Extrapolatie van gerapporteerde prikaccidenten in Nederland

Transcriptie

1 Extrapolatie van prikaccidenten in Nederland Paul T.L. van Wijk Greet Boland Nationaal Hepatitis Centrum, Amersfoort September 2006 Correspondentie: Paul T.L. van Wijk Nationaal Hepatitis Centrum Stationsweg LE Amersfoort Tel: p.vanwijk@hepatitis.nl

2 Introductie Prikaccidenten is een verzamelnaam voor prik-, snij-, bijt-, en spat accidenten, maar ook seksuele accidenten (onveilige seks) en vormen een risico voor de overdracht van hepatitis B (HBV), hepatitis C (HCV) en HIV. Het is bekend dat prikaccidenten een risico vormen voor werknemers binnen de gezondheidszorg.(sonder, Regez, van Wijk) Het is minder bekend dat ook buiten de ziekenhuizen zich geregeld prikaccidenten voordoen, zowel in werk als privésfeer. Ze kunnen in alle omstandigheden van de samenleving voorkomen, variërend van bijvoorbeeld hulp bij een reanimatie, tot verkrachtingszaken en vechtpartijen (Sonder, van Wijk) Voor werkgevers is het vaak lastig ermee om te gaan. Een prikongeval kan veel (arbeids)tijd kosten, en onrust geven op de werkvloer. Vaak moeten er daarna ook maatregelen genomen worden om herhaling te voorkomen. Bovendien is de afhandeling en risico-inschatting na een prikaccident vaak gecompliceerd en gaat gepaard met angst en onrust van de getroffene (verwonde). (Fisman) De gecompliceerdheid of onbekendheid zorgt ervoor dat niet altijd bij de goede instanties wordt aangeklopt of niet altijd tijdig een behandeling wordt ingezet. (Patel, van Wijk) In Nederland is geen uniforme landelijke registratie van prikaccidenten. Er is nauwelijks zicht op de omvang van het probleem en de consequenties voor betrokkenen en werkgevers. Volgens de Arbowet behoren werkgevers alles in het werk te stellen om blootstelling aan biologische agentia te voorkómen (Arbowet). Het is echter niet duidelijk hoe groot dit probleem is in Nederland. In landen om ons heen is vaak wel een goede landelijke registratie, maar ook hier vindt vaak alleen maar registratie van accidenten van de ziekenhuizen plaats. (Leens, Geres, DiCarli) Een aantal instellingen in Nederland (ziekenhuizen en GGD-en) heeft door goede registratie en door publicaties laten zien actief met het probleem om te gaan. Door middel van extrapolatie van hun gegevens wordt er in dit artikel geprobeerd een schatting te geven van het aantal prikaccidenten dat zich per jaar in Nederland voordoet. Daarbij moet worden overwogen dat er altijd een onderrapportage is. Amerikaanse cijfers schatten de onderrapportage binnen hun ziekenhuizen tot wel 60% (Jagger). In Nederland is hier nooit onderzoek naar gedaan.

3 Methode Gegevens over prikaccidenten werden verzameld van instellingen met een registratiesysteem in Nederland. Het betreft de gegevens van het Academisch Medisch Centrum (AMC), Medisch Spectrum Twente (MST), Jeroen Bosch Ziekenhuis en Ziekenhuis Bernhoven (JBZ/BHZ), de GGD Amsterdam, de GGD Rotterdam en de regio van het regionaal meldpunt prikaccidenten Noordoost Brabant. Deze gegevens werden verkregen uit publicaties of jaarverslagen van de betreffende instellingen. Basisgegevens van de betrokken ziekenhuizen (het aantal bedden, het aantal verpleegdagen en het aantal full time equivalent (Fte s) personeel, (tabel 1) en regio s (aantal inwoners, tabel 6) werden verkregen uit jaarverslagen. Landelijke basisgegevens van het aantal ziekenhuisbedden, het aantal verpleegdagen en het aantal Fte s werden verkregen via de Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), voor niet academische ziekenhuizen, en via de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), voor academische ziekenhuizen. De gegevens over prikaccidenten van de betreffende ziekenhuizen werden herrekend naar het aantal accidenten per 100 bedden, het aantal accidenten per 1000 verpleegdagen en het aantal accidenten per 100 Fte s van deze ziekenhuizen in Deze gegevens werden vervolgens gemiddeld en geëxtrapoleerd naar de landelijke gegevens met een range van het laagste gemiddelde cijfer en het hoogste gemiddelde cijfer. De gegevens van de regio s werden berekend naar aantal accidenten per 1000 inwoners van de betreffende regio en vervolgens werd het gemiddelde van deze drie regio s geëxtrapoleerd naar Nederland met een range van het laagste gemiddelde cijfer en het hoogste gemiddelde cijfer. Deze gegevens werden vervolgens geëxtrapoleerd naar het landelijke aantal inwoners (16 miljoen). Voor alle gegevens werd een onderscheid gemaakt in het totaal aantal prikaccidenten en het aantal waarbij na beoordeling sprake bleek te zijn van een daadwerkelijk risico op overdracht van HBV, HCV of HIV. Hierbij werden prikaccidenten zonder risico, bijvoorbeeld krassen, zeer oppervlakkige beten of prikken aan een ongebruikte naald niet meegerekend. De gegevens van de regio s werden ook verder uitgesplitst in beroepsmatig gezondheidzorg, beroepsmatig nietgezondheidszorg en niet-beroepsmatig.

4 Resultaten Ziekenhuizen Uitgaande van het totaal aantal prikaccidenten per 100 bedden zouden er in de Nederlandse ziekenhuizen per jaar 6342 (range ) prikaccidenten plaats vinden. Uitgaande van prikaccidenten per 1000 verpleegdagen zijn dat er 6749 (range ). (Tabel 4) Door het ontbreken van gegevens over het aantal prikaccidenten met risico op transmissie van bloed overdraagbare aandoeningen is er hierover geen extrapolatie te maken. Buiten de ziekenhuizen Buiten de ziekenhuizen zouden er in Nederland 7048 prikaccidenten plaats vinden (range ), waarvan er 6673 (range ) risicovol zijn (kans op transmissie van HBV, HCV of HIV). (Tabel 6) Het merendeel van de prikaccidenten buiten de ziekenhuizen vindt bij werknemers in gezondheidssector plaats, 3785 (range ), terwijl er daarnaast nog eens 1719 (range ) accidenten in andere beroepssectoren voorkomen. Tenslotte zijn er 1287 (range ) accidenten die niet beroepsmatig opgelopen zijn. Totaal Uitgaande van de berekening in ziekenhuizen van accidenten per 1000 verpleegdagen zou dit voor Nederland (16 miljoen inwoners) in totaal neerkomen op ( ) met een range van accidenten per jaar. De verdeling tussen prikaccidenten per 100 bedden in academische (17,63) en niet academische ziekenhuizen (14,68 en 9,88 resp) is verschillend. De verdeling van beroepsmatig zorg, niet zorg en niet beroepsmatig ligt in de verschillende regio s uiteen. In Amsterdam is een kwart niet beroepsmatig, terwijl dat in Noordoost Brabant 10% is. In Noordoost Brabant is 70% beroepsmatig zorggerelateerd.

5 Discussie Ziekenhuizen De cijfers geven een beeld van de situatie met betrekking tot het voorkomen van prikaccidenten in Nederland. Er zijn bij de analyse geen onverwachte zaken naar voren gekomen. De aantallen liggen hoger in academische ziekenhuizen maar dit ligt in de lijn der verwachting gezien het aantal risicovolle behandelingen die hier worden uitgevoerd. Het aantal FTe s van de niet academische ziekenhuizen waren niet beschikbaar, hierdoor is het niet mogelijk hieruit een extrapolatie te maken. De cijfers zeggen niets over mogelijke besmettingskansen. Gezien de verdeling van prevalentie in Nederland is het echter zeer waarschijnlijk dat er in de grotere steden meer risico is (ref RIVM etc.) De demografische samenstelling van regio s kan onderling erg verschillen, net als prevalentie van HBV, HCV en HIV. Ook binnen de ziekenhuizen kan dit onderling sterk verschillen. Onduidelijk is hoe de vaccinatiegraad hepatitis B was voor de beroepsgroepen onderling en dus in hoe verre een bepaalde beroepsgroep meer of minder at risk is. Ook is onduidelijk is hoe binnen de verschillende soorten prikaccidenten de risico s liggen. De academische ziekenhuizen registreren weliswaar meer prikaccidenten, maar hebben echter ook meer FTE s personeel beschikbaar. De nauwkeurigheid van registreren kan een invloed hebben maar ook de verschillende jaren van registratie door verschillende instellingen kan van invloed zijn. Correctie van de cijfers zou plaats moeten vinden voor de onderrapportage. Hiervoor is echter geen goed onderzoek voorhanden. Momenteel wordt dit wel in België uitgevoerd. Betere en completere registratie is noodzakelijk om een goed beeld te krijgen, zeker ook om aanknopingspunten te vinden voor preventie. Dit geldt zeker voor de beroepsgroepen buiten de zorg. Hier is nu nauwelijks zicht op. Door een goede registratie kunnen instellingen een vergelijk maken met andere instellingen of landelijk. Bovendien kunnen er op landelijk niveau verbeterprojecten opgezet kunnen worden. Betere registratie is ook gunstig zijn voor vroege opsporing van beroepsziekten en monitoring van effectiviteit van post-expositie profylaxe. Financieel is dit ook aantrekkelijk zijn doordat op een vroeg tijdstip behandelingen kunnen worden ingezet en werknemers minder lang uit het arbeidsproces worden gehaald.

6 Uiteindelijk zou er ook op Europees niveau vergeleken kunnen worden. Goede registratie zou ook een duidelijke structuur bieden om in te spelen op nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen op het gebied van behandeling en preventie en zicht geven op daadwerkelijke expositie. ;

7 Referenties 1 Sonder GJ, Regez RM, Brinkman K, Prins JM, Mulder JW, Spaargaren J, Coutinho RA, van den Hoek A. Prophylaxis and follow-up after possible exposure to HIV, hepatitis B virus, and hepatitis C virus outside hospital: evaluation of policy BMJ Apr 9;330(7495): Regez RM, Rietra PJ, van der Linden CT, Frissen PH, Weigel HM, Brinkman K. Reducing the risk of blood-transmitted infections of HIV, hepatitis B or C virus in a teaching hospital in Amsterdam--evaluation of a protocol for needlestick accidents among hospital staff during the period Ned Tijdschr Geneeskd Mar 30;146(13): van Wijk PT, Pelk-Jongen M, de Boer E, Voss A, Wijkmans C, Schneeberger PM. Differences between hospital- and community-acquired blood exposure incidents revealed by a regional expert counseling center. Infection Feb;34(1): Fisman DN, Mittleman MA, Sorock GS, Harris AD. Willingness to pay to avoid sharps-related injuries: a study in injured health care workers. Am J Infect Control 2002;30: Patel D, Tong CYW. Occupational exposure to blood and body fluids. Aids & Hepatitis Digest 2002; 90: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arbobeleidsregel 4.87: Voorkomen van infecties ten gevolge van accidenteel bloedcontact met humaan bloed; grondslag arbobesluit artikel 4.87, derde lid. 23 juli E. Leens Resultaten Surveillance van accidenteel bloedcontact in de Belgische ziekenhuizen 1 juni december Pellissier G, Migueres B, Tarantola A, Abiteboul D, Lolom I, Bouvet E; the GERES Group.Risk of needlestick injuries by injection pens. J Hosp Infect May;63(1):60-4. Epub 2006 Mar Jagger J, Perry J.Power in numbers: reducing your risk of bloodborne exposures. Nursing Jan;29(1): Veldhuijzen IK, Smits LJ, van de Laar MJ The importance of imported infections in maintaining hepatitis B in The Netherlands. Epidemiol Infect Feb;133(1):113-9,

8 11 E. Op de Coul, A. Bosman, M. van de Laara Surveillance van hepatitis C in Nederland, Aangiftesysteem voor HCV moet beter jaargang 14 nummer (pagina ) 12 HIV and Sexually Transmitted Infections in the Netherlands in 2004 An update: November 2005, MJW van de Laar, IM de Boer, FDH Koedijk, ELM Op de Coul RIVM report / Vos, D Richardus JH et al Cijfers Rotterdam GGD ter publicatie aangeboden, nog niet in druk

9 Tabel 1 Basisgegevens ziekenhuizen Ziekenhuizen Academisch Medisch Centrum Jeroen Bosch Ziekenhuis/ Ziekenhuis Bernhoven Medisch Spectrum Twente aantal bedden aantal verpleegdagen totaal aantal medewerkers in totaal aantal Fte's in Tabel 2 Basisgegevens ziekenhuizen in Nederland Academische ziekenhuizen (NFU)* Niet-academische ziekenhuizen (NVZ)* aantal bedden verpleegdagen totaal werknemers (FTe) onbekend * gegevens 2004

10 Tabel 3 Prikaccidenten in ziekenhuizen jaar AMC JBZ/Bernhoven MST accidenten Met transmissierisico* accidenten Met transmissierisico accidenten ** ** ** ** ** Gemiddeld per jaar ** per 100 bedden 17,63 14,68 9,88 per 100 Fte 2,85 5,5 3,18 per 1000 verpleegdagen 0,83 0,7 0,41 Met transmissierisico * met transmissierisico = accident volgens de definitie van een prik-, bijt-, snij- of spataccident aan biologisch materiaal dat mogelijk besmet kan zijn. ** geen gegevens beschikbaar, AMC alleen totaal getallen 2003, 2004, 2005 aanwezig Tabel 4 Totaal aantal prikaccidenten per jaar in Nederlandse ziekenhuizen, verkregen door extrapolatie van de data van het AMC, JBZ en MST Academische ziekenhuizen Nietacademische ziekenhuizen totaal Uitgaande van prikaccidenten per 100 bedden (range ) Uitgaande van prikaccidenten per 1000 verpleegdagen (range ) Uitgaande van prikaccidenten per 100 Fte 1425 onbekend

11 Tabel 5 Prikaccidenten die buiten de ziekenhuizen plaats vinden GGD Amsterdam GGD Rotterdam Regio Noordoost Brabant Met Met Met accidenten transmissierisico accidenten transmissierisico accidenten transmissierisico gemiddeld beroepsmatig (zorg-gerelateerd) 149 (43%) 144 (46%) 165 (70%) Beroepsmatig (niet- zorggerelateerd) 79 (23%) 103 (33%) 45 (19%) Niet beroepsmatig 94 (27%) 52 (17%) 24 (10%) missing data - 7 -

12 Tabel 6 extrapolatie externe prikaccidenten van tabel 5 naar prikaccidenten per inwoner per jaar GGD Amsterdam GGD Rotterdam Regio Noordoost Brabant Gemiddeld Nederland Aantal inwoners per 1000 inwoners per 1000 inwoners per 1000 inwoners per 1000 inwoners per jaar per jaar per jaar per jaar accidenten 0,48 0,38 0,47 0, (range ) accidenten met transmissierisico 0,44 0,37 0,44 0, (range ) beroepsmatig (zorg-gerelateerd) 0,21 0,17 0,33 0, (range ) Beroepsmatig (niet-zorggerelateerd) 0,11 0,12 0,09 0, (range ) Niet beroepsmatig 0,13 0,06 0,05 0, (range ) totaal