Kadernota Publieke Gezondheid

Transcriptie

1 Kadernota Publieke Gezondheid April 2015 GGD Zeeland 1

2 INHOUD 1. Transformatie Publieke Gezondheid Zeeland 3 2. Uitgangspunten voor de meerjarenbegroting Financieel perspectief Gemeentelijke bijdragen meerjarig Staat van reserves 16 2

3 1. Transformatie Publieke Gezondheid Zeeland In de orkaan Op het moment van het verschijnen van deze Kadernota is de GGD Zeeland volop in beweging. Dat geldt niet alleen voor de GGD. Begin 2015 is de decentralisatie van taken naar gemeenten een feit en is veel nieuwe wetgeving (Wmo, Jeugdwet, Participatiewet) in werking gegaan. Dat brengt ook voor andere partijen (gemeenten, partnerorganisaties, zorgaanbieders) grote veranderingen met zich mee, leidt tot nieuwe verhoudingen en samenwerkingsverbanden. In dit krachtenveld krijgt de transformatie van de GGD vorm. De vorige Kadernota ( ) gaf aan:. Het is onze gezamenlijke opdracht (gemeenten, samenwerkingsverbanden zoals de GGD en het CZW en andere publieke instellingen en burgers) om tot een herinrichting van het sociaal domein te komen waarmee vraagstukken rond gezondheid en zorg, jeugd, werk en inkomen passend tegemoet getreden kunnen worden: met oog voor inhoud en kwaliteit en realiteitszin waar het gaat om de kosten.. Feitelijk vraagt dit transformatie van ons allemaal. En:... Het samenwerkingsverband van de dertien Zeeuwse gemeenten wat de GGD feitelijk is - stelt zich ondersteunend en servicegericht op naar gemeenten om zo door slimme gemeentelijke samenwerking op Zeeuwse schaal creatieve en goedkopere oplossingen te ontwikkelen. Vooral ook door problemen te voorkomen. Dus meer focus op preventie en het voorkomen van zwaardere zorg, slimmer (samen)werken en daarmee ook de bereidheid om de huidige organisatievormen in het sociaal domein los te laten. Vanuit de gezamenlijke opdracht dat de burger er uiteindelijk beter van wordt. We zullen meer resultaat moeten leveren met minder middelen. Eind 2013 heeft het Algemeen Bestuur de richting (transformeren) en het financieel kader voor de transformatie vastgesteld, met als opdracht: - Te komen tot een innovatieve uitvoering van Publieke Gezondheid, in het sociaal domein, die aansluit bij de vraag van burgers en gemeenten, is ingericht op een logische schaal, in passende samenwerking met partners opdat optimaal uitgedragen wordt aan een vitale Zeeuwse samenleving. - Per ,1 miljoen te bezuinigen op de wettelijke taken daar de gemeentelijke bijdrage in ,- bedraagt (gelijk aan die van 2013). Als voorwaarde heeft het bestuur daarbij meegegeven om de uitvoering van de wettelijke taken Publieke Gezondheid te borgen, vanuit de kernopdracht die de dertien Zeeuwse gemeenten bij de GGD belegd hebben! De uitwerking In de loop van 2014 heeft de transformatie uitwerking gekregen in het plan Een nieuwe organisatie Publieke Gezondheid in Zeeland, publieke gezondheid en sociaal domein verbonden. Leidraad bleef de visie Een leven lang meedoen: investeren in gezondheid en veiligheid. 3

4 De bovengenoemde taakstelling komt aanvullend op een eerder gerealiseerde bezuiniging van 1,7 miljoen euro (periode 2010 t/m 2013). Incidenteel heeft het bestuur middelen beschikbaar gesteld om de transformatie te realiseren in 2014 en 2015 (á ,-). Bij de planvorming is een intensief traject doorlopen met de ondernemingsraad en zijn gemeenten (zowel bestuurlijk als ambtelijk) over de voorgenomen plannen geïnformeerd. In juni, na de verkiezingen, zijn ook (nieuwe) raadsleden bijgepraat tijdens de conferentie Publieke Gezondheid in Zeeland: Een leven lang meedoen! en bij lokale/regionale raadsbijeenkomsten. Begin september kregen de plannen (zowel voor organisatieverandering als bezuinigingen) groen licht van het Algemeen Bestuur en de Ondernemingsraad en startte het herplaatsingtraject. Hoofdlijnen van de organisatieverandering Belangrijke criteria in onze nieuwe koers zijn dat we aansluiten bij de vraag van de klant, (werken op een) logische schaal, optimaal en efficiënt samenwerken met partners en zo bijdragen aan een vitale Zeeuwse samenleving. Onze focus richt zich daarbij vooral op preventie, normaliseren en het versterken van eigen kracht en zelfredzaamheid. We gaan werken op basis van vier programmalijnen (Gezondheid in de Wijk, Kennis/innovatie/monitoring, Sociale en Fysieke Veiligheid en Bescherming en Markt) en werken vanuit zelfsturende teams. De oude afdelingen vervallen. Het werk wordt uitgevoerd vanuit twee units Gezondheid in de wijk, veiligheid en bescherming (GVB) en Onderzoek, programma s en advies (OPA). Het bedrijfsbureau ondersteunt. Relatiebeheer wordt belangrijker omdat we, nog meer dan voorheen, goed aan willen sluiten bij de gemeentelijke herinrichting van het sociale domein. Sturing krijgt deels vorm vanuit het collectief van dertien gemeenten (via de GR, DB, AB en gemeenteraden) en daarnaast via aanvullende dienstverlening en marktactiviteiten in de regio of lokaal. Waar staan we nu? Bezuinigingen en herplaatsing De belangrijkste besparingen worden gerealiseerd op huisvesting (consultatiebureaus, beoogde besparing totaal , -) en afbouw van ondersteunende functies in het primaire proces en regiomanagement (18,6 fte minder t.o.v. de personeelsbegroting 2014). Verder zijn (en worden) tijdelijke contracten beëindigd en vacatures in principe niet ingevuld. Het herplaatsingtraject is eind 2014 afgerond. Rekening houdend met de beschikbare weerstandscapaciteit worden de frictie- en transformatiekosten als geheel geschat op 1,4 miljoen euro. 4

5 Besluit PG en vernieuwing Basistakenpakket Aandachtspunt vormt op dit moment het vernieuwde basistakenpakket voor de jeugdgezondheidszorg op basis van het Besluit publieke gezondheid (Amvb bij de Wpg) dat met ingang van januari 2015 van kracht is. De Werkgroep BTP, samengesteld uit regiovertegenwoordigers uit het PAO en GGD-medewerkers, brengt de consequenties voor inhoud, financiering en implementatie van dit nieuwe pakket op dit moment in kaart. Inzet is om het Algemeen Bestuur hierover in oktober te informeren waarbij 2015 gezien kan worden als overgangsjaar. De voorbereidingen worden binnen het huidige financiële kader opgestart. Het voorstel is om vanaf % ( ,- van de door het rijk toegekende ,-) van de middelen, die het rijk structureel beschikbaar heeft gesteld voor uitvoering van het Pubercontactmoment, toe te voegen aan de programmabegroting. Aan het resterende bedrag (25%) kunnen gemeenten zelf invulling geven. Het streven is vanaf 2016, op een efficiënte en innovatieve wijze, invulling te geven aan het wettelijk verplichte uniforme basistakenpakket jeugd. Desgewenst kunnen gemeenten daarnaast, tegen meerkosten, aanvullende diensten afnemen. Implementatieplan Omdat het herplaatsingtraject tijd en zorgvuldigheid vereiste, eind 2014 een vacature in het management ontstond en de vereiste aanpassingen in het basistakenpakket ingrijpender uitpakten dan eerder voorzien, is de toegezegde uitwerking en doorrekening van programmalijnen op het moment van verschijnen van deze kadernota nog niet gerealiseerd. Het betreft hier de nog te maken interne vertaalslag waarbij, nu niet meer gewerkt wordt vanuit afdelingen de oude afdelingen JGZ en AGZ en een omslag gemaakt wordt naar zelfsturende teams, taken en producten (en de bijbehorende samenwerking) opnieuw geordend worden. Voor de begroting heeft dit geen consequenties. Genoemde vertaalslag wordt gemaakt binnen de kaders zoals bestuur die heeft meegegeven voor de transformatieperiode (2014 t/m 2016). Een implementatieplan, met 3 deelprojecten, is opgesteld (1. Personeel & Professionalisering, 2. Overbrugging en 3. Aanpassing Bedrijfsvoering). Diverse onderdelen hiervan zijn al opgepakt: 2015 is een overbruggingsjaar, de nieuwe organisatie staat op 1 januari Rol bestuur Het bestuur (met name het DB) van de GGD speelt een belangrijke rol in het voorbereiden en (uit)dragen van de transformatieplannen en nog komende ontwikkelingen. Tijdens de bestuursconferentie in oktober 2014 heeft het nieuwe Algemeen Bestuur kennis gemaakt en zijn de belangrijkste agendapunten in kaart gebracht. Daarna zijn de volgende portefeuilles belegd bij DBleden: 1. Gezondheid in de wijk, 2. Kennis Innovatie Monitoring, 3. Sociale en fysieke veiligheid en bescherming, 4. Markt (incl. financieringsvraagstukken/ instrumentarium) en 5. Governance/bestuursoverleg GR GGD. Het realiseren van Verbinding buiten de organisatie hoort als vanzelfsprekend bij de rol van de voorzitter. De bestuursagenda wordt in 2015 verder uitgewerkt en afgestemd op relevante ontwikkelingen. Een van de punten die daarbij aandacht krijgt is het ontwikkelen van een instrumentarium dat gemeenten houvast biedt bij het maken van keuzes en waarbij ook de financiële doorwerking van die keuzes inzichtelijk gemaakt kan worden. Hierbij wordt zo veel mogelijk ook gebruik gemaakt van de landelijke benchmark van GGD-GHOR Nederland. Tevens zal rekening gehouden worden met de input die vanuit het, in januari gestarte, Stimuleringsprogramma Betrouwbare publieke gezondheid beschikbaar komt. 5

6 De buitenwereld Want. zoals gezegd transformeert de GGD niet alleen. Diverse ontwikkelingen raken aan het hiervoor geschetste implementatietraject en zijn van invloed op o.a. de organisatie-inrichting en aansturing, governance en programmalijnen. Rode draad in dit alles is dat integraal gewerkt wordt in het sociale domein. Door maatschappelijke vraagstukken vanuit verschillend perspectief en met uiteenlopende expertise te benaderen komen alternatieve aanpakken en oplossingen in beeld en moet het haalbaar zijn deze tegen lagere kosten uit te voeren. Door beleid en uitvoering beter af te stemmen en te verbinden (bestuurlijk, ambtelijk en publiekprivaat) kan vrijwel zeker nog een efficiency slag gemaakt worden. Hetzelfde geldt voor het (breder) delen van kennis en informatie. Door met diverse partijen (in de wijk en buurt) nog beter samen te werken en consequent in te zetten op preventie is het mogelijk om signalen sneller op te pikken en duurdere zorg af te remmen. De meest relevante ontwikkelingen en kansen worden hierna weergegeven: Programma Inkoop Jeugdhulp De Inkooporganisatie Jeugdhulp Zeeland is operationeel. Een bestuurscommissie onder de GR GGD is verantwoordelijk voor de aansturing van deze organisatie. De financiële eindverantwoordelijkheid ligt bij het Algemeen Bestuur van de GR GGD. In eerste instantie heeft de focus gelegen bij het inrichten van de (personele) organisatie en processen. Het accent zal de komende tijd verschuiven naar de beheersing van de zorgkosten en bijbehorende transformatie. Ook op andere terreinen (bijv. Wmo, vervoer) hebben gemeenten inkooptaken. Wellicht kan in de toekomst breder naar de organisatie en het beheer van deze taken gekeken worden. Programma Veilig Thuis De integratie van AMK en SHG tot AMHK (onder de naam Veilig Thuis ) is per januari 2015 gerealiseerd. Ook hier geldt 2015 als overgangsjaar waarin onder meer besloten wordt over het toekomstige werkgeverschap (incl. de toekomst van Intervence) en de inrichting van de bijbehorende governance. Samenwerking en afstemming met het Veiligheidshuis krijgen hierbij zeker aandacht. Er liggen ook kansen bij een versterking van de samenwerking tussen bijv. Justitie, politie en jeugdgezondheidszorg en wellicht ook onderwijs. Zorg & (fysieke) veiligheid Er is toenemend aandacht voor de relatie tussen zorg en veiligheid. Dit geldt niet alleen voor de sociale veiligheid, zoals aan orde onder het thema hiervoor (Veilig Thuis) maar ook voor de fysieke veiligheid. De GGD werkt bij crises en calamiteiten al nauw samen met de GHOR en vele andere (zorg)partners in Zeeland en kan in voorkomende gevallen opschalen (denk aan het recente ongeval op de A58, diverse zedenzaken en uitbraken van infectieziekten). 6

7 Kansen liggen bij het behouden en versterken van de al bestaande samenwerking, meer inzet op preventie en het organiseren en ondersteunen van burgerkracht bij crises en calamiteiten. Samenwerking dan wel samenvoeging met CZW Het afgelopen jaar is gepolst hoe het draagvlak is voor een verdere krachtenbundeling tussen het College Zorg en Welzijn (CZW) en de GR GGD. De eerste signalen zijn positief. In 2015 krijgt deze verkenning vervolg op basis van een gezamenlijke bestuursopdracht (van CZW, GGD, SWVO en centrumgemeente), waarbij afstemming op regionale ontwikkelingen en keuzes voor zich spreekt. Meerwaarde zit hier vooral in een meer integrale voorbereiding van beleid en uitvoering en het gebundeld inzetten van kennis uit onderzoek en databestanden (zie ook volgende thema). Kennisnetwerk GGD, Scoop en Robuust Deze samenwerking kreeg eind 2012 een impuls met het ondertekenen van een samenwerkingsovereenkomst voor twee jaar (december 2013) en kan nog aan kracht winnen. Een bruikbaar instrument hierin lijkt de Zeelandscan (met desgewenst maatwerk per gemeente) waarin informatie (gericht op beleidsontwikkeling en -sturing in het sociaal domein) gebundeld wordt. Transformatie sociaal domein gemeenten De toekomstige inbedding van publieke gezondheidtaken is mede afhankelijk van de manier waarop gemeenten (regionaal en lokaal) hun taken in het sociaal domein gaan regisseren. De toegangsfunctie en organisatie van bijv. buurt-/wijk- en gebiedsteams zijn daarin bepalend. Het vraagt komend jaar actieve investering om hierbij opnieuw goed de aansluiting te vinden. Winst kan gevonden worden bij het tijdig signaleren van en adviseren bij vragen en problemen van burgers die bij de verschillende loketten in beeld komen. Nieuw financieel kader Het financiële kader voor de GGD is vastgesteld t/m Op dit moment werkt de Werkgroep Verbonden Partijen, in opdracht van de Vereniging Zeeuwse Gemeenten, aan nieuwe uitgangspunten voor de planning- en controlecyclus van gemeenschappelijke regelingen. Een advies wordt eind juni opgeleverd bij het VZG-bestuur en zal vervolgens (mede) leidraad zijn voor onze P&C cyclus. Hiermee samenhangend: in 2015 krijgt het financiële kader vanaf 2017 verder invulling. Het is daarbij wenselijk om, vanuit een langere termijn visie op de inrichting van het sociaal domein, financieel te gaan sturen op gemeentelijke (deels wettelijke) kerntaken. Stimuleringsprogramma VWS Medio 2014 kondigde het ministerie van VWS, in antwoord op Kamervragen, het stimuleringsprogramma Publieke Gezondheid Nieuwe Stijl aan (kamerbrief Betrouwbare publieke gezondheid: Gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeenten en Rijk ). 7

8 Dit programma heeft een looptijd van drie jaar (2015 t/m 2017) en richt zich op het verhelderen van wettelijke taken publieke gezondheid, een minder versnipperde infrastructuur en betere afstemming tussen gemeenten en Rijk. Bestuurlijk zal dit programma opvolging krijgen via de bacpg (bestuursadviescommissie publieke gezondheid) en VNG-commissies. Doel is om publieke gezondheid (en daarmee ook een preventieve benadering) nog nadrukkelijker ten dienste te stellen van het sociale domein. 2. Uitgangspunten voor de meerjarenbegroting

9 Aanbieding begroting aan gemeenten Naar aanleiding van de eis van de provincie dat de begroting van de GGD Zeeland vóór 15 november van dit jaar is ingediend bij de provincie, net als de gemeenten, zal de concept-begroting 2016 in de vergadering van het Algemeen Bestuur op juli 2015 worden aangeboden zodat de begroting in de vergadering van het Algemeen Bestuur op oktober 2015 kan worden vastgesteld. Hierdoor hebben gemeenten 3 maanden de tijd om de begroting voor te leggen aan hun raden. Voorgesteld wordt om bij het samenstellen van de ontwerpbegroting 2016 en de meerjarenramingen tot en met 2019 rekening te houden met de volgende uitgangspunten, ten opzichte van de programmabegroting 2015: Jaar a. Ontwikkeling gemeentelijke bijdrage conform AB-besluit april 2014 (per jaar) 0,25% -/-2,00% 0,00% 0,00% b. Indexatie VZG-richtlijn 0,00% 1,25% 1,25% 1,25% c. Prijsstijging (cumulatief) 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% d. Stijging salarissen/sociale lasten (cumulatief) 1,50% 1,50% 1,50% 1,50% e. Tarieven GGD Zeeland (cumulatief) 2,00% 2,00% 2,00% 2,00% f. Rentepercentage 4,00% 4,00% 4,00% 4,00% g. Onvoorzien h. Inwoners provincie Zeeland 2014 CBS Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen TOTAAL 1 9

10 Jaar i jarigen provincie Zeeland 2014 CBS Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen TOTAAL Toelichting: a. VZG-richtlijn In december 2013 is in het Algemeen Bestuur besloten dat gemeentelijke bijdrage 2016 gelijk zou moeten zijn aan In 2014 is de gemeentelijke bijdrage 0,25% afgenomen, in 2015 gelijk gebleven zodat, om de gemeentelijke bijdrage 2016 op het niveau van 2013 te krijgen, de bijdrage met 0,25% verhoogd wordt. Voor de jaren 2017 en 2018 is de VZG-richtlijn toegepast en aangezien de VZG-richtlijn voor 2019 nog niet bekend is, wordt deze vooralsnog op 0,00% net als Daarnaast is de VZG-commissie Verbonden Partijen op dit moment nog niet afgerond en zal mede richtinggevend zijn voor het hanteren van de VZG-richtlijn door GR en in de komende jaren. Mogelijk kan dit leiden tot wijziging van de uitgangspunten. b. Indexatie VZG-richtlijn De GGD Zeeland valt met de ontwikkeling van de gemeentelijke bijdrage onder de VZG-richtlijn. De VZG-richtlijn bestaat uit twee componenten. De richtlijn zelf en een prijsindexatie. De prijsindexatie wordt elk jaar vastgesteld voor het volgende jaar en ligt in de afgelopen jaren tussen de 1,25% en de 2,00%. Om nu niet bij elke kadernota een bezuiniging op te moeten nemen omdat we nog niet weten wat de prijsindexatie zal zijn, wordt in deze kadernota een reële aanname gedaan ten aanzien van de prijsindexatie zodat er een reëel beeld ontstaat van de gemeentelijke bijdrage in de komende jaren. c. Prijsstijging De indexering voor prijs- en loonontwikkeling wordt voorlopig gesteld op 1,50% per jaar. Dit is lager dan de indexeringen die leveranciers, verhuurders en overige partijen hanteren op dit moment. Deze liggen allen nog steeds boven de 2,5%. d. Stijging salarissen/sociale lasten De salarissen van het eigen personeel zijn voor het jaar 2016 geraamd, rekening houdend met: de budgetten voor salarissen uit de programmabegroting

11 normale periodieke verhogingen voor degenen die nog niet het maximum van hun salarisschaal hebben bereikt. e. Tarieven GGD Zeeland Voor het maatwerk en markttaken zal voor de komende jaren een tariefsverhoging plaatsvinden van 2%. Tevens zullen in 2016 tariefsverhogingen worden doorgevoerd daar waar tarieven nog niet kostendekkend zijn. f. Rentepercentage Op dit moment kent de GGD Zeeland geen langlopende schulden. Wel zal voor de nieuwe Mobiele Röntgen Unit een lening worden aangetrokken omdat de liquide middelen het niet toelaten om deze MRU en de frictiekosten van de reorganisatie uit eigen middelen te financieren. Gekozen is voor 4% vanuit een voorzichtigheidsprincipe. g. Onvoorziene uitgaven In de budgetprognose is rekening gehouden met de volgende posten voor onvoorziene uitgaven: Onvoorzien eenmalig h. & i. Bevolkingscijfers De genoemde aantallen zijn de provinciale cijfers voor 2014, voor 2015 zijn deze nog niet bekend. 11

12 3. Financieel perspectief Financieel overzicht Begroting 2016 Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 OPA Lasten Baten Saldo GVB Lasten Baten Saldo Bedrijfsvoering Lasten Baten Saldo Algemene Dekkingsmiddelen Lasten Baten Saldo Bedrag onvoorzien Lasten Baten Saldo Gerealiseerd totaal van saldo baten en lasten Reserves Dotaties Onttrekkingen Saldo Gerealiseerd resultaat van saldo baten en lasten

13 Toelichting op het financieel perspectief In december 2013 is besloten in de vergadering van het Algemeen Bestuur van de GGD Zeeland dat de gemeentelijke bijdrage in 2016 zal worden bevroren op het niveau van 2013 om tezamen met eenmalig geld (pubercontactmoment-gelden) de transformatie van de GGD Zeeland mogelijk te maken en daarmee een bezuiniging te realiseren die een meerjarig sluitende begroting moet opleveren. Weliswaar wijkt de GGD Zeeland voor het jaar 2016 af van de VZG-richtlijn met deze bestuursopdracht maar voor de jaren erna is VZG-richtlijn wel gehanteerd voor de gemeentelijke bijdrage met een aanname ten aanzien van de prijscompensatie op de VZG-richtlijn die elk jaar apart vastgesteld wordt. Hiermee ontstaat een reëel beeld van de gemeentelijke bijdrage in de komende jaren conform de VZG-richtlijn. Met dit beeld van de gemeentelijke bijdrage is het vooralsnog mogelijk om tot en met 2019 een sluitende meerjarenbegroting te presenteren zonder dat er nieuwe bezuinigingen nodig zijn in deze periode. De reorganisatie heeft voor de komende jaren dus geleid tot een gezonde exploitatie zodat in totaal nu 24% bezuinigd is ten opzichte van het jaar Wel zal het vernieuwde BasisTakenPakket, en de invulling die de gemeenten daaraan willen geven, van invloed zijn op het totale financiële kader. Hierover zal in het najaar van 2015 verdere besluitvorming plaats vinden. De opdracht die de GGD Zeeland heeft gekregen om te bezuinigen om een meerjarig sluitende begroting te krijgen, is daarmee ingevuld. 13

14 4. Gemeentelijke bijdragen meerjarig GEMEENTELIJKE BIJDRAGEN 2016 Gemeenten Recapitulatie WPG Gem. BDU BDU Verwijs- Totaal projecten uniform maatwerk index Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Totaal GEMEENTELIJKE BIJDRAGEN 2017 Gemeenten Recapitulatie WPG Gem. BDU BDU Verwijs- Totaal projecten uniform maatwerk index Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Totaal

15 GEMEENTELIJKE BIJDRAGEN 2018 Gemeenten Recapitulatie WPG Gem. BDU BDU Verwijs- Totaal projecten uniform maatwerk index Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Totaal GEMEENTELIJKE BIJDRAGEN 2019 Gemeenten Recapitulatie WPG Gem. BDU BDU Verwijs- Totaal projecten uniform maatwerk index Borsele Goes Hulst Kapelle Middelburg Noord-Beveland Reimerswaal Schouwen-Duiveland Sluis Terneuzen Tholen Veere Vlissingen Totaal

16 5. Staat van reserves Saldo Vermeerderingen Verminderingen Saldo Algemene reserve Saldireserve markttaken Saldireserve Gemeentelijke projecten Bestemmingsreserve huisvesting Goes Totaal reserves