Perspectief. op werken en leren in de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen Feiten en cijfers over de arbeidsmarkt

Transcriptie

1 Feiten en cijfers over de arbeidsmarkt Perspectief op werken en leren in de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen Beroepsonderwijs en bedrijfsleven: dat werkt!

2 Colofon Tekst en productie ECABO Vormgeving Richard Bastiaans Grafisch Ontwerp, Amsterdam Fotografie Hans Oostrum Fotografie Druk Klomp grafische communicatie, Amersfoort Uitgave Amersfoort, juli

3 Legenda Deze uitgave bevat de belangrijkste resultaten van ECABO s Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs. In de volledige uitgave (te downloaden via is ook een uitgebreide verantwoording te vinden van de onderzoeksmethode. Op de binnenkant van deze flap staat een legenda. Gebruikte afkortingen BBL = beroepsbegeleidende leerweg (werkend leren) BOL = beroepsopleidende leerweg (binnenschools plus stages) BPV = beroepspraktijkvorming (stage of werkend leren) BV = Banken, verzekeraars en financieel intermediairs COM = Commerciële beroepen Crebo-nr = registratienummer bij het Centraal Register Beroepsopleidingen. Crebonummers die beginnen met 10 hebben betrekking op oude opleidingen. De nummers van de nieuwe opleidingen beginnen met 90. DUO = Dienst Uitvoering Onderwijs FIN = Financieel-administratieve beroepen ICT = ICT en Media IDV = Informatiedienstverlening Hbo = hoger beroepsonderwijs JUR = Juridische beroepen Lwoo = leerwegondersteunend onderwijs Mbo = middelbaar beroepsonderwijs O&V = Orde en veiligheid ROC = regionaal opleidingencentrum (mbo-school) SEC = Secretariële beroepen Vmbo = voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs Mbo-niveaus Niveau 1: De assistent beroepsbeoefenaar voert zijn werk onder begeleiding uit en heeft een assisterende, ondersteunende rol. Het gaat om weinig complex werk. Niveau 2: De medewerker/basisberoepsbeoefenaar doet zijn werk grotendeels zelfstandig en heeft een uitvoerende, ondersteunende rol. Het gaat veelal om standaardwerk. Niveau 3: De zelfstandig medewerker/zelfstandig beroepsbeoefenaar doet zijn werk geheel zelfstandig. Hij heeft diverse rollen, van uitvoerend en adviserend tot begeleidend, aansturend en controlerend. Hij doet standaardwerk en werk dat eigen inzicht vraagt. Niveau 4: De middenkaderfunctionaris/gespecialiseerd beroepsbeoefenaar doet zijn werk geheel zelfstandig en is breed inzetbaar maar kan ook zelfstandig gespecialiseerd werk uitvoeren. Hij heeft diverse rollen, van uitvoerend tot coördinerend. Zijn werk kent afbreukrisico.

4 Regio-indeling UWV-district Arbeidsmarktregio Noord Groningen Friesland Drenthe Oost IJsselvechtstreek Twente Stedendriehoek Achterhoek Midden-Gelderland Zuid-Gelderland Rivierenland Middenwest Oost-Utrecht Midden-Utrecht Gooi- en Vechtstreek Flevoland Holland Rijnland Haaglanden Midden-Holland Noordwest Noord-Holland Noord Zuid-Kennemerland Zaanstreek/Waterland Groot Amsterdam Zuidwest Drechtsteden Rijnmond Zeeland West-Brabant Zuidoost Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant Noord- en Midden-Limburg Zuid-Limburg Perspectieftabellen * goed ruim voldoende voldoende matig gering te kleine aantallen om conclusies aan te verbinden niet van toepassing

5 Inhoud Leeswijzer... 3 Voorwoord... 4 Uitkomsten en aanbevelingen... 7 De vraag op de arbeidsmarkt Hoe zit het met de huidige en verwachte werkgelegenheid en het aantal vacatures? Het aanbod op de arbeidsmarkt Wat stroomt er vanuit de onderwijsinstellingen de markt op? Perspectieven op de arbeidsmarkt Wat kunnen werkgevers en leerlingen verwachten? Perspectieven op een praktijkleerplaats Hoe zit het met het aanbod van en de vraag naar praktijkleerplaatsen? Legenda... binnenkant omslag Bijlage: Sectoren in cijfers... 61

6 Deze publicatie is gebaseerd op de volgende bronnen: Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs van ECABO. Daarin vindt u ook een uitgebreide verantwoording van de onderzoeksmethode. De monitor kunt u downloaden op Via de website is bovendien specifieke regionale en sectorale informatie te downloaden. Arbeidsmarkt ECABO-domein van onderzoeksbureau E,til, in opdracht van ECABO. Een verklarende woordenlijst, afkortingen en een toelichting op de perspectieftabellen vindt u aan de binnenkant van de achterflap.

7 Leeswijzer Deze uitgave bevat de belangrijkste resultaten van onder meer ECABO s Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs. De monitor geeft inzicht in de kansen en mogelijkheden, maar ook in de knelpunten op de arbeidsmarkt en de stagemarkt in ons land. We schetsen een beeld van: De vraag op de arbeidsmarkt: Hoe zit het met de ontwikkeling van de werkgelegenheid voor de ECABO-beroepen? Welke verwachtingen hebben werkgevers? Het aanbod op de arbeidsmarkt: Hoeveel leerlingen tellen de diverse ECABO-richtingen, hoe zit het met het aantal behaalde diploma s en wat gaan de mbo ers doen na het behalen van hun diploma? De perspectieven op de arbeidsmarkt: Waar sluiten vraag en aanbod op de arbeidsmarkt op elkaar aan? Waar moeten de werkgevers met knelpunten rekening houden? En welke perspectieven hebben mboleerlingen op de gewenste baan na hun diplomering? De perspectieven op een praktijkleerplaats: Hoeveel praktijkleerplaatsen bieden de leerbedrijven? Hoe verhoudt zich dat tot de vraag vanuit de onderwijsinstellingen? De arbeidsmarktperspectieven hebben betrekking op de periode en de stageperspectieven op het schooljaar

8 Voorwoord Jongeren staan noodgedwongen De net opgeleide generatie wordt in de wacht gezet. In Europa, maar ook in ons land, schiet de jeugdwerkloosheid omhoog. In Nederland heeft de jeugdwerkloosheid (jongeren tussen de 15 en 25 jaar oud) een recordhoogte van 16% bereikt. Twee jaar geleden was dat nog 7,4%. Verdringing van mbo ers door hbo ers, en van vmbo ers door mbo ers is momenteel schering en inslag. Nieuwkomers op de arbeidsmarkt komen er nauwelijks tussen. Kijk je naar wereldwijde cijfers, dan zijn de aantallen nog dramatischer: Bijna 1 op de 5 jongeren in de EU en de ontwikkelde economieën was vorig jaar op zoek naar een baan. In werkelijkheid is het probleem nóg groter. Want zo n 2 miljoen jongeren besloten namelijk, ontmoedigd door de hoge werkloosheidscijfers, hun zoektocht naar een baan te stoppen of langer te studeren. Ze hebben zich, ook in Nederland, teruggetrokken uit de arbeidsmarkt. In deze onzekere tijden is het voor jongeren nog belangrijker om een goede studiekeuze te maken. Een keuze die niet alleen gefocust is op een baan die bij hen past, maar die ook kans biedt op stage, kans op werk en mogelijkheden biedt voor doorstuderen. Het leggen van verbindingen tussen stages en de baan in de toekomst blijft een belangrijk lichtpuntje van ons duale mbo-onderwijs. In deze uitzonderlijke situatie op de arbeidsmarkt, die zich om de 20 à 30 jaar voordoet, is de mismatch tussen vraag en aanbod de harde realiteit. Geen onderzoek geeft daar antwoord op. Verwachte tekorten op de arbeidsmarkt als gevolg van vergrijzing worden door de huidige economische omstandigheden ingewisseld voor faillissementen, krimp, ontslagen en vacaturestops. 4

9 te lang in de wissel Voor jongeren is het zeker nu belangrijk om de juiste keuzes te maken. Juist daarom biedt ECABO deze arbeidsmarktinformatie aan, jaarlijks onderzoeken wij met het bedrijfsleven de arbeidsmarkt. Wat zijn de trends in beroepen en met welke diploma s hebben mbo ers de meeste kans op stage en werk? In deze uitgave leest u die perspectieven voor de economisch-administratieve beroepen, en voor de beroepen in de ICT en Orde en Veiligheid. Het onderwijs staat voor de uitdaging om de interesses van jongeren te matchen met de vraag vanuit de arbeidsmarkt, zowel kwalitatief als kwantitatief. Niet meer, niet minder. Geen jongere verdient het om noodgedwongen aan de zijlijn te moeten blijven staan. Jongeren staan te trappelen om in te mogen vallen. Om te mogen scoren. Als een leerling langere tijd in de wissel staat, verliest hij zijn talent. Dat mag niet gebeuren. Zonder de vakkennis van jonge mbo ers kan de arbeidsmarkt in de toekomst niet blijven draaien. En dat is juist wat we willen: samen werken aan een arbeidsmarkt in balans. Voor jong én oud. Wim Streumer Algemeen directeur 5

10 6

11 Uitkomsten en aanbevelingen 7

12 Crebo-nr Kwalificatie Secretariële beroepen Directiesecretaresse/managementassistent (4) Baankans Stagekans Secretaresse (3) Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Financieel-administratieve beroepen Assistent accountant (4) Bedrijfsadministrateur (4) Salarisadministrateur (4) Financieel-administratief medewerker (3) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Commerciële beroepen Assistent communicatiemedewerker (4) Marketing medewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Contactcenter teamleider (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Tabel 1 Baankans en stagekans voor mbo ers Bron: ECABO, Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs Baankans is de kans op een baan in het verlengde van de gevolgde opleiding. 8

13 Crebo-nr Kwalificatie ICT en Media Applicatie ontwikkelaar (4) Baankans Stagekans Netwerkbeheerder (4) ICT-beheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Informatiedienstverlening Bibliotheekmedewerker (4) Informatiebeheerder (4) Juridische beroepen Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) Juridisch medewerker openbaar bestuur (4) Orde en Veiligheid Coördinator beveiliging (3) Handhaver toezicht en veiligheid (3) Aankomend onderofficier veiligheid en vakmanschap (3) Beveiliger (2) Aankomend medewerker veiligheid en vakmanschap (2) Medewerker toezicht en veiligheid (2) Assistent toezicht en veiligheid (1) Legenda: goed ruim voldoende voldoende matig gering 9

14 Op de arbeidsmarkt is - theoretisch - sprake van evenwicht als de vraag naar en het aanbod van arbeid zowel kwalitatief als kwantitatief goed op elkaar zijn afgestemd. Op de stagemarkt geldt precies hetzelfde voor de vraag naar en het aanbod van praktijkleerplaatsen voor leerlingen bij de leerbedrijven. Discrepantie tussen vraag en aanbod Vraag naar en aanbod van personeel blijken in de praktijk vaak niet in evenwicht. Werkgevers komen wellicht moeilijk aan goed gekwalificeerde medewerkers in sommige richtingen of hebben het juist voor het uitkiezen. En andersom kunnen leerlingen het lastig hebben om een praktijkleerplaats te vinden of om na hun diplomering de gewenste baan te bemachtigen. Zowel de kans op een passende praktijkleerplaats bij een leerbedrijf tijdens de opleiding als de kans op de gewenste baan na het afronden van de opleiding kan onder druk staan. Tabel 1 (pagina 10) bevat een overzicht van de baan- en stagekansen voor mbo ers. Krimp van de economie In de eerste twee kwartalen van 2012 leek de Nederlandse economie zich nog voorzichtig te herstellen. Het Bruto Binnenlands Product groeide licht. Maar in december 2012 maakte het Centraal Planbureau (CPB) bekend dat de Nederlandse economie in het derde kwartaal was gekrompen met 1%: dat was de sterkste daling sinds het tweede kwartaal van In zijn decemberraming van 2012 ging het CPB ervan uit dat we pas in de loop van 2013 op een licht herstel kunnen rekenen, al wordt voor héél 2013 nog een krimp van 0,5% voorzien. Veel reacties op een vacature Bij bedrijven en instellingen ontstonden in 2012 op mbo-niveau circa vacatures in de ECABO-richtingen. Voor de vacatures melden zich vaak veel kandidaten. De werkgevers hebben het in de meeste richtingen voor het uitkiezen. Slechts voor een enkele vacature moeten ze wat intensiever zoeken. Beperkte groei op middellange termijn Aan het eind van 2013 wordt een licht herstel van de werkgelegenheid verwacht. Op middellange termijn zet de groei van de werkgelegenheid waarschijnlijk door, al is 10

15 de gemiddelde jaarlijkse groei beperkt. Over de totale periode groeit de werkgelegenheid in Nederland naar verwachting met gemiddeld 0,4% per jaar. Kleine toename binnen ECABO-domein Binnen het ECABO-domein neemt de werkgelegenheid iets minder toe: gemiddeld 0,2% per jaar. Bij de richtingen Commerciële beroepen (0,4%), Secretariële beroepen (0,3%) en Financieel-administratieve beroepen (0,3%), wordt een lichte toename van de werkgelegenheid verwacht. Voor de richtingen Juridische beroepen (-0,4%), Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs (-0,3%) en ICT en Media (-0,3%) is sprake van een afname. De werkgelegenheid groeit dus niet fors, maar het aantal nieuwe vacatures stijgt desondanks: babyboomers verlaten de komende jaren massaal de arbeidsmarkt en dat brengt een relatief grote vervangingsvraag met zich mee. Het aantal vacatures in de ECABO-richtingen stijgt in de periode naar verwachting met gemiddeld 5,5% per jaar tot in Landelijk stijgt het aantal vacatures gemiddeld met 6,1% per jaar. Voldoende tot goede mogelijkheden Het ECABO-domein kan worden ingedeeld in drie segmenten: economisch-administratief, ICT en Orde en Veiligheid. De kans op werk in het verlengde van de gevolgde opleiding is binnen de economisch-administratieve kwalificatierichtingen over het algemeen (ruim) voldoende tot goed. Dat geldt zowel landelijk als regionaal (zie tabel 1 (pagina 10)). Leerlingen die een mbo-opleiding op niveau 1 en 2 volgen, hebben nog steeds relatief de meeste moeite om werk te vinden. Maar ook voor sommige opleidingen op de hogere mbo-niveaus 3 en 4 zijn de vooruitzichten minder gunstig. Dat geldt bijvoorbeeld net als vorig jaar voor Assistent communicatiemedewerker, Directiesecretaresse/managementassistent en Medewerker evenementenorganisatie (alle drie op mbo-niveau 4): het aanbod vanuit het onderwijs is naar verwachting groter dan de vraag op de arbeidsmarkt. Kansrijke beroepen voor leerlingen De beroepen waarvoor het perspectief op een baan tot en met 2017 goed is, zijn: Contactcenter medewerker (niveau 3) 11

16 Commercieel medewerker binnendienst (niveau 3) Salarisadministrateur (niveau 4) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (niveau 4) Assistent accountant (niveau 4) De perspectieven zijn ruim voldoende voor: Telefonist/receptionist (niveau 2) Aankomend medewerker veiligheid en vakmanschap (niveau 2) Aankomend onderofficier veiligheid en vakmanschap (niveau 3) Financieel-administratief medewerker (niveau 3) Contactcenter teamleider (niveau 4) Junior accountmanager (niveau 4) Medewerker personeel en arbeid (niveau 4) Applicatieontwikkelaar (niveau 4) Knelpunten voor leerlingen De kans op een baan in het verlengde van de gevolgde opleiding is matig voor recent gediplomeerden van de opleidingen: Secretarieel medewerker (niveau 2) Bedrijfsadministratief medewerker (niveau 2) Medewerker toezicht en veiligheid (niveau 2) Marketing medewerker (niveau 4) Netwerkbeheerder (niveau 4) Juridisch medewerker openbaar bestuur (niveau 4) Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (niveau 4) Voor de recent gediplomeerden van de volgende opleidingen is de kans op een baan in het verlengde van de gevolgde opleiding gering: Assistent toezicht en veiligheid (niveau 1) Medewerker ICT (niveau 2) Medewerker beheer ICT (niveau 3) Directiesecretaresse/Managementassistent (niveau 4) Assistent communicatiemedewerker (niveau 4) Medewerker evenementenorganisatie (niveau 4) Particulier digitaal onderzoeker (niveau 4) Voor de overige kwalificaties geldt dat het perspectief voldoende is. 12

17 Als we de arbeidsmarkt- en stageperspectieven van de ECABO-opleidingen vergelijken op landelijk en regionaal niveau, dan is het gecombineerde perspectief voor bijna de helft van de opleidingen minimaal voldoende. Voor enkele opleidingen binnen de lagere mbo-niveaus 1 en 2 en voor een beperkt aantal opleidingen op de hogere niveaus 3 en 4 zijn knelpunten te verwachten. Soms gaat het om zowel knelpunten op de arbeidsmarkt als de stagemarkt. Dit geldt met name voor de opleidingen Assistent toezicht en veiligheid (niveau 1), Medewerker ICT (niveau 2) en Particulier digitaal onderzoeker (niveau 4): daarbij zijn zowel de kans op werk als de kans op een stageplek gering. De perspectieven zijn ook minder gunstig voor leerlingen Bedrijfsadministratief medewerker (niveau 2), Medewerker toezicht en veiligheid (niveau 2), Medewerker beheer ICT (niveau 3) en Medewerker evenementenorganisatie (niveau 4). Knelpunten voor werkgevers Voor werkgevers is de arbeidsmarkt vrijwel overal ruim tot zeer ruim (zie tabel 2, pagina 14). Door de economische crisis is het aantal vacatures relatief laag, terwijl het aantal niet-werkende werkzoekenden relatief hoog is. Voor slechts een enkele opleiding moeten bedrijven meer moeite doen om geschikte mensen te werven. Dat kan vooral spelen bij: Commercieel medewerker binnendienst (niveau 3) Commercieel medewerker binnendienst (niveau 3) Contactcenter medewerker (niveau 3) Wat voor de werkgevers een knelpunt is, biedt niet automatisch kansen voor de gediplomeerde mbo ers. De bedrijven kunnen bijvoorbeeld de voorkeur geven aan medewerkers op hbo-niveau. Om knelpunten op te lossen, kunnen werkgevers ook naar alternatieven kijken, zoals extra scholing van (potentiële) medewerkers (zoals herintreders en werklozen). Voortdurend overleg tussen bedrijven, scholen en ECABO Jongeren hebben geen makkelijke positie in economisch moeilijke tijden. Uit onderzoek van ECABO onder leerbedrijven blijkt dat bijna de helft van de werkgevers op voorhand niet zozeer een specifieke voorkeur voor recent gediplomeerden of overige werkzoekenden heeft. Waarschijnlijk willen ze alle opties openhouden om zo de meest geschikte kandidaat te kunnen kiezen. Ze hebben bij de overige werkzoekenden wel een voorkeur voor mensen met specifieke werkervaring. 13

18 Kwalificatie Secretariële beroepen Ontstane vacatures 2012 Nederland Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Directiesecretaresse/ managementassistent (4) Secretaresse (3) Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Financieel-administratieve beroepen Assistent accountant (4) Bedrijfsadministrateur (4) Salarisadministrateur (4) Financieel-administratief medewerker (3) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Commerciële beroepen Assistent communicatiemedewerker (4) 690 Marketing medewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) 100 Contactcenter teamleider (4) * * * * * * * Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Tabel 2 Werkgeversperspectief arbeidsmarkt, arbeidsmarktruimte september 2012 Bron: E,til 14

19 Kwalificatie ICT en Media Ontstane vacatures 2012 Applicatie ontwikkelaar (4) Nederland Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Netwerkbeheerder (4) 920 ICT-beheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) 30 * * * * * * * Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Juridische beroepen Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) 970 Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) Juridisch medewerker openbaar bestuur (4) Legenda: * zeer ruim ruim gemiddeld krap zeer krap te kleine aantallen om conclusies aan te verbinden 15

20 Het is zaak dat ook mbo-leerlingen de arbeidsmarkt betreden met zo veel mogelijk ervaring op de werkvloer. Tijdens hun opleiding moeten ze praktijkervaring kunnen opdoen in hun specifieke vakgebied én ze moeten zich persoonlijk als werknemer kunnen ontwikkelen. Denk bij dit laatste aan de goede sociale en communicatieve vaardigheden die elke werkgever tegenwoordig verwacht. Daarom zijn voldoende en goede werkervaringsplaatsen en stages cruciaal. ECABO zet zich samen met scholen, werkgevers en de andere kenniscentra voortdurend in voor voldoende, goede praktijk leerplaatsen. Om vraag en aanbod optimaal te matchen, is er het succesvolle Stagemarkt.nl. Scholen zijn verplicht hun opleidingsaanbod af te stemmen op de behoeften in het (regionale) bedrijfsleven. Het is daarbij belangrijk om vooral ook meer praktijkleerplaatsen ingevuld te krijgen voor de opleidingen waar knelpunten worden verwacht. Dat kan door het beschikbare aanbod aan stageplaatsen beter te benutten; onderwijsinstellingen moeten bij de organisatie en planning van hun stageperiodes zo goed mogelijk aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van de leerbedrijven. ROC s in dezelfde regio kunnen hun vraag onderling afstemmen, zodat de beschikbare stagecapaciteit optimaal gebruikt wordt. Kansrijke beroepen aangeven Voor de opleidingsinstellingen ziet ECABO ook een belangrijke rol weggelegd in het goed voorlichten, begeleiden, motiveren en adviseren van hun (toekomstige) leerlingen. Dat voorkomt verkeerde verwachtingen en uitval. Een behoorlijk deel van de leerlingen binnen het ECABO-domein kiest na het behalen van het diploma voor een andere mbo-studie, binnen of buiten het ECABO-domein. Scholen kunnen leerlingen gericht begeleiden bij de doorstroom naar een opleiding op een hoger mbo- of hbo-niveau (met gunstige perspectieven). Ook is het belangrijk om jongeren die nog bezig zijn met het kiezen van een opleiding en beroep te informeren over het al dan niet kansrijk zijn van beroepen op de arbeidsmarkt. ECABO geeft voorlichting aan vmbo ers en mbo ers over kansrijke opleidingen. Dat doet ze ondermeer via de voorlichtingssite Mbowijzer.nl. Ook helpt ECABO vmbo-leerlingen met het maken van een juiste keuze door bedrijfsbezoeken en gastlessen voor ze te organiseren. Al met al moeten de adviezen dus niet alleen geënt zijn op de interesse van de leerlingen, maar ook op de behoefte van de werkgevers (macrodoelmatigheid). Via voorlichting kunnen onderwijsinstellingen de mobiliteit bevorderen, wanneer er bin- 16

21 nen de eigen regio minder goede perspectieven zijn voor bepaalde opleidingen dan in aangrenzende regio s. Middelbaar geschoolden zijn over het algemeen minder snel geneigd om buiten de eigen regio naar werk te zoeken dan hoger opgeleiden. Dat kan via voorlichting gestimuleerd worden. Inspelen op ontwikkelingen via HR-beleid ECABO adviseert werkgevers om te anticiperen op de verwachte ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt is weliswaar over het algemeen ruim: werkgevers hebben relatief weinig moeite om vacatures in te vullen met gekwalificeerde recent gediplomeerden en meer ervaren werkzoekenden. Maar dat blijft niet zo. Demografische en economische ontwikkelingen leiden ertoe dat de arbeidsmarkt in Nederland over enkele jaren krap(per) zal worden: een relatief grote groep oudere werknemers houdt op met werken én de economie trekt aan. Het oprekken van de pensioensleeftijd naar 67 jaar stelt dat uittreden van de babyboomers natuurlijk een aantal jaren uit. Dit geeft werkgevers iets meer tijd om te anticiperen op de veranderende arbeidsmarkt. Dat is nodig, want het lijkt op termijn onvoldoende om de krapte met traditionele oplossingen te lijf te gaan. Belangrijk is dat werkgevers vroegtijdig hun (kwantitatieve en kwalitatieve) personeelsbehoefte monitoren. Organisaties die inzetten op strategisch personeelsbeleid en sociale innovatie, plukken daar in de toekomst de vruchten van. Zij weten de juiste medewerkers binnen te halen en te behouden. ECABO raadt aan te investeren in de ontwikkeling van nieuw en zittend personeel, te werken aan een goed werkgeversimago en (extra) stageplaatsen en leerbanen aan te bieden. ECABO-adviseurs kunnen bedrijven daarbij adviezen op maat leveren. 17

22 18

23 De vraag op de arbeidsmarkt Hoe zit het met de ontwikkeling van de werkgelegenheid voor de ECABO-beroepen en de vacatures? En welke verwachtingen hebben werkgevers? 19

24 In december 2011 werd nog economisch herstel verwacht voor Maar deze prognose is inmiddels achterhaald en de perspectieven zijn verslechterd. In de decemberraming van 2012 verklaarde het CPB dat pas in de loop van 2013 op een licht herstel gerekend kan worden. Al met al wordt voor heel 2013 nog een krimp van 0,5% verwacht. We baseren ons in deze publicatie op die CPB-prognoses van december De economische krimp in 2012 (en 2013) kent meerdere oorzaken. Consumenten geven minder geld uit door lagere reële lonen en dalende huizenprijzen. Investeerders houden hun hand op de knip door alle economische onzekerheid. Financiers hanteren strenge kredietvoorwaarden. De overheid voert een restrictief begrotingsbeleid. Daarbij groeit de wereldhandel maar matig en dat hindert onze uitvoer. Die uitvoer geldt als de voornaamste groeimotor van de Nederlandse economie. Door de economische problemen stijgt de werkloosheid in 2013 volgens het CPB tot het hoogste niveau sinds Voorzichtig herstel De vraag is hoe de economie zich de komende tijd zal ontwikkelen. De grote onzekerheid blijft voorlopig nog drukken op de Europese economieën. Daarbij zijn in Nederland verdere overheidsbezuinigingen niet uitgesloten. Het CPB verwacht zoals gezegd voorzichtig herstel in De financiële markten lijken in rustiger vaarwater terecht te komen. Op middellange termijn ( ) gaat de economie licht groeien. De cijfers gaan uit van jaarlijks zo n 1,5%, maar deze verwachtingen dateren van voor het regeerakkoord. We verkeren nog steeds in een onrustige economie. Daarom kan de uiteindelijke groei wel iets lager zijn. Het aantal arbeidsplaatsen is in 2011 licht toegenomen met 0,4%. In 2012 volgde echter weer een afname met 0,8%. Door het late aantrekken van de economie neemt de werkgelegenheid ook in 2013 nog af (met 0,25%). Vanaf 2014 komt er een licht herstel van de werkgelegenheid, gevolgd door een kleine maar stabiele groei in de jaren daarna. In de periode komen we al met al jaarlijks uit op gemiddeld 0,6% groei. De werkgelegenheid in de ECABO-beroepen is sterk gespreid over vele economische sectoren. Dat kan bij een recessie voorkomen dat veel arbeidsplaatsen verloren gaan. Voor Informatiedienstverlening en Orde en Veiligheid is slechts beperkt cijfermateriaal beschikbaar. Daarom komen ze niet in alle tabellen en figuren terug. 20

25 Het ECABO-domein bevindt zich immers zowel in sectoren die sterk door de negatieve conjunctuur worden getroffen, als in sectoren die relatief ongevoelig zijn voor de conjunctuur. Het geldt als relatief conjunctuurneutraal. Daardoor profiteert het ECABO-domein echter ook minder van het herstel dat landelijk naar verwachting eind 2013 begint. Bovendien bevat het veel niet-commerciële diensten (bijvoorbeeld de overheidssector). De ECABO-richting Juridische beroepen bijvoorbeeld krijgt te maken met de grote overheidsbezuinigingen. De verwachte groei van de werkgelegenheid binnen het ECABO-domein is in de periode jaarlijks gemiddeld 0,2% tegen 0,4% in Nederland als geheel. In de ECABO-richtingen Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs, Juridische beroepen en ICT en Media neemt de werkgelegenheid in de periode waarschijnlijk af. De werkgelegenheid in de richtingen Secretariële beroepen, Commerciële beroepen en Financieel-administratieve beroepen groeit naar verwachting. ECABO-domein Overig Landbouw en visserij 16 Industrie 22 Bouwnijverheid 15 Handel en reparatie 19 Horeca 5 Vervoer 19 Informatie en communicatie 59 Financiële dienstverlening 65 Zakelijke dienstverlening 33 Overheid 49 Onderwijs Zorg en welzijn Cultuur, recreatie en overige dienstverlening Totaal % Figuur 1 Werkgelegenheidsaandeel ECABO-domein (mbo en hbo) in de totale werkgelegenheid per sector, Nederland, 2012 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking E,til 21

26 Hogere eisen gesteld Werkgevers stellen andere en steeds hogere eisen aan hun medewerkers. Het gevraagde opleidingsniveau van (nieuw) personeel stijgt. Dit leidt veelal tot relatief betere perspectieven voor hoger opgeleiden (vanaf mbo-niveau 3 en 4), maar het heeft nadelige gevolgen voor lager opgeleiden. Deze laatste groep zit in een lastige arbeidsmarktsituatie, zeker nu de werkgevers het vrijwel overal voor het uitkiezen hebben bij het vervullen van een vacature. Een aanzienlijk deel heeft ook niet de sociale competenties en de juiste houding om op de arbeidsmarkt te functioneren. Het is belangrijk om dit soort competenties te verstevigen. In het beroepsgericht onderwijs wordt daarop overigens nadrukkelijk ingespeeld. Beroepsgroepen en werkgelegenheidsstructuur De beroepsgroepen die ECABO vertegenwoordigt, vinden we zoals gezegd in vele Bedrijfssector x NL Totaal absoluut ECABO mbo absoluut ECABO hbo absoluut ECABO mbo + hbo absoluut Landbouw en visserij Industrie en nutsbedrijven Bouw Handel en reparatie Horeca Vervoer Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg en welzijn Cultuur en overige dienstverlening Totaal Tabel 3 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen in Nederland totaal en binnen het totale ECABO-domein, absoluut en in %, 2012 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking E,til 22

27 sectoren terug. In 2012 waren er bijna 2 miljoen arbeidsplaatsen (1,17 miljoen op mbo-niveau en op hbo-niveau) binnen het ECABO-domein. Het aandeel van het ECABO-domein binnen de totale werkgelegenheid in Nederland is daarmee zo n 25% (zie figuur 1 op pagina 21). Als we het hbo even buiten beschouwing laten, beslaan de ECABO-beroepen zo n zesde deel van de totale Nederlandse werkgelegenheid. Vooral binnen de sectoren financiële dienstverlening (65%), informatie en communicatie (59%), overheid (4 9%) en zakelijke dienstverlening (33%) spelen de ECABO-beroepen (mbo plus hbo) een belangrijke rol. In tabel 3 is te zien hoeveel arbeidsplaatsen de verschillende bedrijfssectoren in Nederland tellen en hoe groot het aandeel daarbinnen is van de ECABO-beroepen op zowel mbo- als hbo-niveau. NL Totaal % ECABO mbo % ECABO hbo % ECABO mbo + hbo % 2,8 2,9 0,4 1,9 10,8 10,9 7,9 9,7 5,9 4,9 1,9 3,6 17,5 15,6 10,3 13,4 4,3 1,4 0,3 0,9 5,2 5 2,4 3,9 3,2 4,6 11,9 7,6 2,9 6,9 8,4 7,5 14,4 16,9 22,4 19,2 5,4 10,8 10,3 10,6 6,7 3,2 9,4 5,8 16,3 13,1 9,8 11,7 4,4 4 4,5 4,2 100,0 100,0 100,0 100,0 23

28 In figuur 2 zijn de cijfers uitgesplitst naar de verschillende ECABO-richtingen (exclusief de hbo-opgeleiden). Binnen het ECABO-domein op mbo-niveau zijn de meeste arbeidsplaatsen bij de ECABO-richtingen Financieel-administratieve beroepen (27%), Commerciële beroepen (26%) en Secretariële beroepen (24%). Binnen alle richtingen heeft de sector zakelijke dienstverlening een groot aandeel in het totale aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau. Dat geldt niet voor de totaal sec fin com bv ict jur Cultuur en overige dienstverlen Zorg en welzijn Onderwijs Overheid Zakelijke dienstverlening Financiële dienstverlening Informatie en communicatie Informatie en communicatie Vervoer Horeca Handel en reparatie Bouw Industrie en nutsbedrijven Landbouw en visserij Figuur 2 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mboniveau naar ECABO-richting, in procenten, 2012 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking E,til 24

29 Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen waar zoals te verwachten de sector financiële diensten het grootste werkgelegenheidsaandeel kent. Werkgelegenheid in de regio Tussen de regio s zijn de onderlinge verschillen vrij klein. Het ECABO-domein kent op mbo-niveau een relatief groot werkgelegenheidsaandeel binnen Noordwest (15,2%) en een relatief klein aandeel binnen Oost (14,2%). In Noordwest zijn relatief veel arbeidsplaatsen binnen de richting Financieel-administratieve beroepen en Commerciële beroepen. Ook het aantal arbeidsplaatsen binnen de richting Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs is er verhoudingsgewijs groot. Verwachte ontwikkelingen opleidingsniveau ECABO houdt jaarlijks een enquête onder haar leerbedrijven om de arbeidsmarktontwikkelingen binnen het ECABO-domein in beeld te brengen. In november 2012 hebben leerbedrijven aan het onderzoek deelgenomen. Zo n 37% denkt dat het gewenste opleidingsniveau voor medewerkers in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar hoger zal worden. Wie zo n verhoging verwacht, denkt vooral dat het om een verhoging gaat naar een niveau tussen mbo en hbo (16%). Anderen verwachten een mbo met extra instroomeisen (7%), een hbo- in plaats van een mbo-niveau (7%), of een hoger mboniveau (7%). Vooral voor de opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (58%) geven relatief veel bedrijven aan dat ze een verhoging van het gewenste opleidingsniveau verwachten. Dat geldt veel minder binnen de richting Secretariële beroepen: de meerderheid (70%) verwacht géén verhoging van het gewenste opleidingsniveau. Vacatures in 2012 In 2012 zijn er binnen het ECABO-domein ruim vacatures ontstaan, dat is bijna een kwart van het totale aantal in Nederland ( vacatures). Het merendeel (96.490, 57%) lag op mbo-niveau, de rest (71.640, 43%) op hbo-niveau. De meeste vacatures zijn terug te vinden in de richtingen Commerciële beroepen ( vacatures, 32%), ICT en Media (37.330, 23%) en Financieel-administratieve * De indeling is gebaseerd op die van UWV, in zes districten en dertig arbeidsmarktregio s (zie achterin deze uitgave) 25

30 beroepen (33.460, 20%). Relatief gezien waren er in 2012 binnen het ECABO-domein iets meer vacatures bestemd voor hbo ers (12 vacatures per 100 arbeidsplaatsen) dan voor mbo ers (8 vacatures per 100 arbeidsplaatsen). Dat was afgelopen jaren eveneens het geval. Er is sprake van upgrading: de werkgelegenheid op mbo-niveau verschuift naar een hoger opleidingsniveau. Werkgevers stellen hogere eisen door nieuwe technologieën, verdergaande digitalisering, veranderende productietechnieken of door een efficiëntere inzet van mensen. In tabel 4 staat het totale aantal vacatures op mbo-niveau uitgesplitst naar bedrijfssector en richting. vacatures absoluut Bedrijfssector x ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Landbouw en visserij Industrie en nutsbedrijven Bouw Handel en reparatie Horeca Vervoer Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg en welzijn Cultuur en overige dienstverlening Totaal (100%) Tabel 4 Aantal ontstane vacatures op mbo-niveau naar sector en naar richting (%), 2012 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking E,til Noot: door afronding tellen de onderdelen mogelijk niet exact op tot de totalen

31 Figuur 3 geeft de aantallen hbo- en mbo-vacatures naar ECABO-richting aan. Binnen Secretariële beroepen, Financieel-administratieve beroepen, Commerciële beroepen en Juridische beroepen is het aandeel mbo hoger dan hbo. Bij de Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen en bij ICT en Media is het aandeel hbo-vacatures groter dan het aandeel mbo-vacatures. Prognose vacatures tot en met 2017 In 2012 waren er in het ECABO-domein zoals gezegd ongeveer vacatures op mbo-niveau. Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commerciële beroepen het grootste aantal mbo-vacatures (33.000), gevolgd door Financieel-administratieve beroepen (23.600) en Secretariële beroepen (17.100). De sector handel en reparatie had relatief de meeste vacatures op mbo-niveau. Het aantal ECABO-vacatures stijgt de komende jaren met gemiddeld 5,5% per jaar tot in Landelijk stijgt het aantal mbo-vacatures iets meer: gemiddeld met 6,1% per jaar. Binnen het ECABO-domein kent de richting Commerciële beroepen relatief de grootste groei in vacatures met gemiddeld 6,1% per jaar. Daarna volgen de richtingen ICT en Media (5,7%), Financieel-administratieve beroepen (5,5%) en Juridische beroepen (5,5%). De verwachte jaarlijkse groei voor de richtingen Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs (5,0%) en Secretariële beroepen (4,5%) is wat kleiner mbo-niveau hbo-niveau 0 sec fin com bv ict jur Figuur 3 Aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en onderwijsniveau, 2012 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, bewerking E,til 27

32 Figuur 4 geeft de (verwachte) gemiddelde vacaturegroei per jaar voor de jaren , uitgesplitst naar opleidingen en uitgedrukt in procenten. Telefonist /receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/managementassistent (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medewerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker Commercieel bank- en medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) ECABO 3,4 3,4 3,8 3,6 4,7 6,1 5,1 6,5 6,6 5,8 5,6 5,6 7,0 7,0 6,8 7,2 7,0 5,0 4,8 6,2 6,4 6,2 6,0 5,5 5,3 5,3 5,9 5, Figuur 4 Ontwikkeling aantal ontstane vacatures naar ECABO-kwalificaties, jaargemiddelde (%) , Nederland Bron: CPB, Jobfeed, UWV, EIM, CBS, bewerking E,til 28

33 Vacatures in de regio Regionaal waren er in 2012 geen grote verschillen wat betreft de vacaturegraad (het aantal vacatures op mbo-niveau per 100 banen). Die vacaturegraad lag vorig jaar ergens tussen de 7,7 (Noordwest) en 8,7 (Zuidwest). Het aantal vacatures in Middenwest groeit sneller dan in de rest van het land, (gemiddeld jaarlijks 5,7%), al is het verschil met de overige regio s beperkt. Vraag naar recent gediplomeerden Van het totale aantal mbo-vacatures (zo n ) binnen het ECABO-domein in 2012 was ongeveer 60% geschikt voor recent gediplomeerden. In figuur 5 staat hoe dit aantal in 2012 was verdeeld naar opleidingsrichting en hoe de verhouding was tussen het totale aantal vacatures en de vacatures die geschikt zijn voor recent gediplomeerden vacatures recent gediplomeerden overige vacatures sec fin com bv ict jur Figuur 5 Verdeling mbo-vacatures naar richting en wel/niet geschikt voor recent gediplomeerden, 2012 Bron: ECABO, UWV, Jobfeed, EIM, bewerking E,til 29

34 30

35 Het aanbod op de arbeidsmarkt Hoeveel leerlingen tellen de diverse ECABO-richtingen, hoe zit het met het aantal behaalde diploma s en wat gaan de mbo ers doen na het behalen van hun diploma? 31

36 Het aanbod op de arbeidsmarkt bestaat grofweg uit vier groepen: baanwisselaars, gediplomeerde schoolverlaters, (niet-werkende) werkzoekenden en een groep overig aanbod (zoals herintreders en immigranten). Baanwisselaars vullen verreweg de meeste vacatures (32%) in. Recent gediplomeerden zijn goed voor zo n 28% van het aanbod. Maar hoeveel gediplomeerden uit het beroepsonderwijs zijn er op de arbeidsmarkt te verwachten? Elk regionaal opleidingencentrum (ROC) biedt op een of meer locaties opleidingen aan op basis van de kwalificatieprofielen die ECABO opstelt. Opgeteld ging het in totaal om zo n opleidingen in het leerjaar In waren er in totaal opleidingen. Het aantal opleidingen is licht gestegen. ROC s zijn met name meer opleidingen in de richtingen Secretariële beroepen, ICT en Juridische beroepen gaan aanbieden. De beroepsgerichte kwalificatiestructuur telt in totaal 36 kwalificaties in het ECABO-domein. Veruit de meeste opleidingen behoren tot de richting ICT en Media (363). Andere grote richtingen zijn Secretariële beroepen (332), Commerciële beroepen (217) en Financieel-administratieve beroepen (212). In waren de richtingen Secretariële beroepen en ICT en Media eveneens het grootst. Er zijn ook vier hogescholen die juridische opleidingen op mbo-niveau aanbieden. Tabel 5 geeft het totaaloverzicht. Uitgesplitst naar regio blijkt dat het grootste aantal opleidingen wordt aangeboden in Oost (302), gevolgd door Zuidoost (266) en Middenwest (248). Regio x SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal alle districten Tabel 5 Aantal aangeboden opleidingen in ECABO-richtingen, naar UWV-district, Bron: DUO, bewerking E,til 32

37 Aantallen leerlingen In totaal telt het mbo in Nederland in het opleidingsjaar zo n leerlingen. Zo n 15,6% ( leerlingen) volgt een opleiding in het ECABO-domein. In absolute zin zakt het aantal leerlingen in de ECABO-richtingen al een aantal jaren achtereen, zo blijkt uit tabel 6. In opleidingsjaar waren het er en in opleidingsjaar Die afname komt onder meer door de daling van het aantal BBL-leerlingen. Door de crisis zijn er minder leerwerkbanen. Die BBLleerbanen volgen duidelijk de economische conjunctuur. Qua leerlingenaantallen is de richting ICT en Media ( leerlingen) nog steeds het grootst, gevolgd door Financieel-administratieve beroepen (16.968), Orde en Veiligheid (11.969), Commerciële beroepen (10.910), Secretariële beroepen (10.264), Juridische beroepen (7.945), Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs (1.744) en Informatiedienstverlening (96). De richtingen ontwikkelen zich uiteenlopend. Het aantal leerlingen in de richtingen Orde en Veiligheid en Informatiedienstverlening is licht toegenomen. De richting Financieel-administratieve beroepen is in omvang ongeveer gelijk gebleven. De Opleidingsjaar Richting x BOL BBL Totaal BOL BBL Totaal BOL BBL Totaal bv fin com ict idv jur o&v sec Totaal Tabel 6 Aantal leerlingen aan ROC s naar richting en leerweg vanaf opleidingsjaar Bron: DUO 33

38 aantallen bij Juridische beroepen en ICT en Media zijn licht gedaald. De richting Secretariële beroepen en vooral Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen zijn net als vorig jaar in omvang afgenomen. De richting Commerciële beroepen is opvallend sterk gedaald. Verdeling over niveaus In figuur 6 staat de verdeling van mbo-leerlingen over de vier mbo-niveaus bij de ECABO-richtingen. De verschillen zijn aanzienlijk: alleen de richtingen Orde en Veiligheid heeft ook opleidingen op mbo-niveau 1. Juridische beroepen en Informatiedienstverlening kennen alleen opleidingen op niveau 4. De opleiding Medewerker bank- en verzekeringswezen is eveneens een opleiding op niveau niveau 1 niveau 2 niveau 3 niveau bv fin com ict idv jur o&v sec totaal Figuur 6 Verdeling ECABO-deelnemers naar mbo-niveau, Bron: DUO 34

39 Verdeling naar regio Het grootste aantal leerlingen in absolute zin is terug te vinden in Middenwest: zo n Oost telt er zo n , Zuidwest zit op en Zuidoost op Noordwest heeft leerlingen aan de mbo-opleidingen in de ECABO-richtingen. Noord kent het minste aantal leerlingen: zo n Middenwest heeft vooral meer leerlingen in de richtingen Financieel-administratieve beroepen, Commerciële beroepen, Juridische beroepen en ICT en Media. De richting Secretariële beroepen is in Zuidwest het grootst en dat geldt ook voor de opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen. Behaalde diploma s ECABO In kalenderjaar 2012 kregen leerlingen hun mbo-diploma. Hiervan deden gediplomeerden een ECABO-gerelateerde opleiding. De richtingen Financieel-administratieve beroepen (5.820), ICT en Media (5.243), Orde en Veiligheid (4.069) en Commerciële beroepen (4.031) leverden de meeste gediplomeerden af. Het aantal behaalde diploma s in de ECABO-richtingen is in de jaren 2009 en 2010 opvallend gestegen, in 2011 en ook in 2012 was er een daling, zie tabel 7. De richtingen Financieel-administratieve beroepen, ICT en Media, Orde en Veiligheid, Kalenderjaar Richting x bv fin com ict idv jur o&v sec Totaal Tabel 7 Aantal behaalde diploma s van ECABO-deelnemers aan ROC s naar richting, vanaf 2008 Bron: DUO 35

40 Commerciële beroepen en Secretariële beroepen zijn op basis van het aantal behaalde diploma s het grootst. Ze worden op afstand gevolgd door Juridische beroepen. De opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen en de richting Informatiedienstverlening hebben de kleinste leerlingenaantallen en dat is terug te zien in het aantal verstrekte diploma s. Doorstroom mbo - dezelfde richting ECABO Doorstroom mbo - andere richting ECABO Doorstroom mbo - niet ECABO Uitstroom mbo SEC2 SEC3 SEC4 FIN2 FIN3 FIN COM COM4 BV4 ICT2 ICT ICT4 JUR % 36 Figuur 7 Percentage gediplomeerden dat doorstroomt binnen het mbo naar bestemming, en percentage dat uitstroomt uit het mbo, uitgesplitst naar richting en mbo-niveau, gemiddelde Bron: DUO, bewerking E,til

41 Bestemming gediplomeerden Leerlingen die een mbo-diploma binnen het ECABO-domein hebben behaald, kunnen besluiten om verder door te leren in het mbo. Ze kunnen kiezen voor een mbo-opleiding in dezelfde of een andere richting binnen het ECABO-domein of voor een andere mbo-opleiding buiten het ECABO-domein. Leerlingen van de lagere mbo-niveaus stromen veelvuldig door naar een opleiding in dezelfde richting op een hoger mbo-niveau (figuur 7). Bij richtingen op mbo-niveau 4 is nauwelijks sprake van interne doorstroom, omdat de gediplomeerden doorgaans het mbo verlaten: ze stromen door naar het hbo of gaan aan het werk. In de afgelopen jaren zijn gediplomeerde mbo-schoolverlaters uit ECABO-opleidingen structureel vaker aan een (mbo- of hbo-)vervolgopleiding begonnen dan mboschoolverlaters in het algemeen: in 2011 ging 47% meteen aan het werk, vergeleken met 64% gemiddeld bij alle mbo-opleidingen. In het algemeen geldt voor het totale mbo dat méér gediplomeerden er in 2011 voor kozen om de arbeidsmarkt op te gaan. Dat geldt ook voor de ECABO-opleidingen. In 2010 was er nog een kleine afname te zien van het aandeel recent gediplomeerden dat direct de arbeidsmarkt op ging. Het aandeel schoolverlaters van ECABOopleidingen dat aan het werk gaat in combinatie met een opleiding, is iets gedaald (tabel 8). Werk Werk + opleiding Opleiding Werkloos Iets anders Totaal ECABO ECABO ECABO Mbo totaal Mbo totaal Mbo totaal Tabel 8 Bestemmingen mbo-schoolverlaters: ECABO- en mbo-gediplomeerden, (in %) Bron: DUO onderwijsonderzoek, bewerking E,til 37

42 In figuur 8 sstaat per richting aangegeven wat mbo-verlaters een half jaar na het behalen van het mbo-diploma doen. Naarmate het gemiddelde opleidingsniveau hoger is, kiezen mbo-gediplomeerden vaker voor een vervolgopleiding, merendeels op hbo-niveau, of ze combineren werk en studie. Op de lagere niveaus kiezen recent gediplomeerden vaker voor werk. Dat verklaart ook dat de werkloosheid onder schoolverlaters met een diploma op mbo-niveau 1 of 2 hoger is. ik werk ik werk en doe een opleiding ik volg een opleiding ik ben werkloos ik doe iets anders bv fin com ict jur sec ecabo (totaal) mbo (totaal) Figuur 8 Bestemmingen mbo-verlaters naar richting, gemiddelden Bron: DUO onderwijsonderzoek, bewerking E,til 38

43 Gediplomeerden van de richtingen Secretariële beroepen, Informatiedienstverlening en Orde en Veiligheid gaan relatief vaker meteen aan het werk. Voor de richtingen Juridische beroepen en Commerciële beroepen is het aandeel mbo-verlaters dat een vervolgopleiding volgt, relatief groot (respectievelijk 52 en 46%). Voorkeuren werkzoekenden In totaal stonden in september werkzoekenden bij het UWV ingeschreven met als eerste voorkeur een beroep in een van de ECABO-richtingen. Bij de voorkeuren zijn drie richtingen die ver boven de andere uitspringen: Secretariële beroepen, Financieel-administratieve beroepen en ICT en Media (zie figuur 9) sec fin com bv ict jur Figuur 9 Niet-werkende werkzoekenden (<6 maanden) ingeschreven bij UWV voor ECABO-beroepen, september 2012 Bron: UWV, SBB, bewerking E,til 39

44 40

45 Perspectieven op de arbeidsmarkt Waar sluiten vraag en aanbod op de arbeidsmarkt op elkaar aan? Waar moeten de werkgevers met knelpunten rekening houden? En welke perspectieven hebben mbo-leerlingen op de gewenste baan na hun diplomering? 41

46 Wat kunnen de werkgevers verwachten op de arbeidsmarkt? Voor het werkgeversperspectief zijn diverse zaken van belang. Dan gaat het om het aantal openstaande vacatures, de instroom van recent gediplomeerden en het aanbod van kortdurig niet-werkende werkzoekenden. Secretariële beroepen Net als voorgaande jaren hebben bedrijven weinig problemen om medewerkers voor secretariële functies te vinden. Het aanbod is in het hele land zeer ruim. Bij de functies telefoniste/receptioniste (niveau 2), secretarieel medewerker (niveau 2) en secretaresse (niveau 3) zijn er veel kortdurig werklozen. Voor de functies van directiesecretaresse en managementassistent zijn er relatief veel recent gediplomeerden beschikbaar. Financieel-administratieve beroepen Net als vorig jaar is er voor geen enkele financieel-administratieve opleiding sprake van krapte op de arbeidsmarkt. Toch is het beeld net iets ruimer dan een jaar geleden. Toen was er namelijk in meer kwalificaties en districten sprake van een gemiddelde arbeidsmarktruimte: dat geldt nu alleen voor de functie van bedrijfsadministrateur in district Noordwest. Commerciële beroepen Net zoals in voorgaande jaren is de arbeidsmarkt voor de opleidingen Marketing medewerker, Assistent communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie (alle drie niveau 4) zeer ruim: er is veel aanbod. De opleidingen Commercieel medewerker binnendienst en Contactcenter medewerker (beide niveau 3) en Junior accountmanager (niveau 4) kennen gemiddeld genomen juist een zeer krappe arbeidsmarkt. De arbeidsmarktinstroom is vergeleken met de overige ECABOkwalificaties beperkt, terwijl het aantal vacatures juist groot is. Door deze vraagaanbodverhouding hebben werkgevers te maken met een krappe arbeidsmarkt. Deze krapte hoeft in de huidige economische situatie minder gevoeld te worden. Werkgevers kunnen hun vacatures ook opvullen met geschikte kandidaten met een verwant diploma. Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen Het aanbod van commercieel medewerkers bank- en verzekeringswezen (niveau 4) varieert per regio. Vergeleken met vorig jaar is de arbeidsmarkt ruimer geworden. 42

47 Landelijk gezien was er toen sprake van een krappe arbeidsmarkt. Nu is dat gemiddeld. Alleen in district Noordwest is het perspectief nog zeer krap. De arbeidsmarkt in Oost en Zuidoost is ruim. ICT en Media Op landelijk niveau is er voor alle opleidingen binnen de richting ICT en Media sprake van een ruime arbeidsmarkt. Werkgevers hebben het nog meer dan vorig jaar voor het uitkiezen. Voor de opleidingen Medewerker ICT (niveau 2), Medewerker beheer ICT (niveau 3) en ICT-beheerder (niveau 4) is zelfs in alle districten sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt. Voor Applicatieontwikkelaar en Netwerkbeheerder (beide niveau 4) is het beeld iets gevarieerder, met als uitschieter de krappe arbeidsmarkt in district Noordwest voor de netwerkbeheerder. Juridische beroepen Voor alle functies binnen de richting Juridische beroepen is sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt vanuit de werkgever bekeken. Dat geldt niet voor Medewerker personeel en arbeid (niveau 4). Daarvoor is het landelijk perspectief gemiddeld, terwijl het beeld in de districten varieert van zeer ruim tot zeer krap. Vergeleken met een jaar geleden is de arbeidsmarkt voor werkgevers voor deze opleiding in alle districten wel verruimd, district Noordwest uitgezonderd. Orde en Veiligheid Aan de hand van het beschikbare onderzoek kan vooral iets gezegd worden over de opleidingen Beveiliger (niveau 2) en Coördinator beveiliging (niveau 3). Voor beide geldt dat het landelijk perspectief gemiddeld is. Per district wisselt het: werkgevers die beveiligers zoeken, hebben in Middenwest te maken met een ruime arbeidsmarkt, maar in Zuidoost met een krappe arbeidsmarkt. In Noordwest is er een krappe arbeidsmarkt voor werkgevers die mensen met het diploma Coördinator beveiliging zoeken. In Noord en Oost geldt juist een ruime arbeidsmarkt. Conclusie werkgeversperspectief Het werkgeversperspectief op de arbeidsmarkt is wisselend. De arbeidsmarkt voor de richtingen Secretariële beroepen, Financieel-administratieve beroepen, ICT en Media en Juridische beroepen is overwegend ruim tot erg ruim. Bij Commerciële beroepen is deels sprake van krapte. Vergeleken met vorig jaar is de arbeidsmarkt over het algemeen ruimer. 43

48 Wat kunnen de mbo-leerlingen tot en met 2017 verwachten op de arbeidsmarkt? Het perspectief voor de leerlingen hieronder is gebaseerd op het verwachte aantal vacatures geschikt voor recent gediplomeerden tegenover de verwachte instroom vanuit het onderwijs. Zie tabel 9 (pagina 48). Secretariële beroepen Leerlingen van de opleidingen binnen de richting Secretariële beroepen hebben over het algemeen tot eind 2017 geringe tot ruim voldoende perspectieven op een baan. Het landelijk perspectief voor Telefonist/receptionist (niveau 2) is het beste: slechts weinig leerlingen volgen deze opleiding. De opleiding Secretarieel medewerker (niveau 2) kent in alle regio s een matig perspectief. Het tekort aan telefonisten/ receptionisten kan deels gecompenseerd worden door het overschot bij die opleiding Secretarieel medewerker. De landelijke perspectieven voor de opleiding Secretaresse (niveau 3) zijn voldoende. Die voor Directiesecretaresse/managementassistent (niveau 4) zijn gering door een grote instroom op de arbeidsmarkt van recent gediplomeerden. Directiesecretaresses en managementassistenten gaan daardoor wellicht solliciteren op vacatures op een lager mbo-niveau. Voor Telefonist/receptionist, Secretarieel medewerker en Secretaresse gelden voor de periode overigens minder gunstige perspectieven dan voor : op de korte termijn zijn er namelijk meer werklozen die zich aanbieden. Financieel-administratieve beroepen De opleidingen tot Salarisadministrateur en Assistent accountant (beide niveau 4) kennen het beste perspectief. Voor Bedrijfsadministratief medewerker (niveau 2) geldt een matig tot voldoende perspectief door een relatief grote arbeidsmarktinstroom van recent gediplomeerden. Het is überhaupt de vraag of afgestudeerden op mbo-niveau 2 op langere termijn interessant blijven voor werkgevers: ze worden duurder naarmate ze ouder worden en als hun productiviteit niet tegelijkertijd toeneemt, ontstaat een onbalans. Voor de overige kwalificaties, Financieel-administratief medewerker en Bedrijfsadministrateur, is er landelijk (ruim) voldoende perspectief. Commerciële beroepen Voor vier van de zeven opleidingen van de richting Commerciële beroepen zijn de perspectieven overal in het land ruim voldoende tot goed: er is een grote vraag 44

49 van werkgevers en een relatief kleine instroom van recent gediplomeerden. Wie de opleiding Marketing medewerker, Assistent communicatiemedewerker of Medewerker evenementenorganisatie (alle drie niveau 4) heeft gedaan, heeft het lastiger. Daarvoor worden matige tot geringe perspectieven verwacht. Het zijn populaire opleidingen onder jongeren terwijl er verhoudingsgewijs minder vraag is. Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen Op het zuidoosten van het land na, zijn de perspectieven voor recent gediplomeerden Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (niveau 4) goed. In district Zuidoost geldt ruim voldoende perspectief. De situatie is vergeleken met afgelopen jaar nauwelijks verslechterd. Dat kan vreemd overkomen gezien de economische situatie. Maar de verhouding tussen vraag en aanbod is vrijwel gelijk gebleven doordat zowel de arbeidsmarktinstroom als het aantal vacatures is gedaald. ICT en Media Voor drie van de zes opleidingen binnen de richting ICT en Media zijn de perspectieven voor recent gediplomeerden in alle districten de komende vijf jaar gering: Medewerker ICT (niveau 2), Medewerker beheer ICT (niveau 3) en Particulier digitaal onderzoeker (niveau 4). Voor Netwerkbeheerder (niveau 4) gelden matige perspectieven. Wie de opleiding ICT-beheerder of Applicatieontwikkelaar (beide niveau 4) heeft gedaan, kan rekenen op (ruim) voldoende perspectieven. Juridische beroepen Voor recent gediplomeerden van Medewerker personeel en arbeid was afgelopen jaar al ruim voldoende arbeidsmarktperspectief en dat blijft zo door het grote aantal vacatures. De kansen voor recent gediplomeerden in de overige juridische kwalificaties zijn over het algemeen geringer geworden. Wie de opleiding Medewerker sociale zekerheid heeft gedaan, kan overigens wel rekenen op een toenemend aantal vacatures. Dit kan te maken hebben met de overheveling van taken van de Rijksoverheid naar de gemeenten (bijvoorbeeld taken voor de Wmo en AWBZ). Informatiedienstverlening Het aantal leerlingen is hier beperkt, maar dat geldt eveneens voor het aantal vacatures. We gaan ervan uit dat vraag en aanbod ongeveer in evenwicht zijn. 45

50 Orde en Veiligheid (Publieke veiligheid, Particuliere beveiliging, Defensie) Binnen de kwalificatierichting Orde en Veiligheid zijn de perspectieven voor de opleidingen Aankomend medewerker veiligheid en vakmanschap (niveau 2) en Aankomend onderofficier veiligheid en vakmanschap (niveau 3) het gunstigst. Die voor Beveiliger (niveau 2), Handhaver toezicht en veiligheid (niveau 3) en Coördinator beveiliging (niveau 3) zijn voldoende. Wie de opleiding Assistent toezicht en veiligheid (niveau 1) of Medewerker toezicht en veiligheid (niveau 2) heeft gedaan, heeft een geringe kans op een baan. Conclusie perspectief recent gediplomeerden Voor de opleidingen in de ECABO-richtingen geldt dat de kansen op een baan in het verlengde van de gevolgde opleiding in de periode tot eind 2017 net iets ongunstiger zijn geworden dan we vorig jaar meldden voor de periode tot eind Dat komt vooral door de andere arbeidsmarkt omstandigheden. Uit het DUO Onderwijsonderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de werkloosheid onder mbo-gediplomeerden van ECABO in 2011 significant hoger was dan de werkloosheid in 2009 en De werkloosheid is vooral groot onder gediplomeerden van de opleidingen Secretarieel medewerker en Secretaresse. Voor een aantal kwalificaties verschillen de landelijke arbeidsmarktperspectieven sterk met die van de vorige prognose. Voor de Assistent accountant (niveau 4) bijvoorbeeld zijn de perspectieven gunstiger en voor de Netwerkbeheerder (niveau 4) zijn ze minder gunstig. De regionale arbeidsmarktperspectieven wijken niet sterk af van het landelijke beeld. Bij een aantal opleidingen wisselen de verwachte kansen op een baan wat sterker per district. Dat geldt met name voor Handhaver toezicht en veiligheid (niveau 3), Netwerkbeheerder (niveau 4) en Juridisch medewerker openbaar bestuur (niveau 4). De regionale perspectieven verschillen in een aantal gevallen sterk met die van vorig jaar. Opvallend zijn bijvoorbeeld de relatief gunstigere perspectieven voor Assistent accountant (niveau 4) en de relatief ongunstigere perspectieven voor Netwerkbeheerder (niveau 4) in de helft van de regio s. 46

51 47

52 Crebo-nr Kwalificatie Nederland Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Secretariële beroepen Directiesecretaresse/managementassistent (4) Secretaresse (3) Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Financieel-administratieve beroepen Assistent accountant (4) Bedrijfsadministrateur (4) Salarisadministrateur (4) Financieel-administratief medewerker (3) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Commerciële beroepen Assistent communicatiemedewerker (4) Marketing medewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Contactcenter teamleider (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Banken, Verzekeraars en Financieel intermediairs Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Tabel 9 Arbeidsmarktperspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters, landelijk en per district, Bron: E,til, ECABO 48

53 Crebo-nr Kwalificatie Nederland Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost ICT en Media Applicatie ontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) ICT-beheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) * * * * Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Informatiedienstverlening Bibliotheekmedewerker (4) Informatiebeheerder (4) Juridische beroepen Medewerker personeel en arbeid (4) Medewerker sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening (4) Juridisch medewerker openbaar bestuur (4) Orde en Veiligheid Coördinator beveiliging (3) Handhaver toezicht en veiligheid (3) Aankomend onderofficier veiligheid en vakmanschap (3) Beveiliger (2) Aankomend medewerker veiligheid en vakmanschap (2) Medewerker toezicht en veiligheid (2) Assistent toezicht en veiligheid (1) * * Legenda: * goed ruim voldoende voldoende matig gering te kleine aantallen om conclusies aan te verbinden 49

54 50

55 Perspectieven op een praktijkleerplaats Hoeveel praktijkleerplaatsen bieden de leerbedrijven? Hoe verhoudt zich dat tot de vraag vanuit de onderwijsinstellingen? 51