Transport en opslag. Verpakken

Transcriptie

1 Transport en opslag Verpakken

2

3 Verpakken Jaap Groen eerste druk, 2001 VERPAKKEN 3

4 Artikelcode: Colofon Auteursteam Onderwijskundige Illustraties Redactie Jaap Groen Oosterhoff & Wijnsma Verbaal - bureau voor visuele communicatie Easy Writer 2001 Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum. 4 VERPAKKEN

5 Voorwoord Deze uitgave bevat de onderwijseenheid Verpakken van de deelkwalificatie Transport en opslag. Voor de onderwijseenheid is er alleen een uitgave met theorie. Het theorieboek bevat de theorie die je het meest nodig hebt en die niet gauw verandert. Om het bestuderen en verwerken van de tekst gemakkelijker te maken kun je aan het einde van elke paragraaf verwerkingsvragen maken. Veel succes bij het werken met deze uitgave. De auteur, Jaap Groen VOORWOORD 5

6 6 VERPAKKEN

7 Inhoud Voorwoord 5 1 Verpakken Het verpakkingsproces Eisen aan de verpakking Het etiket Samenvatting 20 2 Verpakken van vloeistoffen Verpakkingsmaterialen voor vloeistoffen Het vullen van vloeistoffen Het sluiten van de verpakking Samenvatting 33 3 Verpakken van vaste stoffen Bulkauto s en papieren verpakkingen Kunststof verpakkingsmaterialen Het vullen van vaste stoffen in de verpakking Het sluiten van de verpakking Samenvatting 48 4 e-teken en controlerende instanties Het e-teken Controlerende instanties Samenvatting 60 Trefwoordenlijst 61 INHOUD 7

8 8 VERPAKKEN

9 1 Verpakken Oriëntatie Vroeger werden bijna alle producten bij de kruidenier los verkocht. De juiste hoeveelheid product werd door de winkelier zelf afgemeten en keurig in een zakje of flesje verpakt. Soms moest de klant zelf een fles of emmer meenemen. In sommige winkels worden nog steeds producten los verpakt en verkocht, denk maar aan een slagerij of kaaswinkel. In de supermarkt zijn tegenwoordig alle producten keurig netjes verpakt. Soms zo goed dat je het moeilijk open kunt krijgen. De verpakking moet het product beschermen. Op de verpakking staat informatie zoals hoeveelheid, samenstelling, voedingswaarde en gebruiksaanwijzing. Bovendien moet de verpakking er aantrekkelijk uitzien. Fig. 1.1 Te goed verpakt 1.1 Het verpakkingsproces Hoewel er geen verpakkingsmachine hetzelfde is, zijn de bewerkingen die een verpakkingsmachine uitvoert, terug te brengen tot een aantal eenheidsbewerkingen, die je in één stroomschema kunt zetten. VERPAKKEN 9

10 Als invoer onderscheiden we: 1 Het product: De verpakkingsmachine zal moeten zijn aangepast aan het soort product. 2 Verpakkingsmateriaal: Hierbij onderscheiden we: kant en klare verpakkingen zoals flessen, bussen, potten; de plat gevouwen kartons of plano s; folie of papier aan de rol; granulaat waaruit kunststofflessen worden gevormd. Evenals de verpakkingsmachine moeten de verpakkingen zijn aangepast aan het soort product. 3 Sluitmateriaal: Voor flessen en potten moet sluitingsmateriaal, zoals kroonkurken, doppen, deksels of caps worden toegevoerd. Papier kan door vouwen en lijmen gesloten worden (bijvoorbeeld wikkels van chocolade). Kunststof sluiten we vaak door te verhitten of te sealen. 4 Energie: Perslucht, elektrische stroom en menskracht zijn nodig om het verpakkingsproces goed te laten verlopen. Fig. 1.2 Stroomschema verpakkingsproces 10 VERPAKKEN

11 hygiëne Bij het verpakken is hygiëne uiterst belangrijk. We moeten voorkomen dat de machine, het verpakkingsmateriaal, het sluitmateriaal en het product met micro-organismen of andere onreinheden besmet worden. In dit opzicht dient aan het materiaal, aan de bewaring en de behandeling ervan, hoge eisen te worden gesteld. De opslagruimte waar verpakkingsmateriaal wordt bewaard, moet als regel stofvrij geconditioneerd zijn. Voor karton en papier moet de lucht geconditioneerd zijn. Te droog of te vochtig verpakkingsmateriaal loopt niet goed door de verpakkingsmachine. Ongewenste vochtopname door het materiaal kan ook leiden tot schimmelvorming. Met betrekking tot de houdbaarheid van het product na verpakken zijn er verschillende werkwijzen. 1 Het product wordt verpakt en ondergaat verder geen nabehandeling. Dit geldt bijvoorbeeld voor gedroogde producten zoals zetmeel, rijst, macaroni enzovoorts. 2 Het product moet na het verpakken nog een behandeling ondergaan om een langere houdbaarheid te verkrijgen. Dit kan een hittebehandeling zijn, bijvoorbeeld groenten in blik of glas; ook bier wordt verhit na het verpakken. Ook kunnen we het product invriezen. Groente, zoals doperwten en spinazie, kan worden gevroren en vervolgens verpakt. aseptisch 3 Vochtrijke producten kunnen we ook, nadat ze zijn verhit, aseptisch (zonder kans op besmetting) afvullen. Het product moet dan onder speciale, bacterievrije omstandigheden worden verpakt. 4 Producten die gevoelig zijn voor zuurstof uit de lucht moeten we zuurstofvrij verpakken. Bijvoorbeeld vlees en groente. Deze producten kunnen we in stikstofrijke omgeving of vacuüm verpakken. In beide gevallen wordt de groei van micro-organismen verhinderd. Tevens heb je bij een laag zuurstofgehalte minder last van chemische reacties met het product, zoals bij koffie. Koffie wordt onder vacuüm verpakt, anders zou het zijn aromastoffen verliezen. Fig. 1.3 Diverse soorten verpakkingen HET VERPAKKINGSPROCES 11

12 Vragen 1.1 a Op welke wijze kunnen we een glazen verpakking sluiten? Noem tenminste drie voorbeelden. b Wat bedoelen we met omverpakken? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. Om de bestaande verpakking een wikkel aanbrengen. Het aanbrengen van folie om een pallet met verpakt product. Het coderen van de verpakking. Het product uit de verpakking halen en opnieuw verpakken. c Wat bedoelen we met geconditioneerd opslaan? d Bier in een flesje is lang houdbaar. Verklaar. e Met het woord aseptisch bedoelen we dat het volkomen steriel is afgevuld. Juist/onjuist? 1.2 Eisen aan de verpakking De verpakking moet voldoen aan een aantal eisen. Deze eisen kunnen we verdelen naar: 1 eisen van de levensmiddelenfabrikant; 2 eisen die het product stelt; 3 eisen van de detaillist (winkelier); 4 eisen van de consument; 5 warenwettelijke eisen. Eisen van de levensmiddelenfabrikant coating De levensmiddelenfabrikant wil dat zijn product goed verkoopt in de winkel. Daarom stelt hij aan de verpakking ervan onder meer de volgende eisen: De verpakking moet geschikt zijn voor het product; hierbij valt te denken aan het feit dat de verpakking het product niet mag aantasten (en andersom). Een zuur product (bijvoorbeeld appelmoes) kan blik aantasten. De blikken bus moet daarom van een coating (beschermende laklaag) worden voorzien. Karton kan een smaak afgeven aan het product en moet dan voorzien zijn van een folie. De verpakking moet genormaliseerd zijn; de verpakking moet met de aanwezige verpakkingsapparatuur te verwerken zijn. De verpakking moet stevig genoeg zijn om zo weinig mogelijk verliezen te geven. De verpakking moet bij normaal gebruik niet stukgaan. De verpakking moet verkoopbevorderend zijn, dus aantrekkelijk van uiterlijk. De naam van de fabrikant of zijn merk moet duidelijk herkenbaar zijn. De verpakking dient het product te beschermen tegen kwaliteitsverlies. De prijs moet redelijk zijn. 12 VERPAKKEN

13 Fig. 1.4 De drie overwegingen Eisen die het product stelt aan de verpakking Het product dat we verpakken, stelt ook eisen aan de verpakking. Hierbij kun je denken aan de onderstaande producteigenschappen: Kan het product tegen een stootje, of is het broos? Betreft het een droog, nat of viskeus (stroperig) product? Is het product gevoelig voor luchtzuurstof of licht? Trekt het product in sterke mate vocht aan (hygroscopisch)? Is het product koolzuurhoudend? In het algemeen dient de verpakking aan deze producteigenschappen te zijn aangepast. Zo wordt het aantastend vermogen van zure producten beperkt of voorkomen door bijvoorbeeld blik aan de binnenzijde te voorzien van een laklaag. Een lichtgevoelig product zul je verpakken in een verpakking die geen of weinig licht doorlaat (gekleurd glas). EISEN AAN DE VERPAKKING 13

14 Eisen van de detaillist retouremballage De winkelier zal aan het te verkopen product ook zijn eisen stellen: De verpakking moet goed stapelbaar zijn, en zo weinig mogelijk ruimte innemen. De verpakking moet zo stevig zijn, dat verlies door breuk of beschadiging wordt beperkt. De verpakking moet bij voorkeur niet te hoeven worden teruggenomen, dus geen retouremballage. De verpakking moet omzetbevorderend zijn, dus aantrekkelijk van uiterlijk. Eisen van de consument De consument stelt de volgende eisen: De verpakking moet duidelijk laten zien wat er in zit en hoeveel. De verpakking moet de gewenste productkwaliteit aangeven. De verpakking moet goed te vervoeren zijn. De verpakking moet gemakkelijk te openen en eventueel te hersluiten zijn. De verpakking dient eventueel te passen in de koelkast of een andere bewaarruimte. De grootte van de inhoud van de verpakking moet aangepast zijn aan het dagelijks verbruik. Vergelijk koffiemelk met consumptiemelk. De prijs dient redelijk te zijn. De verpakking moet bij afvoeren geen problemen geven. Fig. 1.5 Verpakkingen die moeilijk te openen zijn 14 VERPAKKEN

15 Fig. 1.6 Verpakkingen die makkelijk te openen zijn Warenwettelijke eisen Verpakkingen van levensmiddelen moeten voldoen aan het Verpakkingen- en Gebruiksartikelenbesluit (VGB). Dit besluit is een onderdeel van de Warenwet. Volgens het IGB mogen verpakkingen geen zodanige hoeveelheden stoffen kunnen afgeven aan eet- en drinkwaren, dat ze een gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Ook mogen verpakkingen niet op onaanvaardbare wijze de eet- of drinkwaren veranderen voor wat betreft de samenstelling, geur, smaak, kleur en consistentie. Verder moeten verpakkingen in reine staat zijn. Vragen 1.2 Verpakkingen moeten aan veel eisen voldoen. De levensmiddelenfabrikant stelt eisen, het product zelf stelt eisen, de detaillist stelt eisen en ten slotte heeft de consument ook bepaalde verwachtingen van de verpakking van het gekochte product. Noem tenminste drie eisen die elke groep stelt. EISEN AAN DE VERPAKKING 15

16 1.3 Het etiket De levensmiddelenfabrikant is verplicht om op de verpakking voldoende informatie over het product te geven. Zo moet bijvoorbeeld op de verpakking staan welk product zich in de verpakking bevindt, de hoeveelheid, de ingrediënten, en de voedingswaarde. Meestal staat deze informatie op de verpakking. Als dat niet mogelijk is, zoals bij glas, dan moet er een etiket op de verpakking worden aangebracht. Wat moet op een etiket staan? Op het etiket moet, net als op andere verpakkingen van levensmiddelen, het volgende staan: De naam van het product. Als een product als boerenlandsalade wordt aangeduid, is het niet duidelijk wat voor soort salade het is. In zo n geval moet ook de omschrijving van het product worden vermeld (bijvoorbeeld gemengde groentesalade ). Dit is wettelijk geregeld. De naam en het adres of de vestigingsplaats van de fabrikant, de importeur of de verkopende instantie moeten vermeld staan. De inhoud moet vermeld worden: hoeveel milliliter, liter, gram of kilogram zit er in de verpakking. De kleine letter e die je kunt aantreffen bij de inhoudsvermelding, komt van de Engelse estimate, dat ongeveer betekent. Inhoud 1 liter e betekent dat er gemiddeld 1 liter in het pak zit. Een beetje meer of minder is, binnen wettelijke vastgelegde marges, toegestaan. De inhoud is altijd de netto-productinhoud. Het gewicht van de verpakking telt niet mee. De ingrediënten van het product moeten worden opgesomd. De houdbaarheidsdatum moet op alle levensmiddelen vermeld staan. THT betekent ten minste houdbaar tot. De prijs moet op het product staan of in de directe omgeving van het product vermeld worden. De productie- of partijcode moet op het product staan. Hiermee kun je een hele partij naspeuren en eventueel uit de handel nemen. Op diepvriesproducten moet vermeld staan dat het een diepvriesproduct betreft, en dat je het product na ontdooien niet meer opnieuw mag invriezen. Soms staat er op het etiket de vermelding verpakt onder beschermde atmosfeer. Dit wil zeggen dat de lucht in de verpakking vervangen is door een ander gas, zoals bijvoorbeeld stikstofgas en koolzuurgas. Hierdoor is het product langer houdbaar; met name de smaak van het product blijft langer goed. 16 VERPAKKEN

17 Fig. 1.7 Bereidingswijze babipangang E-nummers ascorbinezuur Veel levensmiddelen bevatten hulpstoffen zoals antioxidanten, kleurstoffen, conserveermiddelen en emulgatoren. Een bekend antioxidant is ascorbinezuur (vitamine C). Antioxidanten voorkomen dat het product door inwerking van zuurstof bederft. Koekjes zouden hierdoor bijvoorbeeld ranzig gaan smaken. Hulpstoffen hebben een groepsnaam die de algemene functie aangeeft. Bijvoorbeeld kleurstof. Daarnaast hebben ze ook een scheikundige benaming. In Europees verband is afgesproken om deze stoffen te beoordelen op hun schadelijkheid op de gezondheid. Na deze beoordeling en de goedkeuring worden ze voorzien van een E-nummer. Er zijn veel hulpstoffen die ook in de natuur voorkomen. Ook deze natuurlijke hulpstoffen (zoals citroenzuur) hebben een E-nummer. Op het etiket staat altijd eerst de groepsnaam van de hulpstof vermeld en daarna het E-nummer en/of de naam ervan. Bijvoorbeeld: kleurstof: E162 of bietenrood. In de tabel van figuur 1.8 vind je een overzicht van de E-nummers. HET ETIKET 17

18 Fig. 1.8 Hulpstoffen met hun E-nummers Voedingswaardewijzer De voedingswaardewijzer vermeldt in het algemeen het gehalte aan vet, eiwit en koolhydraten in grammen per 100 g of 100 ml product (bij zuivelproducten soms per beker van 200 ml). Bovendien verschaft deze wijzer gegevens over de energiewaarde van 100 g of 100 ml product uitgedrukt in kilojoules. Deze aanduiding is verplicht op babyvoeding en dieetwaren. Komt de voedingswaardewijzer op andere producten voor, dan geschiedt dit op vrijwillige basis. 18 VERPAKKEN

19 Fig. 1.9 Voedingswaardewijzer Streepjescode UAC-code Deze zogenaamde UAC-code is door de Stichting Uniforme Artikel Codering in het leven geroepen. Bedrijven die deelnemer worden van deze stichting mogen deze code gebruiken. Een streepjescode bestaat uit een aantal streepjes die gezamenlijk 8 tot 13 getallen voorstellen. Van de in Nederland geproduceerde artikelen beginnen alle streepjescodes met het getal 87, hetgeen het land Nederland aanduidt (landennummer). De andere streepjes zijn een codering voor onder andere de fabrikant van het artikel, het soort product enzovoorts. Fig Streepjescode De reden waarom de fabrikanten - in toenemende mate - deze code op hun verpakking vermelden is om de detailhandel (winkels en dergelijke) extra service te verlenen. De caissière kan nu door middel van een scanner (een soort elektrisch oog) de streepjescode lezen. De met de scanner verbonden kassa maakt geheel automatisch een kassabon. Wat zijn nu de voordelen hiervan? De klanten hoeven minder lang te wachten, de caissière kan veel sneller werken. De caissière maakt geen aanslagfouten. De klant krijgt een kassabon waarop niet alleen de juiste prijs, maar ook de naam van het artikel staat vermeld. De winkelier kan nu exact nagaan wat er die dag (week) van elk artikel is verkocht. Hij kan daardoor heel snel de voorraad opnemen. Tevens weet hij sneller en beter welke artikelen goed lopen en welke niet. Ook kunnen met dit systeem automatisch bestellingen worden gedaan en prijzen worden aangepast. De artikelen hoeven namelijk niet meer apart te worden geprijsd. De winkelier HET ETIKET 19

20 hoeft alleen maar de prijs in het geheugen van de computer te veranderen (en natuurlijk ook de prijsaanduidingen boven het verkoopschap). Doordat de winkelier goedkoper kan werken, zullen de verkoopprijzen ook minder hoog zijn. Tevens zullen er minder artikelen uitverkocht zijn, hetgeen zowel voor de consument als de winkelier een voordeel is. Vragen 1.3 a Waarom staat de THT op de verpakking? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. Dit geeft het minimale gewicht aan. Dit geeft de inpakdatum aan. De THT is handig voor de winkelier in verband met de administratie. Je weet dan tot welke datum het product houdbaar is. b Hieronder staan twee stellingen. Welke stelling is juist of onjuist? 1 Een eis van de Warenwet is dat er duidelijk moet staan aangegeven welke hulpstoffen aan het product zijn toegevoegd. 2 Een eis van de consument is dat het product een streepjescode heeft. Kies nu uit een van de volgende antwoordmogelijkheden. Stelling 1 is juist, stelling 2 is onjuist. Stelling 1 is onjuist, stelling 2 is juist. De stellingen 1 en 2 zijn beide juist. De stellingen 1 en 2 zijn beide onjuist. c Noem tenminste drie voorbeelden van verpakkingen die als retouremballage gebruikt kunnen worden. d Op een etiket hoort voldoende informatie te staan. Noem tenminste zeven dingen die op een etiket horen te staan. e Wat is het verschil tussen de kleine e en de grote E op de verpakking? f Noem tenminste drie voordelen van de streepjescode. 1.4 Samenvatting Bij verpakken komt heel wat kijken. De verpakking moet voldoen aan de eisen van de levensmiddelenfabrikant, de detaillist en de consument. Bovendien stelt het product zelf ook bepaalde eisen aan de verpakking. Het verpakken in de fabriek is meestal een apart proces, waarbij gezorgd moet worden dat het product op de juiste wijze en hygiënisch in het verpakkingsmateriaal komt. Bepaalde producten (bijvoorbeeld vetrijke producten) worden vaak met een beschermend gas (stikstof of koolzuur) afgevuld. Aseptisch afvullen is afvullen onder bacterievrije omstandigheden. Dit vindt meestal plaats bij producten die een hittebehandeling hebben gehad. Het verpakkingsmateriaal wordt voorzien van een etiket. Daarmee wordt niet alleen duidelijk wat erin zit, maar zo kunnen ook onverhoopte productfouten doelmatig worden opgespoord. Meestal staat er achter het vulgewicht een e. Daarmee wordt bedoelt dat het vulgewicht ongeveer goed is. Er kan iets meer of iets minder inzitten. Het E-teken geeft aan welke hulpstoffen aan het product zijn toegevoegd. De voedingswaardewijzer vermeldt het gehalte aan vet, eiwit en koolhydraten. De streepjescode is een handig hulpmiddel voor de winkelier om de voorraad en prijs goed te kunnen beheersen. 20 VERPAKKEN

21 2 Verpakken van vloeistoffen Oriëntatie Het is nog niet zo lang geleden dat de melkboer de melk in grote bussen vervoerde. Bij de klant werd met een litermaat de gewenste hoeveelheid melk of karnemelk afgemeten. En dan maar hopen dat je de juiste hoeveelheid krijgt! Tegenwoordig is dat niet meer denkbaar. Vloeibare producten worden in de meest fraaie flessen met exact de juiste hoeveelheid verpakt. Vaak zijn deze flessen van kunststof, in de meest uiteenlopende vormen. Ook zijn er veel dranken, zoals vruchtendrank, melkproducten en mineraalwater, die in kartonnen pakken te koop zijn. Fig. 2.1 Vroeger en nu 2.1 Verpakkingsmaterialen voor vloeistoffen Vloeibare producten kunnen verpakt worden in glas, kunststof, karton en blik. Glasverpakking Glas wordt gemaakt door een mengsel van zand en metaaloxiden in een oven (circa 1600 C) te smelten tot een taai-vloeibare massa. Het soort metaaloxide bepaalt de kleur van het glas (groene, bruine flesjes). Deze vloeibare massa kan in allerlei vormen gegoten of geblazen worden. Glas wordt als verpakkingsmiddel voor levensmiddelen gebruikt in de vorm van flessen en potten. Voorbeelden zijn: vruchtensappen, gesteriliseerde groente, zure producten zoals augurken en zilveruitjes. VERPAKKEN VAN VLOEISTOFFEN 21

22 Fig. 2.2 Enkele glazen verpakkingen scheikundig stabiel lichtsmaak Glas heeft de volgende eigenschappen: Glas is reuk- en smaakloos. Glazen verpakkingen beïnvloeden de smaak en het aroma van de daarin verpakte producten niet. Glas is tevens scheikundig stabiel; het reageert dus niet met levensmiddelen. Het wordt ook niet aangetast door zuren, logen en zouten. Bovendien heeft glas een glad oppervlak, en is daardoor gemakkelijk te reinigen. Glas is dus een zuiver en hygiënisch verpakkingsmateriaal. Glas is doorzichtig. Sommige producten kunnen door licht nadelig beïnvloed worden. Daarom worden ze in bruin of groen glas verpakt. Dit is bijvoorbeeld het geval met bier, om de lichtsmaak te voorkomen. Glas heeft als voordeel dat de consument kan zien wat hij koopt. Glas is breekbaar. Voor levensmiddelen kan dit tot gevolg hebben dat er scherven of een geschilferde stukje in het product kunnen komen. Glas is stevig en stapelbaar. Glas is zwaar. De dichtheid is ongeveer 2500 kg/m 3. Het levert zware verpakkingen op, en dat betekent hoge transportkosten. Vandaar dat we de wanddikte in bepaalde gevallen hebben teruggebracht. Door het dunnere glas van een coating te voorzien, behoudt het toch zijn oorspronkelijke sterkte. Glazen verpakkingen kunnen in allerlei vormen worden gemaakt. Sommige fabrikanten kunnen daardoor een eigen gezicht aan het verpakkingsmateriaal geven (bijvoorbeeld coca-cola fles). Kunststof verpakking PET gerecycled De kunststof verpakking is licht van gewicht en praktisch onbreekbaar. De kunststof verpakking die veel voor frisdranken wordt gebruikt is gemaakt van PET (polyethyleenterephtalaat). Kunststof verpakkingen zijn geschikt voor meermalig gebruik met statiegeld. Na een aantal hervullingen worden de flessen gerecycled. De laatste jaren wordt ook een klein PET-flesje met een inhoudsmaat van maximaal 0,5 liter in Nederland verkocht. Dit is een éénmalige verpakking, die zonder statiegeld wordt verkocht in het zogenaamde grijze kanaal en in beperkte mate in de supermarkten. Het grijze kanaal bestaat uit benzinepompen, sport- en bedrijfskantines, campings en snackbars. 22 VERPAKKEN

23 Fig. 2.3 Een bekende frisdrank in PET-statiegeldflessen Kunststof heeft de volgende eigenschappen: Kunststof is licht van gewicht en praktisch onbreekbaar. Het kan meerdere keren gebruikt worden. Bovendien zijn tegenwoordig kunststoffen afbreekbaar waarbij geen toxische stoffen vrijkomen. Kunststof kan in onbeperkt aantal vormen gemaakt worden. Kunststof is goed bedrukbaar. Sommige kunststoffen zijn doorzichtig, zodat het product te zien is. Kunststof is meestal niet bestand tegen hoge temperaturen. Fig. 2.4 Ook andere artikelen (dan cola) worden in kunststof verpakt Kartonnen verpakking laminaat Tegenwoordig worden ook veel vloeistoffen in karton verpakt. Deze kartonnen verpakking bestaat uit verschillende laagjes. Men noemt een dergelijke verpakking een laminaat. De binnenzijde is voorzien van een kunststoflaagje. Vaak is er ook nog een dun aluminiumlaagje aangebracht, waardoor geen licht en ongewenste dampen bij het product kunnen komen. Karton heeft de volgende eigenschappen: Het is goedkoop. Karton is licht in gewicht. Karton is makkelijk afbreekbaar. Karton is goed bedrukbaar. VERPAKKINGSMATERIALEN VOOR VLOEISTOFFEN 23

24 Blikverpakking We spreken van een blik erwtensoep en een blik spinazie. Dat is eigenlijk niet juist, want blik is het materiaal waaruit de verpakking gemaakt is; er zijn blikken bussen, doosjes, trommels enzovoort. Fig. 2.5 Doorsnede van blik kunststofcoating Blik wordt gemaakt door staalfabrikanten. Dun uitgewalste staalplaat wordt aan weerszijden bedekt met een laagje tin. IJzer heeft op zichzelf goede eigenschappen als verpakkingsmateriaal (het is in elke gewenste vorm te maken, het is sterk, het is dampdicht, het laat geen licht door). IJzer gaat echter vrij snel roesten, waardoor het uiterlijk van de verpakking minder fraai wordt en bovendien reageert ijzer gemakkelijk met allerlei stoffen in het product. We bedekken daarom het ijzer met een laagje tin, waardoor het een mooi glimmend uiterlijk krijgt, terwijl dus de inhoud van het blik niet van eigenschappen verandert. Tin is echter duur, daarom wordt het maar in een heel dun laagje aangebracht. Blik is dus heel dun staalplaat met een laagje tin. Op dit laagje tin is meestal een kunststofcoating aangebracht om oplossen of reacties van het tin met het product te voorkomen. Met name bij zure producten is dit het geval. Blik heeft de volgende eigenschappen: Blik biedt een goede bescherming aan het product omdat het geen vocht, geen licht en geen aroma s doorlaat. Er zijn enkele agressieve producten die de tinlaag van blik kunnen aantasten, waardoor kleur- en smaakverminderingen op kunnen optreden. Om dit te voorkomen wordt er een laklaag over het tin aangebracht. Blik kan hermetisch worden gesloten en is dus geschikt voor gesteriliseerde producten. Blik is goed stapelbaar en vrij licht. Een blik kan echter gemakkelijk ingedeukt worden. Conservenblikken worden meestal voorzien van een etiket. Het is wel mogelijk de informatie rechtstreeks op het blik aan te brengen; gedecoreerde bussen zijn echter nogal duur. Naast de afgebeelde 3-delige bussen (deksel, bodem, romp) zijn er ook 2-delige, ofwel diepgetrokken bussen. Hierbij bestaat de romp en bodem uit één stuk. Deze bussen hebben dus geen Iangsnaad en geen bodemfels. Men treft deze uitvoeringsvorm het meest aan bij bussen gemaakt van aluminium. Er zijn echter ook diepgetrokken bussen van blik. 24 VERPAKKEN

25 Fig. 2.6 Het blik op oneindig... Fig. 2.7 en de verstand op nul? Vragen 2.1 a Uit welke grondstoffen wordt glas gemaakt? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden: zand en metaaloxiden; kwarts, metaaloxiden en tin; kwik, lood en metaaloxiden; zand, lood en zilver. b Noem vier voordelen en drie nadelen van glazen verpakkingen. c Waarom zijn sommige glazen verpakking gekleurd? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. Omdat dit een fraaie verpakking geeft. Omdat de consument dat wil. Omdat dit beter verkoopt. Omdat de kleur bescherming geeft aan het product. d Welke van de volgende stellingen zijn juist of onjuist? 1 Glas kan in alle mogelijke vormen gemaakt worden. 2 Glas is een scheikundig stabiele stof. Kies nu uit een van de volgende antwoordmogelijkheden. Stelling 1 is juist, stelling 2 is onjuist. Stelling 1 is onjuist, stelling 2 is juist. De stellingen 1 en 2 zijn beide juist. De stellingen 1 en 2 zijn beide onjuist. e Noem drie voordelen van kunststof verpakkingen. f Noem vijf verschillende levensmiddelenproducten die in kunststof zijn verpakt. g Waar staat de naam PET voor? h Noem vier verschillende levensmiddelenproducten die in karton worden verpakt. i Hoe kunnen we karton geschikt maken voor het verpakken van vloeistoffen? j Uit welke metalen is blik gemaakt? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden: uit staal en tin; uit staal en zink; uit staal, tin en zink; uit staal, tin, zink en koper. VERPAKKINGSMATERIALEN VOOR VLOEISTOFFEN 25

26 k l Noem twee voordelen en twee nadelen van blikken verpakkingen. Wat bedoelen we met een 2-delige bus? 2.2 Het vullen van vloeistoffen Het afvullen van vloeistoffen kan op drie manieren gebeuren, namelijk: 1 afvullen op volume; 2 afvullen op niveau; 3 afvullen op gewicht. Het afvullen op gewicht komt weinig voor en wordt daarom in deze les niet besproken. Volumevuller carrouselmachines Voor verpakkingen van papier en kunststof wordt de volumevuller gebruikt. Hierbij wordt een zuiger met een hoeveelheid product in een cilinder opgezogen, waarna de cilinderinhoud wordt leeggedrukt in de fles. De slaglengte kunnen we instellen. Hoe groter de slag, hoe meer product. Bij het volumevullen mag geen lucht of schuim worden aangezogen. Bovendien mag de temperatuur niet variëren. Bij temperatuurverandering zal de dichtheid van het product veranderen en dus ook het vulgewicht. De soortelijke massa van het product moet altijd hetzelfde zijn. De meeste volumevullers zijn carrouselmachines. In de tijd dat de te vullen fles of pot een cirkel doorloopt, is deze gevuld. Fig. 2.8 Zuigperspomp als volumevulmachine zuigslag zuigerveren persslag zuigerveren cilinder cilinder zuiger persleiding zuiger persleiding persklep persklep zuigklep zuigklep zuigleiding zuigleiding 26 VERPAKKEN

27 Fig. 2.9 Carrouselmachine Azijn wordt meestal afgevuld in plastic flessen. Deze plastic flessen worden pas vlak voor het vulproces met een speciale machine gevormd. Het plastic in de vorm van korrels (granulaat) wordt verwarmd. De plastic wordt vloeibaar en vervolgens in een matrijs tot een fles gevormd. Daarna wordt de fles afgekoeld en naar de vulmachine gevoerd. Niveauvuller Een niveauvuller vereist flessen die exact even groot zijn. Immers, bij het vullen tot een bepaalde hoogte gaat er meer vloeistof in een brede fles dan in een smalle fles. Fig Flessen gevuld tot dezelfde hoogte (niveau) maar met verschillend volume 55 ml e 45 ml e 45 ml e hermetisch Zodra de fles onder het vulventiel is geplaatst, gaat de flessendrager omhoog. De drager is te vergelijken met de hand van de ober. De opening van de fles drukt tegen een rubberring, waardoor de opening hermetisch (gasdicht) wordt afgesloten. Het ventiel gaat open en de vloeistof stroomt in de fles, Daarbij moet de lucht in de fles zijn weg vinden door het luchtpijpje in het vulventiel. Zodra de vloeistof de opening van het luchtpijpje afsluit, kan er geen vloeistof meer in de fles stromen, Nu zal het einde van de vulcyclus bereikt zijn en zal de flessendrager zakken. Het ventiel wordt door een veer gesloten. De fles wordt verwijderd en het proces is gereed voor de volgende cyclus. Zachte plastic flessen zijn ongeschikt, omdat ze vervormen onder de HET VULLEN VAN VLOEISTOFFEN 27

28 veerdruk. Bovendien wordt de opening vaak niet goed afgesloten, waardoor de vloeistof uit de vulkop blijft stromen. Fig Vulmachine voor afvullen onder atmosferische druk Verklaring: 1 flessendrager 2 fles 3 vulventiel 4 productreservoir 5 luchtpijpje 6 producttoevoer 7 vlotter 2 1 Fig Schematische doorsnede van een vulventiel 28 VERPAKKEN

29 tegendrukvuller Niveauvulling vereist stevige plastic of glazen flessen die alle gelijk zijn, met een goede aansluiting op de vulkop van de afvulmachine. Door de fles te vacuumeren, kan er sneller worden afgevuld. Koolzuurhoudende dranken worden afgevuld op druk in de zogenaamde tegendrukvuller. Tegendrukvulmachine De tegendrukvulmachine is een niveauvuller waarbij we de fles op druk brengen voordat er vloeistof in de fles komt. 1 Als de fles door de fleshouder tegen de kop van de vulmachine gedrukt is, gaat gasklep 1 open en wordt de fles vacuüm gezogen. Vervolgens gaat klep 1 weer dicht. Door gasklep 2 in het gaspijpje te openen wordt de fles op druk gebracht. De druk in de fles wordt even groot als de druk boven de vloeistof in het vloeistofreservoir. 2 Als de drukken gelijk zijn, gaat de vloeistofklep 3 open en de vloeistof stroomt in de fles. Tijdens het stromen verlaat het overtollige gas de fles via de opening in het gaspijpje. Als het vloeistofniveau aan het gaspijpje toe is, zal de opening worden afgesloten en stopt de vloeistoftoevoer vanzelf. 3 Vloeistofklep 3 wordt gesloten en klep 1 wordt geopend om de overdruk van de fles af te krijgen. De fles kan de vulmachine verlaten. Opmerking: vloeistofklep 3 gaat niet open als het drukverschil in de fles en in het vloeistofreservoir niet gelijk zijn. Als er geen fles wordt aangevoerd, of in het geval dat de fles knapt, zal er dus geen vloeistof gaan stromen. Fig Werking van de tegendrukvulmachine gasklep 2 gasklep 2 gasklep 2 vloeistofklep 3 vloeistofklep 3 vloeistofklep 3 gasklep 1 naar vacuüm gasklep 1 gasklep 1 HET VULLEN VAN VLOEISTOFFEN 29

30 Vragen 2.2 a Wat versta je onder granulaat? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. Dat zijn korrels kunststof die later tot een fles worden gevormd. Dat zijn bepaalde doppen voor het afsluiten van de verpakking. Dat zijn kleine flesjes. Dat zijn bepaalde medicijnen in tabletvorm. b Bij het afvullen van vloeistoffen kunnen we op niveau of op volume vullen. Welke methode van afvullen wordt volgens jou bij het afvullen van azijn in plastic flessen gebruikt? Verklaar je antwoord. c Waarom speelt de temperatuur bij het afvullen van vloeistoffen een grote rol? d Wat voor soort pomp wordt bij een volumevuller gebruikt? Geef een korte uitleg hoe deze pomp werkt e Welke eis wordt bij het volumevullen aan de verpakking gesteld? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. De verpakkingen moeten gelijk van grootte zijn. De verpakking mag tijdens het vullen niet ingedrukt worden. De verpakking moet geen gas kunnen doorlaten. Er worden geen speciale eisen gesteld. 2.3 Het sluiten van de verpakking De sluiting voltooit de verpakking. Na het sluiten is het product van de omgeving afgezonderd en begint de beschermende werking van de verpakking. De sluiting moet bestand zijn tegen het product in de verpakking en tegen invloeden van buitenaf. Voor het sluiten van de verpakking bestaat een aantal methoden: 1 Dop, kroonkurk of deksel: deze manier van sluiten vindt plaats bij glazen verpakking. 2 Felsen wordt bij blikverpakking toegepast. 3 Dichtvouwen en nieten zijn toepasbaar bij papieren verpakkingen. 4 Sealen: hierbij wordt door verwarmen een kunststofsluiting hermetisch gesloten. Dop, kroonkurk of deksel dop De dop is meestal een aluminium roll-on-dop. De dop wordt met een roll-onsluitmachine op de verpakking gebracht. De dop wordt zonder schroefdraad op de flesmond geschoven. Door drukkracht boven op de kop brengen, drukken we de flesrand in de compoundlaag aan de binnenzijde van de dop. Hierna drukt de sluitrol tegen de zijkant van de dop. Doordat de fles draait, loopt de rol met de schroefdraad mee, hierbij wordt de schroefdraad in de dop gekopieerd. Fig Sluiting met roll-on-dop 30 VERPAKKEN

31 kroonkurk De kroonkurk wordt in een sorteerschijf, met de opening naar beneden, via een geleide-baan in de sluitmachine gebracht. De plunjer die de kroonkurk op de fles moet drukken, is magnetisch, zodat de kroonkurk onder de plunjer blijft hangen. Als een gevulde fles onder de plunjer komt, daalt de plunjer en wordt de kroonkurk stevig op de flesmond vastgedrukt, waardoor de inlage wordt ingedrukt. Tegelijkertijd drukt een conische sluitmatrijs de tanden van de kroonkurk om de flesrand. Fig Kroonkurk-sluitmachine lugs Glazen potten worden meestal met een twist-off-deksel gesloten. Deze sluiting wordt gebruikt bij producten die niet in één keer worden geledigd. Denk maar aan jam en pindakaas. De twist-off-cap is een gelakt blikken deksel dat meestal terrassen heeft. Het deksel is aan de rand naar binnen gebogen. In deze rand zijn vier of zes haken, de lugs. In de binnenkant van het deksel zit een compoundring van kunstrubber. Deze zorgt voor een luchtdichte afsluiting. Tijdens het sluiten wordt de pot door zijriemen vastgehouden terwijl het deksel op de pot wordt gedraaid. We kunnen het deksel met juiste strakheid op de pot vastzetten; dit vraagt een correcte afstelling van de sluitmachine. Fig Twist-off-cap en twistoff-potrand met schroefdraad Felsen Blikken sluiten we door de deksel op te felsen. De bus en de deksel hebben beide een omgebogen rand. Nadat de deksel op de bus is gelegd, wordt de bus in twee stappen gesloten met ronddraaiende felsrollen. In de eerste stap worden de randen HET SLUITEN VAN DE VERPAKKING 31

32 om elkaar heen gevouwen. In de tweede stap wordt deze verbinding platgedrukt. Op deze wijze wordt een waterdichte en luchtdichte afsluiting verkregen. Fig Zo verloopt het felsen Dichtvouwen en nieten Bij papier en karton kunnen we de verpakking dichtvouwen en daarna lijmen of nieten. Bij kartonnen dozen wordt dit veel gedaan. Ook kunnen we een kartonnen verpakking dichtsealen. Er moet dan wel een kunststof laagje (laminaat) op het karton aanwezig zijn. Sealen Bij sealen wordt de kunststof verpakking plaatselijk verhit. Het plastic wordt elastisch, waarna de plastische delen op elkaar worden gedrukt. Er ontstaat dan een luchtdichte sluiting. De oppervlakte van de te sealen delen moeten schoon en vochtvrij zijn. Een andere manier van sealen is het aanbrengen van een plaatje metaalfolie op de sluitopening. Met een warme stempel wordt de folie op de verpakking vastgesmolten. Bij sealen spelen de sealtemperatuur en de sealtijd een grote rol. Vragen 2.3 a Welk woord moet op de stippeltjes staan? Een glazen verpakking kan op drie manieren worden gesloten, namelijk met een dop,... en een deksel. b Een dop wordt tijdens het sluiten op de flesmond gedraaid. Juist/Onjuist? c Hoe noemen we het laagje aan de binnenzijde van een dop, kroonkurk en deksel, dat voor de afdichting moet zorgen? d Het dichtfelsen van een blik gebeurt in twee stappen. Teken beide stappen. e Welke woorden ontbreken? Bij het sealen spelen de... en de... een grote rol. f Wat zijn zogenaamde lugs? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. Dat zijn overstekende randen op een twist-off deksel. Dat zijn de randen op een kroonkurk. Dat zijn de naden van een blikken deksel. Dat zijn speciale doppen voor glazen flessen. 32 VERPAKKEN

33 2.4 Samenvatting Vloeistoffen kunnen op drie manieren worden afgevuld, namelijk: op volume; op niveau; op gewicht. Het afvullen van vloeistoffen op gewicht komt niet veel voor. De meeste vloeistoffen worden in glas of in kunststof afgevuld. Glas heeft het voordeel dat het niet reageert met het product, het is gasdicht en het kan in veel vormen gemaakt worden. Nadelen van glas zijn het hoge gewicht en kans op breuk. De kunststof fles zal de glazen fles steeds meer gaan vervangen. Blik wordt veel voor vochtige producten gebruikt (bijvoorbeeld groente). Het product kan in de blikken bus nog een nabehandeling (meestal een hittebehandeling) krijgen. Bij volumeverpakken zuigt een zuiger of plunjer een juiste hoeveelheid product in een cilinder en perst daarna het product in de verpakking. Als de verpakkingen niet exact dezelfde inhoud hebben dan moeten we op volume gaan verpakken. Volumeverpakken wordt ook gebruikt bij dik vloeibare producten zoals pindakaas, mayonaise, chocoladepasta, jam etcetera. Als de verpakking een uniforme inhoud heeft, en het product is dun vloeibaar, dan kunnen we op niveau afvullen. Het product wordt tot een van tevoren ingestelde vulhoogte in de verpakking afgevuld. Naast dun vloeibare producten zoals azijn, melk, wijn worden ook de koolzuurhoudende dranken zoals bier en frisdranken op niveau afgevuld. Om het koolzuur in het product te houden, wordt het product onder tegendruk afgevuld. Het sluiten van de verpakking hangt af van de soort verpakking. Glas kan met een dop, kroonkurk of deksel worden gesloten. Blik wordt dicht gefelst. Papier kan worden dichtgevouwen of worden geniet. Kunststof wordt dichtgeseald of gesloten met een dop. SAMENVATTING 33

34 3 Verpakken van vaste stoffen Oriëntatie Heb je wel eens goed gekeken in een winkel hoeveel producten in papier zijn verpakt? Zakjes met snoep, doosjes met meel, droge soepen in een zakje, bierflesjes in kartonnen verpakking, je komt ogen te kort. Papier en karton vormen een veel gebruikt verpakkingsmiddel. Papier is in zeer veel vormen te maken. Bovendien kun je papier met veel kleuren bedrukken, zodat het aantrekkelijk is voor de consument. Naast papier zijn er nog talrijke andere verpakkingsmaterialen om vaste stoffen in te verpakken. Een veel gebruikt verpakkingsmateriaal is kunststoffolie. Je kunt folie goed bedrukken, waardoor het product er aantrekkelijk uitziet. Kijk maar eens goed bij de kassa van de supermarkt. Daar liggen veel kleurrijke en aantrekkelijk uitziende verpakkingen uitgestald, die de klant uitdagen het product te kopen. Hoe krijgt men toch de juiste hoeveelheid in de verpakking? Dat wordt vast gedaan door heel veel mensen aan de lopende band, die elk zakje of doosje nauwkeurig op een weegschaal vullen! Fig. 3.1 Het enige dat je weggooit, is de verpakking? 3.1 Bulkauto s en papieren verpakkingen We nemen als voorbeeld een meelfabriek. Het kant en klare meel is naar de voorraadsilo s getransporteerd, klaar voor transport naar de afnemers. Het product kan op twee manieren naar de klant, namelijk via een bulkauto of in papieren zakken. 34 VERPAKKEN

35 Fig. 3.2 Opslag en expeditie Tegenwoordig worden steeds meer bulkauto s gebruikt. Het meel wordt nauwkeurig gewogen en via pneumatisch transport in de tankauto gebracht. Tegenwoordig hebben de bulkauto s een aantal compartimenten waardoor er verschillende soorten meel mee kunnen. Op de bulkauto zit ook een afweeginstallatie. Per afnemer kan dan de juiste hoeveelheid product worden afgeleverd. Bij de afnemer (bijvoorbeeld de bakkerij) zijn silo s waar het meel kan worden opgeslagen. Afzakkerij vulventiel Op de afzakkerij wordt het meel verpakt in papieren zakken. De vulmachine (afzakker) bestaat uit een vulmond en een weeginstallatie. De papieren zak heeft een vulventiel dat om de vulmond past. In de zak moet exact 25 kg meel gebracht worden. Eerst wordt op een snelle manier ca. 22 kg product in de zak gebracht. Daarna gaat de vulmachine langzaam verder totdat er exact 25 kg meel in de zak aanwezig is. Na vulling valt de zak op een transportband. Tijdens de val drukt het meel het vulventiel dicht zodat er geen meel kan verdwijnen. Na het afzakken gaan de zakken naar een opslagruimte waarna ze per vrachtauto of schip kunnen worden afgevoerd naar de afnemer. BULKAUTO S EN PAPIEREN VERPAKKINGEN 35

36 Fig. 3.3 Het afzakken Factoren die de papiereigenschappen beïnvloeden Voor het verpakken van meel in papieren verpakking dient het papier voldoende sterk te zijn. Als er 25 kg aan de vulmond hangt, mag de papieren zak niet scheuren. Bovendien valt de papieren zak op de transportband. En onderweg zal de zak ook tegen een stootje moeten kunnen. Deze eisen gelden natuurlijk ook voor andere papieren en kartonnen verpakkingen. gramgewicht De papiereigenschappen hangen in eerste instantie af van het gramgewicht. Dit is een grootheid die de massa per m 2 aangeeft. Zo heeft papier waar sigarettenvloeitjes van gemaakt zijn een gramgewicht van 20 gram/m 2, krantenpapier een gramgewicht van 50 gram/m 2. Schrijfpapier is 80 gram/m 2 en een kaft van een dictaat 200 gram/m 2. Het gramgewicht heeft invloed op de dikte, de stijfheid en de sterkte. De sterkte van papier is ook in belangrijke mate afhankelijk van de lengte en daardoor de sterkte van de verwerkte vezels. Van naaldhout zijn de vezels langer dan van loofhout. De sterkte van papier wordt tevens bepaald door de vochtigheid (in een doorweekte karntonnen doos kun je geen boodschappen vervoeren). Bovendien zal dan ook het lijmen van papier tijdens het verpakken niet goed meer verlopen. De meeste papiersoorten worden geleverd met een vochtigheid van 5 à 10%. Om de vochtopname enigszins te beperken, worden bij de bereiding bindmiddelen (soort lijmstof) toegevoegd. Door de toevoeging van bindmiddelen vergroten we ook de stijfheid van het papier. 36 VERPAKKEN

37 Karton Karton heeft een gramgewicht van 120 tot 400 g/m 2 en kan worden onderscheiden in: massief karton; golfkarton. Massief karton is dik papier. Golfkarton wordt gemaakt door het nog vochtig tussen geribbelde walsen te leiden. Vervolgens wordt het gedroogd en aan beide zijden met een laag papier beplakt, dat van een betere kwaliteit is dan het gegolfde karton tussen de twee lagen in. De buitenlaag is meestal goed bedrukbaar papier. geconditioneerd Het zal duidelijk zijn dat papier geconditioneerd moet worden opgeslagen. Als normaal papier en karton vochtig worden, verliezen deze hun sterkte en kunnen dan ook door micro-organismen worden aangetast. Het is aan te bevelen om papieren verpakkingsmaterialen langere tijd in de productiehal neer te zetten alvorens het te gebruiken. Het papier kan dan wennen aan de luchtvochtigheid en de temperatuur. Zo kunnen we minder storingen verwachten tijdens het inpakken en etiketteren. Laminaat Laminaat is verpakkingsmateriaal dat uit verschillende dunne lagen bestaan. Door een laminaat te gebruiken, kunnen papierfabrikanten de eigenschappen van verschillende materialen combineren. Zo kan een minder sterke papiersoort die goed bedrukbaar is, gelijmd worden op een sterkere papiersoort met een slechte bedrukbaarheid. Ook meelzakken zijn gelamineerd uitgevoerd. We kunnen papier ook lamineren met kunststof, waardoor deze verpakking bijvoorbeeld door sealen kan worden gesloten. Een goed voorbeeld zijn de melkpakken. De doorlaatbaarheid van papier en plastic kan volledig worden opgeheven door het papier of plastic te combineren met aluminium. Een laminaat kan bestaan uit papier, plastic en aluminium. Dat levert een verpakking op die: 1 door sealen kan worden gesloten (kunststof); 2 absoluut gasdicht is (aluminium); 3 stevig is en prima bedrukt kan worden (papier). Fig. 3.4 Laminaat-verpakkingen BULKAUTO S EN PAPIEREN VERPAKKINGEN 37

38 Vragen 3.1 a Noem drie producten van verschillende aard die uitsluitend in papier verpakt zijn. b Schrijf zoveel mogelijk eigenschappen van papier op. c Wat verstaan we onder het gramgewicht? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden: Dat is het gewicht van papier in grammen. Dat is het gewicht per cm 2 papier. Dat is het gewicht per dm 2 papier. Dat is het gewicht per m 2 papier. d Welke rol speelt de vochtigheid bij een papieren verpakking? e Uit welke materialen kan een laminaat bestaan? f Wat is een laminaat? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. Dat is papier dat uit verschillende lagen bestaat. Dat is papier met verschillend gramgewicht. Dat is papier dat goed met inkt is te bedrukken. Dat is een papieren zak met een vulventiel. g Hoe groot is het gramgewicht van schrijfpapier? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden: h Wat is een voorbeeld van een laminaat? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden: een theedoosje gevuld met theezakjes; een schoenendoos; een theezakje; het pak waarin vruchtensap verpakt is. 3.2 Kunststof verpakkingsmaterialen Twee belangrijke functies van verpakkingsmaterialen zijn bescherming van het product en presentatie of uiterlijk. Producten moeten beschermd worden. Kwaliteitsachteruitgang kan ontstaan door invloeden van buitenaf. Invloeden zijn stof, lucht, zuurstof, licht, ongedierte en vocht. Ook kan het product zelf hinderlijke aromastoffen of vocht aan de omgeving afstaan. De verpakking moet voorkomen dat onderstaande verschijnselen optreden: vochtuitwisseling met de omgevingslucht; aromaverlies; breuk; chemisch bederf; bacteriologisch bederf. presentatie Voor veel producten is de presentatie heel belangrijk. Suikerwerk bijvoorbeeld wordt hoofdzakelijk gekocht door de consument tijdens een zogenaamde impulsaankoop. We bedoelen daarmee dat de consument spontaan besluit te kopen, doordat het product op een aantrekkelijke wijze opvalt. Veel suikerwerk verpakken we in 38 VERPAKKEN

39 displayverpakkingen displayverpakkingen. Dit zijn dozen die op een bepaalde manier kunnen worden uitgevouwen en dan op een toonbank kunnen worden neergezet. Het liefst naast de rij wachtenden voor de kassa. Als we rekening houden met de bovenstaande punten is de keuze van het verpakkingsmateriaal een heel wezenlijke. Tegenwoordig maken we veel gebruik van kunststoffolie. Daarin blijft het product zichtbaar en bovendien kunnen we op folie fraaie kleuren aanbrengen. Fig. 3.5 Verpakkingen van kunststof folie Kunststoffen komen in de natuur niet voor. Ze worden in chemische fabrieken gemaakt. De grondstoffen voor de bereiding van kunststoffen komen voornamelijk uit aardgas, aardolie en steenkool. In plaats van kunststof spreekt men ook wel van plastics. Het woord plastic is een Engels woord dat vervormbaar betekent. Bij verwarmen worden plastics week en daardoor vervormbaar. De eigenschappen van kunststoffen kunnen we sterk beïnvloeden. We noemen de belangrijkste kunststoffolies. In je handboek staan deze ook genoemd. Cellofaan Cellofaan is gemaakt van de natuurlijke stof cellulose. Cellulose wordt langs chemische weg gemaakt uit loofhout. Het is zeer helder; bovendien is het heel goed te sealen. De sealtemperatuur hangt af van het smelttraject van het materiaal. Bij cellofaan is het smelttraject groot. Het sealen kan daardoor op verschillende temperaturen plaatsvinden. Diverse coatings regelen de waterdampdoorlaatbaarheid en de zuurstofdoorlaatbaarheid van folies. Ook bij cellofaan hebben we daarin genoeg keuze. Polyethyleen (PE) Polyethyleen (chemisch: polyetheen) is een kunststof. De grondstof is afkomstig uit aardolie. Het is veel minder helder dan cellofaan. Bovendien is het minder waterdampdicht en gasdicht. Ook polyethyleen is goed te sealen. We onderscheiden de betere hogedichtheid-polyethyleen (HDPE) van lagedichtheid-polyethyleen (LDPE). KUNSTSTOF VERPAKKINGSMATERIALEN 39

40 Polypropyleen (PP) Polypropyleen (chemisch: polypropeen) is evenals polyethyleen goedkoper dan cellulose. Polypropyleen evenaart de eigenschappen van cellofaan m.b.t. de helderheid, waterdamp- en gasdoorlaatbaarheid. Bovendien is het sterker. De slechte sealbaarheid is een belangrijk nadeel. Maar door een goede temperatuurbeheersing en toevoeging van polyethyleen of een coating wordt de sealbaarheid verbeterd. Polyvinylchloride (PVC) Polyvinylchloride (chemische naam: polychlooretheen) is in opspraak vanwege de schadelijke gassen (zoals dioxine) die vrijkomen bij de verbranding. Deze kunststof wordt vervangen door polyethyleen-tereftalaat (PET). Polyethyleen-tereftalaat (PET) PET gebruiken we in voorgevormd kunststof, zoals doordrukstrips. Een ander bekend voorbeeld zijn de kunststofflessen waarin frisdranken worden verpakt. Het heeft goede eigenschappen ten aanzien van de waterdamp-, gas- en aromadichtheid en is glashelder. Aluminiumfolie (Al-folie) Aluminiumfolie heeft de eigenschap dat het geen damp en licht doorlaat. Het is wel een duur verpakkingsmateriaal. Het vindt toepassing bij duurdere producten en vaak in combinatie of in laminaten met andere materialen. Door andere folies te voorzien van een heel dun laagje aluminium-coating, vergroten we de waterdamp-, gas- en aromadichtheid sterk. Bovendien krijgt het materiaal een fraai en hoogwaardig uiterlijk. Papier Papier kan zowel gecoat als ongecoat worden gebruikt. Ook komt het veel voor in laminaten, gecombineerd met PP, PE of Al-folie. Zie voorgaande lesstof. Als materiaal voor omdozen gebruiken we papier in de vorm van karton of golfkarton. Vragen 3.2 a In de lesstof is een aantal soorten kunststoffolie besproken. Noem minimaal twee producten die in de volgende kunststoffen zijn verpakt: cellofaan; PET; aluminiumfolie. Zoek hiervoor desnoods in de schappen van de supermarkt. b Kun je nog een product vinden waarin PVC is verwerkt? Waarom zal PVC niet veel meer gebruikt worden? c Stel je hebt in de technologiehal lolly s gemaakt. In welk soort kunststoffolie zou je dit product verpakken? Geef ook de redenen. 40 VERPAKKEN

41 3.3 Het vullen van vaste stoffen in de verpakking In het algemeen krijgen papieren en kunststof verpakkingen hun definitieve vorm vlak voor het vullen. In de aanvoer van het materiaal zien we twee grote verschillen: aanvoer vanaf de rol; aanvoer per stuk, waarbij het materiaal op enigerlei wijze is platgevouwen. In de volgende afbeelding is een inpakmachine te zien die meel in kleinverpakking brengt. Het papier wordt vanaf een rol aangevoerd. Het papier wordt tot een juiste vorm gevouwen, waarna het product (meel) in de verpakking wordt gebracht. Fig. 3.6 Verpakken vanaf de rol Plano Het plat gevouwen verpakkingsmateriaal, dat per stuk wordt aangevoerd, noemen we een plano. Een plano moet eerst worden uitgevouwen en de bodem moet worden gesloten. Nadat de verpakking gevuld is met product, wordt de vulopening gesloten. Fig. 3.7 Vullen van plano s. HET VULLEN VAN VASTE STOFFEN IN DE VERPAKKING 41

42 Vullen met een doseerschroef direct vulsysteem Het vullen van de verpakking met vaste stoffen gebeurt meestal op gewicht. In het volgende figuur wordt het product met behulp van een verticale schroef in de verpakking gebracht. De verpakking staat op een weeginstallatie. Als het juiste gewicht is bereikt, stopt de schroef. Omdat het product rechtstreeks in de verpakking wordt gebracht, spreekt men van een direct vulsysteem. Fig. 3.8 Direct vulsysteem met doseerschroef Vullen met een doseergoot indirect vulsysteem We kunnen bij het doseren van het product ook van een trilgoot gebruik maken. Bij deze manier van doseren wordt het product met behulp van een trilgoot in een bakje gebracht. Aan dit bakje zit een weegsysteem. Als het juiste gewicht bereikt is, stopt de trilgoot. Hierna wordt de juiste hoeveelheid product in de verpakking geleegd. Omdat het product eerst in een weegbakje komt en later in de eigenlijke verpakking, spreken we van een indirect vulsysteem. 42 VERPAKKEN

43 Multihead-weger multihead-weger Het afvullen van vaste stoffen met behulp van een doseerschroef of een trilgoot werkt niet nauwkeurig. Tegenwoordig maakt men veel gebruik van zogenaamde meerkopsvullers of multihead-weger. Dit is de derde manier om een verpakking met de juiste hoeveelheid vaste stoffen af te vullen. Fig. 3.9 Elektronische gewichtsvuller; inzet gewichtsdiagram PLC Op de foto (figuur 3.9) zie je een elektronische gewichtsvuller voor drop en ander klein snoepgoed. Volgens de tekening is de gewichtsvuller uitgerust met twaalf weegunits. Elke weegschaal weegt ongeveer eenderde deel af van de massa die uiteindelijk in de verpakking moet komen. De massa die zich in elk van de weegunits bevindt, wordt ingevoerd in een PLC (programmabel Logic controller). Deze computer zoekt die deelmassa s bijeen die samen de gewenste totaalmassa zo dicht mogelijk benaderen. Bovendien zorgt hij ervoor dat elk bakje in ieder geval binnen een bepaalde tijd wordt geleegd. De gewichtsvuller laat de juiste hoeveelheid drop in de verticale flowpack-machine vallen. Van een stuk folie hebben de langsnaadafsluiter en de dwarsnaadafsluiter net van te voeren de zijkant en de onderkant geseald. De drop of snoepgoed valt als het ware in een zak. Vervolgens wordt de zak aan de bovenkant dichtgeseald door dezelfde dwarsnaadsluiter. Daarbij laat de zak los en vindt zijn weg naar de omverpakmachine. HET VULLEN VAN VASTE STOFFEN IN DE VERPAKKING 43

44 Fig Verticale flowpackmachine flowpack-machines De meeste verpakkingsmachines voor los stortgoed zoals drop en snoep zijn flowpackmachines. Deze staan in je handboek beschreven. Er bestaan zowel horizontaal als verticaal werkende flowpack-machines. Bij horizontale flowpack-machines gaat de folie over het product heen. Onder het product vindt het langsnaadsluiten plaats. Fig Horizontale flowpackmachine 44 VERPAKKEN

45 Vragen 3.3 a In de volgende afbeelding staat een flowpack-machine afgebeeld die aseptisch kan afvullen. Benoem de letters en de cijfers. Fig Aseptische flowpackmachine. A papierrol B vormen van de buis C vullen D vormen van de dwarsnaden E uiteindelijke vormgeving F aanbrengen van versterkingsstrook en datumstempeling 1 steriel bad 2 luchtmessen 3 steriele kamer 4 lucht-unit b c d Wat is een plano? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden. Dat is een rol papier waaruit de verpakking wordt gemaakt. Dat is een voorgevormde verpakking die alleen nog uitgevouwen moet worden. Dat is een zak met een vulventiel. Dat zijn de kartonnen waarop later het ingepakte product wordt gezet. Wat is het verschil tussen het direct-vulsysteem en het indirect-vulsysteem en met welk vulsysteem kun je per uur meer verpakkingseenheden afvullen? Verklaar je antwoord. Wat is het grote voordeel van een multihead-weger? 3.4 Het sluiten van de verpakking We kunnen verpakkingen van papier (en karton) sluiten door: vouwen; nieten; sealen (laminaat met kunststof); plakken met tape; lijmen. HET SLUITEN VAN DE VERPAKKING 45

46 Bij plakken met tape wordt meestal gebruik gemaakt van zelfklevend plakband, maar er is ook gegomd plakband op de markt. Dit moet eerst vochtig worden gemaakt voor het als sluitmateriaal wordt gebruikt. Het plakt minder goed en is bovendien gevoeliger voor vocht. koudlijmen smeltlijmen Lijmen kan zowel met koudlijmen als met smeltlijmen gebeuren. Een koudlijm brengen we bij kamertemperatuur op en is pas droog wanneer het oplosmiddel is verdampt. Daardoor hebben koudlijmen een droogtijd van 4 tot 10 seconden. Dit heeft tot consequentie dat het 10 seconden moet worden aangedrukt. Een smeltlijm of hotmel is binnen twee seconden droog. Deze lijm wordt door elektrische verhitting vloeibaar gemaakt (temperatuur tussen 130 C en 220 C. Bij afkoeling verkrijgt de smeltlijm zijn hechtkracht. Fig Koudlijmtechniek 46 VERPAKKEN

47 Fig Hotmelt-belijming Kunststoffen worden meestal door middel van sealen gesloten. Vragen 3.4 a Op welke manieren kunnen we een papieren verpakking sluiten? Noem er tenminste vier. b Wat zijn de voordelen van het heetlijmen (hotmelt)? c Wat stelt figuur 3.15 voor? Kies een van de volgende antwoordmogelijkheden: een direct vulsysteem; een indirect vulsysteem; een flowpack-machine; een multihead-vuller. HET SLUITEN VAN DE VERPAKKING 47

48 Fig Welk vulsysteem zie je hier? 3.5 Samenvatting Vaste stoffen kunnen in bulk en in een verpakking aan de afnemer worden afgeleverd. Papier is een veel gebruikt verpakkingsmiddel. Het gramgewicht is een belangrijke factor voor de stevigheid van papier. Laminaten bestaan uit verschillende lagen. Deze lagen zijn bedoeld om de papiereigenschappen te verbeteren. We kunnen met een laminaat bijvoorbeeld een vloeistof in een papieren verpakking afvullen. Papieren verpakkingen kunnen direct van de rol in de verpakkingsmachine worden gevormd. Plano s zijn voorgevormde dozen die in de verpakkingmachine verder worden uitgevouwen tot de uiteindelijke verpakking. Bij het vullen op gewicht onderscheiden we het directe en het indirecte systeem. Bij het directe vulsysteem wordt het product in de verpakking gewogen. Als het vulgewicht is bereikt, stop het afvullen, waarna de verpakking wordt gesloten. In een indirecte vulmachine komt het product eerst in een bakje. Daarna komt het in de verpakking. De multihead-vuller is een veel gebruikte vulmachine. Verschillende bakjes wordt gevuld. Een computer berekent een combinatie van bakjes die het best het juiste vulgewicht benadert. Het sluiten van de verpakking kan met koudlijmen of heetlijmen gebeuren. Heetlijmen heeft als voordeel dat de lijm zeer snel hecht. 48 VERPAKKEN

49 4 e-teken en controlerende instanties Oriëntatie De fabrikant moet er voor zorgen dat er de juiste hoeveelheid in de verpakking zit. Om de consument te beschermen heeft de overheid een aantal controlerende instanties aangesteld. De verpakte producten moeten aan een aantal eisen voldoen, zoals het juiste gewicht en de juiste informatie. Het e-teken speelt bij het afwegen een grote rol. Als bedrijven het e-teken gebruiken, mag de afvulhoeveelheid iets meer en iets minder zijn. Fig. 4.1 Een echte Hollander? 4.1 Het e-teken Normaal moet in Nederland de vermelde netto-inhoud ook werkelijk in de verpakking aanwezig zijn. Dat wil zeggen dat iedere verpakking ten minste de aangegeven inhoud moet bevatten. Aangezien vulmachines altijd een bepaalde onnauwkeurigheid hebben bij het afvullen, betekent dit dat de fabrikant gemiddeld meer in de verpakking moet doen. Stel dat een vulmachine 1000 gram in een verpakking moet doen. Als de onnauwkeurigheid van de vulmachine 3 gram is, dan moet deze machine worden ingesteld op 1003 gram. Immers, 1003 ±3 gram wil zeggen dat de lichtste verpakking = 1000 gram zal bevatten en de zwaarste = 1006 gram. De fabrikant geeft dus gemiddeld, in dit voorbeeld, 3 gram per verpakking product weg. Om aan dit voor de fabrikant onvoordelige systeem te ontkomen en om eerlijke concurrentie mogelijk te maken tussen fabrikanten uit de verschillende landen binnen de EU (die verschillende systemen hanteren), heeft de EU een nieuwe regeling ingevoerd. Deze moet door de lidstaten worden overgenomen. In Nederland is dit E-TEKEN EN CONTROLERENDE INSTANTIES 49

50 HAB Dienst Waren en Veterinaire zaken systeem in het HAB (Hoeveelheids-aanduidingen-besluit, een onderdeel van de Warenwet) omschreven. In dit geval hoeft de fabrikant slechts gemiddeld de vermelde inhoud af te vullen. Het is dus voor hem voordelig als hij toestemming krijgt van de Dienst Waren en Veterinaire zaken om het e-teken te gebruiken. Het e-teken wordt op de verpakking aangegeven met een kleine letter e. De toestemming om het e-teken te mogen voeren, krijg je alleen als er aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Fig. 4.2 Het e-teken 0,085 0,013 0,846 0,263 0,025 0,183 0,9 0,183 1 Voorwaarde 1 is dat de verpakking tenminste 5 g of 5 ml moet bevatten en ten hoogste 10 kg of 10 liter. Voorwaarde 2 is dat er slechts een bepaalde spreiding is. Dat wil zeggen, dat nauwkeurig is omschreven hoe groot de afwijkingen van het gemiddelde mogen zijn. Voorbeeld Er is één verpakking met 250 g product en één met 750 g. Het gemiddeld gewicht is: = 500 gram 2 In je handboek staat een tabel met de toegestane spreiding per gewichtsklasse. 50 VERPAKKEN

51 Fig. 4.3 Bepaling van de tolerantiegrenzen Zo n grote spreiding rond het gemiddelde is natuurlijk niet toegestaan. Per gewichtsklasse is een bepaalde maximale fout toegestaan. In ons voorbeeld van 500 g is dat 15 g. Dit houdt in 2,5 % van de verpakkingen minder dan 485 g (500 15) product mogen bevatten. Afwijkingen groter dan tweemaal de maximale fout (2 x 15 = 30 g) mogen helemaal niet voorkomen. Overigens moet het gemiddelde gewicht van alle verpakkingen tenminste 500 g zijn. Om na te gaan of de verpakkingen de juiste hoeveelheid product bevatten, kan de fabrikant van elke verpakking de inhoud meten of wegen. Het is echter ook toegestaan dat hij vastomschreven steekproeven neemt, bijvoorbeeld een bepaald aantal verpakkingen elke 30 minuten. De resultaten van deze controles moeten schriftelijk worden vastgelegd en gedurende 1 jaar bewaard worden. AID De laatste jaren is er apparatuur in de handel gekomen die de gewichtscontroles geheel of gedeeltelijk automatisch uitvoert, de uitkomsten verwerkt en eventueel zelfs de vulmachines bijstelt. Tevens worden alle gegevens in het geheugen van de computer opgeslagen. Kun je niet meer aan de eisen voldoen, dan mag je het e-teken niet meer gebruiken. Je dient dan weer volgens de oude regeling te verpakken. Dit wordt met behulp van steekproeven door de controlerende instanties - de AID (Algemene Inspectie Dienst) en de Waren en Veterinaire zaken (vroeger de Warenwet) nagegaan. HET E-TEKEN 51

52 Fig. 4.4 Dat scheelt een slok op een borrel! Voor alle duidelijkheid zetten we de genoemde voorwaarden om het e-teken te mogen voeren nog even op een rij: De inhoud van de verpakking moet tenminste 5 g of 5 ml, en maximaal 10 kg of 10 liter zijn. De grootte van de afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde, de spreiding, is aan bepaalde grenzen gebonden. De gemiddelde inhoud moet tenminste gelijk zijn aan de op de verpakking aangegeven inhoud. Er moet een goedgekeurd controle- en administratiesysteem zijn. De schriftelijk vastgelegde resultaten van de controles moeten tenminste één jaar bewaard worden. 52 VERPAKKEN