GEBREK AAN AMBITIE EN RECHTVAARDIGHEID IN HUIDIGE AFVALBELEID

Transcriptie

1 GEBREK AAN AMBITIE EN RECHTVAARDIGHEID IN HUIDIGE AFVALBELEID Brecht Jonkers PVDA Limburg Mei 2016 Inhoud Inleiding Sociaal onrechtvaardig Weinig ambitieus Alternatieven:... 5 Inleiding Minister van Leefmilieu Schauvliege heeft voor haar Ontwerp Uitvoeringsplan voor Huishoudelijk Afval en Bedrijfsafval de Vlaamse gemeentes ingedeeld in clusters, op basis van de zogenaamde Belfius-index. Van al deze clusters is een mediaan genomen, waar elke gemeente naar moet proberen te streven. Doelstelling is om de hoeveelheid restafval te verminderen met 10,2%, en bedrijfsafval met 15% tegen De totale hoeveelheid huishoudelijk afval (waar restafval dus een deel van uitmaakt), moet tegen 2022 gedaald zijn van 522 kg per Vlaming per jaar naar 502 kg. Een daling van 3,8%. Het nieuwe afvalplan voorziet echter in een uitermate oneerlijke verdeling van de lasten in verband met afvalverwerking. De toegestane hoeveelheid jaarlijks geproduceerd afval per persoon zou namelijk per gemeente afhankelijk zijn van het gemiddelde inkomen. Dit afvalplan is niet alleen sociaal onrechtvaardig, het getuigt ook van een groot gebrek aan ambitie om het afvalprobleem echt aan te pakken. 1. Sociaal onrechtvaardig Christof Delatter, afvalexpert bij de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) merkt op dat voor de ene gemeente een lichtere vuilniszak makkelijker haalbaar is dan voor de andere. Veel hangt af van het profiel. Wie meer gegoed is, consumeert meer en gooit dus meer weg. Ouderen ook, want die raken minder makkelijk in het containerpark." 1 Om de vergelijking gemakkelijker te maken, bestaat er een soort ruimtelijk plan die elke Vlaamse gemeente indeelt volgens de toegestane hoeveelheid afval per persoon. Een landelijke regio, zoals het grootste deel van Limburg, zal over het algemeen een maximum van 125 kg krijgen opgelegd. Voor een stad als Genk stijgt dat tot 158 kg. 1 Het Laatste Nieuws, 20 februari

2 Maar er is maar een echte uitschieter in onze provincie, en dat is Hasselt. De provinciehoofdstad heeft een gepland maximum van niet minder dan 184 kg per persoon. Hasselt zit in deze categorie met slechts vijf andere gemeentes: Antwerpen, Leuven, Brugge, Gent en Oostende. De absolute koplopers in Vlaanderen zijn de rijke kustgemeentes in West-Vlaanderen, die tot 260 kg per persoon toegelaten krijgen. 2 Minister Schauvliege beweerde in het Vlaams Parlement dat haar plan getuigt van maatwerk. Volgens haar betoog maakt het plan geen onderscheid tussen rijke of arme gemeentes, maar enkel met het profiel van de gemeente: Om die doelstelling te bereiken, is een van de conclusies en daar hebben een aantal studies over plaatsgevonden dat we op maat moeten werken. Met andere woorden, we kunnen een kustgemeente niet vergelijken met een plattelandsgemeente. ( ) Dat heeft niets te maken met een rijke of een arme gemeente, integendeel. In de steden zitten we met een typeprofiel van afval waarmee we op een andere manier moeten omgaan. Er is in steden meer restafval omdat er minder mogelijkheden zijn om composthopen en dergelijke te plaatsen. Het zijn precies de steden die in dat maatwerk meer mogelijkheden krijgen dan andere gemeenten. Dat heeft niets met rijk of arm te maken. Wie het afvalplan echter in detail bekijkt, ziet vrij snel dat de minister hier ongelijk heeft. Zoals sp.akopstuk Bruno Tobback ook al in dezelfde vergadering opmerkte, is er vaak maar één merkbaar verschil tussen gemeentes in verschillende afvalcategorieën. En dat verschil zit in het inkomensniveau van de inwoners. Tobback geeft het voorbeeld van twee gemeentes dichtbij Brussel: Overijse en Herent. Allebei hebben deze gemeentes hetzelfde profiel op vlak van verstedelijking en ligging. Overijse, op 23 kilometer van Brussel, mag 158 kilogram afval per inwoner jaarlijks produceren. Herent, nochtans op 27 kilometer van Brussel, mag echter niet meer dan 116 kilogram buitenzetten, een verschil van 30%. En inderdaad is het zo dat Overijse een rijkere gemeente is. 3 De Vlaamse overheid beweert steeds opnieuw dat de vervuiler betaalt. Nochtans wordt ons afval helemaal niet belast op basis van de hoeveelheid die we verbruiken. Als dat het geval was, lagen de taksen op bedrijfsafval wel een heel stuk hoger. Op dit moment mogen de bedrijven hun afval zelfs meegeven met de tweewekelijkse ophaalrondes door de vuilniswagens. Alleen als de hoeveelheid afval echt te veel wordt, moeten ze een contract afsluiten met een aparte ophaaldienst. De grootste vervuilers van het land, de grote bedrijven, betalen dus zeker niet het meest. Bovendien hangt de belasting die we betalen voor afval helemaal niet af van de hoeveelheid die we vervuilen. Integendeel, wat we nu betalen is in feite een vlaktaks. Eenzelfde bedrag aan afvaltaks voor zowat iedereen, alleen afhankelijk van de gemeente waarin men woont en de gezinssituatie waarin men verkeert. Elke inwoner van Hasselt betaalt nu een afvaltaks van tussen de 73,75 en de 92,50 euro. De reden waarom zo n belasting werd ingevoerd, is gemakkelijk te vinden. Sinds begin 2014 wordt de afvalophaling in verschillende gemeentes niet langer uitgevoerd door de stadsdienst zelf, maar door 2 1U7V0PvJwZ2U2fDa3pX-YqeVlMKjidQAuvflOUK- F&viz=MAP&h=false&lat= &lng= &t=1&z=9&l=col0%3E%3E 1&y=2&tmplt=2&hml=KML 3 2

3 de intercommunale dienst Limburg.net. De stadsbesturen beweren steevast dat dit een goede zaak is, omdat de ophaling van afval steeds meer gelijkgesteld wordt voor verschillende gemeentes. Maar de cijfers tonen een ander verhaal. In Hasselt betaalde het stadsbestuur tot 2014 zo n 6 miljoen euro voor de ophaal en verwerking van afval. Sinds de overname van de afvalverwerking door Limburg.net is deze investering gedaald tot 3,6 miljoen euro. De overige 2,4 miljoen (!), onder het eufemisme kostenbijpassing, worden doorgeschoven naar de bevolking van Hasselt. 4 Het is duidelijk dat zelfs een zogenaamde intercommunale als Limburg.net een manier is om de kosten zoveel mogelijk door te schuiven naar de gewone burgers. In plaats van de ophaling te bekostigen met de belastingen die de Belgen nu al betalen, worden er nu extra kosten aangerekend die verschillen van gemeente tot gemeente. Het overbrengen van de afvalophaling naar diensten als Limburg.net is feitelijk een langzame voorbereiding tot privatisering van de afvaldiensten. Nu al tekenen afvalverwerkingsbedrijven massale winsten op. Het bedrijf Van Gansewinkel bijvoorbeeld maakte in miljoen euro winst. 5 Veolia Environment, een van de belangrijkste afvalbedrijven in Europa kon zo n 450 miljoen binnenrijven. 6 Het verwerkingsbedrijf Suez, een afsplitsing van GDF-Suez waar ook Electrabel deel van uit maakt, maakte in 2015 een winst van 408 miljoen euro! 7 Afval wordt meer en meer een profijtelijke bron van inkomsten voor de grote bedrijven. Het is van het grootste belang dat de ophaling, verwerking en recyclage van afval in publieke handen blijft. Al sinds de tijd van de Romeinen is afval een sociaal probleem, dat ons allemaal aangaat en in belang is van iedereen. Afval moet dan ook sociaal worden aangepakt, en mag niet vervallen tot een middel om winst te maken. 2. Weinig ambitieus De Bond Beter Leefmilieu heeft het plan van de minister ook al op de korrel genomen. Volgens de milieuorganisatie is het afvalplan te beperkt en getuigt het van een gebrek aan ambitie. Volgens Vlaamse visienota uit 2013 zou men namelijk tegen 2050 tot een zogenaamde circulaire economie moeten komen in Vlaanderen, wat betekent dat de afvalproductie door recyclage, hergebruik en dergelijke theoretisch nul bedraagt. Maar het huidige ambitieuze plan van Joke Schauvliege voorziet slechts in een daling van 10,2% tegen 2022, of in absolute cijfers van 157 kg/inwoner per jaar in 2014 naar 141 kg/inwoner per jaar in De totale hoeveelheid huishoudelijk afval (restafval, PMD en GFT samen), zou zelfs maar moeten dalen met 3,8%. Ondanks de grote druk die minister Schauvliege zet op de gewone burger, zal er dus maar bitter weinig vooruitgang worden geboekt op economisch vlak. Ook hier blijkt dat het nieuwe afvalplan enkel gebaseerd is op economische cijfers. De quota s voor afvalverbruik tegen 2022 liggen in bepaalde gemeentes zelfs hoger dan de hoeveelheid afval die er tegenwoordig geproduceerd wordt! In Hasselt, de rijkste gemeente van Limburg, staat het nieuwe maximum op 184 kilogram per inwoner per jaar. In 2014 verbruikte de gemiddelde Hasselaar 120 kilogram! Zestig kilogram aan extra afval wordt cadeau gedaan, terwijl andere gemeentes zullen moeten zwoegen om hun quota s te halen

4 Tegen dit tempo zou er in 2050 nog steeds sprake zijn van een gemiddelde van 97 kg/inwoner per jaar in restafval, wat nog steeds ecologisch onverantwoord is. Dit is des te schrijnender in vergelijking met enkele Noord-Italiaanse regio s, waar het gemiddelde afvalverbruik per persoon nu al maar zo n 50 kg/inwoner bedraagt. In deze regio s is het overheidsbedrijf Contarina verantwoordelijk voor de ophaal en verwerking van het afval. Omdat afvalverwerking hier geen business is maar een sociale verantwoordelijkheid, werkt het veel efficiënter. Contarina recycleert tot wel 85% van het afval dat wordt opgehaald. Nochtans is het niet zo dat de soorten afval drastisch verschillen van die in België. Het verschil zit in de aanpak van de afvalproblematiek. Dit staat in schril contrast met de situatie in de regio rond Napels, waar de afvalophaling in private handen is en zelfs mede bestuurd wordt vanuit de georganiseerde misdaad. De reden waarom het plan van Schauvliege, zelfs met de zware eisen ten aanzien van gemeentes en inwoners, zo weinig efficiënt zou zijn, is duidelijk. De minister voorziet op geen enkele manier in het stellen van eisen aan producenten voor het verminderen van verpakkingen, gebruik van herbruikbare materialen en dergelijke, en legt de verantwoordelijkheid volledig bij de consument en burger. Net zoals de ontwerpnota niet de doelstelling van de Vlaamse visietekst zal kunnen bereiken, ziet het er ook naar uit dat de Europese doelstellingen niet behaald zullen kunnen worden. Het Circular Economy Package (CEP) van de Europese Unie voorziet namelijk in een recyclage van niet minder dan 55% van alle plastic verpakkingen tegen Dat op zich is al een weinig ambitieuze doelstelling, maar de ontwerptekst van minister Schauvliege voorziet in niet meer dan 30 procent (!) aan recycleerbaar plastic tegen het jaar Dat is des te betreurenswaardiger aangezien we nu al aan een percentage van 38,4% zitten. In plaats van ambitieuze doelstellingen te stellen voor recyclage, mag Vlaanderen van de minister dus nog gerust een paar procent minder recycleren. Bovendien neemt minister Schauvliege geen actie tegen de ouderwetse en vervuilende manieren van afvalverwerking. Er komt wel een iets striktere planning van de afvalverbrandingsovens, maar deze blijft beperkt. Er wordt enkel een capaciteitsgrens voor verbrandingsovens vastgelegd, waardoor er geen overcapaciteit zal bestaan die toelaat om nóg meer afval te verbranden. Maar de ecologische crisis waar de wereld tegenwoordig mee te kampen heeft, eist veel meer dan enkel een belofte op niet nog meer verbranding. Het afvalplan voorziet in een vermindering van de verbrandingscapaciteit in lijn met de vermindering van de hoeveelheid afval. Dit klinkt goed, maar in feite wordt hier alleen gezegd dat men minder gaat verbranden als er minder afval is. Dat is geen doortastende maatregel, maar enkel een opsomming van logische gebeurtenissen. We moeten niet wachten op minder afval voordat we actie ondernemen om minder te verbranden. De capaciteit van recyclage en hergebruik moet nu al omhoog, en de capaciteit voor verbranding moet actief verlaagd worden. Op vlak van storting van afval wordt er zelfs helemaal geen actie ondernomen. Het wordt gemakkelijk om op die manier minder te verbranden, als we gewoon meer afval kunnen dumpen op stortplaatsen. Er worden geen nieuwe of striktere regels opgesteld voor de opening van nieuwe afvalstorten of de uitbating van bestaande. Dit zet de deur wagenwijd open voor meer storten van afval als alternatief voor verbranding. De problematiek van plastic begint echter al bij de productie. De enige consequente manier om de plastic afvalberg te verminderen, is door een stevige en doordachte aanpak van de verpakkingsindustrie. De ontwerpnota rept echter met geen woord over het aan banden leggen van de overproductie van plastic of de noodzaak om meer herbruikbare verpakkingen te gebruiken. Er 4

5 wordt enkel gekeken naar ophaling en verwerking van afval, dus naar het moment dat het eigenlijk al te laat is. Een ander probleem dat in het huidige plan niet wordt aangepakt is dat beheersorganisaties zoals Recupel, die onder de bevoegdheid van de federale of regionale overheden vallen, enkel en alleen opdraaien voor de kosten van selectieve inzameling. Wat niet selectief wordt ingezameld maar bijvoorbeeld bij het restafval terechtkomt, valt niet onder de kosten van deze bedrijven maar van de gemeentes die het afval ophalen en verwerken. De beheersorganisaties zijn vzw s en maken dus geen winsten op deze inzamelingen. Op zich is dit logisch, aangezien recyclage een sociale problematiek is. Maar het leidt er wel toe dat de overheid die achter de subsidiëring van deze organisaties zit, zou kunnen proberen zoveel mogelijk te besparen door zo weinig mogelijk op te halen. Dus hoe minder wordt ingezameld voor recyclage, hoe voordeliger dit is voor de beheersorganisaties. Of met andere woorden: voor de gespecialiseerde beheersorganisaties is het juist voordelig om zo weinig mogelijk afval op te halen. Als recycleerbaar afval zoals batterijen, rubberbanden of elektrische apparaten bij het gewone afval terechtkomen, wordt dit tegenwoordig niet doorgestuurd naar de beheersorganisaties. De verwerking, storting of verbranding van dit afval komt volledig op de rekening van de gemeente waar het gebeurt. 3. Alternatieven: - Meer inzetten op deeleconomie - Recyclage en kringloop bevorderen - Verantwoordelijkheid consequent leggen bij producenten - Tegen vlaktaks op afval - Voor gratis recyclageparken - Voor een openbare en publieke ophaaldienst voor afval - Voor een moderne en groene manier van afvalverwerking 5