1 Bekijk de installatietechnische tekening. Installatietekening 2 Bepaal de plaats van de kamerthermostaat. 3 Monteer de kamerthermostaat volgens de montagevoorschriften van de fabrikant. 4 Leg de bedrading van de thermostaat naar de cv-ketel. 5 Sluit de thermostaat aan op de cv-installatie. 6 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Thermostaat Temperatuurbeveiliging Regeltechniek Comfort Montagevoorschriften fabrikant Aftekenen Boren

53 Installeren 15: Thermostaat monteren Aandachtspunten Veiligheid. Lees zorgvuldig de montagevoorschriften van de fabrikant (zit in de verpakking). Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

54 Installeren 16a: Installatie controleren Aan de slag! Jullie gaan de installatie controleren op dichtheid. Stappen Gasinstallatie 1 Sluit de cv-ketel op de gaskraan aan. 2 Sluit de gasperspomp aan op de gasleiding bij de gasmeter. 3 Pers de leiding af. 4 Laat de gasinstallatie gedurende 5 minuten onder druk staan. 5 Controleer de gasinstallatie op dichtheid. Bij lekkage: lek opsporen en herstellen. 6 Open de gaskraan bij de cv-ketel. 7 Herhaal de stappen 2 t/m 5. 8 Draai de gaskraan dicht.

55 Installeren 16a: Installatie controleren Stappen Waterinstallatie 9 Sluit alle tapkranen en stopkranen. 10 Draai de hoofdafsluiter open. 11 Controleer de verbindingen. 12 Draai de afsluiter van de inlaatcombinatie open. 13 Controleer de verbindingen na de inlaatcombinatie. Bij lekkage: lek opsporen en herstellen. 14 Controleer de warmwaterleiding op dichtheid. Bij lekkage: lek opsporen en herstellen.

56 Installeren 16b: Installatie controleren Stappen CV-installatie 15 Controleer alle verbindingen. 16 Draai alle radiatorkranen en voetsluiters open. 17 Zet alle ontluchtingskraantjes open. 18 Sluit de vulslang aan op de vul-aftapkraan en op de tapkraan. 19 Draai de vul-aftapkraan open. 20 Draai de tapkraan open. 21 Draai de ontluchtingskraantjes dicht als hier water uitkomt. 22 Draai de vul-aftapkraan dicht als de thermomanometer een druk aangeeft van 1,8 bar. 23 Controleer de hele installatie op dichtheid. Bij lekkage: lek opsporen en herstellen. 24 Controleer de waterdruk van de installatie. Indien de waterdruk van de cv-installatie te laag is, vul de installatie bij en ontlucht opnieuw. 25 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

57 Installeren 16b: Installatie controleren Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Beproeving op dichtheid Druk Ontluchten Vullen en bijvullen Handleiding gasperspomp Eigen werk controleren Aandachtspunten De handelingen voor het afpersen van de gasleiding zijn afhankelijk van het beproevingsapparaat. Veiligheid. Draag verantwoording voor installatie en kwaliteit. Werk volgens opdracht en geldende regels.

58 Testen Werkt het goed? De installatie is gemonteerd. Maar werkt de installatie goed? Of ontbreekt er nog iets? Samen met de docent stellen jullie de installatie in bedrijf en controleren jullie of de installatie goed werkt. Stappen 1 Draai de gaskraan open. 2 Sluit de elektrische onderdelen op de 230V installatie aan. 3 Vraag de docent om spanning op de installatie te zetten. 4 Steek de cv-ketel aan volgens de voorschriften van de fabrikant. 5 Stel de verwarmingsinstallatie in bedrijf. 6 Controleer de werking van de verwarmingsinstallatie. 7 Bij onjuiste werking: fout opsporen en herstellen. 8 Controleer de werking van de elektrische onderdelen. 9 Bij onjuiste werking: fout opsporen en herstellen. 10 Maak gereed voor oplevering. 11 Werk de weekstaat bij. Weekstaat

59 Testen Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden In bedrijf stellen Handleiding cv-ketel Opleveringschecklist Signaleren knelpunten, fouten en afwijkingen Eigen werk controleren Aandachtspunten Veiligheid. Denk aan het opruimen van de werkplek. Bij storten van een betonvloer, kan de vloerverwarming niet aangezet worden tot de vloer goed gedroogd is.

60 Gebruiksaanwijzing Hoe werkt het? De installatie is klaar. En werkt! Om de klant zo goed mogelijk van dienst te zijn, maken jullie een gebruiksaanwijzing. Dan weet de klant tenminste hoe de installatie werkt!. Stappen 1 Maak samen de gebruiksaanwijzing van de verschillende installatiedelen. Gebruiksaanwijzing 2 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Technische gegevens onderdelen Montagevoorschriften van de fabrikant Aansluitschema van technische apparaten tekenen Instructie schrijven Aandachtspunten Beschrijf hoe de klant problemen kan oplossen. Denk aan het schriftelijke taalgebruik. Zorg dat je werk er verzorgd uitziet.

61 Projectoplevering Lever de installatie op! Nu gaan jullie de installatie bij de klant opleveren. Bij de oplevering licht je ook de gebruiksaanwijzing toe. Stappen 1 Spreek met de klant af wanneer je de installatie gaat opleveren (projectleider). Klantenkaart 2 Leg aan de klant uit hoe de installatie werkt en stel de installatie in bedrijf. Gebruiksaanwijzing 3 Overhandig de gebruiksaanwijzing. Gebruiksaanwijzing 4 Werk de weekstaat bij. Weekstaat Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Klanttevredenheid Installatie opleveren

62 Projectoplevering Aandachtspunten Bereid samen het gesprek voor: is er gemaakt wat de klant wil? Maak afspraak met de klant (projectleider). Licht de werking van de installatie toe. Voer samen met de klant de eindinspectie uit. Zorg dat de klant tevreden is. Licht de gebruiksaanwijzing toe. Denk aan de juiste omgangsvormen.

63 Interne administratie Een nette afronding. De installatie is aan de klant opgeleverd. Terug op het kantoor werken jullie de interne administratie bij. Jullie vullen de laatste gegevens in op de weekstaat en de magazijnbon. De projectleider houdt het overzicht. Stappen 1 Verzamel de weekstaten (calculator). Weekstaat 2 Reken uit hoeveel uur aan de opdracht is besteed (calculator). Weekstaat 3 Vul op de magazijnbon in welke materialen over zijn (materiaalbeheerder). Magazijnbon 4 Breng de overgebleven materialen en gereedschappen terug naar het magazijn. 5 Lever de weekstaten en de magazijnbon in bij de projectleider. Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Administratie Projectevaluatie Aandachtspunten Ga zorgvuldig om met materiaal. Het project dient binnen de geplande tijd af te zijn.

64 Nacalculatie Hoe ziet de rekening eruit? De interne administratie is uitgewerkt. De projectleider stelt de status vast. Samen bespreken jullie of de planning en de begroting van het benodigde materiaal goed was. Jullie vragen je daarbij af: Zijn er meer uren besteed dan dat er in de offerte is aangegeven? Zijn er andere materialen gebruikt? Daarna stellen jullie de factuur op voor de klant. Stappen 1 Vergelijk het gebruikte materiaal met de offerte. Zijn er extra materialen gebruikt? 2 Schrijf op welke materialen in rekening worden gebracht en bereken de gemaakte kosten. Nacalculatie 3 Vergelijk de gemaakte uren met de ingeschatte tijd. Is er meerwerk uitgevoerd? 4 Schrijf het aantal uren op dat in rekening gebracht wordt. Nacalculatie 5 Maak de rekening klaar voor de klant. Factuur Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Winst / verlies Projectevaluatie opstellen Aandachtspunten Bedenk samen of jullie de installatie op een goede, snelle en / of goedkope manier hebben aangelegd. De klant betaalt geen meerwerk of extra materiaal als dat niet vooraf met hem afgesproken is.

65 Nazorg Contact met de klant houden. Voor het technisch installatiebedrijf is het belangrijk dat de klant tevreden is over het geleverde werk. Misschien heeft de klant nog meer opdrachten of heeft hij jullie aanbevolen bij anderen. De projectleider belt daarom de klant voor de nazorg. Stappen 1 Bereid samen het telefoongesprek voor. Voorbereiding nazorggesprek 2 Voer het telefoongesprek (projectleider). 3 Vul de afspraakkaart in (projectleider). Klantenkaart Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Relatiebeheer Inschatting van de klantsituatie Aandachtspunten Denk aan de juiste omgangsvormen. Zorg dat de klant tevreden is. Hij kan namelijk het bedrijf bij anderen aanbevelen en voor nieuw werk zorgen. Neem in de planning op wanneer je opnieuw contact op moet nemen met de klant.

66 Projectevaluatie En hoe is alles gegaan? Jullie hebben de installatie bij de klant opgeleverd, de gereedschappen en materialen opgeruimd, de rekening verstuurd en de nazorg uitgevoerd. Dan is het nu tijd om samen terug te kijken op de uitvoering van het project. Stappen 1 Maak een afspraak met de docent. 2 Kijk samen terug op de uitvoering van het project. Evaluatie 3 Bespreek het evaluatieformulier met de docent. Bronnen Begrippen Informatiebronnen Vakmatige vaardigheden Bereid het gesprek voor Evaluatiegesprek voeren Omgaan met conflicten Aandachtspunten Denk aan de juiste omgangsvormen. Bedenk hoe jullie conflicten hebben opgelost.

67 Formulieren

68 Formulier Voorbereiding afspraak maken met de klant 1 Wie is de klant? 2 Waarom bel je de klant (doel van het telefoongesprek)? 3 Hoe ga je je voorstellen? 4 Hoe ga je afscheid nemen? 5 Welke vragen ga je tijdens het telefoongesprek aan de klant stellen?

69 Formulier Klantenkaart Gegevens Naam Adres Plaats Telefoonnummer (thuis) Telefoonnummer (werk) 06-nummer Faxnummer Klantsituatie Hoeveel mensen wonen er? Leeftijd van de inwoners (inschatting) Zijn de bewoners bekend met techniek? (inschatting) Waar moet je rekening mee houden? (wat mag niet / wat wel) Bouwjaar Soort woning Energieleverancier Omgeving Afspraken Datum: Afspraak voor:

70 Formulier Voorbereiding gesprek met klant 1 Wie is de klant (aantal inwoners, leeftijd, randvoorwaarden werkzaamheden, enz.)? 2 Wanneer moet de installatie klaar zijn? 3 Wat is de opdracht van de klant? 4 Aan welke technische specificaties moet de installatie voldoen? 5 Welke materialen gaan jullie gebruiken?

71 Formulier Voorbereiding gesprek met klant 6 Welk extra gereedschap en materieel hebben jullie nodig? 7 Zijn er vragen die jullie niet konden beantwoorden? Welke informatie over de opdracht ontbreekt nog? 8 Welke vragen gaan jullie aan de klant stellen?

72 Formulier Gespreksverslag Gesprek met: Gesproken over: Datum: Plaats: 1 Welke vragen hebben jullie gesteld? 2 Beschrijf kort de informatie die jullie hebben verzameld. 3 Welke afspraken hebben jullie met de klant gemaakt?

73 Formulier Kostencalculatie 1 Wat moeten jullie gaan installeren? Product installatie 1 Product installatie 2 Product installatie 3 Product installatie 4 Product installatie 5 Product installatie... 2 Welke materialen hebben jullie nodig per product installatie? En wat zijn de materiaalkosten? Product installatie Materiaal Aantal Materiaalkosten ( in ) Totaal ( in )

74 Formulier Kostencalculatie 3 Hoeveel tijd hebben jullie nodig om de opdracht uit te voeren? Wat zijn de loonkosten? Product installatie Tijd Loonkosten ( in ) Totaal ( in ) 4 Zijn er extra kosten te verwachten? Product installatie Extra kosten voor: Kosten ( in ) Totaal ( in )

75 Formulier Offerte Klantgegevens Naam Adres Telefoonnummer Met deze offerte bieden wij u aan: het leveren, monteren en bedrijfsvaardig opleveren van: Kosten Materiaalkosten Loonkosten Extra kosten Totaal (exclusief BTW) 19% BTW Totaal prijs (inclusief BTW) Leverings- en montagevoorwaarden van de installatie: Op deze offerte zijn de Algemene Voorwaarden voor Installatiewerk voor Consumenten (AVIC) van UNETO-VNI van toepassing. Voor akkoord opdrachtgever: Voor akkoord opdrachtnemer: Naam: Plaats: Datum: Handtekening:

76 Formulier Installatietekening Maak een elektrotechnische tekening.

77 Formulier Installatietekening Maak een installatietechnische tekening.

78 Formulier Projectplanning Namen: Project: Projectnummer: Activiteit Wie Geplande tijd Tijd p.p. Werktekening maken Materialen en gereedschappen bestellen Planning maken Planning bespreken Extra groep installeren 230V installatie aanleggen Montagebeugel cv-installatie bevestigen Vloerverwarming aanleggen Convectorput plaatsen Radiatoren en designradiator monteren Vloerverwarmingsunit en verdeler monteren Aanvoer- en retourleidingen aanleggen Gasinstallatie aanleggen Waterinstallatie en afvoerleiding aanleggen Verwarmingsinstallatie aansluiten en beveiligen Thermostaat monteren Installatie controleren Ontwerper Materiaalbeheerder Projectteam Projectteam Elektromonteur Elektromonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Installatiemonteur Elektromonteur Installatiemonteur

79 Formulier Projectplanning Activiteit Wie Geplande tijd Tijd p.p. Testen Gebruiksaanwijzing maken Project opleveren Interne administratie Nacalculatie Nazorg Evaluatie Projectleider, Elektromonteur installatiemonteur Ontwerper, Elektromonteur installatiemonteur Projectleider Projectteam Calculator Projectleider Projectteam Totaal 40 uur Paraaf projectleider: Paraaf materiaalbeheerder: Paraaf ontwerper: Paraaf calculator: Paraaf elektromonteur: Paraaf installatiemonteur:

80 Formulier Magazijnbon Naam aanvrager: Levering: Project: Projectnummer: Datum: Retour: Materialen / componenten / toestellen / etc. Aantal Omschrijving Over Speciaal gereedschap / materieel Aantal Omschrijving Over Paraaf aanvrager: Paraaf magazijnmedewerker: Tweede paraaf retour magazijnbon Tweede paraaf retour magazijnbon

81 Formulier Weekstaat Namen: Project: Projectnummer: Week: Datum Functie Uitgevoerde werkzaamheden Uren Totaal aantal uren

82 Formulier Gebruiksaanwijzing Naam: Datum: Project: Welke onderdelen van de installatie moet de klant zelf kunnen bedienen? Geef een beschrijving van de werking van de installatieonderdelen.

83 Formulier Gebruiksaanwijzing Maak een tekening van de onderdelen van de installatie.

84 Formulier Nacalculatie 1 Wat zijn de kosten van de materialen? Product Materiaal Aantal Kosten ( in ) Gebruikte materiaalkosten ( in )

85 Formulier Nacalculatie 2 Wat zijn de loonkosten? Product Tijd Kosten ( in ) Gemaakte loonkosten ( in ) 3 Zijn er overige kosten? Product Voor... Kosten ( in ) Gemaakte overige kosten ( in )

86 Formulier Nacalculatie 4 Is tijdens het uitvoeren van de opdracht met de klant afgesproken dat extra kosten in rekening gebracht mogen worden? Zo ja, zijn er extra kosten? Extra kosten voor: Kosten ( in ) Gemaakte extra kosten ( in ) 5 Is het project met winst of verlies afgesloten? Offerte Nacalculatie Materiaalkosten Loonkosten Overige kosten Extra kosten Totaalbedrag Resultaat (Totaalbedrag nacalculatie Totaalbedrag offerte)

87 Formulier Factuur Factuur Factuurnummer: Klant: Factuurdatum: Omschrijving Bedrag Materiaalkosten Loonkosten Overige kosten Extra kosten Totaal (exclusief BTW) 19% BTW Totaal prijs (inclusief BTW) Garantie Betaling binnen 14 dagen na factuurdatum.

88 Formulier Voorbereiding afspraak maken nazorggesprek 1 Wat is het doel van het telefoongesprek? 2 Hoe ga je je voorstellen? 3 Hoe sluit je het gesprek af? 4 Welke vragen ga je tijdens het telefoongesprek aan de klant stellen? 5 Hoe kom je te weten of de klant wel of niet tevreden is? 6 Hoe kom je te weten of de klant nog een andere opdracht voor jullie heeft?

89 Formulier Evaluatie Namen: Project: Projectnummer: Week / weken: 1 Waren de taken aan het begin van het project voor iedereen duidelijk? Ja / Nee Nee, wat niet? 2 Wat vonden jullie moeilijk? 3 Welke werkzaamheden waren makkelijk?

90 Formulier Evaluatie 4 Hoe verliep de samenwerking? a. Wat ging goed? b. Wat ging minder goed? 5 Wat zouden jullie de volgende keer anders doen? 6 Hebben jullie de planning gehaald? Ja: Waardoor komt dat? Nee: Welk deel van de planning hebben jullie niet gehaald? En hoe komt dat?

91 Formulier Evaluatie 7 Wat hebben jullie van dit project geleerd? 8 Welke onderdelen of werkzaamheden vonden jullie het leukst om uit te voeren?

92 Instructiekaarten

93 Instructiekaart elektrotechniek sanitairtechniek verwarmingstechniek watertechniek Aftekenen Eigenschappen Voordat je een toestel aan de muur bevestigt, moet je de bevestingsgaten aftekenen. In dit voorbeeld teken je de bevestingsgaten voor een wastafel af. De regels gelden ook voor andere toestellen. Stappen 1 Bepaal de hoogte a. Dat is de afstand tussen de rand van het toestel en de bevestigingsgaten. 1 2 Bepaal de breedte b. Dat is de afstand tussen de gaten. Gebruik hiervoor een duimstok of een rolmaat. 3 Bepaal de hoogte h met behulp van de installatietekening. Dat is de afstand van de vloer tot de bovenkant van de toestel. In dit voorbeeld is dit 1000 mm. 2 4 Bepaal de plaats van de middellijn van de toestel. In dit voorbeeld is dit 600 mm van de wand. 5 Reken uit waar de gaten moeten komen. De hoogte van de gat is de hoogte h min de afstand a. De andere maten reken je vanaf het midden van het toestel. Dit is ½b naar links en ½b naar rechts. 3 6 Teken de gaten af. Aandachtspunten Gebruik de installatietekening voor het bepalen van de plaats van het toestel. Meet alle afstanden in dezelfde eenheid. 5

94 Instructiekaart elektrotechniek sanitairtechniek verwarmingstechniek watertechniek Boren Eigenschappen In technische installaties moet je vaak boren om toestellen of leidingen vast te maken. Je kunt boren in verschillende materialen. Stappen 1 Maak centerpuntjes. 2 2 Meet de diameter van de schroef waarmee je het toestel vastzet. 3 Bepaal welke plug hierbij hoort. 4 Bepaal de diameter van de boor. 5 5 Kies een geschikte boor. 6 Kies bij een klopboormachine tussen gewoon boren of klopboren. 7 Stel de afstandhouder van de boor in om te voorkomen dat je met de boor een te diep gat boort of door de muur heen schiet. Houd er rekening mee dat de schroef door de plug heen moet steken. Meet dus 15 mm. extra af. Steenboor met platte kantjes Houtboor met centerpunt Klopboren Metaalboor 6 8 Boor de gaten en trek de boor tussendoor telkens even terug om het gruis te verwijderen. Aandachtspunten Voordat je kunt gaan boren moet je centerpuntjes maken. Anders glijdt de boor weg. Gebruik voor elke materiaal een geschikte boor. Voor hout gebruik je een andere boor dan voor steen (beton) en metaal. Gebruik gewoon boren voor muurtegels, hout en een zachte stuclaag. Gebruik klopboren voor vloertegels, beton en harde steen. Houd de boor loodrecht op de muur. Anders kun je de tegels beschadigen en past het toestel niet. Gewoon boren 15 mm Afstandhouder 7

95 Instructiekaart elektrotechniek sanitairtechniek verwarmingstechniek watertechniek Waterpas Eigenschappen Je gebruikt een waterpas om je werkstuk verticaal of horizontaal te stellen. De libellen hebben een luchtbel en twee streepjes. De luchtbel moet beide streepjes juist raken. Libel voor horizontaal stellen Libel voor verticaal stellen Stappen 1 Houd de waterpas vlak tegen het werkstuk aan. Horizontaal stellen 2 Kijk recht naar de libelle. 3 Controleer of de luchtbel beide streepjes juist aanraakt. Aandachtspunten Een waterpas mag niet wiebelen. Als je werkstuk niet vlak is, gebruik een waterpas met pootjes aan de uiteinden. Dit is een steelwaterpas. Verticaal stellen Stelwaterpas

96 Instructiekaart elektrotechniek sanitairtechniek verwarmingstechniek watertechniek Klemverbinding of aansluitcombinatie met beschermvoet maken Eigenschappen Met een aansluitcombinatie sluit men de aanvoer en retour aan op een radiator. Een aansluitcombinatie bestaat uit een radiatorafsluiter, een verbindingsbuis en een radiatorkoppeling- / verdeelstuk. Een beschermvoet voorkomt knikken van de aanvoer- en retourbuis in de bocht naar de radiator. Stappen Mantelbuis inkorten 1 Teken 200 mm af op de mantelbuis van de aanvoerbuis. 2 Schuif een metalen montagebuis tussen de binnenbuis en de mantelbuis. De metalen montagebuis voorkomt beschadiging van de watervoerende binnenbuis. 3 Maak met een schaar een kleine inkeping op de mantelbuis. Door de schaar heen en weer te bewegen, tekent de inkeping zich op de mantelbuis af. N.B. De vloer op de foto bestaat uit een draagvloer met raster van betonijzer. 3 4 Maak het mantelbuiseinde met een draaiende beweging los. 5 Herhaal stap 1 t/m 4 voor de retourbuis. Beschermvoet aanbrengen 6 Schuif de kunststof borgring (3) van de beschermvoet (1, 2) over de mantelbuis van de aanvoerbuis. 6 t/m 10 7 Schuif zowel de mantelbuis als de binnenbuis in de beschermvoet tot de mantelbuis tegen de stootrand zit. 8 Schuif de borgring over de beschermvoet, zodat de mantelbuis op zijn plaats blijft. 7 9 Herhaal stap 6 t/m 8 voor de retourbuis. 10 Schuif de twee beschermvoeten met de zwaluwstaartverbinding in elkaar.