uitdagende chemie tussen eindhoven en utrecht Breng elektrisch rijden op gang Baptiest coopmans TU/e moet plaats in Brainport-regio beter benutten

Transcriptie

1 6 september 2013 Magazine van de Technische Universiteit Eindhoven De Opdracht: Breng elektrisch rijden op gang Baptiest coopmans TU/e moet plaats in Brainport-regio beter benutten uitdagende chemie tussen eindhoven en utrecht

2 28 02 Johan van Leeuwaarden (1978), hoogleraar Stochastic Networks, opleidingsdirecteur Graduate Program Wiskunde. Zijn intreerede is op 20 september Tekst Antoinette van der Vorst Foto Bart van Overbeeke Absolute waarheid Het mooie aan wiskunde is voor mij dat je in een abstracte wereld leeft met een absolute waarheid. Alles wat je bedenkt, probeer je te bewijzen. Dat past bij mij. Het heeft te maken met streven naar helderheid en inzicht. Dat is overigens alleen in mijn vak zo, daarbuiten mag het ook best wat losser. Ik lees graag een roman die niet helemaal klopt, bijvoorbeeld. Graduate Program Als opleidingsdirecteur van het Graduate Program Wiskunde denk ik mee over hoe we ons wiskunde-onderwijs vormgeven, nu en in de toekomst. Vooral in de master willen we young professionals opleiden: studenten moeten niet alleen inhoudelijk veel kennis hebben, maar zichzelf ook andere vragen stellen als waar doe ik het voor, wat is de betekenis van mijn vak? Goede baan Zeker in de wiskunde heb je kansen op een goede baan. In de hightech, maar ook in de financiële wereld en de servicesector. Dat wil ik uitdragen. Ik geef ook masterclasses voor middelbare scholieren. Altijd stel ik dan de toepassing van wiskunde centraal. Zo gaat het vak leven en zie je wat je er allemaal mee kunt doen. Miljarden gebruikers In mijn onderzoek richt ik me met name op nieuwe wiskunde om het gedrag van grote netwerken te begrijpen en te verbeteren. Netwerken zoals internet, Facebook, energie- en verkeersnetwerken bieden fascinerende uitdagingen voor de wiskunde. Hoe bedien je miljarden gebruikers het beste? Hoe groot moet de capaciteit van een netwerk zijn? Dat zijn vragen waar wij ons mee bezighouden. no.6 september 2013 Stella gaan 22 studenten van de TU/e begin 16Met oktober dwars door Australië in de World Solar Challenge Op pagina 39 backward Klaas Kopinga Data Science Data Science is een groot onderzoeksgebied dat voor ons ligt. Door alle netwerken die er nu zijn, is er heel veel data beschikbaar. We kunnen die data gebruiken om netwerkgedrag beter te maken én om maatschappelijke problemen op te lossen. Als we precies weten wie er wanneer op de weg zit bijvoorbeeld, waarom zijn er dan nog steeds files? Of als je nauwkeurig weet hoeveel en wanneer iemand energie verbruikt, kun je vraag en opslag van energie dan adaptief maken? Ik verwacht grote ontwikkelingen in het slim inzetten van data Operatie robot PRECEYES verlengt de carrière van de oogchirurg colofon Slash is het magazine voor externe relaties en alumni van detechnische Universiteit Eindhoven en verschijnt drie keer per jaar. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit Slash is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding. Voor het gebruik van foto s of illustraties is toestemming van de maker nodig. RedactieadresTechnische Universiteit Eindhoven, Communicatie Expertise Centrum, Postbus 513, Baptiest Coopmans, voorzitter van de Raad van Toezicht van de TU/e 5600 MB Eindhoven, slash@tue.nl, Tel (040) / Hoofdredacteur Han Konings Eindredactie en coördinatie Corine Legdeur Communicatie Bladconcept Maters & Hermsen Journalistiek, CEC. Vormgeving Natasha Franc Redactieadviesraad drs. Steef Blok, prof.dr. Carlijn Bouten, mr.drs. Ben Donders, prof. dr.ir.maarten Steinbuch Drukwerk Schrijen-Lippertz, Voerendaal De TU/e en de Universiteit Utrecht werken intensief samen aan solar fuels Wilt u adverteren in Slash? Meer informatie bij H&J Uitgevers, Tel (010) Wilt u Slash ontvangen? Meld u aan op ISSN: keep in touch Interesse in samenwerking met de TU/e, in studeren, werken of promoveren aan de TU/e, of het contact onderhouden als alumnus? alstublieft, onze contact gegevens. 20/21 INGEZOOMd OLED S 24 de opdracht Elektrisch rijden Samenwerking (strategisch partnership, contract research) TU/e Innovation Lab, +31 (0) , Innovationlab@tue.nl Werken of promoveren Dienst Personeel en Organisatie +31 (0) , jobs@tue.nl Ontwerpers opleidingen Stan Ackermans Institute +31 (0) , sai@3tu.nl Studeren (bachelor, master) Onderwijs en Studenten Service Centrum, +31 (0) , 30/31 planner/ verkenner Silvy & Katja 32 De vonk Cees Midden studeren@tue.nl Alumni Alumni Office, +31 (0) , alumninet@tue.nl Persvoorlichting en Communicatie Communicatie Expertise Centrum +31 (0) , cec@tue.nl,

3 04 05 Tekst Tom Jeltes Foto Bart van overbeeke chirurgie op de vierkante micrometer operatieve microscoop Geen onderdeel van PRECEYES, maar wordt door de chirurg gebruikt om het operatiegebied te bekijken. Positie-encoders Deze meten de beweging van de chirurg. Via de computer worden de trillingen van zijn of haar hand weggefilterd en kan een instelbare schaling worden toegepast: elke centimeter die de chirurg beweegt, kan worden teruggebracht tot enkele micrometers in het oog. Deze combinatie van trillingsreductie en positieschaling maakt operaties met ongeëvenaarde precisie mogelijk. Oogchirurgie is een delicaat werkje, dat uitzonderlijk vaste handen vereist. Carrières van oogchirurgen worden vaak vroeg afgebroken omdat hun handen te veel gaan trillen. Bovendien zijn bepaalde operaties überhaupt onmogelijk met de hand uit te voeren. Met het PRECEYES Surgical System, voortgekomen uit de TU/e-faculteit Werktuigbouwkunde, moeten die problemen tot het verleden gaan behoren. De chirurg bestuurt het systeem (de instrument manipulator) met een soort geavanceerde joystick (de motion controller). Hierdoor kunnen trillingen worden weggefilterd en kunnen handelingen tot op enkele micrometers nauwkeurig worden verricht. remote center of motion Tijdens de operatie draait het instrument rond de plek waar het door de oogbol steekt. Bewegingen langs de hoofdas van de manipulator zijn mogelijk door een ingenieuze constructie in de vorm van een parallellogram. Hierdoor ontstaan geen zijwaartse krachten op de incisie in de oogbol. Door de geringe dikte van de instrumentschacht (slechts een halve millimeter) hoeft het wondje niet gehecht te worden en heelt het vanzelf. Sensoren Dankzij zogeheten absolute encoders is te allen tijde bekend waar en in welke oriëntatie het instrument zich precies bevindt. Ook controleert een optische sensor of het instrument wel goed in de houder zit. Instrumentklem De instrumenten voor de operatie (zoals minuscule mesjes, schaartjes en pincetten) worden via een glijbaantje de klem in geleid en vervolgens vastgeklikt. Hiervoor worden bestaande chirurgische instrumenten voorzien van een behuizing die precies in de klem past. veiligheidspal De instrumentmanipulator is via een veiligheidspalletje verbonden met een vast frame. Als de stroom uitvalt, als de chirurg merkt dat er iets mis gaat, of wanneer het systeem een plotselinge beweging detecteert, schiet het palletje los en klapt de instrument manipulator binnen een fractie van een seconde op gecontroleerde wijze weg. lichte en stijve constructie Het dunne aluminiumframe zorgt ervoor dat de instrument manipulator snel en nauwkeurig kan positioneren zonder een krachtige aandrijving. Hij verbruikt hierdoor slechts een paar watt. Het gefotografeerde deel van het frame heeft een wanddikte van 0.5 mm en weegt maar 35 gram. Lokale elektronica Veel signalen worden op de instrument manipulator lokaal verwerkt. Als input krijgt deze elektronica slechts een voedingsspanning en het bewerkte digitale signaal van de computer. De output bestaat uit maar liefst 42 signalen, waarmee de bewegingen van de instrument manipulator tot op enkele micrometers nauwkeurig worden aangestuurd en de motion controller van haptische feedback wordt voorzien. Contragewicht De cilinder van exact 445 gram is compact gehouden door gebruik van wolfraamcarbide, een materiaal dat zwaarder is dan lood. Het contragewicht zorgt ervoor dat het PRECEYES Surgical System zodanig is gebalanceerd dat het massamiddelpunt altijd op de as ligt. Dat betekent dat het systeem niet omvalt of wegdraait als de stroom uit staat - wel zo veilig. Haptische feedback Elektromotoren in de motion controller van PRECEYES zorgen ervoor dat de chirurg weerstand voelt als hij dingen doet die het systeem wil voorkomen. In de toekomst wordt deze zogeheten haptische feedback wellicht gekoppeld aan sensoren in het operatie-instrument, zodat de chirurg letterlijk kan voelen wat hij doet. De motor kan ook worden gebruikt voor mechanische trillingsreductie, simpelweg door een demping aan te bieden aan bewegingen van de chirurg.

4 06 07 memo/ Gezocht: vrouwen met ambitie Op woensdag 13 november 2013 kent het Universiteitsfonds Eindhoven (UFe) voor de vierde keer de Marina van Damme Beurs toe aan een getalenteerde, aan de TU/e afgestudeerde en/of gepromoveerde vrouwelijke ingenieur. Sta jij aan het begin van je carrière of kun je een duwtje in de rug gebruiken bij de volgende stap in je loopbaan? Stuur dan je cv met een plan waarvoor je de beurs wilt inzetten in vóór 8 oktober De beurs bestaat uit een bedrag van 9000 euro die je bijvoorbeeld kunt gebruiken voor een internationale oriëntatie in de vorm van een studie, stage of project. Of misschien heb je een goed plan hoe je op een andere wijze je kennis kunt verdiepen of verbreden. Kijk voor meer informatie en aanmelding op De uitreiking van de beurs is onderdeel van de Jong Alumnidag van de TU/e, die op dezelfde dag plaatsvindt. Wil je daar meer van weten? Kijk dan op TU/e Academic Awards 2013: een vrouwenaangelegenheid Tijdens de academische jaarsluiting die de TU/e officieel vierde, zijn de TU/e Academic Awards 2013 uitgereikt. De universiteit zet hiermee het beste afstudeerwerk, het beste ontwerprapport en het beste promotieproject in het zonnetje. Dit jaar was het voor de eerste keer een volledig vrouwelijke aangelegenheid. Voor het beste afstudeerwerk waren in totaal elf kandidaten voorgedragen. Natasha Holz Amorim de Sena MSc van de faculteit Bouwkunde was volgens de jury de beste van dit jaar. Ze krijgt de academische jaarprijs voor haar masterstudie Ilhas: filling the gaps. Een project dat zich afspeelt in Porto en gericht is op de zogeheten Ilhas ; de Portugese benaming voor piepkleine huisjes die in de negentiende eeuw zijn gebouwd. De Sena ontwikkelde een plan zodat de bewoners van deze Ilhas op eigen kracht hun woonsituatie kunnen aanpassen en hun eigen sociale, economische en fysieke omstandigheden kunnen verbeteren. De ontwerpprijs ging naar Si Zeng MSc PDEng van de faculteit Scheikundige Technologie voor haar rapport Separation of Carbonates from Alcohols in Alternative DMC Synthesis Routes. Aan de productie van Dimethylcarbonate (DMC) kleven nadelen, zoals een hoog energieverbruik en lastige scheidingsprocessen. Zeng richtte haar focus op een zogeheten Rotating Disk Contractor (RDC) en het gebruik van Phenol waardoor scheidingsprocessen in beide gevallen aantoonbaar minder energie vergen. De prijs voor de beste promotie ging naar Maartje Bastings. Ze deed onderzoek naar naar medische toepassingen van biomaterialen. In het bijzonder naar manieren om biomaterialen te voorzien van eiwitclusters om daarmee de interactie met cellen te verbeteren. Korting op boekenreeks Making Europe Waren politici, wetenschappers, consumenten of activisten de drijvende krachten achter een verenigd Europa? Of waren het misschien ingenieurs? De zesdelige boekenreeks Making Europe. Technology and Transformations, maakt de rol van techniek in de Europese geschiedenis zichtbaar. Het Making Europe-programma is tien jaar geleden door de Stichting Historie der Techniek opgezet in samenwerking met de TU/e. De medewerking van 150 onderzoekers uit binnen- en buitenland heeft al geresulteerd in een digitaal Europees museum voor wetenschap en techniek ( De boekenreeks gaat in op de historische invloed van grootschalige infrastructuren, van de spoorwegen tot het internet; van internationale kennisnetwerken, van CERN tot de ruimteorganisatie ESA en behandelt de dagelijkse praktijk, van het drinken van melk tot het benutten van windenergie. Binnenkort verschijnen de eerste twee delen van de rijk geïllustreerde serie, die nieuwe inzichten biedt voor beleidsmakers, politici en iedereen die geïnteresseerd in de rol van technologie in de geschiedenis van Europa. Tot 30 september is er voor de TU/e-gemeenschap een unieke voorintekenactie: voor 160 euro kunt u de hele zesdelige serie bestellen (inclusief BTW, exclusief administratie- en verzendkosten). Dat is een korting van 62 procent. Voor meer informatie zie: TU/e wordt tweede bij Wereldkampioenschap Robocup 2013 Eind juni vond in de Genneperparken in Eindhoven het wereldkampioenschap Robocup 2013 plaats. Deze eredivisie van het robotvoetbal waarin de TU/e participeert, is de Middle Size League. Elk team bestaat uit vijf tafelhoge spelers, die volledig zelfstandig spelen, zonder menselijke bege leiding. Zij voetballen op een veld van 18 bij 12 meter. Tech United doet sinds 2008 mee met zijn TURTLEs, die een bal kunnen schieten met een snelheid van 10 meter per seconde. Vorig jaar veroverden de TURTLEs de wereldtitel, na eerder vier jaar op rij tweede te zijn geworden. Dit jaar verloor het Eind hovense team helaas de finale op het Chinese team Water. In Eindhoven deden meer dan 3000 deelnemers over de hele wereld mee. De ruim veertig teams waren afkomstig uit onder andere Brazilië, China, de Verenigde Staten, Candad, India, Zuid- Korea, Iran, Japan en Australië. In totaal bezochten ongeveer geïnteresseerden de wedstrijden en andere demonstraties van robots. Ook koningin Maxima bezocht de Robocup 2013 en volgde een wedstrijd van het Eindhovense team. Een Mondriaan uit de computer Kunst en techniek hebben meer gemeen dan vaak wordt gedacht. Dat bewijst TU/e-hoogleraar Loe Feijs. Hij schreef een computerprogramma dat Mondriaans creëert en maakte hiermee een mooie variant op de beroemde Victory Boogie Woogie. In de jaren negentig verdiepte hij zich in wat een Mondriaan tot een Mondriaan maakt. Als het mogelijk is een abstract werk in computercode te vatten, dan heb je iets geleerd over de essentie van het kunstwerk. De code is dan te zien als het DNA van het schilderij, volgens Feijs. Het is de kunst om met zo weinig mogelijk code toch het volledige schilderij te beschrijven. Een van de uitdagingen van het nabootsen van Mondriaan is het creëren van de illusie van een rooster, zonder uit te gaan van een vooraf aangebrachte structuur. De oplossing die Feijs hiervoor vond bestaat uit het willekeurig plaatsen van groeikernen (met een random-generator), die vervolgens uitgroeien tot lijnen. Nooit waagde Feijs zich aan de Boogie Woogies (behalve de Victory maakte Mondriaan ook een Broadway Boogie Woogie). Totdat het Gemeentemuseum in Den Haag, dat s werelds mooiste collectie Mondriaans heeft hangen -waaronder de Victory Boogie Woogie-, een prijsvraag uitschreef. Feijs zag hierin een mooie gelegenheid om feedback te krijgen van experts. Dus zette Feijs zich eerder dit jaar weer aan het programmeren. Voor de wedstrijd selecteerde Feijs een van de beter gelukte Victory s. De jury was enthousiast, met als resultaat dat zijn inzending nu levensgroot in zijn werkkamer in het Hoofdgebouw van de TU/e staat. Ook liet het Gemeentemuseum een filmpje maken waarin elementen van de compositie verbonden worden aan stukjes programmeercode. Deze film wordt naast de originele Victory Boogie Woogie vertoond. Het leverde Feijs ook nog een optreden op bij Pauw & Witteman.

5 08 09 kopstuk/ De Brainport-regio met een overvloed aan grote en middelgrote bedrijven en start-ups, biedt de TU/e een positie die volgens hem uniek is in universitair Nederland en waar nog veel meer profijt uit te halen valt. Baptiest Coopmans is sinds een jaar voorzitter van de Raad van Toezicht van de universiteit waar hij vijfentwintig jaar geleden afstudeerde als technisch bedrijfskundige. Wat deze regio te bieden heeft, vind je niet in Amsterdam, Delft of Twente. Ik gun het de universiteit als we het de komende jaren allemaal nog dichter bij elkaar weten te brengen. Baptiest Coopmans Voorzitter van de Raad van Toezicht van de TU/e

6 10 11 kopstuk/ Tekst han konings foto s kick smeets BBaptiest Coopmans (1965) komt uit een middenklasse gezin, waarbij alle kinderen werden gestimuleerd te gaan studeren. De opleiding Technische Bedrijfskunde trok in 1983 zijn aandacht omdat je daar modelmatig bedrijfskunde kon studeren. Geen softe vorm, maar een opleiding met een basis in de werktuigbouwkunde en wiskunde. Ik ben toch een bèta. Hij zag zichzelf zeker niet als econoom, maar meer als consultant. Later trok de commerciële kant van het bedrijfsleven toch harder, wat resulteerde in functies bij Unilever en KPN. Dat modelmatig werken is altijd wel gebleven. In mei van dit jaar ging hij aan de slag als algemeen directeur van UPC Nederland. De band met Eindhoven en de universiteit is wel altijd gebleven. Ik heb nog steeds twee plaatsen in het PSV-stadion. Tijdens mijn studie aan de TU/e had ik veel waardering voor de korte, snelle lijnen, het niet bureaucratisch doen en de pragmatische manier van denken. Daarbij zou het gevaar kunnen ontstaan dat je als organisatie klein gaat denken, terwijl een ambitieus perspectief op de toekomst noodzakelijk is. Aan deze univer siteit stond op dit punt altijd wel wat spanning en daarom is het ook zo goed om te zien dat de TU/e op een aantal gebieden echt een wereldspeler is geworden. Dat groots denken is er zeker. SPRAAKMAKEND Het topsectorenbeleid van de overheid levert een bruikbaar stramien voor samenwerking, is goed voor het ontwikkelen van mensen, kan dienen als een blauwdruk voor de economie en is handig bij het binnenhalen van subsidies. Maar met dit beleid zet je wel heel veel mensen samen aan één tafel. Voor ondernemerschap en samenwerking is dat problematisch, want we willen wellicht niet dat iedereen aan de tafel weet wat we met die andere partij bespreken. Als je kijkt naar successen in andere landen, zijn die gebaseerd op twee factoren. Om te beginnen moet er rechtszekerheid zijn, je moet in vrijheid kunnen praten. Als dat er is moet je in twee dingen investeren: onderwijs en infrastructuur. Theoretisch moet een maatschappij die hierop inzet, alle andere zaken verder kunnen ontwikkelen. Daarom is het in deze tijden van crisis mijn zorg dat we overal op gaan bezuinigen, terwijl onderwijs en infrastructuur de pijlers voor de toekomst zijn. Toen Coopmans vorig jaar werd gevraagd voor de functie, zei hij direct ja. Ik wilde al een tijdje wat meer doen voor dit stukje van de wereld: de BV Nederland. Daar komt nog bij dat een technische universiteit een belangrijke maatschappelijke taak heeft: het opleiden van hooggekwalificeerde ingenieurs. Die zijn nodig als we willen vernieuwen of meer doorbraken moeten realiseren. Op dit moment leiden we er te weinig op. Van de dienstensector alleen kunnen we in Nederland niet bestaan, we zullen ook moet produceren. Kijk naar het Wirtschaftswunder in Duitsland: dat komt tot stand omdat daar fors wordt geïnvesteerd in onderwijs, in middelgrote bedrijven en in techniek. Coopmans is er niet op tegen om scholieren wat meer te sturen in de richting van techniek. Kunnen we het ons veroorloven ze helemaal vrij te laten in hun keuze, of is het mogelijk ze met bepaalde middelen al wat te laten voorsorteren in die richting? In Singapore bestaat intensief overleg tussen ministeries, de onderwijswereld en het bedrijfsleven. Samen maken die partijen een planning met betrekking tot de groepen mensen die nodig zijn voor de toekomst van deze succesvolle stadstaat. Dat hoeft in Nederland niet in die mate, maar we hebben het onderwijs hier wel heel veel vrijheid gegeven. Ik zeg weleens gekscherend: je kunt hier afstuderen op het ontleden van een kikker, maar het is de vraag of je daarin ook een baan gaat krijgen. Daar komt nog bij: bètavakken en techniek zijn gewoon heel leuk. In Nederland vechten we helaas nog altijd tegen het nerdy imago dat we er zelf op geplakt hebben. Bachelor College Dat de TU/e met de aanpassingen in het bacheloronderwijs daar verandering in wil aanbrengen, noemt Coopmans fantastisch. Ik heb grote bewondering voor alles wat er tot nu toe al is gepresteerd met het Bachelor College en zeker voor de mensen die daaraan hebben meegewerkt. Ik was daar echt van onder de indruk en het werkt ook inspirerend voor me. Het is nu zaak de kwaliteit daarbij goed te borgen, want we hebben meer hoogopgeleide ingenieurs nodig en niet meer ingenieurs van lagere kwaliteit. Dan gaat het ook niet om tientallen meer, maar om honderden. Bij de drie technische universiteiten ligt de opdracht daarvoor te zorgen en om hoogwaardig onderzoek goed te koppelen aan hoogwaardig onderwijs. Want wat zeker niet moet gebeuren is dat het onderzoek op zichzelf komt te staan. Het is O en O samen. Daarnaast moeten ook maatschappelijke aspecten een plaats krijgen in de opleidingen en studenten moeten zo snel mogelijk weten of ze op de goede plek zitten. Dat is precies wat het Bachelor College probeert te doen en het getuigt van lef dat men dat vorig jaar ook direct universiteitsbreed heeft gedaan. Als extra bijeffect van het Bachelor College ziet Coopmans dat hiermee tussen de diverse zuilen die er binnen de universiteit bestaan, meer verbanden zijn ontstaan. Mensen voelen nu meer dat ze aan de TU/e een wezenlijke bijdrage leveren en niet enkel aan hun individuele vakgroep of faculteit. Al ligt daar natuurlijk nog altijd de belangrijkste focus voor een docent en wetenschapper. Langzaam ontstaat echter het gevoel: wij zijn één universiteit. Dat is waardevol, want de TU/e is niet echt groot, dus is het belangrijk om met één boodschap naar buiten te treden. Dat maakt organisaties succesvol. Volgens hem moet het Bachelor College nu twee à drie jaar de tijd krijgen zich verder te ontwikkelen. Het grootste risico is om in de beginfase nog een keer te gaan vernieuwen. Wat voor ingenieurs wel een probleem is, want die willen altijd vernieuwen. Laat dit onderwijsmodel zich nu eerst zetten en tot wasdom komen. Dan Ik heb grote bewondering voor alles wat tot nu toe al is gepresteerd met het Bachelor College Loopbaan Baptiest Coopmans Baptiest Coopmans (1965) is sinds mei 2013 algemeen directeur van UPC Nederland. In september 2012 trad hij aan als voorzitter van de Raad van Toezicht van de TU/e. Hij rondde in 1988 de opleiding Technische Bedrijfskunde af aan de TU/e en startte in dat jaar bij Unilever. Daar was hij in diverse functies werkzaam tot Van 2006 tot 2012 werkte hij bij KPN, waar hij deel uitmaakte van het bestuur. Zijn laatste functie daar was managing director Reputation, Brand and Quality. gaan studenten erover in gesprek met elkaar en gaan ze ook naar middelbare scholen om erover te vertellen. Brainport Dat het Bachelor College een van de sterktes van de TU/e is geworden, staat voor Coopmans buiten kijf. Maar met een andere, al bestaande sterkte wordt volgens hem nog te weinig gedaan: de positie van de TU/e in de Brainport-regio. Qua profilering moet de TU/e hier meer uithalen. Iedereen binnen de universiteit zou moeten nagaan wat hij of zij nog meer kan halen uit dat cluster van bedrijven en instellingen. Brainport is een merknaam, iets waar andere regio s jaloers op zijn. Dat ASML haar instituut voor nanotechnologie onlangs niet heeft willen vestigen op de campus van de TU/e is ontzettend jammer. ASML zal haar redenen wel hebben om voor Amsterdam te kiezen. Maar dan is er nog altijd een gebied met de High Tech Campus, zeven à acht grote bedrijven, een woud aan middelgrote bedrijven en start-ups én de TU/e. Dat vind je nergens anders in Nederland. Niet in Amsterdam, niet in Twente en niet in Delft. Ik gun het TU/e dat we dat allemaal nog dichter bij elkaar weten te brengen. Brainport biedt daarnaast ook nog volop mogelijkheden voor stages en opdrachten voor afstudeerders en promovendi. Werkervaring opdoen bij grote bedrijven, die ook op wereldniveau actief zijn; welke universiteit biedt haar studenten die mogelijkheid? Coopmans is overtuigd van de belangrijke rol die de TU/e ook in de toekomst zal blijven vervullen op maatschappelijk vlak en als leverancier van ingenieurs. Ik ben er trots op dat ik daar in deze functie ook een steentje aan kan bijdragen.

7 12 13 achtergrond/ Tekst Nicole Testerink Foto s Bart van Overbeeke Uitdagende chemie tussen Eindhoven en Utrecht Sinds de TU/e in 2011 een strategische alliantie sloot met de Universiteit Utrecht en het Universitair Medisch Centrum Utrecht wordt er op drie onderzoeksgebieden intensief samengewerkt. Duurzame energie in de vorm van zonnebrandstof, de zogeheten solar fuels, is er een van. Samenwerkingspartners hoogleraar Emiel Hensen (TU/e) en hoogleraar Bert Weckhuysen (UU) zijn meer dan enthousiast over de meerwaarde van dit preferred partnership voor de ontwikkelingen binnen hun onderzoeksgebied. D e zon als directe energieleverancier. Hoewel het de meest logische bron van hernieuwbare energie is, staat het wetenschappelijk onderzoek op het gebied van zonnebrandstof relatief gezien nog in de kinderschoenen. Maar daar komt verandering in. Want met het opraken van fossiele brandstoffen wordt er in toenemende mate gekeken naar andere, duurzamere vormen van energie. De mogelijkheid tot het opslaan van zonne-energie in chemische bindingen die gebruikt kunnen worden als brandstof (zie kader op pagina 14), krijgt mede dankzij het schone karakter ervan steeds meer aandacht. Het is een van de redenen waarom de Eindhovense hoogleraar Emiel Hensen (heterogene katalyse) en zijn Utrechtse collega Bert Weckhuysen (anorganische chemie en katalyse) in vol vertrouwen hun onderzoek bundelen. Hensen: Onze focus ligt op het ontwikkelen van katalysatoren, chemische stoffen die de omzetting kunnen versnellen op een manier die zo energiezuinig mogelijk is. Omdat de omzetting van zonlicht naar brandstof nieuw is, zijn er ook nieuwe versnellers nodig. Het Nederlandse katalyseonderzoek is al jaren sterk georganiseerd en ook Eindhoven en Utrecht weten elkaar al lange tijd te vinden op dit vlak. De samenwerking tussen onze beide universiteiten op het katalytisch vlak is onderdaad niet geheel nieuw, benadrukt ook Weckhuysen. Al sinds 1991 bestaat er tussen beide instellingen een onderzoeksas op dit gebied. Zo wisselt het wetenschappelijk directeurschap van het toonaangevende Nederlands Instituut voor Onderzoek in de Katalyse (NIOK) al tijden tussen Eindhoven en Utrecht. Op dit moment ben ik wetenschappelijk directeur en is Emiel Hensen voorzitter. In dat kader wilden we graag iets nieuws en uitdagends neerzetten. Toen de plannen bekend werden voor een strategische alliantie tussen de TU/e en UU hebben we de koppen bij elkaar gestoken en solar fuels voorgedragen als één van speerpunten. En met succes. Complementariteit Juist de complementariteit van beide groepen draagt daar volgens Hensen aan bij. Waar de expertise van de TU/e zit in het modelleren hoe moleculen op katalytische oppervlaktes worden omgezet, gebruiken de onderzoekers in Utrecht veel experimentele spectroscopische technieken om met licht te bekijken hoe katalysatoren precies werken. En die twee benaderingen zijn synergetisch. Hensen: Je kunt wel allerlei spectroscopie willen doen, maar voor interpretatie van de resultaten op moleculair niveau zijn onze berekeningen van belang. Andersom willen wij berekeningen doen aan relevante systemen, waarbij experimentele kennis over hoe een katalytisch oppervlak er precies uit ziet, noodzakelijk is. Niet voor niets bestond al lang de wens om intensiever samen te werken. Dat de groepen elkaar al kennen, zien beide hoogleraren als een groot voordeel. We zijn geen eendagsvlieg, aldus Weckhuysen, en we hebben al laten zien dat deze samenwerking kans van slagen heeft. Investeren in een nieuwe relatie hoeft niet meer, want die is er al. De lijntjes zijn kort. Zo heb ik de mobiele nummers van Emiel en Rutger van Santen (emeritus hoogleraar Katalyse aan de TU/e). We hebben s avonds heel wat heen en weer gebeld welke richting willen we nu precies op, welk project heeft het meeste potentie? Dit alles heeft zeker geholpen om uitgekozen te worden als een van de drie speerpunten binnen de alliantie. Van spuitwater wijn maken Er werd gekozen om het onderzoeksmandje wiseful te vullen. Zo vindt er onderzoek plaats naar de omzetting van water naar waterstof onder invloed van zonlicht (zie kader op pagina 15). Uiteindelijk is het ultieme doel om waterstof en koolstofdioxide om te zetten naar stoffen als azijnzuur en methanol, een complex proces dat Weckhuysen omschrijft als van spuitwater wijn maken. Onderzoek op het scherpst van de snede, dat is volgens Hensen hoe beide wetenschappers het graag zien. De meest spannende vindingen binnen de wetenschap vinden plaats op de grensvlakken van disciplines. Je ziet nu dat er verschillende invalshoeken binnen de katalyse samenkomen en dat kan tot hele mooie dingen leiden. Het vergroten van de kritische massa op het gebied van solar fuels sluit aan bij de komst van FOM-instituut DIFFER (Dutch Institute for Fundamental Energy Research) naar

8 14 15 achtergrond/ de TU/e-campus in DIFFER heeft een coördinerende rol binnen het fundamentele energieonderzoek in Nederland, met als een van de thema s kernfusie en solar fuels. Hensen: Het is vooruitzien om een onderzoeksgroep neer te zetten waarvan de expertise aansluit bij het onderzoeksprofiel van DIFFER. Op deze manier wordt gezorgd dat nieuwe samenwerkingen ondersteund worden. Solar fuels is een veld met een lange tijdhorizon, waardoor het belangrijk is te investeren in nieuwe mensen met nieuwe inzichten. Ook Weckhuysen ziet de aansluiting met DIFFER als een belangrijke impuls van het zonnebrandstofonderzoek. Ik zie veel nieuwe mogelijkheden. Denk aan het ontwikkelen van geavanceerde apparatuur voor Nederlandse energie-onderzoekers en die van de alliantie in het bijzonder. We bouwen als het ware een vliegwiel. Een mooi solar fuelprogramma waarbinnen we jonge mensen opleiden en uitdagend onderzoek doen. Een eerste kiem is recent gelegd doordat de Colleges van Bestuur in het kader van de alliantie twee tenure-tracks hebben gefinancierd. Met de komst van de nieuwe universitair docenten Jan-Philippe Hoffman, die Utrecht verruilde voor Eindhoven en Monica Barosso, in Utrecht aangenomen als expert op het gebied van solar fuels, is de kruisbestuiving tussen de twee universiteiten begonnen. Nieuw talent Door het strategisch aannemen van bepaalde wetenschappers kunnen er volgens Weckhuysen nu meters gemaakt worden in de vorm van gezamenlijke experimenten, publicaties en nieuwe projectvoorstellen. Je ziet dat we elkaar op allerlei vlakken versterken. Zo n alliantie genereert nieuwe projecten; je hebt voor jezelf de focus weer scherp, maar kijkt tegelijkertijd ook een stapje verder. Ook voor subsidieaanvragen, zeker op het internationale vlak, is het steeds belangrijker dat er op de grensvlakken van disciplines gewerkt wordt en heeft multidisciplinair werken zeker een meerwaarde. Naast het doen van excellent onderzoek vinden er ook interessante ontwikkelingen plaats op educatief vlak. Hensen: Vanuit het NIOK en met steun van NWO zijn we bezig met de opzet van een onderzoeksschool die dit najaar al van start gaat. Bachelorstudenten kunnen instromen in een tweejarig masterprogramma waarin ze een gedegen basis in de katalyse krijgen met een specialisatie op het gebied van fotokatalyse. Naast de TU/e Zonnebrandstof in het kort Bij zonnebrandstof wordt zonlicht gebruikt als directe energiebron door het om te zetten in chemische bindingen. Dat kan waterstof zijn, of meer complexere moleculen, zoals methanol. In de natuur is het gebruik van zonne-energie een bekend concept in de vorm van fotosynthese. Daarbij zetten plantenbladeren koolstofdioxide om in suikers. Het maken van solar fuels wordt daarom ook wel artificiële fotosynthese genoemd. Om de omzetting van grondproducten in brandstoffen te versnellen en de reactie zo energiezuinig mogelijk te laten verlopen, worden katalysatoren ingezet - en de UU doen ook de Universiteit Leiden en de Universiteit Twente hieraan mee. Een lokale master die aan de thuisuniversiteit gevolgd wordt, maar met voldoende keuzeruimte om specifieke vakken aan de andere universiteiten te volgen, zodat studenten een goed overzicht krijgen van het onderzoek op de diverse locaties. Aan het einde van de master bestaat de mogelijkheid om een PhD-voorstel te schrijven, waarbij de chemische versnellers. Het uiteindelijke reactieproduct kan afgestemd worden op wat het meest gunstig is voor de chemische industrie. Vloeibare solar fuels zijn het meest compatibel met het huidige brandstofsysteem en zijn daarom het voorlopige einddoel. Emiel Hensen (rechts) en Jan-Philippe Hoffman van de TU/e. vier besten gehonoreerd worden met een aanstelling. Maar het opleiden van jong talent is voor ons ook van belang richting het bedrijfsleven. Voor de industrie zijn solar fuels nog een brug te ver, het moet meer bekendheid krijgen. Door het leveren van studenten met een herkenbaar profiel kunnen we solar fuels ook bij hen in de picture zetten. Maatschappelijk draagvlak De onderzoeksgroep van Weckhuysen wordt vaak als voorbeeld gezien als het gaat om samenwerking met het bedrijfsleven. De Utrechtse hoogleraar erkent dat duurzame industriële relaties waardevol zijn, zeker in een tijd waarin de eerste geldstroomfinanciering aan onderzoeksgroepen schaarser is. Al werd in juni van dit jaar aan Weckhuysen nog een prestigieuze Spinozaprijs van 2,5 miljoen euro toebedeeld door NWO. Maar investeringen vanuit het bedrijfsleven in het solar fuels veld zijn voorlopig nog toekomstmuziek. We zijn nu zo ver dat we het principe van zonnebrandstof kunnen beschrijven, maar de fundamenten staan er nog niet. Zeker op het gebied van de complexere omzettingen is er nog veel onzeker en is onderzoek daarnaar des te belangrijker. Doordat we nu meer kritische massa kunnen inzetten, komt dat hopelijk in een versnelling en zijn we eerder bij een echte doorbraak. En die is weer belangrijk om de industrie over de streep te trekken. Ook Hensen geeft aan dat samenwerken met het bedrijfsleven kan leiden tot een win-win situatie. Op de lange termijn kan het werk aan fundamentele vraagstukken voor het bedrijfsleven zeer relevante informatie opleveren. Als je op moleculair niveau begrijpt hoe een katalysator werkt, kun je met deze kennis richting geven aan het industriële onderzoek. Katalyse is een vrij toepasbaar onderzoeksveld, daar kunnen aan twee kanten de vruchten van geplukt worden. Even zo belangrijk als aandacht vanuit het bedrijfsleven vindt Weckhuysen het creëren van maatschappelijk draagvlak voor zonnebrandstof. De recente aandacht in media, mede Een van de gezamenlijke projecten die de TU/e en de UU gaan opstarten op het gebied van zonnebrandstof, richt zich op het optimaal opvangen van zonlicht. Want hoe meer zonlicht, hoe hoger de uiteindelijke brandstofopbrengst. In dat kader wordt ook samengewerkt met de faculteit Technische dankzij de toekenning van de Spinoza prijs, kan daar volgens hem zeker aan bijdragen. Er is een groeiende interesse voor dit onderwerp, het algemene publiek vindt het iets exotisch hebben. Ook kunnen we zo uitleggen wat er met hun belastinggeld gebeurt, dat chemie niet vies en vervuilend is en dat we duurzaamheid ook hoog in het vaandel hebben staan. Transities gaan traag, Bert Weckhuysen en op de achtergrond Monica Barroso van de Universiteit Utrecht. Slimme moleculen vangen meer licht Natuurkunde. Zij kunnen een stuk glas of plastic voorzien van bepaalde lichtvangende moleculen waardoor licht van verschillende golflengtes gescheiden kan worden. Uiteindelijk moeten deze nieuwe manieren om zonlicht te vangen gaan resulteren in een apparaatje, bijvoorbeeld een soort zonnecel. Daarnaast willen wetenschappers van beide universiteiten nieuwe fotoabsorberende materialen gaan ontwikkelen om de huidige veelal kostbare edelmetalen te kunnen vervangen door goedkopere systemen. zeker in het energieveld. Maar als we deze verduurzaming willen realiseren, moeten we nu stappen maken. Mede dankzij de strategische alliantie kunnen we daar nu echt voor gaan. Zo ben ik weer terug bij het vliegwiel, dat we nu op alle fronten kunnen laten draaien: intellectueel, educatief en maatschappelijk. Daar moet uiteindelijk toch iets heel moois uit voortkomen.

9 16 17 achtergrond/ Tekst Monique van de Ven Foto s Bart van Overbeeke Down under naar de top Tijdens de World Solar Challenge die op 6 oktober losbarst in Australië, gaat het Solar Team Eindhoven van de TU/e vanzelfsprekend voor de winst. Maar het is niet zo dat de race niet geslaagd zou zijn als de studenten niet winnen. Bovenal wil het team Stella - de eerste gezinsauto ter wereld op zonne-energie - na ruim drieduizend kilometer heelhuids over de eindstreep brengen. Dat alleen al wordt een hele opgave: bij de laatste editie in 2011 volbracht nog niet een op de vijf teams de race door de Australische outback. an ambitie en drive heeft het het Solar Team Eindhoven (STE) geen moment ontbroken, zoveel is zeker. De auto van de toekomst ontwikkelen, zo formuleerde het team zonder blikken of blozen het ultieme doel bij de officiële start in oktober De eerste ideeën hiervoor waren in het vroege voorjaar van 2012 komen opborrelen bij Werktuigbouwkundestudenten Lex Hoefsloot en Roy Cobbenhagen, op dat moment bijna klaar met hun bachelor. Een gezinsauto op zonne-energie wilden ze bouwen, praktischer en comfortabeler dan al die platte vleugels op wielen die de World Solar Challenge al sinds de start in 1987 domineren. In betrekkelijke stilte gingen ze aan het werk en zochten ze versterking - bij medestudenten, maar ook bij hoogleraren die hun ideeën steunden. Pas daarna stapten ze met hun plannen naar het College van Bestuur. We wilden niet overkomen als het zoveelste groepje studenten dat even vlug iets leuks heeft bedacht, verklaart teamlid Juliëtte van der Lof. Pas in oktober 2012 trad het Solar Team Eindhoven officieel naar buiten en presenteerde zijn plannen en de ploeg. Het kernteam bestaat uit 22 studenten afkomstig van zes verschillende faculteiten, die - gesteund door een bestuursbeurs van de TU/e - ieder hun studie een jaar opzij zetten om aan de eerste gezinsauto op zonne-energie te werken. STE is onderverdeeld in diverse subteams, die zich onder meer bezighouden met de uiteenlopende technische aspecten van de auto. Zo kijkt de ene groep naar de ultieme aerodynamische vorm van de auto en ontwerpt een andere groep een intelligent dashboard. Elektrotechnici zorgen er op hun beurt voor dat elke zonnestraal zo efficiënt mogelijk van de zonnepanelen op het dak naar de motoren gaat. Het organisatieteam maakte intussen werk van zaken als de planning, communicatie, voorbereidingen voor de reis en sponsoring. Zo wist STE bedrijven aan zich te binden die het team steunen en haalde het geld binnen via crowdfunding met de verkoop van zogenoemde Solar Miles voor een bedrag van honderd euro per mijl. Nu, anderhalf jaar na de eerste prille ideeën, is het team er bijna klaar voor. Medio augustus vloog het voltallige team naar Australië en begin september arriveerde Stella zelf, per cargovlucht - een transport per boot zou teveel tijd hebben gekost. En die tijd is ook in Australië, vlak voor de race, kostbaar. Het team is nog een paar weken doende met testen en optimaliseren. Teamlid en chauffeur André Snoeck: Hoe houdt Stella zich bijvoorbeeld onder de extreme weersomstandigheden en op een ander soort wegdek? Blijft het batterijenpakket goed genoeg, hoe gaat het de chauffeurs af qua rijden? Eindhovens grootste concurrentie voor de race komt uit Duitsland en Australië, verwachten Snoeck en teamgenoot Jirry Pons. Het team uit het Duitse Bochum deed al eens met een tweepersoons wagen mee aan de World Solar Challenge en het Australische team Sun Swift eindigde bij de vorige race in de top-5. Verder is het volgens Pons altijd afwachten waarmee de Japanners op de proppen komen. Tot vlak voor de start laten die niets los over hun auto. Je weet dus nooit zo goed wat je van ze kunt verwachten.

10 18 19 achtergrond/ Stella in short World Solar Challenge De World Solar Challenge is een tweejaarlijkse wedstrijd voor zonnewagens, waaraan teams van over de hele wereld meedoen, veelal afkomstig van universiteiten. De eerste race was in Solar Team Eindhoven doet dit jaar mee aan de twaalfde editie. De race voert van Darwin naar Adelaide over een afstand van ruim drieduizend kilometer. Nieuw dit jaar is de Cruiser-klasse waaraan tien teams meedoen, waaronder dus ook het Solar Team Eindhoven. Zonnewagens in deze klasse worden niet alleen beoordeeld op snelheid, maar ook op het aantal vervoerde personen, de externe energiebehoefte en het gebruiksgemak van de wagen. Op één punt scoort Eindhoven bij voorbaat bonuspunten: Stella is de enige deelnemende zonnewagen die ruimte biedt aan vier passagiers. De naam Stella is afkomstig van de Latijnse benaming voor ster. De auto is 4,49 meter lang, 1,65 meter breed en 1,15 meter hoog en weegt nog geen 400 kilo. Hiervan nemen de batterijen aan boord zo n 66 kilo voor hun rekening. De carrosserie is gemaakt van twee lagen carbon met daartussenin een laag schuim: licht, maar heel sterk. Hoe lichter de auto, hoe lager de rolweerstand en hoe groter haar bereik. De zonnewagen heeft een relatief plat dak bovenop een enigszins druppelvormige auto. Het was een zoektocht naar het optimum tussen de aerodynamica en de prestaties van de zonnepanelen erbovenop. Zes vierkante meter aan hoogrendement silicium zonnepanelen, om precies te zijn - volgens STE de beste in hun klasse, maar wel commercieel verkrijgbaar. De zonnewagen heeft smalle banden, die qua breedte tussen een fiets- en autoband inzitten, om de rolweerstand zoveel mogelijk te verminderen. In de voorwielen zijn de motoren verwerkt - voor een zonnewagen overigens niet uitzonderlijk, dit spaart namelijk gewicht uit voor tandwielen voor de overbrenging. Elektrische energie kan hierdoor zo efficiënt mogelijk worden omgezet in mechanische energie. Bij het ontwerp van de console van de auto was het streven om daar zo weinig mogelijk knoppen op te hebben. Zo is een touchscreen scherm verwerkt in het dashboard en loopt over de console een strip van led-lampen, die bijvoorbeeld zichtbaar maken dat de bestuurder de auto in zijn vooruit heeft gezet (iets wat, in tegenstelling tot bij een auto met een gewone verbrandingsmotor, niet hoorbaar is). De knoppen die toch echt onmisbaar bleken, zijn strak weggewerkt in het stuur. Een slim stuur trouwens, dat de bestuurder onder andere waarschuwt bij te hard rijden; op dat moment zet het stuur subtiel wat uit. De richtingaanwijzers worden geactiveerd door links of rechts in het stuur te knijpen. Stella heeft geen airconditioning; die luxe vreet teveel extra energie. De inzittenden moeten genoegen nemen met de buitenlucht die wordt aangevoerd via de luchtinhapper aan de voorkant van de auto. Daarnaast dragen de chauffeur en passagiers in Australië speciale koelvesten. Stella s maximumsnelheid is 120 kilometer per uur, maar in Australië zal ze gemiddeld 70 kilometer per uur rijden. Bij die snelheid verbruikt de wagen 1,7 KW, vergelijkbaar met een strijkbout. Op een zonnige dag in Nederland kan de auto, met volle batterijen, ruim 600 kilometer afleggen; in Australië zal dat zelfs zo n 100 kilometer meer zijn. Ook s nachts kan Stella nog eens 400 kilometer rijden. Stella genereert met haar zonnecellen gemiddeld meer elektriciteit dan ze verbruikt. Zo maakt de auto het mogelijk dat het energieoverschot terug kan worden gegeven aan het elektriciteitsnet. Per saldo levert de auto dus meer energie op dan ze gebruikt en is daarmee energiepositief. Nederlandse concurrentie is er niet; de teams van de TU Delft en Univer si - teit Twente rijden mee in een andere categorie, de traditionele Challengerklasse. Van enige competitiedrang om de jarenlange Delftse zonnesuccessen te evenaren, heeft Snoeck geen last. Natuurlijk waren we ons, zeker aan het begin van het project, wel bewust van bijvoorbeeld alle media-aandacht die Delft altijd voor haar zonnewagens heeft gehad. Maar verder zijn we helemaal niet met Delft bezig. Het zijn collega s, geen concurrenten. Snoeck zegt wel enige druk te voelen voor de race, maar die komt niet zozeer van buiten, maar vanuit mezelf. We hebben deze auto gebouwd, nu moeten we laten zien dat ie ook drieduizend kilometer kan rijden. Winnen is natuurlijk leuk, daar gáán we voor - maar het is niet zo dat de race niet geslaagd is als we níet winnen. Teamgenoot Pons zegt het niet zozeer te voelen als een druk, maar meer als een drive. Hij wil presteren. En presteren betekent bovenal: finishen. En dat is nog helemaal niet zo vanzelfsprekend, zo bleek bijvoorbeeld nog in 2011 toen amper een handvol van het dertigtal deelnemende teams de eindstreep haalde. Er kan altijd iets gebeuren, stelt Pons nuchter. Maar onze auto is wel een stuk solider dan de vleugels op wielen die we al een tijdje kennen. Stella is een stuk zwaarder en qua vorm is het minder kritiek als het bijvoorbeeld gaat om zijwinden. Na de World Solar Challenge gaat Solar Team Eindhoven met Stella op tournee, onder meer langs middelbare scholen en evenementen. Op de terugweg vanuit Australië staat bijvoorbeeld direct een stop gepland in Singapore, waar op dat moment de International Energy Week plaatsvindt. Het is ook zeker de bedoeling dat er in september 2014 een nieuw team klaarstaat om zich voor te bereiden op de hierop volgende editie in

11 20 21 Lichtbron van de toekomst Tekst Ivo Jongsma Beeld Bart van Overbeeke OLEDs - organische lichtemitterende diodes - zijn lichtgevende vlakken en daardoor prettigere lichtbronnen dan puntbronnen zoals een peertje of een normale LED. Daarnaast kunnen ze flexibel en doorzichtig zijn, wat allerlei nieuwe mogelijkheden biedt. In tegenstelling tot normale LEDs worden ze gemaakt van goedkope materialen, waarvan maar een heel dun laagje nodig is. De verwachting is dan ook dat ze bij massaproductie goedkoop gaan worden. Ze worden daarmee gezien als lichtbron van de toekomst. Witte OLEDs bestaan uit gestapelde ultradunne lagen met elk een eigen kleur licht, die samen wit licht opleveren. Tot nu toe was het onmogelijk vooraf te berekenen wat voor licht precies gaat komen uit een witte OLED; fabrikanten moesten dat met trial and error uitproberen. Onderzoekers van onder meer de TU/e, Philips Research en de Technische Universiteit van Dresden hebben nu een hulpmiddel ontwikkeld waarmee ze heel precies kunnen berekenen welk licht een OLEDontwerp gaat opleveren. Ze modelleerden hiervoor de complexe processen in OLEDs op moleculaire schaal. TU/e-onderzoeker Peter Bobbert: Vooraf dachten we dat dat nooit mogelijk zou zijn. Fabrikanten kunnen nu veel gerichter en goedkoper OLEDs gaan ontwerpen en de energie-efficiëntie en levensduur kunnen omhoog. < 100 nanometer actieve dikte van de OLED

12 22 23 interview/ Tekst Tom Jeltes Foto Rob Stevens Werken voor de meest kwetsbare vorm van leven De Leuvense hoogleraar Sabine Van Huffel kreeg eind april tijdens de dies natalis van de TU/e een eredoctoraat uitgereikt. De Vlaamse is een autoriteit op het gebied van biomedische signaalbewerking en in eigen land een erkend rolmodel voor vrouwen in de wetenschap. Ze is zeer gecharmeerd van het Eindhovense streven om vindingen waar mogelijk te vertalen in concrete producten. e inrichting van de werkkamer van hoogleraar Sabine Van Huffel op het idyllische Kasteelpark Arenberg zegt veel over de Eindhovense eredoctor. De muren hangen vol met posters voorzien van spreuken als the female engineer en 5 jaar vrouwen, en de vensterbank wordt opgesierd met een kalender met foto s van leden van haar groep Biomedical Data Processing. Van Huffel bewijst dat je tegelijk moeder kunt zijn van vijf kinderen en van twee dozijn promovendi en postdocs, een rol kunt spelen in het publieke debat over vrouwen in de wetenschap, en óók nog met kop en schouders kunt uitsteken boven de concurrentie - aldus haar erepromotor hoogleraar Jan Bergmans. Aan de buitenkant mag het onderkomen van het departement Elektrotechniek van de KU Leuven ontegenzeggelijk grandeur uitstralen, van binnen oogt het meer prozaïsch. Betegelde gangen met kale muren en zware deuren geven het interieur een aanblik die beter past bij de praktische functie van het gebouw. We zijn wel wat krap behuisd, vertelt de gastvrouw. Maar gelukkig wordt er binnenkort uitgebreid, waardoor er voldoende ruimte zal zijn voor eventuele gasten uit Eindhoven. Die Eindhovense gasten worden namelijk verwacht: naar aanleiding van het eredoctoraat voor Sabine Van Huffel zijn er plannen voor samenwerking tussen haar Leuvense onderzoeksgroep en onder meer de groep Signal Processing Systems van erepromotor Bergmans. Dat zou moeten resulteren in het aanstellen van gemeenschappelijke promovendi, die hun onderzoek deels in Eindhoven en deels in Leuven zullen uitvoeren. Drijfveer We zullen ons richten op neonatale monitoring (het elektronisch meten van onder meer de hersenen hartfunctie van pasgeborenen), vertelt Van Huffel. Daar houd ik me al langere tijd mee bezig, omdat het me aan het hart gaat. Pasgeborenen zijn de meest kwetsbare vorm van leven en een juiste behandeling is van vitaal belang voor de ontwikkeling van de kinderen op latere leeftijd. De TU/e heeft veel ervaring met monitoring op een manier die minder ingrijpend is voor de kinderen, door de meetapparatuur bijvoorbeeld in te bouwen in kleding. Het nadeel daarvan is echter dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van het meetsignaal. Met onze expertise kunnen wij eraan bijdragen dat toch zo veel mogelijk informatie uit het signaal kan worden verkregen. Behalve de groep van Jan Bergmans, die valt onder Electrical Engineering, zullen wellicht ook onderzoekers van de faculteit Biomedische Technologie bij de samenwerking worden betrokken. In ieder geval is het de bedoeling dat Philips Research een rol gaat spelen. Ik vind het heel belangrijk dat dit onderzoek ook leidt tot een concreet product. Het gebeurt namelijk te vaak dat een bepaalde methode slechts wordt gebruikt zolang de bedenker ervan erbij betrokken is, terwijl je juist iets blijvends wilt creëren. Daar moet je een vinding voor kunnen verkopen. En daar zijn jullie in Nederland, en zeker in Eindhoven, beslist beter in dan wij. Het is tekenend voor Van Huffel: ze doet geen onderzoek om het onderzoek, of ter meerdere eer en glorie van zichzelf. Het enige dat telt is dat de door haar ontwikkelde techniek ten gunste komt van de levenskwaliteit van patiënten. Dat is de drijfveer die ervoor zorgt dat ze vrijwel letterlijk dag en nacht werkt. Die motivatie heeft een duidelijk aanwijsbare oorsprong, vertelt ze. Toen ik zestien was, moest ik aan mijn rug geopereerd worden vanwege scoliose. Daarvoor moest ik twee maanden in het ziekenhuis blijven. Ik lag op een kamer met nog drie andere meisjes, die alle drie aan botkanker leden en bij wie een been geamputeerd moest worden. Twee van hen zijn binnen een jaar overleden en de derde, die net zo oud was als ik, werd mijn beste vriendin. Geduld Als ze terugdenkt aan die periode, herinnert ze zich vooral de warmte en zorg van de artsen en zusters. Tot op dat moment wilde ik sportlerares worden, maar dat school waar ik maar vier uur per week wiskunde kreeg; veel te weinig om toegelaten te worden tot een ingenieursopleiding. Toen heb ik in mijn laatste jaar alles op alles gezet om te slagen voor het toelatingsexamen voor ingenieur. Dat is me gelukt. Toch moest ze in de jaren daarna nog veel geduld hebben. Pas na een algemene opleiding van vijf jaar tot ingenieur computerweten schappen kreeg ze de kans om een medisch onderwerp te kiezen voor haar eindproject. Tenminste, dat dacht ze. Men vond dat echter maar een stom idee. Ik ben toen zelf op zoek gegaan naar een geschikt onderwerp. Na omzwervingen vond ze dat in het Leuvense ziekenhuis, waar ze analyseerde vanuit welke richting je een tumor het best kunt bestralen. Het bleek het begin van een glansrijke carrière in de biomedische signaalbewerking. Van Huffel toont zich enthousiast over de opleiding Biomedische Technologie van de TU/e. Ze had het zelf willen studeren, zegt ze. Toen die opleiding in Eindhoven werd gestart, vond ik dat fantastisch. Ik heb me ook ingezet om het vakkenpakket biomedische techniek in de masters elektrotechniek en werktuigbouwkunde hier in Leuven uit te bouwen tot een volwaardige master tot biomedisch ingenieur. Het is hier nu de richting waarin, na architectuur, relatief de meeste meisjes afstuderen. Collegialiteit Toen ze hoorde van haar uitverkiezing tot eredoctor was ze verbaasd en vereerd. Zelden heb ik gelobbyd voor awards. Ik voel niet veel voor een derge- Hier is geen competitie, zeg ik altijd tegen nieuwe medewerkers. Daar kijken ze soms wel van op. was vanwege mijn rug niet meer mogelijk. Bovendien wilde ik iets terugdoen en bij een voorlichtingsdag voor computerwetenschappen kreeg ik het cruciale inzicht dat ik mijn talent voor wiskunde zou kunnen aanwenden om de medische technologie te verbeteren. Ik zat echter op een meisjeslijke personencultus. Ik geef liever prioriteit aan de begeleiding van studenten. De maatschappij is daarmee beter geholpen. Ze verdient de eer dan ook niet alleen, haast ze zich te zeggen. Ze ziet het als een eer voor haar hele onderzoeksgroep. Er zit meer kennis rondom mij, dan in mijn eigen hoofd, zo verwoordt ze dat gevoel. Samenwerking en collegialiteit zijn de basis voor Van Huffel. Hier is geen competitie, zeg ik altijd tegen nieuwe medewerkers. Daar kijken ze soms wel van op, maar ik geloof heilig dat je meer kunt bereiken door samen te werken dan door met elkaar de competitie aan te gaan. In de huidige wetenschapscultuur loont het vooral veel te publiceren. Daarom is men geneigd nieuwe resultaten zo lang mogelijk geheim te houden. Ik ben ervan overtuigd dat hierdoor kennis verloren gaat. Ik probeer daarom binnen mijn groep de saamhorigheid te bevorderen. Dat lijkt te lukken; de jonge ouders binnen haar groep vragen zelfs collega s als peter of meter. Dat gaat best ver; het geeft ook aan dat ze steun aan elkaar hebben in goede en kwade dagen. Zulke vriendschap maakt dat mensen beter samenwerken.