Open Monumentendag 2016

Transcriptie

1 Open Monumentendag 2016 en de emancipatie van mensen met beperkingen In het tweede weekeind van september openden in het hele land weer talloze monumenten hun deuren tijdens open monumentendag. Dit jaar voor de dertigste keer. Het thema was iconen en symbolen. Enkele maanden geleden heeft de Nederlandse regering het VN-verdrag inzake rechten van mensen met een beperking geratificeerd. Het VN-verdrag erkent het recht dat mensen met beperkingen op voet van gelijkheid kunnen deelnemen aan het culturele leven. Het is interessant om tijdens de open monumentendag de proef op de som te nemen en te onderzoeken of sprake is van gelijkwaardige deelname aan cultuur. Een voorwaarde voor gelijkwaardige deelname is dat bestaande barrières worden overbrugd en nieuwe voorkomen. Er is een selectie van te bezoeken monumenten in Amsterdam gemaakt. Werpen we eerst een blik op waar dit VN-verdrag voor staat. In de laatste decennia ervaren we iets dat we een emancipatie van mensen met beperkingen kunnen noemen is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot internationaal jaar van mensen met beperkingen, gevolgd van 1983 tot 1992 door het internationaal decennium van mensen met beperkingen, wat resulteerde in 1993 in standaardregels betreffende het bieden van gelijke kansen voor gehandicapten. Vanaf de jaren negentig is in verschillende landen anti-discriminatiewetgeving op grond van beperkingen van kracht geworden. De Verenigde Staten waren hier de eerste mee in De Nederlandse Wet gelijke behandeling op grond van chronische ziekte of handicap werd in 2003 van kracht. Een mijlpaal in de emancipatie van mensen met beperkingen is het in 2006 tot stand gekomen VN-verdrag inzake rechten van mensen met een beperking, dat dit jaar in Nederland is geratificeerd. Nederland was hier relatief laat mee. Buurlanden Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en België gingen Nederland reeds in 2009 voor, Frankrijk en de Europese Unie in Het belangrijkste doel van deze emancipatiebeweging is dat beperkingen zo veel als mogelijk uit de wereld geholpen worden. Niet door de mensen te veranderen maar door kritisch naar onze omgeving te kijken en deze daar waar nodig aan te passen. Voor een rolstoelgebruiker, bijvoorbeeld, is het niet in staat zijn te lopen pas een beperking als hij of zij zich moet voortbewegen in een wereld die ingericht is voor lopers. In het verzorgen van gelijkwaardige deelname aan cultuur spelen vele verschillende aspecten een rol. Hierin is een driedeling aan te brengen. Een eenvoudig startpunt is het voorzien in goede informatie en communicatie over toegankelijkheid. Mensen kunnen zich hiermee goed voorbereiden en weten waar ze aan toe zijn. Door het voorzien in goede informatie en communicatie wordt een signaal afgegeven dat er belang aan de deelname van mensen met beperkingen wordt gehecht. Fysieke toegankelijkheid lijkt bij open monumentendag een lastig punt, omdat het immers om monumenten gaat. Monumenten die we uit andere tijden overerven, tijden waarin toegankelijkheid niet de rol speelde die zij nu speelt, en die we waardevol vinden en willen behouden. Aanpassen van deze monumenten roept onherroepelijk een spanningsveld op. Maar erfgoed is niet alleen dat wat wij uit het verleden overerven, het is ook dat wat wij willen overdragen aan de toekomst. Het behouden van erfgoed doen we immers niet voor niets. We denken daarbij aan toekomstige generaties. Wij voegen echter ook nieuwe elementen aan het bestaande erfgoed toe. De emancipatie van mensen met beperkingen zal herkenbare sporen nalaten in onze gebouwde omgeving en ook in ons erfgoed. Er hebben zich reeds vele ingrepen voltrokken om de toegankelijkheid van monumenten te vergroten. Ingrepen die zowel bescheiden als radicaal van aard zijn. Twee mooie voorbeelden van deze uitersten zijn ingrepen in het Bodemuseum op het Stichting cultureel erfgoed Enschede 2017 Pagina 1

2 Museumsinsel in Berlijn, werelderfgoed sinds 1999, en het Louvre in Parijs. Het Louvre heeft naar ontwerp van Ieoh Ming Pei één nieuwe ingang gekregen in de vorm van een grote glazen piramide, waarin zich trappen, roltrappen en een lift naast elkaar bevinden. Iedere bezoeker gaat via dezelfde deur naar binnen. In de treden voor het Bodemuseum is een plateaulift verstopt, die zich tree voor tree naar boven verplaatst. Wanneer deze niet in gebruik is valt hij niet op. Toch is iedereen in staat dezelfde trap te bestijgen. Erfgoed kunnen we zien als een verhaal waaraan iedere generatie een hoofdstuk toevoegt. Toegankelijkheid zal onderdeel van het hoofdstuk van deze generatie uit gaan maken. Naast de informatie en communicatie en de fysieke toegankelijkheid moet nog een derde element benoemd worden: de representatie. Mensen die niet kunnen zien, horen, lopen enz. hebben altijd bestaan en zullen ook altijd blijven bestaan. Is de maatschappelijke omgang met beperkingen in het verleden gerepresenteerd in het erfgoed? Het gaat hier om het tonen van deze sporen uit het verleden en het vertellen van de verhalen erover. Hieraan is door English Heritage in Engeland uitgebreid aandacht besteed. In 2012 is hun onderzoek Disability in Time and Place gepubliceerd en via de website toegankelijk gemaakt. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zou een vergelijkbaar Nederlands onderzoek uit kunnen voeren, wat hier een groter bewustzijn van de omgang met beperkingen in het verleden en de sporen die deze hebben achtergelaten op zal leveren. Ook kan er in de komende jaren worden overwogen om een thema voor de open monumentendag te kiezen gerelateerd aan beperkingen, zorg, emancipatie of deelname aan cultuur. Maken we nu een ronde door Amsterdam tijdens de open monumentendag. Als voorbereiding is zowel de informatie van de landelijke website als de website en het boekje van de gemeente Amsterdam voor de open monumentendag gebruikt. Deze websites voorzien niet zeer uitgebreid in toegankelijkheidsinformatie, eerder zeer miniem. Op zaterdagochtend om 10:00 gaf Vincent van Rossem een lezing over de Amsterdamse School in de Corantijnschool in Oud-West. Volgens de websites was de locatie niet rolstoeltoegankelijk. Er bevond zich inderdaad een aanzienlijke drempel bij de hoofdingang van de school. Maar na deze drempel was de zaal waar de lezing werd gehouden goed te bereiken door rolstoelgebruikers. De drempel bij de ingang is met de juiste voorziening eenvoudig te overbruggen. Ringleiding voor mensen met gehoorproblemen ontbrak hier echter. De school, waar ook een tentoonstelling over de Amsterdamse School was ingericht, was slechts gedeeltelijk toegankelijk. De ruimten op de bovenverdieping zijn door het ontbreken van een lift voor mensen die niet trap kunnen lopen onbereikbaar. Hier is met de inrichting van tentoonstellingen rekening mee te houden. Stichting cultureel erfgoed Enschede 2017 Pagina 2

3 Ingang Cornatijnschool Plateaulift in Loge vrijmetselaars Wat opviel in een ander monument, het Logegebouw Vrijmetselarij, was dat het gebouw met behulp van verschillende typen plateauliften toegankelijk was gemaakt voor handbewogen rolstoelgebruikers, maar dat de aanwezige mensen niet goed op de hoogte waren van de bediening van deze apparatuur. In de Amstelkerk, een zeventiende-eeuwse houten kerk aan het Amstelveld, nu in het bezit van Stadsherstel Amsterdam, werd gedurende de hele dag een lezing gegeven over de geschiedenis van Stadsherstel sinds zijn oprichting in 1956 en de betekenis hiervan voor de historische binnenstad van Amsterdam, waarvan de Grachtengordel inmiddels op de Werelderfgoedlijst staat. Ook hier ontbrak ringleiding. De kerk beschikt wel over een goed toegankelijk toilet. Dit is handig om te weten als je een dag onderweg bent. En door een hoogteverschil werd de tentoonstelling voor rolstoelgebruikers en kleine mensen op een voor hen geschikte hoogte te bezichtigen. Stichting cultureel erfgoed Enschede 2017 Pagina 3

4 Interieur Amstelkerk Één van de ingangen van de Oosterkerk zonder doorverwijzing naar de toegankelijke ingang In de zeventiende-eeuwse Oosterkerk was op zaterdagmiddag om 15:00 een orgelconcert georganiseerd op het Van Oeckelenorgel in de kerk. De kerk heeft twee ingangen, aan de voor- en aan de achterzijde. De ingang aan de voorzijde is alleen betreedbare over treden. Mensen die niet op de hoogte zijn van de toegankelijke ingang worden hier niet door een bordje bij de ontoegankelijke ingang naar doorverwezen. Het Huis Nienhuys, een pand aan de Herengracht aan het eind van de negentiende eeuw gebouwd in Franse renaissancestijl, huisvest het NIOD. Het pand heeft een lift, dus de verdiepingen zijn in een rolstoel ook te bereiken. Hoewel de lift niet heel ruim bemeten is. Dus niet iedere rolstoelgebruiker zal in staat zijn de verdiepingen te bereiken. In de avond vonden in de Bazel avondactiviteiten plaats. In dit gebouw ontworpen als hoofdgebouw voor de Nederlandse Handel-Maatschappij door Karel de Bazel zijn verschillende gemeentelijke diensten ondergebracht, waaronder het Bureau Monumenten en Archeologie en het Stadsarchief. De hoofdingang verloopt over treden. Voor mensen die niet trap kunnen lopen is er een alternatieve ingang via de boekwinkel in het pand. Daar is een plateaulift aangebracht. De deur van de boekwinkel is vrij zwaar en wordt voorafgegaan door een steil hellinkje, wat deze ingang die toegankelijk bedoeld is toch niet zeer toegankelijk maakt. Het relatief nieuwe en wereldwijd unieke Werelderfgoedpodium dat mensen informeert over al het Nederlandse werelderfgoed is niet rolstoelvriendelijk ingericht. Informatie waarin dit podium voorziet, is voor mensen met een visuele beperking niet beschikbaar. Hier kunnen ook lezingen worden gegeven. Maar voor de lezing van Frans Leidelmeijer over Indonesische invloeden op de Amsterdamse School om 20:00 is de filmzaal achter de representatieve schatkamer onder het gebouw gebruikt. De capaciteit van deze filmzaal is veel groter. Het is geen Stichting cultureel erfgoed Enschede 2017 Pagina 4

5 kleine zaal en deze was helemaal vol belangstellenden. De filmzaal bevindt zich dus in de kelder achter een ruimte die niet heel toegankelijk bedoeld is, de schatkamer. Hoe in een geval van nood iedereen in staat is om de ruimte te ontkomen via één nooduitgang is voor mensen die het zich in de donkere zaal afvragen een raadsel, die we hopelijk nooit hoeven op te lossen. Huize Lydia, waar op zondag een paneldiscussie over interieurstukken uit de Amsterdamse Schoolperiode plaatsvond, had een plateaulift bij de ingang. Maar deze lift was om één of andere reden verboden te gebruiken voor scootmobielen. Deze konden dit gebouw dus niet in. Over dat wat toegankelijk moet zijn voor scootmobielen dient nog maatschappelijke discussie plaats te vinden. Want naast dat er mensen zijn die scootmobielen gebruiken als handig en stabiel vervoermiddel voor de langere afstand zijn er ook mensen die niet of slecht in staat zijn te lopen en een scootmobiel gebruiken als een soort elektrische rolstoel. De toegankelijkheid voor scootmobielen kent echter grenzen. Mensen die een scootmobiel gebruiken zullen zich moeten afvragen of ze ook een alternatief hebben. Voor openbare gebouwen waar scootmobielen niet naar binnen kunnen, kan een rolstoel worden aangeboden waarop mensen tijdelijk kunnen overstappen. Plateaulift voor Huize Lydia met het opschrift Verboden voor scootmobiel We kunnen constateren dat in de bezochte monumenten in Amsterdam verschillende oplossingen zijn bedacht, maar dat nog de nodige barrières volwaardige deelname aan het culture leven door mensen met beperkingen in de weg staan. Of de bezochte Amsterdamse open monumenten een representatief beeld geven voor de hele stad of zelfs het hele land niet te zeggen. Maar de rondgang toont wel aan dat er nog het nodige te winnen valt. Wanneer deelname aan cultuur door mensen met beperkingen serieus genomen wil worden, is het goed te beginnen met een uitgebreide toegankelijkheidstoets voorafgaand aan de open monumentendag en het maken van een punt waar mensen aanvullende vragen over toegankelijkheid kwijt kunnen. Iedereen is dan in staat zich goed voor te bereiden. Kan ik naar binnen Stichting cultureel erfgoed Enschede 2017 Pagina 5

6 of niet? Kan ik overal naar binnen of zijn gedeelten van het gebouw ontoegankelijk? Kan ik wel met een rolstoel naar binnen en met scootmobiel? Verloopt de entree via de hoofdingang of een andere ingang? Is een hulphond welkom? Zijn ruimten, waar lezingen gegeven worden, voorzien van ringleiding? Zijn mensen aanwezig die een helpende hand kunnen bieden? Zijn er toegankelijke toiletten aanwezig? Wie is te bereiken voor aanvullende vragen? Kan ik op- en aanmerkingen kwijt, aanbevelingen doen of mijn waardering uitspreken? Zo kunnen we onze cultuur steeds toegankelijker maken. Auteur: Christiaan Zandstra [2017] Stichting cultureel erfgoed Enschede 2017 Pagina 6