Energieverbruik door Rotterdamse huishoudens 2004

Transcriptie

1 Energieverbruik door Rotterdamse huishoudens 2004

2

3 Energieverbruik door Rotterdamse huishoudens 2004 Projectnr Paul de Graaf, met medewerking van Jurriën Vroom (CBS) en Marja Troost (ds+v) Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) April 2009 In opdracht van het Rotterdam Climate Initiative.

4 Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Auteurs: Paul de Graaf, met medewerking van Jurriën Vroom (CBS) en Marja Troost (ds+v) Project: Prijs: 10,00 Adres: Goudsesingel 78, 3011 KD Rotterdam Postbus 21323, 3001 AH Rotterdam Telefoon: (010) Telefax: (010) Website: Gegevens mogen worden overgenomen, mits met bronvermelding. Verveelvoudiging voor eigen of intern gebruik toegestaan. 2

5 INHOUDSOPGAVE Inleiding 5 Noten 6 Samenvatting en conclusies 7 1 Energieverbruik in Rotterdam in Noten 11 2 Gemiddeld gasverbruik op kleinschalig niveau 13 3 Energiebesparing door huishoudens Kenmerken van huishoudens en woningen en energiegedrag Voornemens tot energiebesparende maatregelen in Rotterdam 15 Noten 18 Publicatieoverzicht COS 19 3

6 4

7 INLEIDING Het Rotterdam Climate Initiative heeft als centrale doelstelling een reductie van de CO 2 -emissie in 2025 in haven en stad met 50% ten opzichte van In het kader daarvan is ook een monitor opgezet waarin de vorderingen worden bijgehouden. Hiervoor verschenen in 2007 en 2008 rapportages van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) over de component gebouwde omgeving (woningen), waarin emissies geschat werden op basis van onder meer het gas- en elektriciteitsverbruik volgens de bestanden van het EnergieVerbruik Huishoudens (EVH) van het CBS over het energieverbruik in Nederlandse woningen. In de laatste COS-monitoringsrapportage bleek dat Rotterdam al aardig op weg is: voor 2007 werd een emissie ten gevolge van gasverbruik geschat die een kwart lager lag dan die in : Figuur 0.1: Schatting CO 2 -emissie door Rotterdamse huishoudens in miljoenen kilogrammen conform de IPCC-richtlijnen; Gas Idem, 1990 = 100 Elektriciteit Totaal % 102% 90% 93% 88% 89% 87% 85% 82% 75% Aantal woningen Aandeel 1 4,71% 4,50% 4,30% 4,29% 4,27% 4,24% 4,20% 4,17% 4,16% 4,14% 1 ): Aantal Rotterdamse woningen als percentage van het aantal woningen in heel Nederland. Bron: Rekenmodel COS, versie/data september Uitkomsten over 2004 en 2005 zijn gebaseerd op de EVH s van 2004 respectievelijk 2005, en daarmee net zo definitief als de achterliggende EVH-uitkomsten. Uitkomsten over jaren vóór 2004 zijn gebaseerd op achteruitberekeningen op basis van het EVH 2004, en daarmee net zo definitief als de achterliggende EVH-uitkomsten. Uitkomsten over jaren ná 2005 zijn gebaseerd op vooruitberekeningen op basis van het EVH 2005; over 2007 bovendien nog gebaseerd op voorlopige cijfers voor die vooruitberekeningen. Zie verder de betreffende rapportage. De forse daling in de laatste twee jaar volgt uit op landelijke emissie-ontwikkelingen gebaseerde aannamen, want voor deze jaren konden nog geen Rotterdamse verbruiksgegevens worden gebruikt, maar zijn extrapolaties verricht. De Rotterdamse daling is daarbij sterker, omdat het aandeel van Rotterdam in de landelijke woningvoorraad afnam. De landelijke emissie door het gasverbruik van huishoudens is de laatste jaren door zachte winters, betere isolatie en een toename van het aantal hoogrendementsketels fors gedaald 2 : Figuur 0.2: Landelijke hoeveelheid CO 2 -uitstoot in miljoenen kilogram conform de IPCCrichtlijnen; Consumenten (huishoudens); Emissie Idem, 1990 = * % 107% 98% 103% 97% 99% 98% 93% 89% 82% Bron: Emissieregistratie CBS/MNC. Deze gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op de website Het cijfer over 2007 is nog een voorlopig cijfer. 5

8 De bestanden EnergieVerbruik Huishoudens (EVH) van het CBS Het CBS heeft van de energienetbedrijven de klantenbestanden over 2004, 2005 en 2006 ontvangen, met daarin voor alle aansluitingen die horen bij het desbetreffende energienet het gasen elektriciteitsverbruik. Deze klantenbestanden heeft het CBS gekoppeld aan onder meer zijn bedrijvenbestand, en aan het CBS-WoningenRegister. Eind maart 2009 heeft het CBS uit deze bestanden voor het eerst gegevens gepubliceerd: het gemiddeld gasverbruik, het gemiddeld elektriciteitsverbruik en het aandeel stadsverwarming per gemeente, wijk en buurt in Van de bestanden over 2005 en 2006 is de schoning nog niet geheel afgerond. Het COS heeft, na de berekeningen voor eerdergenoemde monitoringsrapportages, eind december 2008 door het CBS aanvullende berekeningen laten verrichten op het bestand Energieverbruik Huishoudens 2004 (EVH 2004). Daartoe was dit bestand niet alleen verder geschoond, maar ook aangevuld met door het COS aangeleverde verdere kenmerken van de woning, zoals het bouwjaar en de eigenaar/verhuurder. Gegevens over recentere jaren dan 2005 zijn op dit moment nog niet op een dergelijke manier (uit een net zo uitgebreid geschoond en aangevuld bestand) beschikbaar. De EVH-bestanden bevatten (alleen) alle voor bewoning bestemde gebouwen per 1 januari van het betreffende jaar; woningen die geen gebouw zijn, zoals woonboten of woonwagens, ontbreken dus, en het energieverbruik en de CO 2 -uitstoot door het midden- en kleinbedrijf vallen daarmee buiten het bestek van de hier gepresenteerde berekeningen. Anderzijds zijn wel alle soorten woonruimte bij de berekeningen meegenomen : niet alleen gewone woningen, maar ook recreatiewoningen, wooneenheden en bijzondere woongebouwen. Het energieverbruik in de EVH-bestanden is gebaseerd op het verbruik volgens meterstanden, dat is omgerekend naar een verondersteld verbruik per kalenderjaar. Opbouw van deze rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 wordt het gas- en elektriciteitsverbruik in 2004 door Rotterdamse huishoudens geschetst naar een aantal kenmerken van huishoudens en woningen, en een korte vergelijking gemaakt met het verbruik in de andere grote steden en landelijk. In hoofdstuk 2 wordt het Rotterdamse gasverbruik op een geografische kaart van de stad gepresenteerd per zescijferig postcodegebied (zeg maar: per woningblok). In hoofdstuk 3 tenslotte wordt stilgestaan bij de samenhang tussen de kenmerken van huishoudens en van woningen, (on-)zuinig energiegedrag van huishoudens en het energieverbruik, en worden uitkomsten gepresenteerd van vragen in de jaarlijkse Omnibusenquête van het COS over energiebesparende maatregelen. Dit alles wordt voorafgegaan door een pagina met samenvattende conclusies. Noten 1. Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P.A. de Graaf): Vervolgmeting Monitor CO 2 -uitstoot Rotterdam, Woningen. Versie september 2008; Rotterdam, september Zie over de daling van de uitstoot van broeikasgassen het artikel Verdere daling uitstoot broeikasgassen van 3 september 2008 in het Webmagazine op de CBS-website 6

9 SAMENVATTING EN CONCLUSIES Het Rotterdam Climate Initiative heeft als centrale doelstelling een reductie van de CO 2 -emissie in 2025 in haven en stad met 50% ten opzichte van In de laatste COS-monitoringsrapportage over het aan huishoudens toe te rekenen deel daarvan bleek dat Rotterdam al aardig op weg is: voor 2007 werd een emissie ten gevolge van gasverbruik geschat die een kwart lager lag dan die in Al langere tijd is sprake van een daling, en in de laatste twee jaar was die extra sterk. Deze ontwikkeling is geschat op basis van landelijke emissie-ontwikkelingen en de ontwikkeling van het aantal Rotterdamse woningen; voor de meeste jaren konden namelijk nog geen specifiek Rotterdamse verbruiksgegevens worden gebruikt. Landelijk is de emissie door het gasverbruik van huishoudens de laatste jaren fors gedaald, en door de afname van het aandeel Rotterdamse woningen zou de daling in Rotterdam dus extra sterk moeten zijn geweest. Voor de voorliggende rapportage zijn door het CBS berekeningen gemaakt over het gas- en elektriciteitsverbruik door Rotterdamse huishoudens volgens de klantenbestanden van de energienetbedrijven. Volgens deze berekeningen bedroeg het gas- en elektriciteitsverbruik in Rotterdam in 2004 gemiddeld m 3 respectievelijk kwh per huishouden c.q. woning. In totaal zou dat een totaalverbruik van 328,8 miljoen m 3 respectievelijk 718,8 miljoen kwh betekenen. Er is een duidelijk stijgend verband tussen huishoudensgrootte en gas- en elektriciteitsverbruik. Naar bouwperiode is het beeld wat minder eenduidig; wellicht ook mede doordat renovaties hier het beeld kunnen vertroebelen. Het laagste gasverbruik vinden we in de woningen van de laatste paar jaar; het hoogste in de vooroorlogse woningen. Het gasverbruik verschilt in zeer sterke mate met het woningtype: in half of heel vrijstaande woningen wordt veel meer gas verbruikt dan in woningen die door andere woningen worden omgeven. De uitersten: in vrijstaande woningen wordt gemiddeld ruim drie keer zo veel gas verbruikt als in appartementen. Voor het elektriciteitsverbruik geldt overigens het zelfde verband, en ook hier zijn de verschillen zeer groot. Bij het elektriciteitsverbruik zullen deze verschillen echter vooral veroorzaakt zijn doordat in duurdere soorten woningen meer welvarende bewoners wonen. Per deelgemeente tenslotte bestaan ook flinke verschillen; ten dele door het hoge aandeel stadsverwarming in het Stadscentrum en Prins Alexander. Al met al is, net als in de andere drie grote steden, het energieverbruik in Rotterdam een stuk lager dan in de rest van het land: in Rotterdam bedraagt het gemiddelde gasverbruik ongeveer tweederde van het landelijke, en het gemiddelde elektriciteitsverbruik ongeveer viervijfde van het landelijke. Behalve het grotere aandeel stadsverwarming zal daarbij ook de in Rotterdam gemiddeld veel kleinere huishoudens- en woninggrootte een verklaring vormen, evenals de slechtere inkomenspositie van Rotterdamse huishoudens en de isolerende rol die de compacte bouw van een grote stad speelt. In hoofdstuk 2 is het Rotterdamse gasverbruik (elektriciteitsverbruik is in beleidsmatig opzicht minder interessant) gepresenteerd per zescijferig postcodegebied (zeg maar: per woningblok). Op een geografische kaart van de stad is met verschillende kleuren aangegeven op welke plekken in de stad het gasverbruik er in positieve of negatieve zin uitspringt. Zie aldaar. In hoofdstuk 3 tenslotte is stilgestaan bij de samenhang tussen de kenmerken van huishoudens en van woningen, (on-)zuinig energiegedrag van huishoudens en het energieverbruik, en zijn uitkomsten gepresenteerd van vragen in de jaarlijkse Omnibusenquête van het COS over voornemens tot energiebesparende maatregelen. 7

10 8

11 1 ENERGIEVERBRUIK IN ROTTERDAM IN 2004 Het gas- en elektriciteitsverbruik in Rotterdam in 2004 bedroeg volgens het EVH 2004 gemiddeld m 3 respectievelijk kwh per huishouden c.q. woning 1. In totaal zou dat een totaalverbruik van 328,8 miljoen m 3 respectievelijk 718,8 miljoen kwh betekenen. In figuur 1.1 is het gemiddelde energieverbruik per Rotterdamse woning in 2004 weergegeven naar huishoudensgrootte. Figuur 1.1: Gemiddeld energieverbruik per woning met geldig verbruik in Rotterdam naar huishoudensgrootte; Gemiddeld verbruik per woning Gasverbruik Excl. stadsverwarming Elektriciteitsverbruik naar huishoudensgrootte Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal 1 persoon 2 personen 3 personen 4 personen 5 personen 6 en meer personen m m m m m m m m m m m m kwh kwh kwh kwh kwh kwh Totaal m m kwh Bron: CBS, EVH 2004, bewerking COS. Het vermelde verbruik is exclusief niet-geldige verbruiken (zie noot 1). Leesvoorbeeld: eerste regel: eenpersoonshuishoudens met een geldig gasverbruik (zie noot 1) verbruikten gemiddeld m 3 gas. Exclusief het nulverbruik van de eenpersoonshuishoudens in woningen met stadsverwarming is dat gemiddeld m 3. Voorts verbruikten de eenpersoonshuishoudens gemiddeld kwh elektriciteit. Zoals te verwachten was, is er een duidelijk stijgend verband tussen huishoudensgrootte en gasen elektriciteitsverbruik; al geldt dit bij de allergrootste huishoudens niet meer. In figuur 1.2 is het gemiddelde energieverbruik per Rotterdamse woning in 2004 vervolgens weergegeven naar bouwperiode (het jaar waarin de bouw van de woning werd voltooid). Figuur 1.2: Gemiddeld energieverbruik per woning met geldig verbruik in Rotterdam naar jaar waarin de bouw werd voltooid; Gemiddeld verbruik per woning Gasverbruik Excl. stadsverwarming Elektriciteitsverbruik naar bouwperiode Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal Vóór t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m en later m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m kwh kwh kwh kwh kwh kwh kwh kwh kwh kwh Totaal m m kwh Bron: CBS, EVH 2004, bewerking COS. Het vermelde verbruik is exclusief niet-geldige verbruiken (zie noot 1). 9

12 Naar bouwperiode is het beeld wat minder eenduidig; wellicht ook mede doordat renovaties hier het beeld kunnen vertroebelen. Het laagste gasverbruik vinden we in de woningen van de laatste jaren; het hoogste in de vooroorlogse woningen. In figuur 1.3 is het gemiddelde energieverbruik per Rotterdamse woning in 2004 vervolgens weergegeven per woningtype. Figuur 1.3: Gemiddeld energieverbruik per woning met geldig verbruik in Rotterdam naar woningtype; Gemiddeld verbruik per woning Gasverbruik Excl. stadsverwarming Elektriciteitsverbruik naar woningtype Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal Appartement Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Woningtype onbekend m m m m m m m m m m m m kwh kwh kwh kwh kwh kwh Totaal m m kwh Bron: CBS, EVH 2004, bewerking COS. Het vermelde verbruik is exclusief niet-geldige verbruiken (zie noot 1). Het gasverbruik verschilt in zeer sterke mate met het woningtype: in half of heel vrijstaande woningen wordt veel meer gas verbruikt dan in woningen die door andere woningen worden omgeven. De uitersten: in vrijstaande woningen wordt gemiddeld drie keer zo veel gas verbruikt als in appartementen. Voor het elektriciteitsverbruik geldt overigens het zelfde verband, en ook hier zijn de verschillen zeer groot. Bij het elektriciteitsverbruik zullen deze verschillen echter vooral veroorzaakt zijn doordat in duurdere soorten woningen meer welvarende bewoners wonen. Figuur 1.4: Gemiddeld energieverbruik per woning met geldig verbruik in Rotterdam en aandeel stadsverwarming naar deelgemeente; Gemiddeld verbruik per woning Gasverbruik Excl. stadsverwarming Elektriciteitsverbruik naar deelgemeente Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal Gemiddeld Aantal Stadscentrum (stadsverw.: 53%) 478 m m kwh Delfshaven ( 6%) m m kwh Overschie ( 1%) m m kwh Noord (10%) m m kwh Hillegersberg-Schiebroek ( 2%) m m kwh Kralingen-Crooswijk (21%) m m kwh Feijenoord ( 8%) m m kwh IJsselmonde ( 2%) m m kwh Pernis ( 0%) m m kwh Prins Alexander (29%) 959 m m kwh Charlois ( 0%) m m kwh Hoogvliet ( 0%) m m kwh Hoek van Holland ( 0%) m m kwh Haven- en Industriegeb. ( 9%) m m kwh 30 Totaal (12%) m m kwh Bron: CBS, EVH 2004, bewerking COS. Verbruik en percentage stadsverwarming zijn exclusief niet-geldige verbruiken (zie noot 1). 10

13 In figuur 1.4 tenslotte is het gemiddelde energieverbruik per Rotterdamse woning in 2004 weergegeven per deelgemeente. Het gemiddelde gasverbruik in het Stadscentrum bedraagt slechts iets meer dan een derde van het stedelijk gemiddelde. Hier blijkt duidelijk de invloed van de stadsverwarming: het nulverbruik in dergelijke woningen zorgt in delen van het Stadscentrum voor een heel laag gemiddeld gasverbruik. Ook als daarmee rekening wordt gehouden, is het verbruik in het Stadscentrum echter nog steeds relatief erg laag. In Prins Alexander is het gemiddelde gasverbruik eveneens laag, en ook hier komt dat door het aandeel stadsverwarming; maar hier verschilt het verbruik exclusief stadsverwarming veel minder van het gemiddelde. Het hoogste gasverbruik vinden we in Hillegersberg-Schiebroek (meer dan een derde boven het stedelijk gemiddelde). Ook in Pernis (strikt genomen overigens geen deelgemeente) en Hoek van Holland is het gasverbruik ruim bovengemiddeld. De deelgemeenten met het hoogste gemiddelde elektriciteitsverbruik zijn Hoek van Holland, Pernis, Hoogvliet, Hillegersberg-Schiebroek en Prins Alexander. Net als in de andere grote steden is het energieverbruik in Rotterdam een stuk lager dan in de rest van het land: in Rotterdam bedraagt het gemiddelde gasverbruik ongeveer tweederde van het landelijke, en het gemiddelde elektriciteitsverbruik ongeveer viervijfde van het landelijke; zie figuur 1.5. Behalve het grotere aandeel stadsverwarming zal daarbij ook de in Rotterdam gemiddeld veel kleinere huishoudens- en woninggrootte een verklaring vormen, evenals de slechtere inkomenspositie van Rotterdamse huishoudens en de isolerende rol die de compacte bouw van een grote stad speelt. Figuur 1.5: Gemiddeld energieverbruik per woning en aandeel stadsverwarming in de vier grote steden en landelijk; Gemiddeld verbruik per woning in grote steden en landelijk Gemiddeld gasverbruik Gemiddeld elektriciteitsverbruik Aandeel stadsverwarming Rotterdam Amsterdam s-gravenhage Utrecht m m m m kwh kwh kwh kwh 12% 5% 5% 18% Nederland m kwh 5% Bron: CBS, EVH Deze (op veelvouden van 50 afgeronde) gegevens zijn te vinden op de elektronische databank Statline op de website onder Nederland regionaal, Kerncijfers wijken en buurten, en verschillen soms heel licht van elders in deze rapportage opgenomen gegevens omdat die niet op alle aansluitingen waren gebaseerd (zie noot 1). In het volgende hoofdstuk zal nader worden ingegaan op het energieverbruik in de verschillende delen van Rotterdam. Noten 1. De gepresenteerde gegevens betreffen gemiddelde verbruiken van woningen met een enkelvoudige aansluiting (hoewel meervoudige aansluitingen niet zo heel dik gezaaid zijn!), mits geldig. Geldige verbruiken zijn verbruiken 11

14 die in één van de stappen van het verwerkingsproces door het CBS zijn toegekend als huishoudelijk verbruik; dat wil zeggen: a) koppelbaar aan het Huishoudensbestand van het CBS; b) identificeerbaar in het Aansluitingenregister (wat voor Rotterdam nogal eens mis gaat, in Rotterdam zijn er veel woningen met een adres met twee toevoegsels aan het huisnummer, en zulke woningen zijn in de aansluitingenregisters identiek aangegeven met alleen huisnummer en eerste toevoegsel). Meerdere aansluitingen per woning zijn niet meegenomen; deze woningen zijn er nu dus uitgevallen! c) niet als uitbijter aangemerkt door vergelijking met mediaan en 75%-kwartielgrens per postcodegebied; d) eventueel als blokverwarming geïdentificeerd, of een nul-verbruik of heel laag verbruik dat wel wordt toegestaan in geval van stadsverwarming. 12

15 2 GEMIDDELD GASVERBRUIK OP KLEINSCHALIG NIVEAU In het vorige hoofdstuk werd het gemiddelde energieverbruik per deelgemeente gepresenteerd. Op een zo grootschalig niveau zijn echter nog niet zulke interessante conclusies te trekken; zeker niet met betrekking tot de vraag waar plekken zijn met een hoog verbruik waar, bijvoorbeeld door gebiedsgerichte isolatiestimulering, nog veel winst te behalen kan zijn. Daarom is het Rotterdamse gasverbruik (elektriciteitsverbruik is in beleidsmatig opzicht minder interessant) ook berekend per zescijferig postcodegebied (zeg maar: per woningblok). Op een geografische kaart van de stad is dan met verschillende kleuren aan te geven op welke plekken in de stad het gasverbruik er in positieve of negatieve zin uitspringt. Op dit kleinschalige niveau blijkt in sommige delen van de stad overigens ook duidelijk de invloed van de stadsverwarming: het nulverbruik in dergelijke woningen zorgt hier en daar voor heel lage gemiddelde gasverbruiken. Op de volgende pagina is het gemiddelde gasverbruik in Rotterdam per zescijferig postcodegebied op zo n manier weergegeven; onderstaande grafiek geeft aan hoeveel zescijferige postcodegebieden een hoe hoog gemiddeld verbruik hadden. Figuur 2.1: Frequentieverdeling van het gemiddeld gasverbruik per zescijferig postcodegebied in Rotterdam; Bron: CBS, EVH 2004, bewerking COS en ds+v/verg/geo-info. Het hoge gasverbruik concentreert zich met name in delen van Hillegersberg-Schiebroek, Kralingen, s-gravenland, Hoek van Holland en Charlois. De meeste gebieden hebben een gemiddeld gebruik tussen de en m 3, dus niet ver af van het stedelijk gemiddelde van m 3. Wel zitten er veel meer gebieden boven dan onder het gemiddelde 13

16

17 3 ENERGIEBESPARING DOOR HUISHOUDENS 3.1 Kenmerken van huishoudens en woningen en energiegedrag Over de vraag naar de samenhang tussen de kenmerken van huishoudens en van woningen, (on-)zuinig energiegedrag van huishoudens en het energieverbruik verscheen in opdracht van het Ministerie van VROM (DG Wonen) in april 2005 een uitgebreide studie van RIGO Research en Advies BV: Wonen en Energie; stook- en ventilatiegedrag van huishoudens 1. Daarin werd ook specifiek voor eigenaar-bewoners de vraag betrokken hoe het energiegedrag, de energielasten, de huishoudensfase en het inkomen, gegeven de woningkenmerken, samenhangen met de bereidheid om te investeren in energiebesparende maatregelen. Stookgedrag en kenmerken van de woning bleken samen ongeveer de helft van de verschillen in het gasverbruik van huishoudens te verklaren. En eigenaar-bewoners zouden vooral geneigd zijn te investeren in energiebesparende maatregelen in hun woning als zij beschikken over voldoende inkomen, als nog geruime tijd kan worden genoten van de investering (niet te hoge leeftijd en kort na aankoop van de woning) en als er (nog) geen kinderen zijn. Ongeveer 40% van de huishoudens in Nederland zou de woning verwarmen op een manier die in mindere of meerdere mate als onzuinig kan worden getypeerd. Als deze totale groep zou kunnen worden bewogen om te verwarmen volgens een meer normaal patroon, zou dat een besparing van circa 8,5% van het totale verbruik betekenen. De onzuinige gedragingen met het grootste besparingspotentieel zijn het verwarmen van veel kamers in verhouding tot de grootte van het huishouden, het s nachts op relatief hoge temperatuur verwarmen (16 C of meer) en het overdag en/of s avonds verwarmen op een hoge temperatuur (22 C of meer). Het meest onzuinige gedrag komt vooral voor in grote koopwoningen, in zeer grote woningen, in woningen van ouderen en in woningen van huishoudens met een hoog inkomen; het meest zuinige gedrag komt vooral voor als men weinig aanwezig is in de woning, als men niet in een eengezinswoning woont en bij jonge werkenden die veelal overdag niet aanwezig zijn. 3.2 Voornemens tot energiebesparende maatregelen in Rotterdam In de Omnibusenquête van het COS (een jaarlijks in februari en maart afgenomen schriftelijke enquête onder Rotterdammers van 16 tot 85 jaar) zijn in 2008 ook vragen opgenomen over voornemens tot onderhoud van de woning, en energiebesparende maatregelen in het bijzonder. Deze vragen zijn alleen aan bewoners van koopwoningen gesteld; de achterliggende aantallen respondenten zijn derhalve niet groot. De uitkomsten geven echter wel een indicatie. Aan de Rotterdammers die in een koopwoning wonen is allereerst gevraagd of men van plan is om op korte termijn in de woning te investeren voor onderhoud, energiebesparende maatregelen en wooncomfort ( extra luxe ). De uitkomsten zijn in figuur 3.1 te zien. Bijna de helft van de Rotterdammers die in een koopwoning wonen, is op korte termijn van plan te investeren in onderhoud van de woning. Energiebesparende maatregelen en extra wooncomfort worden door meer dan de helft niet nodig gevonden; men zal daar dan ook niet op korte termijn in investeren. 10% van de eigenaar-bewoners is wel van mening dat men zou moeten investeren in energiebesparende maatregelen, maar is dit op korte termijn niet van plan. 15

18 Figuur 3.1: Voornemens om op korte termijn in de eigen woning te investeren; Onderhoud 48% 43% 4% 6% Energiebesparende maatregelen 30% 53% 10% 8% Wooncomfort (extra luxe) 28% 58% 4% 10% Waarschijnlijk w el Nee, niet nodig Nee, maar w el nodig Weet niet Bron: COS, Omnibusenquête In figuur 3.2 is de beantwoording van deze vraag onderverdeeld naar een aantal persoons- en huishoudenskenmerken; hoewel de aantallen respondenten per antwoordcategorie eigenlijk erg klein zijn voor al te harde conclusies. (Het COS hanteert doorgaans een ondergrens van zo n 200 benodigde respondenten om uitkomsten verantwoord te achten.) Figuur 3.2: Voornemens om op korte termijn in de eigen woning te investeren voor energiebesparende maatregelen; 2008 (horizontale percentering). Bent u van plan om op korte termijn in uw woning te investeren voor energiebesparende maatregelen? Leeftijd: tot 40 jaar 40 tot 65 jaar 65 jaar en ouder Opleidingsniveau: laag midden hoog Huishoudensinkomen: tot modaal modaal tot twee keer modaal twee keer modaal en hoger Vereniging van Eigenaren: ja nee waarschijnlijk wel 28% 32% 27% 31% 28% 30% 30% 27% 33% 26% 33% nee, niet nodig 50% 54% 59% 48% 58% 52% 44% 57% 53% 52% 54% nee, maar wel nodig 14% 7% 2% 3% 9% 12% 11% 9% 10% 13% 7% weet niet 9% 6% 11% 18% 6% 6% 15% 7% 4% 9% 6% totaal; aantal antwoorden 100%; %; %; %; %; %; %; %; %; %; %; 223 Totaal 1 30% 53% 10% 8% 100%; ): Inclusief telkens zo n tien respondenten die de onderscheidende vraag niet beantwoord hebben. Bron: COS, Omnibusenquête Hoewel deze uitkomsten door de kleine aantallen respondenten als niet meer dan indicatief mogen worden beschouwd, lijkt het er toch op, dat het voornemen van Rotterdamse eigenaar- 16

19 bewoners om op korte termijn in de woning te investeren voor energiebesparende maatregelen weinig verschilt met de leeftijd, het opleidingsniveau en het inkomen van de bewoners of met de vraag of men tot een Vereniging van Eigenaren 2 behoort. Dit voornemen komt iets vaker voor bij eigenaar-bewoners van middelbare leeftijd en in woningen met een Vereniging van Eigenaren (al zijn de verschillen slechts bescheiden!); met het opleidingsniveau en het huishoudensinkomen lijkt geen verband te bestaan. De kans dat men zou investeren in de woning zou voor tweederde van de eigenaar-bewoners groter worden als men daar subsidie voor zou krijgen van de gemeente. 41% zou eerder tot een investering overgaan als de omgeving door de gemeente zou worden opgeknapt, en één op de vijf zou in het huis investeren als anderen in de straat dat ook zouden doen. Deze vraag was geformuleerd voor alle drie de soorten investeringen tezamen, dus er kan niet zonder meer verondersteld worden dat dit algemene antwoord ook altijd betrekking had op het onderdeel energiebesparende maatregelen. Niettemin is ter indicatie in figuur 3.3 de beantwoording van de vraag naar grotere investeringsbereidheid onderverdeeld naar de beantwoording van de vraag naar het voornemen op korte termijn te investeren voor energiebesparende maatregelen. Vanwege de bovenbedoelde algemeenheid van de vraag én omdat de aantallen respondenten per antwoordcategorie eigenlijk allemaal erg klein zijn voor al te harde, moeten ook deze uitkomsten als niet meer dan indicatief worden beschouwd. Figuur 3.3: Vergroting van de kans om te willen investeren in de woning; 2008 (horizontale percentering). Is de kans groter dat u zou investeren in uw woning als? Van plan op korte termijn te investeren voor energiebesparende maatregelen: waarschijnlijk nee, niet nee, maar weet niet totaal 1 wel nodig wel nodig andere mensen in de straat dat ook zouden doen ja nee weet niet aantal antwoorden u hiervoor subsidie zou krijgen van de gemeente ja nee weet niet aantal antwoorden de omgeving door de gemeente zou worden opgeknapt ja nee weet niet aantal antwoorden 32% 60% 8% % 11% 7% % 27% 14% % 74% 11% % 36% 8% % 51% 17% ): Inclusief telkens zo n tien respondenten die de vorige vraag niet beantwoord hebben. Bron: COS, Omnibusenquête % 78% 4% 46 81% 13% 6% 47 36% 53% 11% 45 23% 46% 31% 39 64% 10% 26% 39 36% 15% 49% 39 21% 68% 12% % 24% 10% % 41% 18% 484 Theoretisch lijkt het niet erg aannemelijk dat de buitenste twee stimulantia de investeringsbereidheid ten aanzien van energiebesparende maatregelen zullen stimuleren. Bij subsidie van de gemeente is dat echter wél goed indenkbaar, en dan blijkt ook inderdaad dat eigenaarbewoners die al zulke voornemens hadden of zulks eigenlijk wel nodig vinden nóg vaker dan anderen hiervoor gevoelig zijn. Ook bij wie energiebesparende maatregelen niet nodig vindt, acht 17

20 een kleine meerderheid (56%) de kans groter te zullen investeren in de woning; maar wellicht bedoelden velen van hen daarbij niet energiebesparende, maar andere maatregelen. In de Omnibusenquête van 2009 (uit februari en maart 2009) zijn deze vragen wederom opgenomen. Bij het ter perse gaan van dit rapport waren de uitkomsten daarvan echter nog niet beschikbaar. Het zelfde geldt voor de in de Omnibusenquête 2009 opgenomen vragen over aangebrachte energiebesparende maatregelen. Noten 1. RIGO Research en Advies BV (K. Leidelmeijer en P. van Grieken): Wonen en Energie; stook- en ventilatiegedrag van huishoudens; Amsterdam, april De helft van de eigenaar-bewoners gaf in de enquête aan dat de woning tot een Vereniging van Eigenaren (VvE) behoort. Bij het merendeel van de VvE s wordt gespaard voor onderhoud aan de woningen (84%). Volgens driekwart van de eigenaar-bewoners wordt er door de VvE ook voldoende gespaard. 18

21 Publicatieoverzicht COS Titel rapport (uitgave) jaar ALGEMEEN Kerncijfers Rotterdam Staat van Rotterdam Feitenkaart Omnibusenquête Aandachtsgebieden in beeld Monitor Prins Alexander Feijenoord in beeld 2007 Handleiding voor het opstellen van meetbare doelstellingen 2006 Binnenstadsmonitor Feitenkaart Rotterdam in Europees perspectief 2004 Staat van de Jeugd 2004 ARBEID EN INKOMEN Feitenkaart Inkomensgegevens Rotterdam en regio Feitenkaart Inkomensgegevens Rotterdam op deelgemeente- en buurtniveau Rotterdam voor afgestudeerden. Binding van afgestudeerde bestuurskundigen met Rotterdam 2008 Monitor bedrijventerreinen stadsregio Rotterdam Monitor Lage Inkomens Delft 2008 (i.s.m. SWA) 2008 Feitenkaart De Rotterdamse Kantorenmarkt per 1 januari De Rotterdamse marktbezoeker Resultaten uit de Omnibusenquête Werken bij Roteb (i.s.m. SWA) 2008 Monitor Lage inkomens Westland. 1e meting (i.s.m. SWA) 2007 Monitor Gemeentelijke Lastendruk Rotterdam, * 2006 Rotterdammers over werken bij de gemeente Resultaten uit de Omnibusenquête Feitenkaart Economie en Arbeidsmarkt in Rotterdam 2005 Economische statistiek per deelgemeente 2004 Monitor vraagzijde arbeidsmarkt havengebonden cluster Rijnmond. Een pilot 2004 BEVOLKINGSGROEPEN Chinezen in Rotterdam 2006 Monitor allochtone ouderen IJsselmonde 2005 Minderhedenmonitor Integratie en inburgering (i.s.m. ISEO) 2004 Stand van zaken Lus di Trafiko-projecten per 1 mei Sociale integratie en de islam in Rotterdam 2004 Emancipatiemonitor Rotterdam Feitenkaart Kerncijfers Antillianen in Rotterdam 2004 COMMUNICATIE EN KLANTTEVREDENHEID Rotterdammers over de gemeentelijke dienstverlening Resultaten uit de Omnibusenquête Rotterdammers over bouwoverlast in het centrum van Rotterdam Resultaten uit de Omnibusenquête Het digitaal bewonerspanel Prins Alexander over het Evenementenbeleid 2008 Het digitaal bewonerspanel Prins Alexander over de deelgemeentegids 2008 Tevredenheidsmeting Feijenoord Kijk- en Luisteronderzoek SLOR Gebruik en waardering JOS Intranet 2006 Stadswinkel op voorhand 2006 Rapportage Mediagebruik Rotterdamse Ambtenaren 2005 Communicatie wijkveiligheid. Effectmeting Middelland 2005 Communicatie wijkveiligheid. Effectmeting Tussendijken 2005 Communicatie wijkveiligheid. Effectmeting 2004 Spangen 2004 DEMOGRAFIE Feitenkaart Bevolkingsmonitor, januari Feitenkaart Prognose huishoudens Bevolkingsprognose Rotterdam Trendprognose Rotterdam De bevolkingsontwikkeling van Rotterdam KUNST EN CULTUUR Cultuurparticipatie van Rotterdammers, Pilot cultuurparticipatie Delfshaven 2008 Ruimte voor creativiteit. Onderzoek naar de bedrijfshuisvestingsvraag van creatieve ondernemers in Rotterdam 2008 Belangstelling voor opera in Rotterdam Klanttevredenheid SKVR 2006 Rotterdammers en de bibliotheek Resultaten uit de afgelopen Omnibusenquêtes 2005 LEEFBAARHEID EN VEILIGHEID 2009 Vervolgmeting Monitor CO 2 -uitstoot Rotterdam, Woningen. Versie september Dak- en thuislozenopvang Vlaardingen. Nulmeting Monitor hot spots Rotterdam. Vijfde meting (2007) 2007 Beleving luchtkwaliteit onder Rotterdammers Rotterdammers over het milieu Resultaten uit de Omnibusenquête Rotterdammers over sloten, singels en vijvers. Resultaten uit de Omnibusenquêtes Effectmeting overlast Oude Noorden 2007 Herkenning van radicalisering 2005 Nulmeting Leefbaarheid Opvang Pijnackerstraat Oude Noorden 2005

22 Publicatieoverzicht COS (vervolg) Titel rapport (uitgave) jaar ONDERWIJS VVE-monitor Rotterdam e meting 2008 Leerlingprognoses primair onderwijs Rotterdam Integratie in het primair onderwijs Rotterdam 2005 Wonen en leren van volwassenen in de regio 2005 Belangstelling Openbaar Daltononderwijs Papendrecht 2004 POLITIEK EN BESTUUR Rotterdammers over burgerparticipatie Resultaten uit de Omnibusenquête Feitenkaart Het oordeel van Rotterdammers over het gemeentebestuur voorjaar Opkomen voor Rotterdam 2006 Skyline op ooghoogte 2006 Analyse deelraadsverkiezingen Analyse gemeenteraadsverkiezingen RUIMTELIJKE ORDENING EN VERKEER Evaluatie Rotterdams Restauratiefonds Mobiliteit in Rotterdam, de stadsregio en Nederland Rotterdammers over het verkeer Resultaten uit de Omnibusenquête Tevredenheidsonderzoek Evenementenparkeerregeling Rotterdammers over het openbaar vervoer Resultaten uit de Omnibusenquête Masterplan Lijnbaanhoven 2007 Draagvlakmeting parkeren onder de Noorderhavenkade 2006 Belevingsonderzoek groene golf Schiekade / Schieweg 2006 Rotterdammers over imagobepalende plekken in de openbare ruimte 2005 SOCIAAL BELEID Jonge moeders in Rotterdam. Stand van zaken Sociale Kaart 2004 stadsregio Rotterdam 2004 VRIJETIJDSBESTEDING Nadere analyses vrijwilligerswerk in Rotterdam 2009 Bezoek en waardering groenvoorzieningen Rotterdam 2008 Rotterdammers in hun vrije tijd Resultaten uit de Vrijetijdsomnibusenquête Vrijwilligers(organisaties) in Hoogvliet. Meningen en behoeften 2008 Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Quick scan Rotterdamse jongeren in hun vrije tijd 2006 Recreatief bezoek van Rotterdammers aan Rotterdam. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus Relevante trends voor het vrijwilligerswerk in Rotterdammers in de wintermaanden van Joffen in Feijenoord 2005 WELZIJN EN VOLKSGEZONDHEID Maatschappelijke opvang in Rotterdam 2008 Subsidiëring van welzijnsinstellingen door deelgemeenten en gemeentelijke diensten in Rotterdam, Sterfte in Rotterdam tijdens de hittegolven in juli WONEN Woningbehoefte stadsregio Rotterdam Feitenkaart Aandachtsgroepen volkshuisvestingsbeleid Rotterdam en regio Monitor Aanbodmodel Rotterdam Woonruimteverdeling Voorne-Putten en Rozenburg juli juli Kans van slagen. Monitor Woonruimteverdeling stadsregio Rotterdam 2008 kwartaal Kansen op de Schiedamse woningmarkt Komen en gaan. Selectieve migratie in Rotterdam in Monitor Woonruimteverdeling Stadsregio Rotterdam Monitor Woningbouwafspraken Stadsregio Rotterdam Evaluatie invoering huisvestingsvergunning Rotterdam 2007 Monitor Gentrification in pilotgebieden 2007 Bewoners over het nieuwe dure huursegment 2006 Rotterdammers over herstructurering Resultaten uit de Omnibusenquête Rotterdammers over de verkoop van huurwoningen Resultaten uit de Omnibusenquête Evaluatie experiment huisvestingsvergunning 2005 Bewonersonderzoek Nesselande 2005 OVERIG Quick scan objectgebonden vergunningen 2007 Evaluatie Flexwerken ds+v 2006 Rapportage Warmtekrachtkoppeling Bergschenhoek 2005 Rotterdammers en computers Resultaten uit de Omnibusenquête Evaluatie stoelmassage ds+v. Resultaten uit een enquête bij drie ds+v-afdelingen 2004 Bovenstaand overzicht is een greep uit het publicatieaanbod van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek. Een compleet overzicht is te raadplegen op Internet: