DE GOEDE DINGEN. Advies inzake de bepaling en aanpak van het vakbekwaam blijven bij de brandweer. BRANDWEER Onderwijsraad

Transcriptie

1

2 DE GOEDE DINGEN Advies inzake de bepaling en aanpak van het vakbekwaam blijven bij de brandweer BRANDWEER

3 Colofon Titel Auteur Versie De goede dingen ; advies inzake de bepaling en aanpak van het vakbekwaam blijven bij de brandweer Leon Kuijpers en Jos van Zwieten (Brandweeronderwijsraad) i.s.m. Margriet Snellen (CINOP) eindversie Datum 01 juni 2012 Brandweeronderwijsraad 2012 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.

4 Inhoudsopgave Inhoudsopgave SAMENVATTING INLEIDING Aanleiding en context Verantwoording ANALYSE HUIDIGE SITUATIE Voorbij aan de filosofie Grote diversiteit Verschillende methoden en instrumenten Verschillen in interpretatie Onduidelijkheid over bijscholen Aantoonbaarheid ontbreekt Conclusies VISIE OP VAKBEKWAAM BLIJVEN Wat is vakbekwaamheid? Heldere standaard Kaders en sturing Meting en registratie De medewerker ook zelf verantwoordelijk Kwaliteit van opleiders en opleidende organisaties KADER EN WERKMODEL VAKBEKWAAM BLIJVEN Kader Initiatieven en dynamiek Ideaal Raamwerk: de basiselementen van vakbekwaam blijven ACTIEPUNTEN EN AANBEVELINGEN Actiepunten voor het werkveld Aanbevelingen voor bestuurders BIJLAGE 1: Overzicht plussen en witte vlekken Advies vakbekwaam blijven eindversie 1

5 Advies vakbekwaam blijven eindversie 2

6 Aan: VNG/College voor Arbeidszaken Veiligheidsberaad Postbus Postbus GK Den Haag 6801 HA Arnhem Uw referentie: Uw brief d.d. 21 december 2010 Onze referentie: 2012/06/cdh01 Doorkiesnummer: / adres: info@brandweeronderwijsraad.nl Arnhem, 1 juni 2012 Betreft: Advies vakbekwaam blijven Geachte Colleges, Met genoegen bieden wij u een advies aan inzake de aanpak van vakbekwaam blijven. Met dit advies geven wij gevolg aan uw verzoek d.d. 21 december 2010 om u te adviseren over de instrumenten die de sector kunnen ondersteunen bij het vakbekwaam blijven, de mogelijkheden voor koppeling aan het reguliere personeelsbeleid en het opleiden en oefenen en een advies over een (efficiënte) organisatie van vakbekwaam blijven. Ons advies omvat een visie op en een model voor de aanpak van vakbekwaam blijven waarmee een inzichtelijk proces naar de brandweer als lerende organisatie mogelijk wordt en er de brandweerregio s een helder kader ontstaat waarbinnen de vele inspanningen onderling beter vergeleken kunnen worden. De Raad richt zich met aanbevelingen tot u om ten behoeve van de implementatie van dit model een sterk bestuurlijk draagvlak te organiseren en besluitvorming te realiseren op basis waarvan dit model landelijk kan worden ingezet. De Raad heeft zich gebaseerd op de uitgangspunten en verkenningen die de Raad u medio 2010 in de vorm van een preadvies heeft voorgelegd, met inachtneming van uw reactie daarop. Het advies sluit aan bij het Versterkingsplan Brandweeronderwijs, waarbinnen nadere afspraken gemaakt zullen worden over de implementatie. Met elkaar vormt dit een belangrijke basis een optimaal geheel van activiteiten rond vakbekwaam worden en vakbekwaam blijven, hetgeen onmiskenbaar een puzzel vormt, mogelijk te maken. De Brandweeronderwijsraad is van mening dat met dit advies rond vakbekwaam blijven een belangrijke bijdrage geleverd kan worden aan de oplossing van deze puzzel. Hoogachtend, Jan Broekhuis voorzitter Jos van Zwieten secretaris Advies vakbekwaam blijven eindversie 3

7 Advies vakbekwaam blijven eindversie 4

8 1 SAMENVATTING Implementatie van een gezamenlijke visie op vakbekwaam blijven vraagt om een integrale aanpak, met verantwoordelijkheid van de werkgever, de medewerkers en de branche. In dit advies van de Brandweeronderwijsraad aan het Veiligheidsberaad en VNG wordt een model gepresenteerd en onderbouwd en worden aanbevelingen gedaan voor besluitvorming en een mogelijk invoeringsproces. Uit een analyse van de huidige situatie blijkt dat er in alle regio s veel en intensief geoefend wordt. Er gebeuren veel goede dingen in de oefenorganisaties. Iedere regio doet het echter op een eigen manier, met eigen uitgangspunten waardoor het onmogelijk is om tot een goed vergelijkbaar en gemeenschappelijk te verantwoorden beeld van blijvende vakbekwaamheid te komen. Veelal ontbreekt de aantoonbaarheid en registratie van de vakbekwaamheid, waardoor zowel bij incidenten niet kan worden aangetoond dat de werkgever zijn verantwoordelijkheid is nagekomen. Daarnaast ontbreekt het (mede door het ontbreken van gegevens aangaande de mate van vakbekwaamheid) aan de goede informatie en een duidelijk begrippenkader voor de regio om effectieve en uitdagende oefenprogramma s te maken. De oefenorganisatie kan aan effectiviteit winnen op dit vlak. Daarvoor is eveneens een kwaliteitslag van de oefenorganisatie nodig. Ten slotte is op het gebied van bijscholing behoefte aan begripsvorming, transparantie en een betere afstemming tussen vraag en aanbod. Na aanleiding van deze analyse is de visie van de brandweeronderwijsraad op het vakbekwaam blijven, gebaseerd op de volgende uitgangspunten: De brandweer is een branche met een duidelijke verantwoordelijkheid naar de maatschappij met afbreukrisico zowel voor de eigen veiligheid als die van de anderen. Vakbekwaam blijven dient zich dan ook zeker systematisch te richten op kritische handelingen inclusief een periodieke en betrouwbare check op de functievereisten, zoals in het Besluit Personeel Veiligheidsregio s zijn opgenomen; De invalshoek van bijblijven is eveneens belangrijk en staat in het teken van veilig handelen. Logischerwijs wordt in het vakbekwaamheidsysteem opgenomen wie bepaalt wat de nieuwe doctrines en inzichten zijn, op welke aspecten dit direct van invloed is en hoe deze in het systeem van opleiden en oefenen worden opgenomen; De invalshoek van vakbekwaamheid als scheppen van gezamenlijke waarden en interpretatie van kwaliteit, lijkt in het geval van de brandweer vooral meerwaarde te kunnen geven voor de vakbekwaamheidorganisatie zelf: hoe kijken wij gezamenlijk aan tegen vakbekwaamheid en doen wij dan de goede dingen in onze organisatie en doen wij deze dingen goed. Op basis van bovenstaande uitgangspunten is de Brandweeronderwijsraad gekomen tot het definiëren van een aantal fundamenten die een model dienen te dragen. Deze fundamenten zijn; heldere standaarden, (begrippen) kaders en sturing, eigen verantwoordelijkheid bij medewerkers, meting en registratie, en kwaliteit bij vakbekwaamheidorganisatie (medewerkers). Advies vakbekwaam blijven eindversie 5

9 Het ontwikkelde model is gebaseerd op drie onderdelen. Deze onderdelen zijn: 1. Landelijk basis gebaseerd op functie-eisen en daarmee de wettelijk vereiste vakbekwaamheid; 2. Regionale aanvulling gericht op specifieke eisen en daarmee de aanvullende vakbekwaamheid; 3. Landelijke ontwikkeling gericht op bijscholing en daarmee de aantoonbare vakontwikkeling. De Brandweeronderwijsraad voorziet met dit model het behalen van de volgende resultaten (welke vertaald zijn naar actiepunten) voor het vakbekwaam blijven: Doeltreffender, uitdagender (ontwikkelen van beleving, gericht op wat nieuw en noodzakelijk is) en doelmatiger oefenen: de goede dingen ; Eenduidigheid in structuur en aanpak t.a.v. de organisatie van het vakbekwaam blijven binnen alle brandweerregio s; Professionalisering van het oefenen bij de brandweer (als aanvulling i.p.v. invulling van de verenigingscultuur bij de brandweer); Definiëren van professionele standaarden voor repressieve functie en aan de hand hiervan minimale uitvoeringseisen; Registratie van vakbekwaamheid leidt tot duidelijkheid omtrent beheersing van functieeisen op individueel, lokaal, regionaal en landelijk niveau; Permanente ontwikkeling van de vakbekwaamheid o.b.v. een PDCA cyclus; Accountability van de landelijke en regionale vakbekwaamheid t.o.v. de stakeholders; Differentiatie in regionale aanpak a.d.h.v.; oefenen o.b.v. functie-eisen, oefenen o.b.v. regionaal risicoprofiel, aanvullende inzet van zgn. vrije ruimte en invulling bijscholing. Advies vakbekwaam blijven eindversie 6

10 Tot slot formuleert de Brandweeronderwijsraad een aantal actiepunten voor het brandweerveld en aanbevelingen voor de bestuurders en managers, welke kunnen leiden tot invulling en toepassing van het gepresenteerde kader. Advies vakbekwaam blijven eindversie 7

11 Advies vakbekwaam blijven eindversie 8

12 2 INLEIDING 2.1 Aanleiding en context De Brandweeronderwijsraad is in 2010 opgericht door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Veiligheidsberaad (VB) en de Nederlandse Vereniging voor Brandweer en Rampenbestrijding (NVBR), in overleg met het Ministerie van Veiligheid en Justitie. De Raad geeft vanuit zijn tripartite samenstelling van vertegenwoordigers van werkgevers/commandanten, werknemers en onderwijs gevraagd en ongevraagd advies aan de werkgeversorganisaties (i.c. VNG en VB) betreffende het stelsel van brandweeronderwijs. Een van de gevraagde adviezen betreft vakbekwaam blijven. VNG en VB hebben daarbij aangegeven advies te willen hebben rond: Instrumenten die de sector kunnen ondersteunen; Mogelijkheden voor koppeling vakbekwaam blijven aan het reguliere personeelsbeleid; De (efficiënte) organisatie van vakbekwaam blijven vanuit landelijk gedragen opvattingen. De aandacht van korpsen en hun opleidingsinstituten is in de periode vooral gericht geweest op de transformatie van het ranggerichte naar het functiegerichte stelsel, en de daarbij behorende aanpassingen in de opleidingen (vakbekwaam worden). Vanuit het project Kwaliteit Brandweerpersoneel /Communicatie en Implementatie zijn, voor zowel vakbekwaam worden als voor vakbekwaam blijven, kwaliteitsinstrumenten ontwikkeld, ter ondersteuning van de korpsen. Het functiegerichte (en duale) opleidingsstelsel gaat uit van competentiegericht opleiden om vakbekwaam te worden. Begeleiding en leren op de werkvloer neemt daarbij een belangrijke plaats in. Het leren en ontwikkelen houdt echter niet op na deze basisopleiding. Een zeer belangrijk deel van de tijd van brandweerpersoneel wordt besteed aan trainen en oefenen om na de initiële opleidingen de vakbekwaamheid op peil te houden en verder te verbeteren. In de Wet op de Veiligheidsregio s is expliciet vastgelegd dat de Veiligheidsregio s een specifieke verantwoordelijkheid hebben voor deze activiteiten. Het implementeren van vakbekwaam worden is ver gevorderd. Het vakbekwaam blijven staat, ondanks de vele en veel verschillende initiatieven, nog in de kinderschoenen. Er zijn pilots uitgevoerd, handboeken en toolboxen zijn beschikbaar. De uitvoering per regio en/of korps is echter divers. Een aantal regio s is actief op dit gebied, andere regio s niet en de wijze waarop verschilt: invoering van de visie op vakbekwaam blijven versus kiezen uit beschikbare instrumenten en deze gebruiken binnen de bestaande visies waarbij niets aan het systeem verandert. Regio s wachten soms tot er een nadere uitwerking volgt van de ontwikkelde filosofie gericht op vakbekwaamheid, andere regio s zijn zelf aan de slag gegaan met een invulling waardoor grote verschillen ontstaan. De Brandweeronderwijsraad heeft geconstateerd dat de visie op en de organisatie van vakbekwaam blijven binnen de Nederlandse Brandweer zeer gebaat zou zijn bij een gezamenlijke aanpak 1. 1 Dit blijkt uit de adviesvraag van het Veiligheidsberaad en VNG, de uitgevoerde verkenning en is tevens geconcludeerd tijdens een landelijke conferentie Vakbekwaam Blijven op 16 juni Advies vakbekwaam blijven eindversie 9

13 Implementatie van een gezamenlijke visie op vakbekwaam blijven vraagt om een integrale aanpak, met verantwoordelijkheid van de werkgever, de medewerkers en de branche. De Brandweeronderwijsraad heeft, in voorbereiding op een uitgebreid advies rond blijvende vakbekwaamheid een verkenning uitgevoerd naar de huidige situatie en een preadvies opgesteld waarin VNG en het Veiligheidsberaad geadviseerd is een nadere analyse en uitwerking van een landelijk model voor het vakbekwaam blijven uit te werken. In dit definitieve advies wordt dit model gepresenteerd en onderbouwd en worden aanbevelingen gedaan om via bestuurlijke besluitvorming tot een landelijke implementatie over te gaan. 2.2 Verantwoording Bij de totstandkoming van het advies en de ontwikkeling van het model voor een landelijke organisatie van vakbekwaam blijven, is overleg gevoerd met verschillende werkgroepen en gremia. Voor de totstandkoming van dit advies zijn twee specifieke werkgroepen in het leven geroepen: 1. Werkgroep vakbekwaam blijven (Brandweeronderwijsraad). Deze werkgroep is samengesteld uit de leden van de brandweeronderwijsraad. De volgende leden hebben deelgenomen: De heer Paul Joosten (commandanten/werkgevers) De heer Ton van der Vossen (werknemers) De heer Wim Beckmann (onderwijs) 2. Werkgroep vakbekwaam blijven Deze werkgroep werd gevormd door onder meer leden uit het netwerk opleiden en oefenen van de NVBR (m.n. LPO en LOBO) afkomstig uit de vooroplopende regio s: Mevrouw Kirsten Wijman, veiligheidsregio Twente De heer Marc Meijs, veiligheidsregio Drenthe (voormalig medewerker Zaanstreek Waterland) De heer Rob Hamelinck, veiligheidsregio Limburg Noord De heer Edwin Kadiks, veiligheidsregio Noordoost Gelderland Mevrouw Christel Borgstrom, veiligheidsregio Noord Holland Noord Daarnaast is bronnenonderzoek gedaan en gesproken met de heer B. Spijker, Senior beleidsmedewerker Ministerie van Veiligheid en Justitie, over ontwikkelingen binnen de vakbekwaamheidorganisatie van de politie. Tevens is overleg gevoerd met de heer Jaap Molenaar (decaan) en mevrouw Hermine Vleems (onderwijskundig medewerkster) van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid. Met behulp van deze aanpak is getracht zo veel als mogelijk aan te sluiten bij de praktische werkelijkheid van de brandweer. In de totstandkoming van het advies is gebleken dat de ontwikkeling van het model reeds heeft bijgedragen in de verbetering van de afstemming van het werk van de participerende regio s en succesvol is in het realiseren van een gezamenlijke focus. De Brandweeronderwijsraad heeft zich laten bijstaan door CINOP, een adviesorganisatie met expertise op het gebied van Leven Lang Leren. CINOP heeft een verkennende studie uitgevoerd naar elders verworven inzichten en aanpakken en deze in samenhang met de visie van de Brandweeronderwijsraad gecombineerd tot het in dit advies opgenomen model. Advies vakbekwaam blijven eindversie 10

14 3 ANALYSE HUIDIGE SITUATIE Als uitgangspunt voor de ontwikkeling van het model en de totstandkoming van het advies gold dat zoveel als mogelijk aangesloten moet worden bij de huidige situatie in de brandweersector. Een overzicht is gemaakt van pluspunten en witte vlekken: wat is er al en waar ligt een goede basis en wat mist er nog voor een landelijk professionele vakbekwaamheidorganisatie. Dit overzicht is opgenomen in bijlage 1. De belangrijkste elementen worden in dit hoofdstuk toegelicht. 3.1 Voorbij aan de filosofie Vanuit eerdere projecten zoals Kwaliteit Brandweerpersoneel met bijbehorende toolbox en de Herziene Leidraad oefenen die is opgesteld, is een visie ontstaan op vakbekwaam blijven en hoe dit georganiseerd kan worden. Deze visie gaat uit van landelijke en regionale profielen die door de regio vertaald worden in specifieke en gerichte oefenprogramma s. Doordat het regioprofiel helder is, kan gekeken worden wat het niveau is van de functionarissen ten opzichte van dat profiel. Vanuit deze analyse wordt een specifiek oefenprogramma opgesteld. Dit werkt ook zo voor het individu: het principe is dat de werkgever en de functionaris samen verantwoordelijk zijn en zorgen voor blijvende vakbekwaamheid. Dit komt op dit moment tot uiting in de komst naar oefenavonden en het actief werken aan de eigen leervragen. Daarvoor is het nodig dat de organisatie zorgt voor ondersteuning bij het herkennen van de eigen leervragen, feedback geeft, en faciliteert in het oefenen van de zaken waarvoor leervragen zijn gesteld. Uit analyse blijkt dat deze visie, die verwoord is in de toelichting op de landelijke oefenkaarten, bekend is in alle regio s. De vertaling naar een praktische en eenduidige manier van werken blijkt echter nog niet zover te zijn. Sturing om de visie om te zetten in een effectieve en vergelijkbare aanpak van vakbekwaam blijven in de regio ontbreekt 2. Er wordt veelvuldig gebruik gemaakt van de instrumenten die landelijk ontwikkeld en beschikbaar zijn. Geheel in lijn van de pragmatische cultuur ( aan de slag ) van de brandweerorganisatie ligt de focus in veel regio s op dat er met deze instrumenten wordt gewerkt. Het waarom en het hoe van het instrumentarium, en daarmee de visie op de aanpak, verdwijnt daarin snel naar de achtergrond. Als gevolg daarvan wordt door regio s zelf gesteld dat de effectiviteit van het oefenen nu niet optimaal is. 3.2 Grote diversiteit Er bestaan in de regio s op twee aspecten grote verschillen in de wijze van organiseren van het vakbekwaam blijven: De mate van aandacht die wordt besteed aan de kwaliteit van de vakbekwaamheidorganisatie; De wijze waarop de kwaliteitsontwikkeling wordt ingestoken en georganiseerd. 2 Dit wordt mede veroorzaakt doordat met het beëindigen van het project Kwaliteit Brandweerpersoneel/implementatie en communicatie een zekere vorm van regionale ondersteuning is komen te vervallen en doordat de focus van de regio s primair gericht is geweest op de wijzigingen in het vakbekwaam worden.. Advies vakbekwaam blijven eindversie 11

15 Het eerste aspect heeft te maken met de gefaseerde regionalisering van de brandweer. Omdat veel regio s nog in een organisatieontwikkeling zitten, gaat er minder aandacht uit naar de specifieke positie van de vakbekwaamheidorganisatie. Daarnaast is er in de al gevormde regio s sprake van een variatie in de koppeling tussen de oefenorganisaties en de (strategische) personeelsplanning via HRM. De regionalisering en het (versnelde) tempo daarvan dreigt de variëteit van benaderingen en concrete aanpakken verder te vergroten. Het tweede aspect blijkt uit enkele regio s die met de vakbekwaamheidorganisatie een kwaliteitsontwikkeling hebben ingezet volgens de algemene visie die is ontwikkeld in het project KBP. Opvallend is dat deze regio s daarbij vanuit een andere insteek en startpositie begonnen zijn. Deze verschillende uitgangsposities leiden tot verschillende benaderingen, verschillende begrippen over vakbekwaamheid en het borgen er van en daarmee tot een onvergelijkbaarheid van systemen. Deze onvergelijkbaarheid bemoeilijkt het leren van elkaar en bevordert een ontwikkeling waarin verschillende regio s evenzoveel verschillende opvattingen hebben over vakbekwaam blijven. 3.3 Verschillende methoden en instrumenten Naast de visie op vakbekwaam worden en blijven, zijn meerdere instrumenten en methoden beschikbaar. De Herziene Leidraad oefenen wordt door vrijwel alle regio s gebruikt en biedt een goede basiscyclus voor het oefenprogramma. Het biedt ondersteuning en structuur voor de oefenorganisaties die nog niet de slag hebben gemaakt naar de visie waarop uitgegaan wordt van het eigen regioprofiel en maatwerk voor de eigen regio. De IOOV gaat uit van een huidige situatie dat er in geheel Brandweer Nederland volgens deze Herziene Leidraad geoefend wordt. Een formele status of besluit dat alle regio s volgens deze leidraad oefenen werken ontbreekt echter. Ook worden verschillende versies gebruikt. De kracht van de leidraad oefenen en de toolbox uit het project KBP zit in de eerder genoemde filosofie over vakbekwaam blijven en de oefenorganisatie. Naast het al genoemde gegeven dat veel korpsen aan de visie voorbij, en vooral aan de slag gaan, ontbreekt het menig korps aan voldoende capaciteit en deskundigheid om de beschikbare instrumenten en methoden op de beoogde wijze in te zetten. Voor de regio s die geen voortrekkersfunctie vervullen en vooral op zoek zijn naar methoden en instrumenten om de oefenorganisatie praktisch goed in te richten, geeft de toolbox juist te weinig kaders en ondersteuning. De regio s kunnen ondersteuning door verdere en concretere uitwerking van de toolbox goed gebruiken. Hierdoor zal minder tijd verloren gaan aan zoeken naar manieren en eigen uitwerkingen binnen elke regio. 3.4 Verschillen in interpretatie Er zijn veel verschillende documenten beschikbaar die iets zeggen over wat een brandweerfunctionaris moet kennen en kunnen. Het basisdocument is het kwalificatiedossier dat voor iedere functie is opgesteld (in casu de functiebeschrijvingen zoals deze zijn opgenomen in het besluit Personeel Veiligheidsregio s). Dit vormt de basis voor de ontwikkeling van de Proeve van Bekwaamheid, de les- en leerstof, het functiehandboek, de leidraad oefenen, etc. Advies vakbekwaam blijven eindversie 12

16 In de praktijk blijkt echter dat deze ontwikkelingslijn niet consistent is. Er bestaan verschillen in de dekking, duiding en (interpretaties van) de prestatiecriteria van al deze documenten. Daarnaast is de les- en leerstof grotendeels gebaseerd op het kwalificatieprofiel en wordt het profiel op sites beschikbaar gesteld, terwijl deze niet geheel overeenkomt met het nieuwere en vastgestelde kwalificatiedossier. Dit zorgt voor verschillende duidingen van de functieprofielen en bijbehorende standaarden en veroorzaakt verwarring in de regio s. Ook geeft dit een (ongewenste) knip tussen vakbekwaam worden en vakbekwaam blijven. Wettelijke vakbekwaamheid Uit analyse van o.a. Regio Twente is gebleken dat er ook verschillen en witte vlekken zitten tussen de verschillende instrumenten die de standaard in zicht hebben. Het kwalificatiedossier (KD, welke gebaseerd is op functie-eisen en door de brandweer gevalideerde brandweerdoctrines) is nu vanuit verschillende organisaties en perspectieven op verschillende manieren doorvertaald naar instrumenten: Stroomlijning is nodig waarbij vanuit het kwalificatiedossier consistent doorgeredeneerd wordt naar de verschillende instrumenten: Advies vakbekwaam blijven eindversie 13

17 3.5 Onduidelijkheid over bijscholen Tijdens de discussies over landelijke bijscholing is gebleken dat er, meer nog dan op andere vlakken, verschillende definities over bijscholen worden gehanteerd. Over bijscholing bestaan landelijk verschillende inzichten: wat is bijscholing en wanneer is bijscholing nodig? Bijscholing wordt soms begrepen als scholing die nodig is om (weer) op basisniveau te komen, soms als scholing naar aanleiding van nieuwe doctrines. Los van deze definitiekwestie bestaat in de huidige situatie onduidelijkheid waar bijscholing is en wordt belegd. Uit onderzoek blijkt verder dat er spanning bestaat tussen de vraag naar en het aanbod van bijscholingsproducten. De spanning zit zowel in de landelijke signaleringsfunctie van het NIFV, waarvoor niet altijd voldoende draagvlak is binnen de regio s. Dit kan veroorzaakt worden doordat de bijscholing een lage prioriteit heeft binnen het specifieke risicoprofiel van de regio, of men vindt in de regio dat de bijscholing niet bijdraagt aan veiliger of beter werken, of men heeft andere investeringsprioriteiten. Een landelijke regie op de ontwikkelingen in het vak ontbreekt. Spanning wordt ook geconstateerd in de manier van bijscholen. Men vindt de vorm en omvang van de bijscholing die wordt aangeboden niet voldoende, juist teveel of niet passend bij de eigen aanpak. In het licht van de eerder besproken visie op vakbekwaamheid lijkt een standaardaanbod dan ook niet altijd passend bij de verantwoordelijkheid die de regio s zelf hebben voor het vakbekwaam blijven. Dit laat onverlet dat er juist vanwege lessons learned en inzichten vanuit onderzochte incidenten aanleiding kan zijn om landelijk afspraken te maken over de wijze waarop aanvullende of veranderde kennis en kunde in de vakbekwaamheid van de brandweerfunctionarissen wordt opgenomen. Het ontbreken van een gemeenschappelijk begrip over wat bijscholing wel en niet inhoudt is op dit moment dus een obstakel in de landelijke borging van vakbekwaam blijven. 3.6 Aantoonbaarheid ontbreekt In alle regio s wordt veel en vaak geoefend. Er wordt geregistreerd of men op oefenavonden aanwezig is. In hoeverre het oefenen ook effectief leidt tot (behoud en ontwikkeling van) vakbekwaamheid van de brandweerfunctionarissen wordt vooralsnog niet aangetoond. In brede kring wordt aangegeven dat bevelvoerders en collega s prima van elkaar weten wie waar goed in is en wie eigenlijk niet goed meekan. Dit wordt echter nog niet op basis van landelijke afspraken geregistreerd. Als niet goed functioneren zorgt voor onveilige situaties wordt de betreffende persoon hierop direct aangesproken. Binnen de brandweer lijkt men huiverig te zijn om vakbekwaamheid daadwerkelijk te meten, vast te leggen en eventueel te sanctioneren of te belonen. Uit de regio s die met een dergelijke aantoonbaarheid en registratie experimenteren, blijkt echter dat betrokken brandweerfunctionarissen het juist helder en transparant vinden. Het niet registreren van vakbekwaamheid leidt ertoe dat de accountability van de werkgever kwetsbaar is wanneer zich onverhoopt een ongeluk tijdens brand- en rampenbestrijding zou voordoen. Advies vakbekwaam blijven eindversie 14

18 Het wel registreren biedt weliswaar geen garantie dat er geen ongelukken meer zullen voorkomen, maar zal er wel toe bijdragen dat: a. Regio s een beter zicht krijgen of rond vakbekwaam blijven de goede dingen zijn en worden gedaan; b. Een objectiever (en beter controleerbaar) beeld ontstaat van de (individuele en collectieve) capaciteit en inzetbaarheid; c. De (oefen)belasting op basis van dat beeld selectiever en beter gericht kan zijn en daarmee voor individuen uitdagender en effectiever wordt. 3.7 Conclusies Er wordt in alle regio s veel en intensief geoefend. Er gebeuren veel goede dingen in de oefenorganisaties. Iedere regio doet het echter op een eigen manier waardoor het onmogelijk is om tot een goed vergelijkbaar en gemeenschappelijk te verantwoorden beeld van blijvende vakbekwaam in de brandweer te komen. Veelal ontbreekt de aantoonbaarheid en registratie van de vakbekwaamheid waardoor bij incidenten niet voldoende kan worden aangetoond dat de werkgever zijn verantwoordelijkheid is nagekomen. Daarnaast ontbreekt het aan de goede informatie voor de regio om gerichte en voldoende uitdagende oefenprogramma s te maken. De oefenorganisatie kan aan effectiviteit winnen op dit vlak. Daarvoor is eveneens een kwaliteitslag van de oefenorganisatie nodig. Ten slotte is op het gebied van bijscholing behoefte aan begripsvorming, transparantie en een betere match tussen vraag en aanbod. Advies vakbekwaam blijven eindversie 15

19 Advies vakbekwaam blijven eindversie 16

20 4 VISIE OP VAKBEKWAAM BLIJVEN De Brandweeronderwijsraad is van mening dat een helder fundament en stevig raamwerk nodig is om het vakbekwaam blijven binnen de brandweer op een juiste wijze tot stand te brengen en verder te verbeteren. Daarbij is veel te winnen als het gaat om effectiviteit van de inzetbaarheid en oefenbelasting. Stap 1 daarbij is het hanteren van een gelijke visie, een gelijke taal en een juiste ordening van activiteiten. Om kaders aan te geven voor een gezamenlijke visie en uitvoering van vakbekwaamheid, is verkend wat verstaan kan worden onder vakbekwaamheid. Vakbekwaamheid, kwaliteit van medewerkers, aantoonbare vakbekwaamheid, ontwikkelde vakbekwaamheid, professionaliteit; de laatste jaren is de aandacht hiervoor in vele sectoren gegroeid. Uitstapjes naar deze sectoren dragen bij aan een beter zicht op wat onder vakbekwaamheid en de borging er van begrepen kan worden. In dit hoofdstuk wordt dit in een visie uitgewerkt. 4.1 Wat is vakbekwaamheid? Er bestaan grote verschillen in de benadering van vakbekwaamheid. Binnen beroepen met een hoge verantwoordelijkheid naar de maatschappij en met hoog afbreukrisico wordt vakbekwaamheid en de borging er van gedefinieerd in termen als voorbehouden handelingen, risicovolle handelingen en veiligheid voor cliënten, burgers of medeweggebruikers (in het geval van respectievelijk politie, zorg en beroepschauffeurs). Vakbekwaamheidseisen zijn hier een mix tussen voldoende vaardigheden en een besef van veilig handelen en eigen verantwoordelijkheid in eigen handelen. Registratie van een periodieke check, of men nog voldoet aan eisen, is hier aan de orde. Voor de brandweer geldt dat de hoge verantwoordelijkheid en het hoge risico dat het zijn van brandweerman/vrouw met zich meedraagt tot uiting komt in wettelijk vastgestelde functie-eisen (Besluit Personeel Veiligheidsregio s) en de verantwoordelijkheid van de besturen en management van de regio s om er voor zorg te dragen dat het personeel aan deze eisen voldoet en blijft voldoen. Daarnaast zijn er sectoren die vakbekwaamheid van de voorkomende beroepen vooral definiëren in termen van bijblijven in ontwikkelingen en innovaties. Hier geldt vooral dat de halfwaardetijd van kennis en vaardigheden zo kort is dat men zich geregeld moet bijscholen. Voorbeelden zijn de financiële dienstverlening, techniek en beroepen in de (ver)zorg(ing). Vakbekwaamheidseisen richten zich naast een stabiele basis van vakkennis en kunde vooral op doorlopende bijscholing op nieuwe ontwikkelingen en vragen om inspanningen om vakliteratuur bij te houden en congressen en workshops te volgen. Voor de brandweer geldt dat de lering die wordt getrokken uit incidenten, nieuwe inzichten in technieken en andere ontwikkelingen een plek heeft in doctrines die door de beroepsgroep worden vastgesteld en een vorm van kennisontwikkeling en circulatie. Een zwak punt in het stelsel van vakbekwaam worden en vakbekwaam blijven is echter dat onvoldoende is voorzien in garanties dat lessons learned en nieuwe inzichten daadwerkelijk onderdeel gaan vormen van de kennis en kunde van betrokken brandweerfunctionarissen: een systeem van landelijk verplichte bijscholing ontbreekt. Advies vakbekwaam blijven eindversie 17

21 Ten slotte zijn er beroepen die vakbekwaamheid opvatten als de manier om gedrag, kwaliteit en beroepsimago te regisseren. Juist door met elkaar te discussiëren en veel scholingsactiviteiten te organiseren komt men tot gemeenschappelijke waarden, interpretatie en uitvoering van vakbekwaamheidseisen. Denk hierbij aan juryleden, scheidsrechters in de sport en dienstverlenende vrije beroepen zoals consultancy en coaches. Vakbekwaamheid richt zich hier vaak op het regelmatig gezamenlijk sessies bijwonen over elementen uit het beroep en op het gezamenlijk ontwikkelen van bekwaamheidseisen, interpretaties van beroepsinhoud en hoe het beroep uit te voeren. Voor de brandweer(regio s) geldt dat visies op het professionaliseringsproces landelijk tot stand komt via projecten als het lerend vermogen en de brandweer over morgen. De beroepsvereniging NVBR en het NIFV organiseren met grote regelmaat landelijke activiteiten en ondersteunen de onderlinge uitwisseling van kennis en kunde. De onderlinge uitwisseling en vergelijkbaarheid is echter niet structureel gehecht aan de (decentrale) organisatie van opleidingen, oefenen en (vormen van) bijscholing. De bovenstaande invalshoeken op het begrip vakbekwaam blijven, vertaald naar de brandweer, geeft inzicht in waar volgens de Brandweeronderwijsraad aandacht aan besteed dient te worden in het vakbekwaamheidsysteem. Dat leidt tot de volgende uitgangspunten: De brandweer is een branche met een duidelijke verantwoordelijkheid naar de maatschappij en afbreukrisico zowel voor de eigen veiligheid als die van de anderen. Vakbekwaam blijven dient zich dan ook zeker systematisch te richten op kritische handelingen inclusief een periodieke en betrouwbare check op de functievereisten, zoals in het Besluit Personeel Veiligheidsregio s zijn opgenomen; de invalshoek van bijblijven is eveneens belangrijk en staat in het teken van veilig handelen. Logischerwijs wordt in het vakbekwaamheidsysteem opgenomen wie bepaalt wat de nieuwe doctrines en inzichten zijn, op welke aspecten dit direct van invloed is en hoe deze in het systeem van opleiden en oefenen worden opgenomen; De invalshoek van vakbekwaamheid als scheppen van gezamenlijke waarden en interpretatie van kwaliteit lijkt in het geval van de brandweer vooral meerwaarde te kunnen geven voor de vakbekwaamheidorganisatie zelf: hoe kijken wij gezamenlijk aan tegen vakbekwaamheid en doen wij dan de goede dingen in onze organisatie en doen wij deze dingen goed. 4.2 Heldere standaard Vakbekwaam blijven vraagt om een heldere professionele standaard: aan welke vakbekwaamheidseisen dient men te voldoen? Een voorbeeld hiervan is de Wet BIO 3 (Wet op de beroepen in het onderwijs). Deze wetgeving heeft als doel de ontwikkeling van de beroepsbekwaamheid van het onderwijzend personeel en schrijft voor dat de werkgever verplicht is te voldoen aan bekwaamheidsonderhoud van de medewerkers. Hiervoor zijn landelijke vakbekwaamheidseisen (als professionele standaarden) in ontwikkeling. De WFT (Wet Financieel Toezicht) 4 heeft eveneens een vakbekwaamheidverplichting in zich. Deze verplichting uit zich in jaarlijkse examens die moeten worden gehaald. De kwaliteitseisen worden 3 Evaluatie Wet op de Beroepen in het Onderwijs. Eindrapport. (april 2011). Uitgevoerd door Ecorys i.o.v. Ministerie van OCW) 4 Evaluatie Vakbekwaamheidsbouwwerk Financiële Dienstverleners, Ministerie van Financiën (2010) Advies vakbekwaam blijven eindversie 18

22 echter door verschillende soorten examenaanbieders verschillend neergezet, wat leidt tot niveauverschillen tussen de afgenomen examens. In veel gevallen gaan werkgevers voor de snelle weg en maken vaker gebruik van het lagere niveau met een hoog slagingspercentage. Dit leidt tot grote kwaliteitsverschillen binnen de branche en in zekere mate een race to the bottom : men gaat voor het minimumniveau in plaats van een goede kwaliteitsstandaard die iets zegt over een gewenst prestatieniveau. 4.3 Kaders en sturing Om een landelijk systeem te laten werken is meer nodig dan uitspraken van werkgevers dat ze achter uitgangspunten staan. Sturing op implementatie en uitvoering is daarom noodzakelijk. Zo komt in het Nederlandse onderwijsstelsel de sturing op de Wet BIO tot uitdrukking in het op- en vaststellen van bekwaamheidseisen in de vorm van (professionele) competenties. Toezicht wordt uitgevoerd door de Inspectie van het Onderwijs, waaraan door het bevoegd gezag van scholen verantwoording moet worden afgelegd over het nakomen van de inspanningsverplichting. Enkel bij excessen wordt gekeken of daadwerkelijk voldoende en op de goede manier aan bekwaamheidsonderhoud is gewerkt. Uit de evaluatie van de eerste 5 jaar blijkt dat, alhoewel er voldoende draagvlak was onder de werkgevers, meer dan de helft van het onderwijzend personeel geen bekwaamheidsdossier heeft. Ook is er bij scholingsactiviteiten grotendeels geen relatie gelegd met de bekwaamheidseisen. Alhoewel het gewenste beleid dus wordt onderschreven door werkgevers is dit in veel gevallen (nog) niet vertaald in concrete maatregelen en activiteiten. Daarnaast blijkt dat leraren zelf positief staan ten opzichte van bekwaamheidseisen en behoefte hebben aan helderheid over functioneren en werken aan de eigen vakbekwaamheid. Conclusie is dat zelfregulering onvoldoende leidt tot indaling van het ingezette beleid en dat sturing en toezicht op uitvoering nodig is. In de evaluatie van de Wet BIG (Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg) 5 wordt eveneens geconstateerd dat de instelling van een orgaan met een signalerende, adviserende en sturende rol nodig is. Daarnaast moet veel worden geïnvesteerd in voorlichting en kennisverbetering over het systeem en bekwaamheidseisen. Een positief voorbeeld is het vakbekwaamheidsysteem van (vrijwillige)scheidsrechters binnen het amateurvoetbal van de KNVB 6. Er zijn elk weekend wedstrijden waarbij in een groot aantal er van geschoolde scheidsrechters actief zijn. Er is een bij alle partijen duidelijk en gedragen beleid en een uitvoerend systeem waarbij ontwikkeling van competenties van de scheidsrechters centraal staan. Binnen dit systeem staan geschoolde rapporteurs centraal die vakbekwaamheid objectief bepalen aan de hand van een puntensysteem met verplichte registratie van beoordeling en aanvullende complimenten, dit vervolgens vastleggen en digitaal rapporteren aan de betrokkenen. De vakbekwaamheidorganisatie heeft een zelfstandige positie binnen de KNVB met een opdrachtgever-opdrachtnemerrelatie en toezicht op de uitvoering. De duizenden vrijwilligers onderwerpen zich aan een dwingend en sanctionerend systeem. 5 Evaluatie Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg. Den Haag: ZonMw, oktober Bron: presentatie Blik naar de ander over de vakbekwaamheidsorganisatie scheidsrechters. KNVB. BOR, februari Advies vakbekwaam blijven eindversie 19

23 4.4 Meting en registratie Periodieke meting van de vakbekwaamheid hoort bij een vakbekwaamheidsysteem. De invulling hiervan kan verschillende vormen hebben. Enerzijds blijkt meting en registratie hiervan te leiden tot kwaliteitsverhoging. De Autoriteit Financiële Markten schrijft kortweg voor dat alle personen die als financieel tussenpersoon werken, zich verplicht moeten bijscholen met jaarlijkse examens om de kennis te toetsen. Wanneer men als instelling van voldoende omvang is, kan men echter in plaats van de toetsing een bedrijfsvoeringmodel volgen. Dit wil zeggen dat het bedrijf zelf verantwoordelijk is voor de vakbekwaamheid van de medewerkers en moet kunnen aantonen hoe dit in de bedrijfsvoering is opgenomen. De evaluatie hiervan laat zien dat niet alleen deze aantoonbaarheid lastig is omdat iedere organisatie vakbekwaamheid op een andere manier interpreteert en opneemt in de bedrijfsvoering, ook blijkt dat wanneer de kwaliteit niet wordt gemeten deze beduidend lager is dan bij de organisaties waar wel een meting plaatsvindt. Dat teveel meten en registreren de vakbekwaamheid eveneens niet ten goede komt laat de huidige situatie bij de politie zien. Doordat er zoveel verplichte certificering wordt gevraagd, gaat alle prioriteit uit naar het gecertificeerd houden van medewerkers om hen inzetbaar te houden. Dat op zich vermindert de inzetbaarheid al. Daarnaast beperkt het de professionele ruimte van medewerkers en kost de hele registratie tijd en dus geld. Les om hier uit te trekken is dat alles willen vastleggen in zekerheden zijn doel voorbij schiet. En goede balans tussen individuele professionele ruimte en periodieke meting en registratie van vakbekwaamheid is daarom belangrijk. 4.5 De medewerker ook zelf verantwoordelijk Een persoon leert pas effectief als hij weet wat hij gaat leren en daarvoor gemotiveerd is. De medewerker is daarom altijd in essentie verantwoordelijk voor de eigen vakbekwaamheid. Een werkgever is echter verantwoordelijk om het leren te faciliteren en stimuleren. Dit uitgangspunt is een belangrijk thema in de wereld van Human Resources Development (HRD) de afgelopen jaren. Dit is door te vertalen naar de effectiviteit van een vakbekwaamheidsysteem. Onderzoek heeft aangetoond dat intrinsieke motivatie van personen leidt tot meer informeel leren. Zij besteden meer tijd aan taken waarvan ze kunnen leren en de effectiviteit van dit leren is groter. Werkenden die een training volgen besteden gemiddeld genomen ongeveer 5,8 procentpunt meer tijd aan activiteiten waarvan zij dingen kunnen leren. Dit illustreert dat learning begets learning. Opmerkelijk is ook dat de respondenten aangeven dat een uur informeel leren gemiddeld evenveel oplevert als een uur cursus. Ook organisatorisch wordt leren meer gestimuleerd wanneer de verantwoordelijkheid bij de medewerker zelf ligt die hiervoor gefaciliteerd wordt. Een voorbeeld hiervan is de politie. Daar blijkt veelal de verantwoordelijkheid voor scholing bij de werkgever te liggen. Dit is doorvertaald in het systeem: medewerkers kunnen zich niet zelf inschrijven voor scholingsactiviteiten, ook ondersteunt het HR-systeem nog onvoldoende een proactieve houding van de medewerker hierin. De prioriteit van de werkgever ligt echter in eerste instantie tot het inzetbaar houden van medewerkers. Er is daarmee minder aandacht voor het individueel onderhouden en verbeteren van (individueel) vakmanschap. Binnen de wet BIG ligt de verantwoordelijkheid bij het individu om bezig te zijn met waar men wel en niet vakbekwaam in is en hierop zelf te sturen. Wanneer de werkgever daar direct baat bij heeft, wordt de verantwoordelijkheid voor een deel opgepakt door de werkgever. Dit zorgt ervoor Advies vakbekwaam blijven eindversie 20

24 dat het individu kritischer kijkt naar wat men nodig heeft en daar zelf initiatieven op onderneemt. Dit verhoogt de effectiviteit van leren en scholing. Belangrijke voorwaarde is wel dat de organisatie het leren faciliteert, bevordert en ondersteunt. Niet alleen praktisch door toegang naar leeractiviteiten, maar ook met feedback en beoordeling, helpen formuleren van leervragen, het continue opbouwen van inzicht in het eigen functioneren en keuzes maken bij wat wel en niet op te pakken qua ontwikkeling. 4.6 Kwaliteit van opleiders en opleidende organisaties Een goede vakbekwaamheidorganisatie begint bij kwaliteit van de opleiders. Niet voor niets eisen reguliere opleiders dat er daartoe opgeleide leermeesters op de werkvloer zijn die de leerlingen begeleiden en in de praktijk opleiden. Daarnaast zijn er veel voorbeelden van branches die registers voeren voor vakbekwaam blijven en eisen stellen aan de scholingsactiviteiten en opleiders die zich bezig houden met vakbekwaam blijven. Een recent voorbeeld is de pedicurebranche die enkele jaren terug gestart is met een kwaliteitsregister. Een uitspraak uit hun interne onderzoek: wanneer men eisen stelt aan de beroepsuitoefenaar en eist dat men tijd besteedt aan scholing om deze kwaliteit op peil te houden, dan is het niet meer dan logisch dat er ook kwaliteitseisen worden gesteld aan deze opleiders. Naast de opleiders heeft ook de opleidende organisatie een verantwoordelijkheid. In het middelbaar beroepsonderwijs bestaat sinds jaar en dag een stelsel van eisen aan organisaties die stagiairs opleiden (Beroeps Opleidende Leerweg) en/of medewerkers hebben die een opleiding volgen in het kader van een beroepsbegeleidende leerweg. Deze organisaties dienen ingeschreven te staan in een register van erkende leerbedrijven en worden als zodanig (op basis van erkenningreglementen) geaccrediteerd door de Kenniscentra Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Deze regeling in het mbo beoogt de opleidingsomstandigheden optimaal te maken en te houden voor de leerlingen. Het (kwaliteit)systeem Investors in People, tenslotte, beoogt bedrijven integraal als lerende organisatie te beoordelen en te certificeren. Onderzoek, zij het beperkt, laat zien dat een dergelijke vorm van certificering bijdraagt aan (zakelijk en organisatorisch) succes. Advies vakbekwaam blijven eindversie 21

25 Advies vakbekwaam blijven eindversie 22

26 5 KADER EN WERKMODEL VAKBEKWAAM BLIJVEN BRANDWEER Afgezet tegen de huidige situatie zoals beschreven in hoofdstuk 2 dragen de verkenningen uit hoofdstuk 3 bij aan de bepaling van de basisingrediënten voor de visie op en aanpak van de blijvende vakbekwaamheid binnen de brandweer. In dit hoofdstuk wordt het een met het ander gecombineerd en beschreven als een, binnen de brandweer te benutten kader en werkmodel. 5.1 Kader De verkenningen naar vakbekwaamheid in andere branches en sectoren geven richting aan welke elementen in de vakbekwaamheidorganisatie van de brandweer idealiter terug dienen te komen. Onderstaand figuur geeft het hoofdkader weer. Dit kader bestaat uit vier bouwstenen/elementen van vakbekwaam blijven en dient als fundament onder een raamwerk: 1.Standaarden (WAT) 2. metho/instr/proc (HOE) 3. Functionarissen (WIE) 4. Organisatie 1 Standaarden (WAT): Dit zijn de wetten of centrale afspraken en kaders op organisatie- of brancheniveau die richting geven aan de verdere uitwerking van vakbekwaam blijven. Dit kunnen standaarden zijn die richting geven aan één of meer van de onderstaande zaken: a. Oefenen en bijscholen om bekwaam te blijven (bv wet die zegt dat iedereen bij binnen de brandweerorganisaties moet blijven oefenen) b. Vaststellen/meten/beoordelen/inschatten van bekwaamheid (bv centrale afspraak dat iedere werknemer oefeningen op maat krijgt (passend bij zijn bekwaamheidsniveau) c. Registreren van (blijvende) vakbekwaamheid (bv organisatie-eis dat van elke medewerker moet kunnen worden aangetoond dat bekwaamheid op peil is) 2 Methodes, instrumenten en processen (HOE): De methoden en instrumenten die gebruikt worden voor het oefenen, vaststellen en registreren. Bijvoorbeeld oefenkaarten met leerdoelen en criteria. Of de procedure voor het afnemen van een profcheck, proeve van bekwaamheid of toets. 3 Functionarissen (WIE): dit zijn de personen die betrokken zijn bij het oefenen, vaststellen en registreren. Bijvoorbeeld oefencoördinatoren. Advies vakbekwaam blijven eindversie 23

27 4 De organisatie: de organisatie vormt de vierde bouwsteen die als het ware de schil (of het fundament) is rondom de andere bouwstenen. Zaken als de inrichting van de organisatie, de beschikbare middelen en de cultuur bepalen voor een groot deel de mate waarin kwaliteit van de andere bouwstenen geborgd kan worden. Bijvoorbeeld de manier waarop er gestuurd wordt op blijvende vakbekwaamheid (zijn sancties een onderdeel) of het personeelsbeleid van de regio. Bij het ontwikkelen en uitwerken van een model voor (geborgde) blijvende vakbekwaamheid, is naar deze vier bouwstenen gekeken. 5.2 Initiatieven en dynamiek In navolging op de regionalisering en het project KBP zijn enkele regio s voortvarend aan de slag gegaan om de vakbekwaamheidorganisatie in de regio verder vorm te geven. Opvallend is te zien hoe regio s vanuit een ander startpunt uit de figuur in de vorige paragraaf zijn begonnen te werken: ER GEBEURT AL VEEL IN REGIO S Opvallend is daarnaast om te zien hoe de bovenstaande regio s met elkaar in contact zijn en gezamenlijk een ideaalmodel hebben ontwikkeld om na te streven. Doordat ieder bij een andere bouwsteen is begonnen, ziet men nu bij elkaar uitwerkingen van de bouwstenen die men zelf nog nodig heeft. Hierdoor is men met elkaar in gesprek om zaken over te nemen. Hier begint eenheid te ontstaan in een gezamenlijke manier van werken aan vakbekwaamheid, waarbinnen iedere regio nog steeds duidelijk een eigen aanpak heeft die past bij de eigen organisatie. Dit voedt de Advies vakbekwaam blijven eindversie 24

28 verwachting dat het kader ook de andere regio s zal helpen om het vakbekwaam blijven volgens een eenduidige systematiek vorm te geven en door te ontwikkelen. 5.3 Ideaal Gekeken naar landelijke wetgeving en hoe men nu in de verschillende regio s aan het werken is aan de vakbekwaamheidorganisatie, gaat de Brandweeronderwijsraad uit van het onderstaande ideaal dat met invoering van een eenduidig model zal worden bereikt. Ideaalbeeld over vakbekwaamheid binnen de brandweer: De landelijke visie over vakbekwaam blijven (o.a. beschikbaar in toolbox KBP en leidraad oefenen) is in alle regio s bekend en geïmplementeerd in de oefenorganisatie; Elke regio maakt gebruik van hetzelfde kader (model blijvende vakbekwaamheid) en beschikt over de expertise om deze visie te vertalen in de vakbekwaamheidorganisatie; De vakbekwaamheid wordt periodiek gemeten en is voor iedereen aantoonbaar en geregistreerd; Iedere regio oefent en meet de kritische vaardigheden, heeft daarnaast eigen invulling voor regionale risicoprofiel; Alle landelijke instrumenten, methoden, examens, etc. zijn afgestemd op wettelijke kaders en KD, en gestroomlijnd en in overeenstemming met elkaar; Bijscholing zit ingebouwd in het model en komt tot uitdrukking in regionale vakbekwaamheidprogramma s voor wat betreft regionale onderwerpen. Voor landelijke onderwerpen is er helderheid wie bepaalt wat nieuwe doctrines zijn en wie op basis hiervan de bijscholingsprogramma s initieert; Iedere regio heeft een gedragen beleid over vakbekwaam worden en blijven; Iedere beroeps- en vrijwillige brandweerman en vrouw beschikt over een (jaarlijks geactualiseerd) vakbekwaamheidpaspoort. 5.4 Raamwerk: de basiselementen van vakbekwaam blijven De Brandweeronderwijsraad gaat er van uit dat de aanpak van vakbekwaam blijven voor iedere regio zichtbaar moet bestaan uit 3 vaste onderdelen, waarbinnen oefenen en bijscholing wordt uitgevoerd: De landelijke basis: het minimumniveau waaraan een brandweerfunctionaris moet voldoen. Dit zijn de landelijke functie-eisen. Hierbij is sprake van inzet van oefenprogramma s. ( aantoonbare startbekwaamheid, wetgeving ). De regionale invulling: het regionale risicoprofiel met eigen prioriteiten en extra s. Dit gaat over de uitvoering van de functie in de beroepspraktijk en in de specifieke situatie van de eigen regio. Hierbij is sprake van inzet van oefenprogramma s en bijscholingsprogramma s ( aantoonbare vakbekwaamheid, regionale invulling). De landelijke ontwikkelingen: bijscholing van nieuwe doctrines nadat men het diploma heeft behaald. Dit gaat over het bijhouden van de landelijke ontwikkelingen en daarmee inzetbaar blijven d.m.v. bijscholingsprogramma s ( aantoonbare vakontwikkeling, landelijke inzichten en voorschriften ). Advies vakbekwaam blijven eindversie 25

29 Op elk van deze onderdelen zijn kaders te geven: KADER VAKBEKWAAM BLIJVEN Iedere regio dient in principe aan alle onderdelen aandacht te besteden. In welke mate dit gebeurt ligt aan de ontwikkeling waarin de regio zich bevindt. Als absolute minimum besteedt de oefenorganisatie in de oefencyclus aandacht aan de genoemde drie onderdelen en maakt daarbij gebruik van het bestaande instrumentarium. Het ideaalbeeld staat echter als baken op de horizon om naartoe te groeien: de lerende organisatie. Hierbij is leren te beschouwen als integraal onderdeel van de bedrijfsprocessen; een lerende organisatie te worden en te zijn. Dit vereist een optimale wisselwerking tussen vakinhoudelijke kennisontwikkeling en de vertaling van deze kennis naar de blijvende vakbekwaamheid van hulpverleners en de bedrijfsprocessen. De brandweer onderzoekt in deze rol steeds haar eigen kennislacunes en zoekt naar oplossingen om hier invulling aan te geven. De volgende minimumkaders gelden binnen bovenstaand model voor alle regio s. Wettelijke (start)bekwaamheid (landelijke basis): Het kwalificatiedossier geldt als landelijke standaard waaraan iedereen minimaal voldoet en blijft voldoen (wettelijke functie-eisen); Advies vakbekwaam blijven eindversie 26

30 Alle regio s passen de leidraad oefenen toe; Alle regio s meten periodiek de bekwaamheid van de brandweerfunctionarissen op de wettelijke functie-eisen (en stellen daartoe gezamenlijk vast: o Voor welke onderdelen een individuele (oefen)verantwoordelijkheid geldt; o Welke faciliteiten nodig zijn om die individuele (oefen)verantwoordelijkheid na te kunnen komen; o Welke onderdelen op basis hiervan uit de huidige oefenkaarten geschrapt kunnen worden; o Welke kritieke vaardigheden worden gecheckt; o In welke minimale frequentie dit gebeurt. Alle regio s registreren de vakbekwaamheid van de brandweerfunctionarissen (bij te houden in deel A van een individueel vakbekwaamheidpaspoort). Motto (start)bekwaamheid: ik mag brandweermens zijn (en zorg dat ik dat mag blijven) Aantoonbare (vak)bekwaamheid(regionaal profiel): Alle regio s maken gebruik van en hebben het eigen risicoprofiel vertaald in een eigen oefen/ontwikkelingsprogramma (professionele standaarden); Alle regio s hebben de ruimte gecreëerd in het programma voor het risicoprofiel, door een goede vertaling van landelijke eisen en risicoprofiel naar een passend en effectief aanbod voor de eigen regio. Er kan ruimte gecreëerd worden door onderscheid te maken in: o (individuele) randvoorwaardelijke vaardigheden (medewerker op onderdelen zelf verantwoordelijk) o Kritieke vaardigheden (werkgever en medewerker verantwoordelijk) o Kritisch kijken naar wat men al op orde heeft en waar prioriteiten liggen (ruimte voor het regionale risicoprofiel, is 30-40%) Alle regio s houden registratie van de vakbekwaamheid bij gericht op het eigen risicoprofiel (bij te houden in deel B van het individueel vakbekwaamheidpaspoort). Motto (vak)bekwaamheid: ik pas goed in mijn korps en word een steeds beter brandweermens Aantoonbare (vak)ontwikkeling (landelijk profiel): Bijscholing op basis van nieuw doctrines wordt gedefinieerd, zonodig aangepast in het kwalificatiedossier en landelijk belegd (wijzigingen in beroeps- en functieprofielen); Alle regio s zorgen dat de landelijke bijscholingsthema s in de eigen regio worden doorgevoerd; Alle regio s zorgen dat de landelijke veranderde thema s, doctrines en/of prestatiecriteria zijn opgenomen in de vakbekwaamheidorganisatie, inclusief oefencyclus, meting en registratie van de vakbekwaamheid (bij te houden in deel C van het individueel vakbekwaamheidpaspoort). Motto (vak)ontwikkeling: ik ben en blijf- up-to-date in mijn vak Bovenstaande indeling biedt de regio s een helder kader voor het ontwikkelen en het organiseren van alle activiteiten voor het vakbekwaam blijven. Het biedt regio s de mogelijkheden om fijnmazig te bepalen welke specifieke activiteiten binnen deze indeling wenselijk en noodzakelijk zijn. Advies vakbekwaam blijven eindversie 27

31 Daarbij kan op termijn een indeling worden gehanteerd op groepen van functies: Strategisch Tactisch Uitvoerend Op welke manier ieder dat doet is uiteraard aan de regio zelf. Het model functioneert als een gezamenlijk ordeningsprincipe, als ware het een herkenbaar raamwerk. Ondersteuning op de vulling is daarbij wenselijk, sturing op de stevigheid van het raamwerk nodig. Advies vakbekwaam blijven eindversie 28

32 6 ACTIEPUNTEN EN AANBEVELINGEN Wat betekent het om uitvoering te geven aan de beschreven kaders voor vakbekwaam blijven? Dit betekent vooral ook de goede dingen behouden. Iedere regio heeft een vakbekwaamheidorganisatie. In voorgaande projecten is al veel ontwikkeld aan visie en instrumenten. Wat er nodig is om het model voor vakbekwaamheid te kunnen invoeren staat in dit hoofdstuk beschreven. Een onderscheid wordt gemaakt tussen actiepunten voor het werkveld, waarmee het model verder wordt ingevuld en afrondende aanbevelingen aan VNG en Veiligheidsberaad. Deze betreffen de noodzakelijke acties en besluitvorming om het model landelijk in te voeren en aan te sturen op de realisatie van de benoemde actiepunten. 6.1 Actiepunten voor het werkveld Nadat het model door alle brandweerregio s is geaccepteerd als een wenselijk model, voorziet de brandweeronderwijsraad een viertal projecten, die, onder landelijke regie, dienen te leiden tot meer inzicht in de inhoudelijke, organisatorische en financiële consequenties van het model vakbekwaam blijven. Deze projecten zullen zorgen dat naast de wenselijkheid, ook de hanteerbaarheid van het model aangetoond is, en dat overgegaan kan worden tot implementatie van het model binnen alle veiligheidsregio s. Een viertal projecten zijn hiervoor nodig, vertaald naar vier actiepunten, waarbij per actiepunt de effecten zijn benoemd: Ontwikkeling en implementatie van een eenduidig begrippenkader; Ontwikkeling en implementatie van professionele standaarden; Ontwikkeling van registratie- en beoordelingsmodel; Professionalisering van de oefenorganisatie Eenduidig begrippenkader Opdracht: Ontwikkel een eenduidig begrippenkader en ordening binnen het vakbekwaam blijven; Uitkomst: we praten binnen het vakbekwaam blijven over dezelfde dingen. De Brandweeronderwijsraad voorziet de volgende effecten bij uitvoering van dit actiepunt: Het vakbekwaam blijven wordt bij alle veiligheidsregio s binnen dezelfde kaders georganiseerd (uniformiteit in aanpak); De oefencyclus is afgestemd op de landelijke functie-eisen en ontwikkelingen, en het specifieke risicoprofiel (vakbekwaamheid als resultante van voldoen aan functie-eisen en organisatiedoelen); De definitie van begrippen die gehanteerd worden binnen het vakbekwaam blijven zijn voor iedereen duidelijk (begrippen worden door eenieder op eenzelfde manier toegepast) Professionele standaarden Opdracht: ontwikkel professionele standaarden aan de hand van prestatie-indicatoren Uitkomst: er zijn per functie normen voor vakvolwassenheid vastgesteld. De Brandweeronderwijsraad voorziet de volgende effecten bij uitvoering van dit actiepunt: Functienormen voor vakvolwassenheid worden opgesteld (duidelijkheid omtrent verwachtingen aan gediplomeerde brandweermensen); Advies vakbekwaam blijven eindversie 29

33 Per brandweerfunctie worden basisvaardigheden benoemd (eigen verantwoordelijkheid voor de blijvende- beheersing van basisvaardigheden); De leidraad oefenen wordt in overeenstemming gebracht met het KD (methoden zijn direct afgeleid van de wettelijke minimumeisen -als ondergrond-); Regionaal risicoprofiel is vertaald naar prestatiecriteria per functie (organisatiedoelen leiden tot het bepalen van professionele standaarden per functie als plafond-); Landelijke regie op bijscholing op basis van nieuwe doctrines (alle brandweermensen houden hun vak up to date) Registratie en beoordeling Opdracht: ontwikkel en implementeer een (landelijk) systeem voor registratie en beoordeling van de vakbekwaamheid; Uitkomst: de mate van functiebeheersing/ontwikkeling wordt (aan de hand van de professionele standaarden) aangetoond en uniform vastgelegd. De Brandweeronderwijsraad voorziet de volgende effecten bij uitvoering van dit actiepunt: Vakbekwaam blijven is onderdeel van het P&O beleid en gericht op ontwikkeling van medewerkers (duidelijkheid omtrent mogelijkheden en beperkingen van ieder individu); Beoordeling wordt per oefencyclus uitgevoerd met een zogenaamde profcheck (periodieke beoordeling van alle medewerkers); Registratie van de vakbekwaamheid is binnen alle veiligheidsregio s identiek (door uniforme registratie is er een vergelijkbaarheid voor de mate van functiebeheersing); Registratie van de vakbekwaamheid is uitgangspunt voor de PDCA cyclus (registratie leidt tot kwaliteitsverbetering op strategisch, tactisch en operationeel niveau); Uitgangspunten voor de beoordeling zijn objectief en transparant (duidelijkheid over waarvoor, wanneer, hoe en met wat voor gevolgen beoordeling plaats vindt) Oefenorganisatie Opdracht: ontwikkel en implementeer een ideaal model van de professionele oefenorganisatie; Uitkomst: iedere Veiligheidsregio beschikt over een professionele oefenorganisatie als basis voor de goede dingen. De brandweeronderwijsraad voorziet de volgende effecten bij uitvoering van dit actiepunt: Alle functies en rollen in de vakbekwaamheidorganisatie zijn voorzien van uitvoeringseisen (vakbekwaamheid is gegarandeerd van alle medewerkers in de vakbekwaamheidorganisatie); Vakbekwaamheid binnen de Veiligheidsregio wordt vanuit een afdeling aangestuurd (een loket voor vakbekwaamheid); Organisatiedoelen worden didactisch vertaald in de oefencyclus (vermogen tot het vertalen van organisatiedoelen naar leerdoelen die ingezet worden binnen het oefenprogramma); Vermogen tot groei en innovatie in een duurzaam thema de lerende stand (uitdaging als uitgangspunt voor het oefenprogramma). Advies vakbekwaam blijven eindversie 30

34 6.2 Aanbevelingen voor bestuurders Aanbeveling 1: creëer een coherent bestuurlijk platform Bij landelijke kaders hoort eveneens transparantie over de bestuurlijke organisatie hiervan op landelijk niveau. Het onderhouden van de basiseisen en de regionale invulling ziet er logischerwijs als volgt uit: Advies vakbekwaam blijven eindversie 31