door B. Sondemeijer Verborgen werkloosheid Door de sociologen met een werkkring wordt in

Transcriptie

1 De werkgelegenheidssituatie van sociologen door B. Sondemeijer Inleiding Werkloosheid onder academici is een verschijnsel dat de laatste jaren steeds sterker de aandacht trekt. Steeds vaker worden berichten over overschotten van afgestudeerden bekend gemaakt en niet in de laatste plaats bij wetenschappers zelf bestaat een grote belangstelling voor dit vraagstuk. In dit artikel vragen we aandacht voor de werkloosheid onder sociologen. Recentelijk zijn hierover nadere gegevens bekend geworden uit een onderzode dat namens de N.S.A.V.1 werd ingesteld. Bij dit onderzoek, dat werd gehouden in het najaar van 1972 waren zowel afgestudeerden als nog studerenden betrokken. In het navolgende doen we verslag van een aantal van de belangrijkste resultaten besteden aandacht aan een aantal indrukken en voorlopige conclusies. 1, Om vang van de werkloosheid In deze context vragen we zonder op details in te gaan allereerst aandacht voor de werkloosheid vanuit een voornamelijk kwantitatief gezichtspunt: werken of niet-werken. Daarnaast richten we ons op faktoren die betrekking hebben op de in een aantal opzichten kwalitatieve betekenis van door afgestudeerden verrichte werkkringen. Aantal werklozen en duur van de werkloosheid Van de 1435 sociologen2 die afstudeerden in de periode werd een respons verkregen van 65,5 % (942). Onder hen bevonden zich 66 personen die opgaven werkloos te zijn. Van dit aantal werklozen bleek 85 % jonger dan 34. Van de 799 sociologen die een werkkring vervulden bleek 23 % een periode van werkloosheid achter de rug te hebben. Van deze 23 % vond 3/4 een werkkring binnen het half jaar. Van de werkloze sociologen bleek 30 % 6 maanden of langer werkloos te zijn, hetgeen in ieder geval een stijging in het vooruitzicht stelt in vergelijking met degenen die in de voorafgaande jaren werkloos waren. Al met al lijkt een periode van 6 maanden werkloosheid een gewoon verschijnsel; een mogelijkheid waarmee afgestudeerde sociologen geducht rekening moeten houden zonder nu direkt aan eigen falen te denken. Verborgen werkloosheid Door de sociologen met een werkkring wordt in 1 Het onderzoek vond plaats op initiatief van de Kommissie Werkgelegenheid onder sociologen en antropologen van de NSAV. 2 Onder sociologen zijn verstaan: afgestudeerden in de sociaal culturele wetenschappen, westerse en niet-westerse sociologen, agrarische sociologen en agrarisch sociologen van niet-westerse gebieden en culturele antropologen. SG 1973/6,

2 % van de gevallen parttime-werk verricht. Inzake de continuïteit van het dienstverband blijken relevante verschillen te bestaan tussen de fulltime en de parttime baan. Vergeleken met parttimers hebben fulltimers twee maal zo frequent een vaste aanstelling. Van de fulltimers blijkt uiteindelijk 10 % geen vaste aanstelling te verwachten. Bij de parttimers ligt dit percentage veel hoger, t.w. 50 %. Met betrekking tot het funktieniveau vervolgens blijkt 1/4 van de afgestudeerden met een parttime werkkring van oordeel dat de huidige funktie beneden academisch niveau ligt. Afgezien van de aard van de werkkring (parttime of fulltime) blijkt niet minder dan 12,5 % van de sociologen van mening dat zij werkzaamheden beneden academisch niveau verrichten. Dat de parttime-baan er in dit opzicht nog ongunstiger afkomt is een reden temeer twijfels te hebben aan de gelijkwaardigheid van de parttime werkkring. De indruk wordt gewekt dat een aantal parttime werkkringen als noodoplossingen zijn geaccepteerd. Tenslotte bleek van de sociologen met een werkkring 10 % van mening op korte termijn het risico te lopen uit de huidige werkkring te worden ontslagen. Wederom bevinden parttimers zich in een nog ongunstiger situatie. Van hen voorzag 40 % een dreigend ontslag. 2 2, Achtergronden Vooral de laatste jaren is het aanbod van in Nederland afgestudeerde sociologen sterk toegenomen. Ten opzichte van 1968 is het aantal afgestudeerden ruim verdubbeld. Anders gesteld: het aantal afgestudeerden in de periode september 1968 tot september 1972 is anderhalf maal zo groot als het aantal dat in de daaraan voorafgaande 18 jaren afstudeerde. In het verlengde van de explosieve groei van het aanbod van sociologen tekende zich evenzeer een indrukwekkende groei af van de vraag naar sociologen. Een groei evenwel die niet langer gelijke tred blijkt te houden met de jaarlijkse aanwas. Terecht kan men zich af vragen op welke wijze vraag en aanbod beter op elkaar zijn af te stemmen. Uit gegevens over de vraag naar sociologen zoals naar voren gekomen uit het advertentieonderzoek van Hamaker worden sociologen per advertentie op grond van uiterst vage funktie-omschrijvingen tot solliciteren aangemoedigd. Nadere taakinhouden worden zelden geëxpliciteerd en de sollicitant moet het vaak doen met een zeer algemene en in feite nietszeggende informatie. Anderzijds zijn we van mening dat ook het wetenschappelijk onderwijs over het algemeen in deze tekort schiet en studerenden te weinig informatie verstrekt over de te verwachten maatschappelijke bruikbaarheid van in de opleiding opgedane kennis en vaardigheden.

3 455 De werkgelegenheidssituatie van sociologen Uit een nadere analyse van de onderzoeksresultaten werden geen aanwijzingen verkregen voor de veronderstelling dat het afstudeervak (specialisme) als zodanig nu direkt de kans op werkloosheid beïnvloedt. Wel bleek verband te bestaan tussen de universiteit van afstuderen en de mate van werkloosheid onder afgestudeerden. Afstudeervak (specialisme) Zoals blijkt uit de volgende tabel kan van een aantal tendenties en zelfs van een verschuiving van de belangstelling voor bepaalde specialismen worden gesproken, zonder dat hieruit nu direkt konsekwenties volgen die kennelijk van belang zijn voor de werkgelegenheid van de sociologen. *1 Verdeling van drie onderzoeksgroepen A, B en C naar afstudeervak (specialisatie) A B C theorie 129 (23.5) 150 (17.4) 103 (13.6) planologie/demografie 44 ( 8.0) 95 (11.0) 77 (19.2) n-westerse sociologie 17 ( 3.1) 39 ( 4.5) 53 ( 7.0) bestuurs/beleid 81 (14.8) 151 (17.5) 66 ( 8.7) organisatie/bedrijf 151 (27.5) 142 (16.5) 116 (15.4) welzijn 87 (15.8) 198 (22.9) 272 (36.0) overige 40 ( 7.3) 88 (10.2) 68 ( 9.0) A = afgestudeerden voor september 1968 (Westerdiep) B = afgestudeerden september 1968 september 1972 C = doktoraalstudenten 549 (100.0) 863 (100.0) 755 (100.0) Uit de bovenstaande tabel blijkt bij vergelijking van de drie onderzoeksgroepen: 1 een relatief sterk toegenomen belangstelling voor afstudeervakken op het terrein van de planologie; 2 een relatief sterk toegenomen belangstelling voor afstudeervakken op het terrein van het maatschappelijk welzijn; 3 een relatief afnemende belangstelling voor theorie, organisatie- en bedrijfssociologie. Universiteit Bij de 66 werklozen uit de onderzoeksgroep bleek met name het aantal afgestudeerden uit Tilburg, Amsterdam (GU) en Wageningen gelet op het totaal aantal ter plaatse afgestudeerden relatief hoog. Een relatief gering aantal werklozen werd aangetroffen onder afgestudeerden uit Gro-

4 456 ningen, Rotterdam en Amsterdam (VU). Of de verschillen in opleiding hiervan medeoorzaak zijn blijft een moeilijk te beantwoorden vraag. 3, Ontwikkeling van de werkgelegenheid Het ontbreekt ons aan betrouwbare cijfers over de ontwikkeling van de werkgelegenheid. Wel beschikken we over schattingen van afgestudeerden over het potentieel aan arbeidsplaatsen. De gegevens hierover ontleenden we aan de antwoorden op een in de enquete gestelde vraag of er naast eventueel bestaande vakatures behoefte bestaat aan afgestudeerden bij de instelling waar men werkzaam is. Op grond van de hieruit verkregen gegevens kan worden verondersteld dat het belangrijkste aandeel in de totale werkgelegenheid behouden zal blijven in de sektoren wetenschappelijk onderwijs, overheid en bedrijfsleven, respektievelijk 25 %, 20 % en 18 %. In hoeverre deze ontwikkeling van betekenis is voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid voor sociologen laat zich slechts raden. Wel is gebleken dat afgestudeerden op het terrein van het maatschappelijk welzijn zich tot dusverre in sterkere mate geconfronteerd zagen met allerlei problemen bij het vinden van een werkkring dan degene met een andere specialisatierichting. Waarschijnlijk zijn eerstgenoemde afgestudeerden meer gebaat bij een groei van de werkgelegenheid in de diverse maatschappelijke instellingen. Een groei evenwel die momenteel achterwege blijft. Anderzijds bestaat voor de eerder gesignaleerde afgenomen voorkeur voor organisatie- en bedrijfssociologie geen aanleiding als we de percepties van afgestudeerden voor juist houden. Samenvatting en conclusies Uit de onderzoekgegevens blijkt de duur van de werkloosheid voor 70 % van de afgestudeerde sociologen tot een half jaar beperkt te blijven. Een lichte toename van de duur van de gemiddelde werkloosheid kan evenwel worden verwacht. Van degene met een werkkring is 12,5 % van mening dat de huidige funktie beneden academisch niveau ligt. Daarnaast blijken afgestudeerden met een parttime werkkring minder vaak een vaste aanstelling te hebben of te verwachten, het funktieniveau van hun werkkring lager te waarderen en de kans op ontslag groter te achten. Tegen de achtergrond van de achterblijvende werkgelegenheid verdient de explosieve groei van het aantal afgestudeerden de volle aandacht. Aangrijpingspunten om aan de huidige problemen het hoofd te bieden kunnen worden gezocht in: vraagzijde stimulering van (onderzoek)projekten zoals met name door de Kommissie Werkgelegenheid van de NSAV zijn voorgesteld; door uitvoe-

5 457 De werkgelegenheidssituatie van sociologen ring van deze projekten worden jonge afgestudeerden in staat gesteld ervaring op te doen en kan stigmatisering ( de werkloze ) worden voorkomen; aanbodzijde inrichting van studieprogramma s met de mogelijkheid praktische ervaring op te doen opdat jonge afgestudeerden niet kan worden verweten dat zij onervaren zijn; verbetering van de voorlichting tijdens de studie over de beroepspraktijk van sociologen; verruiming van de mogelijkheden tot postdoktorale scholing met tweeërlei doeleinden: op peil houden van kennisniveau; feedback van praktijk naar studieprogramma.