Auteur: J. Hop Datum: Projectleider: J. van Giels Status: Concept

Transcriptie

1 Notitie Visonderzoek diverse kanalen West- en Oost Vlaanderen Aan: Stuurgroep provincie West- en Oost Vlaanderen Kenmerk: /not02//V1 Auteur: J. Hop Datum: Projectleider: J. van Giels Status: Concept 1 INLEIDING In het kader van het visstandbeheer wenst het Agentschap Natuur & Bos (ANB) door middel van onderzoek een beter inzicht te krijgen in de visstand in diverse wateren. Op basis hiervan kunnen streefbeelden en prioriteiten (op)gesteld worden en kunnen aanbevelingen gedaan worden met betrekking tot beheer, inrichting en uitzettingsbeleid van vis op deze wateren. De kanalen van Gent naar Oostende (West- en Oost Vlaanderen) en van Plassendale naar Nieuwpoort (West Vlaanderen) worden onderzocht in het kader van een meerjarig project. De IJzer (West Vlaanderen) en de Watersportbaan Gent (Oost Vlaanderen) worden voor een ander (eenjarig) project bemosnterd. Het doel (beknopt) van het onderzoek omvat: a. Schatting maken van de vissoortensamenstelling, de visbiomassa (kg/ha) en de visdensiteit (n/ha) per pand en voor het volledige water; b. Bepaling van het huidige viswatertype op basis van de aanwezige visstand; c. Inschatting van het viswatertype waar het water in de toekomst het meest waarschijnlijk naar toe zal evolueren; d. Aanbevelingen voor het beheer, de inrichting en visuitzettingen. Naast bovenstaande punten dient er, in het bijzonder bij het Kanaal Gent-Oostende en Kanaal Plassendale-Nieuwpoort, aandacht te gaan naar de evolutie van het visbestand in de tijd (vergelijking met voorgaande bemonsteringen). Daarnaast dient aandacht besteed te worden aan het herbepotingsbeleid. 2 ONDERZOEKSGEBIED Het onderzoeksgebied betreft het Kanaal Gent-Oostende, Kanaal Plassendale-Nieuwpoort, de IJzer en de Watersportbaan te Gent. Kanaal Gent-Oostende Dit kanaal heeft een lengte van circa 60 kilometer, een gemiddelde breedte van iets meer dan 40 meter en een diepte van circa drie meter. Het kanaal loopt van Gent naar Oostende, waar het kanaal via een tweetal sluizen van de Noordzee gescheiden is. Kanaal Plassendale-Nieuwpoort Dit kanaal heeft een lengte van bijna 19 kilometer, een gemiddelde breedte van iets meer dan 20 meter en een diepte tot circa drie meter. Aan de noordzijde wordt het kanaal door middel van een sluis gescheiden van het Kanaal Gent-Oostende. Aan de zuideinde kom het kanaal uit op de Ganzepoot te Nieuwpoort. IJzer De IJzer heeft een lengte van circa 45 kilometer een breedte varierend van circa 15 tot 40 meter. De IJzer komt ten hoogte van Oostkappel vanuit Frankrijk Vlaanderen binnen. Via de plaatsen Elzendamme, Dismuide en Schoorbakke, komt de rivier uiteindelijk bij Nieuwpoort, waar een sluis de

2 scheiding vormt met de Ganzepoot. Ten hoogte van Nieuwpoort bevindt zich een spaarbekken van circa x 380 meter. Watersportbaan Gent De watersportbaan heeft een lengte van 2,3 kilometer en een breedte van bijna 80 meter. De waterdiepte bedraagt circa twee meter. Aan de zuidzijde staat de Watersportbaan in verbinding met de uitloper Belvédère, aan de noordzijde met de Studentenleie. 3 METHODIEK De vangtuigen die tijdens het huidige onderzoek worden toegepast zijn het elektrovisapparaat (oevers), een zegen (smalle lijnvormige wateren en (kanaal)verbredingen) en een stortkuil. Elektrovisserij Tijdens elektrovisserij wordt met een aggregaat een stroomveld in het water aangebracht. Een elektrisch schepnet fungeert hierbij als positieve pool (anode), een kabel als negatieve pool (kathode). De vis in de omgeving van de positieve pool, het schepnet, wordt verdoofd en kan worden opgeschept. Het proefondervindelijk vastgestelde standaard rendement van het elektrovisapparaat is afhankelijk van de wijze/methode van vissen. In wateren waar enkel de oeverzone wordt bevist met het elektrovisapparaat is het vangstrendement vastgesteld op 30% voor snoek en 20% voor de overige soorten. Zegenvisserij De zegen is een staand net dat bestaat uit een grote zak met aan beide zijden een lange vleugel. In lijnvormige wateren tot circa meter breed wordt de zegen over de gehele breedte van de watergang uitgelegd. Vervolgens wordt de zegen aan weerszijden van het water, over een lengte van 250 meter, naar een keernet toegetrokken. De zegen wordt vervolgens tegen het keernet, naar één van de oevers dichtgetrokken en daar binnengehaald. Tijdens het voorttrekken en binnenhalen van de zegen wordt de omsloten vis naar de zak van de zegen geleid. Navolgend op de zegenvisserij worden beide oevers van het traject met een elektrovisapparaat bemonsterd. Meervormige wateren, zoals de kanaalverbredingen/zwaaikommen, worden met een zegen bemonsterd door middel van het rondvissen van de zegen. De zegen wordt hierbij vanaf de oever met een boot uitgevaren in een hele of halve cirkel (afhankelijk of de zegen op de kant of in de boot wordt binnengehaald). Het oppervlak wordt door middel van een handheld-gps nauwkeurig bepaald. Na het uitvaren wordt de zegen direct binnengehaald. De vis wordt bij het binnenhalen van de zegen omsloten en naar de zak van de zegen geleidt. Het standaardrendement voor deze wijze van vissen is vastgesteld op 80% voor alle soorten en lengteklassen. De lengte en diepte van de toe te passen zegen is afhankelijk van de karakteristieken van het te bevissen water. De maaswijdte van de zegens is 40 mm gestrekte maas in de vleugels, afnemend tot 12 mm in de zak. Stortkuilvisserij Stortkuilvisserij kan in brede lijnvormige wateren (vanaf circa 30 meter) toegepast worden. De stortkuil is een trechtervormig sleepnet dat door twee boten in span wordt voortgetrokken. De stortkuil heeft een vissende breedte van 10 meter, een hoogte van 1,5 meter en een maaswijdte afnemend tot 12 mm in het einde van het net. De stortkuil wordt normaliter over een afstand van meter (minimaal 350 meter) voortgetrokken bij een snelheid van 4,5 km/h. De beviste lengte wordt met een GPS geregistreerd. Het standaardrendment van de stortkuil is 80% voor vissen met een lengte tot en met 25 cm en 60% voor vissen groter dan 25 cm. Normaal gesproken wordt visserij met de stortkuil s Blz. 2 van 6

3 nachts uitgevoerd vanwege het hogere vangstrendement dan overdag. In troebele wateren kan echter ook overdag gevist worden (weinig doorzicht), wat ook geldt voor wateren met (nachtelijke) scheepvaart (veiligheid). Uitvoering Kanaal Gent-Oostende Verdeeld over de volledige lengte van het Kanaal Gent-Oostende worden 21 trajecten van 250 meter in de oeverzone bevist middels elektrovisserij. De trajecten worden geografisch verdeel over het kanaal, zowel de linker- als rechteroever. Voorkomend habitat (verschillende soorten oeverinrichting) worden voor zover mogelijk evenwichting/representatief bemonsterd. De elektrovisserij wordt overdag uitgevoerd. Het open water van het kanaal wordt s nachts bevist met een stortkuil. In totaal worden acht trajecten (elk meter) bevist. De voorgestelde trajecten zijn; 1. Traject ten westen van plassendale brug; 2. Traject ten westen van N377 tussen Oudenburg en Jabbeke; 3. Traject ten westen van N32 bij Brugge; 4. Traject tussen Moerbrugge en Keersluis; 5. Traject tussen N370 en N368; 6. Traject ten westen van N499; 7. Traject ten Oosten van N461, t.h.v. Nekke; 8. Traject tussen Lobrug en Bierstalbrug. Uitvoering kanaal Plassendale-Nieuwpoort De visstand in dit kanaal wordt bemonsterd middels lijnvormige zegen/elektrovisserij. In totaal worden zes trajecten van 250 meter bemonsterd. De bemonstering wordt overdag uitgevoerd. De exacte locatie van de te bevissen trajecten wordt op locatie bepaald en is in grote mate afhankelijk van de mogelijkheden ter plaatse. De te bevissen trajecten worden verdeeld over de lengte van het kanaal. Globaal bevinden drie trajecten zich ten westen van Leffinge. Getracht wordt tussen elk van de aanwezige bruggen te vissen. Aan de oostzijde van Leffinge worden eveneens drie trajecten van 250 meter bevist. Deze trajecten worden verspreid over het onderzoeksgebied. Uitvoering IJzer Bij de uitvoering van het visstandonderzoek op de IJzer is er onderscheidt te maken in het brede traject ten noorden van Lo-Reninge en het smallere traject ten westen van Lo-Reninge tot de grens met Frankrijk. In het brede deel worden de oevers bemonsterd middels elektrovisserij. In totaal worden 16 trajecten van 250 meter bemonsterd. Deze trajecten worden evenredig verdeeld over het onderzoeksgebied (tot Lo-Reninge) waarbij de trajecten zowel tegen de linker- als rechteroever zijn gelegen. De elektrovisserij wordt overdag uitgevoerd. Het open water in het brede deel wordt bemonsterd middels stortkuilvisserij. De stortkuilvisserij wordt s nachts uitgevoerd, waarbij trajecten van meter bevist worden. In totaal worden vijf trajecten bevist. Twee van deze trajecten worden gelokaliseerd in het spaarbekken bij Nieuwpoort. De overige drie trajecten worden verdeeld over het traject van Nieuwpoort tot Lo-Reninge. Globaal zal één traject geplaatst tussen Nieuwpoort en Tervate, één traject tussen Tervate en Diksmuide en één traject tussen Diksmuide en Lo-Reninge. Blz. 3 van 6

4 Uitvoering Watersportbaan Gent De oeverzone van de Watersportbaan wordt bemonsterd middels elektrovisserij. In totaal worden twee trajecten van 250 meter bevist. Getracht wordt deze zo te situeren dat elk voorkomend oeverhabitat evenwichtig bemonsterd wordt. Het open water van de Watersportbaan wordt bevist met een zegen. In totaal wordt de zegen (lengte 225 meter) op drie locaties rondgevist. De eerste locatie bevindt zich ten westen van Topsporthal Gent VZW, de tweede locatie tussen de Topsporthal en de verbinding met Belvédère/Studentenleie en de laatste locatie ten oosten van deze verbinding. Bij voorkeur word de zegen rondgevist op locaties waar relatief weinig vuil/afval in de Watersportbaan aanwezig is. Naast de Watersportbaan worden twee trajecten bevist in respectievelijk Belvédère en de Studentenleie. Deze bevissing wordt uitgevoerd middels lijnvormige zegen/elektrovisserij, waarbij trajecten van 250 meter lengte bevist worden. Het traject in de Belvédère bevindt zich in het tracé dat loodrecht op de Watersportbaan staat. Het traject in de Studentenleie bevindt zich in het tracé ten westen van Malen, globaal ten hoogte van de N VERWERKING GEGEVENS Tijdens de bemonstering wordt van elk bemonsterd traject de gevangen vis op soort gesorteerd en gemeten (cm totaallengte met een nauwkeurigheid van ± 0,5 cm). Grote vangsten worden eerst in functionele soort- en lengtegroepen gesorteerd, waarna op basis van gewicht een monster genomen wordt. Van de vissen in het monster wordt de lengte bepaald. Tijdens de sortering en bemonstering van de vangst wordt er gelet op eventuele bijzondere of zeldzame vissen. De vangsten worden ingevoerd in het databeheerprogramma Piscaria. Piscaria is een programma voor het beheer en de opslag van gegevens van visstandbemonsteringen. Piscaria bevat standaard lengtegewicht relaties van alle vissoorten voor het omrekenen van aantallen vissen naar visbiomassa, of specifieke lengtegewicht relaties kunnen ingevoegd worden voor het omrekenen van aantallen vissen naar visbiomassa. Door middel van dit programma worden de vangsten per bevist traject omgerekend tot bestandschattingen voor het betreffende water (of eventuele stuwpanden/deelgebieden). Dit gebeurt volgend de methode zoals die is beschreven in het STOWA Handboek hydrobiologie (Bevist-Oppervlak-Methode). Zoals aangegeven worden de gegevens zo verwerkt dat de gegevens (schattingen, lf e.d.) kunnen worden gegenereerd op niveau van locatie, pand of gehele viswater. De bestandschattingen worden weergegeven in aantallen en biomassa per hectare. De densiteit wordt hierbij weergegeven als het totaal en verdeeld over de verschillende ecologische lengteklassen, waarbij dit voor alle vissoorten en voor elke specifieke vissoort gepresenteerd wordt. Op basis van bovenstaande bestandschattingen wordt de verhouding roofvis/witvis berekend (predator-prooi verhouding). In een water met een evenwichtig opgebouwde visstand is de productie van planktivore vissen en de consumptie hiervan door roofvissen in evenwicht. De predator-prooi verhouding (op gewichtsbasis) geeft aan of er sprake is van een evenwicht (Grimm, M.P., Jagtman, E. & Klinge, M., Fosfaatgehalten en haalbaarheid van Actief Biologisch Beheer. Een visbiologisch perspectief. H2O 25: ). Blz. 4 van 6

5 Naast de bestandschattingen worden er met behulp van Piscaria lengte-frequentieverdelingen van de gevangen vissoorten gegenereerd (het aantal vissen per centimeterklasse). Afhankelijk van de vangsten kunnen hieruit de eenjarige en meerjarige (jaarklassen) worden afgeleid. 5 RESULTATEN De resultaten van het onderzoek worden, tezamen met de resultaten van het onderzoek naar de visstand van de IJzer (West-Vlaanderen), Kanaal Plassendale-Nieuwpoort (West-Vlaanderen) en de Watersportbaan Gent (Oost-Vlaanderen) in één rapport gepresenteerd. De rapportage omvat de volgende onderdelen: Samenvatting - Die de belangrijkste resultaten van het onderzoek op een goed leesbare wijze presenteert en beschrijft; Inleiding - Met het doel, de onderzoeksvragen en de opbouw van het rapport; Materiaal en Methoden Waarin een bondige beschrijving van het onderzoeksgebied gegeven wordt en waarin de opzet en uitvoering van het onderzoek wordt gepresenteerd. De toegepaste vangtuigen en inspanning wordt weergegeven. Daarnaast worden de ligging van de bemonsterde trajecten op kaart gepresenteerd (in de bijlagen); Resultaten De resultaten van het onderzoek worden weergegeven in overzichtelijke tabellen en grafieken en toegelicht. In ieder geval komen de volgende onderdelen aan bod: Vangstgegevens en soortensamenstelling van de visstand; Bestandschattingen in aantallen en biomassa per hectare per soort over de verschillende lengteklassen in tabellen. Per pand en voor het volledige water; Lengtefrequentieverdelingen met afleiding van lengteklassen verdeeld over juveniele, subadulte en adulte stadia per water en per vissoort; Verhouding roofvis/witvis (predator-prooi verhouding) in biomassa en densiteiten. Theoretische draagkracht van het water (Kanaal Gent-Oostende en Kanaal Plassendale- Nieuwpoort) Discussie waarin het verloop van de bemonstering en de meest opmerkelijke resultaten worden besproken. In ieder geval komen de volgende onderdelen aan bod: Analyse knelpunten op basis van omvang en samenstelling vispopulatie: wat zijn de mogelijke bottlenecks (voorplanting, predatie, calamiteiten, aalscholvers enz.); Vergelijking vroegere visbestandopnames (indien beschikbaar) met de huidige vangstgegevens; Bespreking van hengelvangstgegevens (indien beschikbaar) en vergelijking met de huidige vangstresultaten, alsook met vroegere vangstresultaten (indien beschikbaar); Opgetreden calamiteiten (vissterfte); Bespreking van de hengelactiviteiten en de tevredenheid van de hengelaars en deze waar mogelijk relateren aan de bemonsteringsresultaten(hengeldruk en hengeldisciplines die beoefend worden); Vergelijking van de vangstresultaten met andere gelijkaardige wateren (literatuurreferenties worden toegevoegd); Bepaling viswatertype op basis van het aanwezige visbestand en aan de hand van de globale karakteristieken van het betreffende water (Zoetemeijer, B. & Lucas, B., Basisboek Visstandbeheer); Een inschatting op basis van de lengtefrequentieverdelingen van de meest abundante vissoorten van een mogelijke invloed van predatie en onttrekking; Een advies ten aanzien van de herbepotingsstrategie waarbij niet alleen wordt bekeken hoeveel vis er uitgezet dient te worden, maar ook zal worden afgewogen of dit überhaupt Blz. 5 van 6

6 zinvol is. Voor Kanaal Gent-Oostende en Kanaal Plassendale-Nieuwpoort wordt hiervoor onder andere de theoretische draagkracht gebruikt). Een evaluatie van de herbepotingsstrategie in vergelijking met biomassa, zoals die is opgesteld door het ANB; Een inschatting van de mogelijke invloed van de in het verleden uitgevoerde herbepotingen op de huidige visstand. Conclusies - die een terugkoppeling geven op de onderzoeksvragen uit de inleiding; Aanbevelingen voor het visserij- en visstandbeheer op basis van het aangetroffen visbestand en viswatertype; Literatuurlijst - met een overzicht van de geraadpleegde literatuur; Bijlagen - waarin ondersteunende tabellen en kaarten worden gepresenteerd. 6 PLANNING Onderstaande tabel geeft een overzicht van de planning weer. De bemonstering van het de verschillende wateren staan vooralsnog ingepland op. Na uitvoering van het veldwerk wordt zo snel mogelijk gestart met de verwerking van de gegevens, welke eind november gereed zijn. Vanaf half november tot begin december wordt het ontwerp van het rapport opgesteld. Binnen twee maanden na de afloop van de bemonsteringen wordt het eindconcept digitaal aan het ANB beschikbaar gesteld. Binnen drie weken na ontvangst van eventuele opmerkingen wordt het eindrapport definitief gemaakt. In de daarop volgende periode worden de resultaten gepresenteerd. Tabel 1. Planning onderzoek Activiteit Aug Sep Okt Nov Dec Jan Feb Voorbereiding Aanvangsverslag Stuurgroepvergadering (online) Verslag stuurgroep Voorbereiding veldwerk Uitvoering veldwerk Verwerking gegevens Rapporteren Opleveren ontwerp eindrapport Bijeenkomst met stuurgroep Oplevering definitief eindrapport Blz. 6 van 6