MIGRATIE, vogeltrek in een breed kader. College 1 Migratie, inleiding en oriëntatie

Transcriptie

1 MIGRATIE, vogeltrek in een breed kader College 1 Migratie, inleiding en oriëntatie

2 MIGRATIE, vogeltrek in een breed kader Uw docent Kees Boele

3 Programma 1. Migratie, inleiding en oriëntatie 2. Trek van kustvogels 3. Trek van ganzen en kraanvogels 4. Trek van roofvogels 5. Trek van andere dieren 6. Migratie van planten

4 Tapuit Noordse Stern Amur Valk Dunbekpijlstormvogel Kemphaan Swainson s Buizerd

5 Boerenzwaluwen overwinteren in de modder

6 Koekoek zou veranderen in een winterse sperwer

7 Winterse pestvogels brengen de pest..

8 Caesarius von Heisterbach (1220) over de Boerenzwaluw: O, zwaluw, waar woont gij in de winter? In Azië, in het huis van Petrus

9 Hans Christian Mortensen 1899 Eerste vogels geringd

10 Werkgroep Grauwe Kiekendief: 2004 data logger

11 2012: Aanstelling Dr. Theunis Piersma als hoogleraar Trekvogelecologie Gefinancierd door RUG, WNF en Vogelbescherming 2014: Spinozapremie ,- Hoogste wetenschappelijke prijs in Nederland.

12 9 september 2014

13 Opbouw college serie: migratie kustvogels

14 Opbouw college serie: migratie ganzen

15 Opbouw college serie: migratie roofvogels

16 Opbouw college serie: migratie andere dieren

17 Opbouw college serie: migratie planten

18 Nederlandse vogeltrekkalender: januari - februari

19 Januari februari: Smient, maximale afstand tussen broedgebied en Nederland: 7000 km

20 Januari februari: overwinterende Brandganzen

21 Maart april Maart begint met Tjiftjaf

22 Maart april: Fitis

23 Maart april: Witte kwikstaart

24 Maart april: Steltlopers, strandlopers en plevieren passeren richting noordelijke broedgebieden. Deels al in zomerkleed, zoals de Kanoetstrandloper

25 Maart april: Kemphaan, vroeger broedvogel trekt nu grotendeels door

26 April: Ooievaar, sinds kort ook standvogel, keert terug

27 April eindigt met Gierzwaluw

28 Mei: Record lange afstandvlieger Noordse Stern weer terug 2012: km

29 Mei: Bonte vliegenvanger

30 Mei: Grauwe Klauwier

31 Mei: Rosse Grutto s passeren ons land richting Siberië

32 Juli - augustus: Grutto s beginnen aan de trek richting o.a. Mauretanië

33 Juli - augustus: Voorjaarszangers als Kleine Karekiet trekken s nachts weg

34 September - oktober: Zwarte sterns verzamelen zich rond het Ijsselmeer als tussenstation

35 September - oktober: Miljoenen strandlopers, zoals de Kanoet, steltlopers en plevieren pleisteren in Wadden en Delta

36 September - oktober: Eerste groepen overwinterende ganzen komen aan

37 September - oktober: Huis/, boeren/ en oeverzwaluwen vertrekken

38 September - oktober: Visarenden trekken door

39 September - oktober: Arctische zeevogels zwerven over de Noordzee (Grote Jager)

40 November - december: Scandinavische roodborstjes in Nederland

41 November - december: Groepen Goudplevieren mengen zich met kieviten

42 November - december: Toppereenden arriveren voor hun winterse kost van Driehoeksmossels op het IJsselmeer

43 November - december: Wilde Zwanen, o.a. in het Lauwersmeer. Grazend op knolletjes van Fonteinkruid

44 PAUZE

45 Migratie: Meestal seizoensgebonden, echter soms ook dagelijks bijv. Kleine Mantelen Zilvermeeuwen die broeden op Texel en fourageren rond Amsterdam

46 Slaaptrek van Roeken, Kauwen en Kraaien in de winter

47

48 Slaaptrek meeuwen en ganzen naar open water (winterperiode)

49 Belangrijkste reden voor seizoensmigratie: voedselaanbod, voor de jongen tijdens broedtijd, voor alle generaties in de overige maanden (bijv. Bonte Vliegenvanger)

50 Boreale soorten zoeken onze streken in de winter op (bijv. Kramsvogel)

51 Alpiene soorten trekken in de winter naar lager gelegen plekken (bijv. Rotskruiper)

52 Ook water kan een reden voor migratie zijn, met name bij zoogdieren en vogels in (semi-) woestijnen (bijv. Namaqua zandhoen)

53 Vogeltrek overdag, bijv. Ooievaars en Roofvogels die gebruik maken van thermiek

54 Vogeltrek s nachts, o.a. alle zangvogels (bijv. Braamsluiper)

55 Vogeltrek meestal noord-zuid v.v. of hoog-laag v.v. maar kan ook rond de aarde zijn op ongeveer gelijkblijvende breedte graad (bijv. Reuzenalbatros)

56 Vogeltrek voornamelijk een verschijnsel van het noordelijk halfrond (voedselschaarste in de winter en meer landmassa)

57 Europese Bijeneter gefotografeerd in Kruger National Park (SA)

58 Route van trekkende soorten; Gedacht werd dat deze geprogrammeerd is. Geolocators tonen echter aan dat er keuze opties zijn. Met name bij overwinterende ganzen en eenden kunnen soorten besluiten mee terug te vliegen. Roodhalsgans tussen Brandganzen

59 Dwaalgasten, zoals Haakbek (boreale soort, 2004 in Groningen) en Grote Geelpootruiter (Amerikaanse soort, 2014, Oosterschelde)

60 Interne communicatie start vogeltrek Belangrijkste trigger: temperatuur maar ook daglengte (voorbeeld hiervan is Gierzwaluw)

61 Trigger wordt intern vertaald door verandering in hormoonspiegel 1. Gonadotrope hormonen Opvallende toename in het voorjaar, resulterend in toename gewicht (vetreserve groeit) zowel bij mannetjes als vrouwtjes P. Berthold, Control of Bird Migration, 1996)

62 Mogelijk andere hormonen die betrokken zijn bij migratie: Corticosteroïden zeker effect op het opvetten Hormonen uitgescheiden door hypofyse en hypothalamus met name prolactine heeft een positief effect op trekonrust en opvetten Schildklierhormonen (T3 en T4) Melatonine er wordt met name in het voorjaar een toename gemeten maar precieze effect nog onbekend heeft effect op dag-nacht ritme maar effect op vogeltrek nog onbekend

63 2 e fase in voorbereiding: Zugunruhe (trekonrust) Was al bekend in 1795 (Naumann) Opvetten Niet trekkende zangvogels (bijv. de huismus): 3-5 % vet Trekkende zangvogels: % vet in verhouding tot hun Standaardgewicht Smithsonian Migratory Bird Center: Blackpoll Warbler: weegt 11 gram in het broedseizoen 21 gram bij start trek. Voldoende voor 90 uur vliegen. Veel kustvogels kunnen nog langer vliegen. Pacifische goudplevier heeft bijvoorbeeld voldoende vetreserve voor 100 uur vliegen om 7000 km tussen Siberië en Hawaii te overbruggen.

64 Record non-stop vlucht zonder eten: Rosse Grutto: km

65 Verdere aanpassingen: Hart: weegt in verhouding 6 x meer dan een menselijk hart slagen per minuut Longen: naast de twee longen ook nog twee luchtzakken. Longen blijven voortdurend open staan, luchtzakken fungeren als blaasbalg.

66 Veren: sommige soorten ruien voor vertrek (ganzen), andere pas op hun overwinteringsplek

67 Tussenstations: waar mogelijk maken vogels gebruik van tussenstations Europese kraanvogel

68 Leren kennen van routes: deels voorgeprogrammeerd, deels aangeleerd Experiment met Amerikaanse Kraanvogels (2009) vanaf Wisconsin naar Florida

69 Oriëntatie: 1. Zon 2. Sterren 3. Aardmagnetisme Zweeds onderzoek aan de Noordse Nachtegaal heeft aangetoond dat gestopt wordt in Noord-Egypte om op te vetten voor de oversteek van de Sahara. Na nabootsen aardmagnetisch veld van deze streek starten vogels direct met fourageren.

70 Gevaren onderweg Natuurlijke predatoren: bijv. Eleonora Valk rond de Middellandse Zee Weer

71 Gevaren onderweg Jacht Habitat vernietiging, met name op tussenstations Hoogspanningskabels, windmolens, landbouwgif etc.

72 Klimaatverandering met name probleem voor lange afstandtrekkers

73 Informatie: Zwaluwen van Gaast Theunis Piersma 15,- bol.com De rotgans B. Ebbinge 34,99 bol.com The biology of bird migration J.H. Rappole (2013) (te verkrijgen bij Natuur en Boek 73,50

74 Dank voor uw aandacht