Het Multipilot project op de Schoter Scholengemeenschap

Transcriptie

1 Het Multipilot project op de Schoter Scholengemeenschap Drie jaar onderwijsontwikkeling in de bètavakken. Inleiding Het Multipilot project is een landelijk project rondom de vernieuwingen in de bètavakken op havo/vwo scholen. Het project was door het ministerie van onderwijs geïnitieerd en liep van augustus 2008 tot en met juli Er deden acht scholen aan mee. Twee vragen stonden bij dit project centraal. 1. In hoeverre is het voor een school haalbaar om meerdere vernieuwde examenprogramma s tegelijkertijd in te voeren? 2. In hoeverre kunnen de docenten met de vernieuwde examenprogramma s meer samenhang in het onderwijs tussen de verschillende vakken aanbrengen? Het project werd op de scholen begeleid door Rupert Genseberger (voorgedragen door de vakvernieuwingscommissies) en facilitair ondersteund vanuit de SLO. Algemene informatie over de school. De Schoter Scholengemeenschap is een school voor openbaar onderwijs, ze valt bestuurlijk onder de Dunamare Onderwijsgroep. Ze telt ongeveer 1000 leerlingen en heeft de examenrichtingen vmbo-t, havo en vwo. De leerlingen zijn in alle schooljaren gegroepeerd overeenkomstig hun examenrichting. In de onderbouw in vaste klasverbanden, in de bovenbouw in clustergroepen overeenkomend met hun profielkeuze. De lesduur is 65 minuten. De school is georganiseerd in onderwijsteams, ingedeeld per jaarlaag en niveau. Deze teams zijn met de afdelingsleider verantwoordelijk voor het onderwijs in hun groep. De docenten die in meerdere teams zouden passen, kiezen voor het team waar ze het meeste lesgeven of de meeste affiniteit mee hebben. Vakken en docenten in het Multipilot project Het Schoter heeft met de volgende vakken en docenten aan het project deelgenomen: Havo vak biologie natuurkunde scheikunde wiskunde Vwo vak biologie wiskunde docenten Peter van Bennekum Linda Visser Sjak van de Louw Jan van Leeuwe Roel van Daalen Marco Schipper docenten Raymond van der Meer Linda Visser Ed de Boer De school kreeg faciliteiten om met de Havo twee jaar en met het Vwo drie jaar aan het project mee te doen. De school besloot echter om ook met de Havo drie jaar mee te doen. 1

2 Beginsituatie en ambitie van de school binnen het Multipilot project: Samenvatting volgens de Pilotbeschrijving van Het Schoter (december 2008): Ervaring afstemming en/of samenhang In onder- en bovenbouw worden de vakken gescheiden gegeven. De docenten van verschillende vakken proberen wel lesprogramma s aan elkaar te koppelen door het opzetten van projecten. Voorbeelden zijn in de 2 e klas het Duinenproject, in 5V Bewegen in de Sport en in 6V Geen Dominostenen. Onderwerpen, vaardigheden en didactiek worden daarin op elkaar afgestemd. De bètadocenten van de bovenbouw geven les in een en dezelfde vleugel. Zij ontmoeten elkaar daardoor op een vanzelfsprekende manier. Het vak NLT is op Het Schoter nog niet ingevoerd. Ambities organisatie De bètasecties zien graag een gezamenlijk gestructureerd (op een vast moment in de week) overleg tussen vertegenwoordigers van de profielvakken Wiskunde, Natuurkunde, Scheikunde, Biologie aardrijkskunde en ANW over het aanleren van vaardigheden en de spreiding ervan over de verschillende vakken. Zij zien graag dat er vaste profieldagdelen in het rooster opgenomen worden. Ambities afstemming en samenhang De docenten willen graag onderwijs bieden dat de leerlingen boeit, dat vragen bij hen oproept, dat hen ook stimuleert zelf met elkaar en de docent antwoorden op die vragen te zoeken. Het onderwijs zou de leerlingen wat dat betreft steeds zelfstandiger en zelfverzekerder moeten maken. Ze constateren ook dat veel methodes daar niet geschikt voor zijn. Het stimuleert hen om aan de vernieuwingen mee te doen. Leerlingen moeten wel een goed eindexamen kunnen doen, maar de weg daar naartoe moet hen inspireren en vormen. Binnen de vaksecties zien wij graag eenzelfde aanpak van de lespraktijk/ didactiek. Hierbij denken wij ook aan het ontwikkelen van een vaardighedenlijn, waarbij alle profielvakken en wellicht ook vakken daarbuiten op eenzelfde manier de vaardigheden aanleren en dezelfde terminologie gebruiken. De wens leeft om ook het vak NLT in te voeren. Ontwikkeling van het onderwijs op de school gedurende de Multipilot We kijken hierna terug op het proces vanuit de twee vragen die centraal stonden: 1. In hoeverre is het voor een school haalbaar om meerdere vernieuwde examenprogramma s tegelijkertijd in te voeren? 2. In hoeverre kunnen de docenten met de vernieuwde examenprogramma s meer samenhang in het onderwijs tussen de verschillende vakken aanbrengen? Voor de hiernavolgende terugblik is de begeleider uitgegaan van de verslagen die hij in de loop van de drie jaar geschreven heeft, na afloop van ieder schoolbezoek. Die verslagen heeft hij ook steeds naar de school gestuurd. Wat de eerste vraag betreft, in het eerste jaar van de Multipilot leek bij de docenten de vraag over de examens nog helemaal niet te leven. In geen van de bijeenkomsten is dat onderwerp ter sprake gekomen. Waarschijnlijk kwam dat doordat alle docenten zeer ervaren waren en men bij scheikunde en biologie al deelnam aan deze vernieuwingsprojecten. Na het eerste jaar veranderde dat echter. Tijdens de eerste bijeenkomst in het tweede jaar werd veel over het examen gepraat. Men had er minder vertrouwen in dat het vanzelf goed zou gaan. Scheikunde en biologie deden in het eerste jaar al mee aan 2

3 het vernieuwde examen. Bij scheikunde waren de resultaten nogal tegen gevallen, de leerlingen konden de routinematige sommen niet goed maken. Redeneervragen konden ze echter goed aan. Bij biologie kregen de leerlingen per abuis het examen oude stijl. De natuurkundedocenten hebben besloten het vwo uit het project te halen, met havo gaan ze nog wel door. Ze hebben weinig vertrouwen meer in het nieuwe programma en het NiNa lesmateriaal. Ze zijn verder ontevreden over de beperkte tijd om hun leerlingen op het examen voor te bereiden. Verder missen ze tijd voor practicum, in de nieuwe modules is daarvoor ook te weinig aandacht. In het tweede jaar waren de biologiedocenten erg teleurgesteld over de aard van de vernieuwde examens, die te weinig recht deden aan de vernieuwing. Aan het einde van het Multipilot project, besluiten beide natuurkundedocenten ook met de havo niet verder te gaan met de nieuwe programma s en modules, maar de landelijke invoering af te wachten. Dat er aan meerdere vernieuwde programma s tegelijk werd meegedaan, is nooit een issue geweest in de school. Eventuele problemen en teleurstellingen kwam voort uit ervaringen met de individuele programma s. De ontwikkeling in de school die deelname aan de vernieuwde examens meebracht, beschrijven we hierna bij de beantwoording van de tweede vraag, integraal met de beschrijving over de vorderingen betreffende de samenhang. Voortgang onderwijsontwikkeling en samenhang tussen de vakken De voorwaarden voor deelname aan het project zijn bij de start op Het Schoter gunstig. Zowel de biologie als scheikunde docenten draaiden al mee met de vernieuwde examen experimenten. Zij schreven zelf mee aan het nieuwe lesmateriaal. Allen zijn gemotiveerd om aan samenhang tussen de vakken te werken. De docenten hebben hierbij de steun van de schoolleiding, mede omdat de school zich met de bètavakken wil gaan profileren. Tijdens het eerste bezoek spreken de docenten zich uit over wat ze binnen het project met hun leerlingen zouden willen bereiken. Hun belangrijkste gezamenlijke invalshoek is dat ze de belangstelling en interesse van de leerling willen vasthouden, die verdwijnen vaak door de manier waarop een vak behandeld wordt. In het recente verleden hadden ze een vaardighedenlijn ontwikkeld. Dat was een administratieve papierwinkel, niet inspirerend voor het onderwijs. De nadruk zou op de onderwerpen moeten liggen: wat willen we de leerlingen leren en waarom? De vaardigheden zijn daar een vanzelfsprekend deel van en de docenten zouden er impliciet overeenstemming over moeten hebben. Ze willen graag onderwijs bieden dat de leerlingen boeit, dat vragen bij hen oproept, dat hen ook stimuleert zelf met elkaar en de docent antwoorden op die vragen te zoeken. Het onderwijs zou de leerlingen steeds zelfstandiger en zelfverzekerder moeten maken. Ze constateren dat veel methodes daar niet geschikt voor zijn. Dat stimuleert hen om aan de vernieuwingen mee te doen. Leerlingen moeten een goed eindexamen kunnen doen, maar de weg daar naartoe moet hen inspireren en vormen. De docenten willen wel met elkaar overleggen, hoewel ze zichzelf vooral als doeners zien, maar hebben iemand van buiten (de begeleider dus) nodig om te waarborgen dat het ook gebeurt en de lijn in het gesprek te bewaken (verslag 1 e bezoek 1 e jaar). Tijdens de tweede bijeenkomst in het eerste jaar (september) van de MP wordt door de docenten stevig gebrainstormd over hoe er meer aan samenhang gewerkt kan worden. Veel onderwerpen en modules bij scheikunde, biologie en natuurkunde passeren de 3

4 revue. Ook voor wiskunde ziet men mogelijkheden. Organisatorisch knelpunt is dat niet alle leerlingen alle vakken hebben. Terugkijkend wordt opgemerkt dat men enthousiast en informeel met elkaar over samenhang heeft gepraat. De onderwerpen zullen door de week concreet worden uitgewerkt. Men is tevreden over hoe de docenten samenwerken (verslag 2 e bezoek 1 e jaar). Begin november zijn enkele docenten al ver met de uitwerking van samenhangend onderwijs. De scheikunde en de biologiedocent zullen in 5havo afwisselend lessen geven over afweer en antibiotica. Ze hebben er zin in en zijn tevreden over de modules. Problemen worden soepel opgelost. De scheikunde leerlingen die geen biologie hebben, zullen door hun scheikunde docent in een extra les worden bijgewerkt. De scheikundedocent constateert dat veel leerlingen niet in staat zijn om eenvoudige problemen in wiskundetaal te vertalen. De wiskundedocent herkent dat: leerlingen kunnen standaardsommen oplossen maar als er iets verandert of op een later tijdstip, dan kunnen ze het niet meer. Wiskunde zou meer betrokken moeten worden bij het rekenen in de verschillende andere bètavakken. Men wordt steeds enthousiaster door samen concreet bezig te zijn (verslag 3 e bezoek 1 e jaar). De vaart blijft erin zitten. De volgende bijeenkomst is begin december. Afstemming leeft nog steeds. Na de lessen over antibiotica, merkten de leerlingen op dat biologie veel met scheikunde te maken heeft, die opmerking maakten ze eerst niet. Enkele problemen met afstemming komen ter sprake. Bijvoorbeeld het begrip dichtheid. Als een formule voor dichtheid bij scheikunde een wat ander vorm heeft dan bij natuurkunde, zijn het voor veel leerlingen verschillende dingen. Ze stellen zich bij een formule niets reëels voor, het is voor hen alleen een som. De samenhang begint bij de leerlingen: als zij zich meer zouden afvragen wat iets betekent, kunnen ze ook gemakkelijker hun kennis mee nemen naar een ander vak. Dat is misschien nog belangrijker dan dat de docenten hun taalgebruik afstemmen (verslag 4 e bezoek 1 e jaar). Na de vliegende start in het eerste half jaar, valt de vaart er ineens uit. De gemaakte afspraak voor januari wordt afgezegd, het lukt niet om een nieuwe te maken. Bij de eerste bijeenkomst in oktober in het nieuwe schooljaar, blijkt dat ook de voortgang in het project grotendeels stil is gevallen. Dat had diverse redenen, Om te beginnen is de MP coördinator conrector geworden en heeft haar MP activiteiten opgegeven. Er is geen nieuwe coördinator aangesteld. Verder kwam er veel op de school af. Zoals een verhuizing van de science afdeling naar de andere locatie. Ook heeft de school te maken met een forse krimp, nog niet zo lang geleden had de school 11 à 12 eerste klassen en zit nu op 6 eerste klassen. Er vallen gedwongen ontslagen. Deze eerste bijeenkomst wordt veel over het examen gepraat, dat kwam vorig jaar nooit ter sprake, toen had men er alle vertrouwen in. Dat vertrouwen is minder geworden (zie boven bij eerste vraag ). Ondanks de lange onderbreking en de mineurstemming, wordt de draad van vorig jaar wordt toch weer opgepakt. Over het SALVO materiaal is men niet zo tevreden. Men zoekt iets anders om de rekenvaardigheid te vergroten. Wiskunde wil binnen de MP blijven. Scheikunde en biologie gaan verder met het gezamenlijk plannen van Ecoreizen. Wiskunde, biologie en natuurkunde werken aan een Sportmodule. De docenten hebben vorig jaar ervaren dat ze zelf niet voldoende de vaart erin konden houden, het voorzitterschap van de begeleider werd gemist. Hij is bereid dat weer op zich te nemen, de conrector wordt weer contactpersoon en de groep maakt een planning voor de rest van het jaar (verslag 1 e bezoek 2 e jaar). 4

5 De problemen in de school blijven de schoolgemeenschap en daarmee het MP project parten spelen: een negatief artikel in de plaatselijke krant over de financiële positie van de school, havo en vwo hebben al enkele jaren een rode kaart van de inspectie, de laatste periode heeft de schoolleiding enkele reorganisaties doorgevoerd. Dit alles geeft onrust. Bij de exacte vakken gaat het beter. De inspecteur was erg te spreken over wat ze in de bètalessen zag, ze raadde de school aan om er reclame mee te maken. De leerlingen krijgen in de bovenbouw in de bètavakken veel meer verantwoordelijkheid, ze hebben er daardoor vaak ook meer plezier in. Vanuit de onderbouw zijn ze dat echter niet gewend. Volgens de bètadocenten moet daar dan ook het een en ander veranderen. Er wordt in deze bijeenkomst een overzicht gemaakt van de werkzaamheden rondom samenhang en praktisch aan samenhangprojecten gewerkt (verslag 2 e bezoek 2 e jaar). Ook in de volgende bijeenkomsten wordt vooral praktisch gewerkt aan het voorbereiden van samenhangprojecten en -lessenreeksen. De volgorde binnen de programma s en modules bemoeilijkt vaak de afstemming, maar men ziet voldoende mogelijkheden. De reeks onderwerpen die vorig jaar al is opgesteld, biedt nog steeds houvast. Aan het einde van het jaar concludeert men dat er veel projecten van de grond zijn gekomen. Het MP project heeft invloed gehad op de samenwerking tussen docenten. Ze hebben nu meer inzicht gekregen in wat er bij andere vakken gebeurt. Het sijpelt ook door naar de onderbouw. Daar was het plan opgekomen om ook bètamiddagen op te zetten, met wiskunde en biologie. Vanwege de bezuinigingen zijn de docenten er echter mee gestopt. Door de problemen op school, de krimp en het strenge beleid van de inspectie hebben docenten minder zin om nieuwe dingen aan te pakken. Verder zijn de docenten gaan inzien dat wiskunde veel zinvoller en interessanter is voor leerlingen als ze toegepast kan worden. Leerlingen zijn gaan inzien dat natuurkunde en wiskunde veel met elkaar te maken hebben (verslagen 3 e, 4 e en 5 e bezoek 2 e jaar). In het derde jaar gaan de docenten door met de Multipilot. Hoofddoel: nog enkele samenhang projecten uitwerken. Ook de lessen in verschillende vakken rondom een onderwerp worden doorgezet. Nieuw is straling, vanuit biologie, natuurkunde en wiskunde. Verder is het plan om in dit derde jaar de projecten zo te beschrijven, met lesmateriaal en docentenhandleiding, dat andere docenten er ook iets aan hebben. Daarnaast willen de docenten de bètamiddag opnieuw leven in blazen. Daarbij doen de tweede klassen, op een vaste dag in de week, een project dat ontworpen en begeleid wordt door techniek, natuurkunde en wiskunde docenten. Bij vijf tweede klassen wordt er dan vijf weken achtereen hetzelfde project uitgevoerd. Er kan dan ook gewerkt worden aan een vaardighedenlijn. In de volgende jaren kan het idee naar de bovenbouw uitgebreid worden (verslag 1 e en 2 e bezoek 3 e jaar). De docenten werken in de rest van het jaar verder aan de projecten en lessenseries die rondom samenhang al opgezet waren (Projecten: Meten op het Strand, Meten in de Sport, De Sportschoen, Werken met formules, Straling en Gezondheid. Lessenreeksen: Ecologische reis, Antibiotica, Eiwitten en DNA, Predator-Prooi.) (verslag 3 e en 4 e bezoek 3 e jaar). In de laatste bijeenkomst wordt teruggekeken op wat het werken aan het Multipilot project de school heeft opgeleverd. 5

6 A. Vergeleken met het ambitiedocument in het begin van het project - Het leerproces bij de leerlingen is bewuster geworden. o De wiskunde is wat praktischer is geworden, waardoor de leerlingen zich meer realiseren wat ze er mee kunnen. o Bij sommige werkvormen komen de leerlingen met veel meer vragen, waardoor ook de samenhang voor hen sterker wordt. o De thematische opbouw van de leerstof prikkelde de leerlingen meer. Ze bleven hierdoor beter bij de les en wisten beter waar ze mee bezig waren. - Eenzelfde aanpak lespraktijk / didactiek / vaardighedenlijn. Door de samenwerkingsprojecten die we nu hebben lukt het beter om de vaardigheden af te stemmen. Er is een begin gemaakt met een vaardighedenlijn. - Invoeren NLT NLT was al vrij snel van de baan, vanwege de manier waarop de schoolleiding het wilde vormgeven. - Kennismaken met vernieuwingen in het onderwijs Hoewel de school met NiNa is gestopt, heeft het MP project er wel voor gezorgd dat ze kennis gemaakt hebben met de verrijking van het onderwijs door de programma s en materialen van de VVC s. B. Wat heeft het aan samenwerking en samenhang opgeleverd? - Het belangrijkste is dat de samenwerking tussen collega s laagdrempeliger is geworden. Ze lopen makkelijker bij elkaar binnen, zetten eerder iets samen op. De afstemming met andere collega s, die niet bij het MP project betrokken waren, verloopt ook beter. Vroegere samenwerkingsactiviteiten werden nooit doorgezet. Het MP project heeft dat weer leven in geblazen, ook doordat het georganiseerd was. - De docenten willen met deze projecten ook de komende jaren doorgaan. Het is duidelijk dat ze winst opleveren. Leerlingen zien bij praktisch werken pas wat ze leren, docenten zien op een andere manier wat leerlingen er van begrijpen. - Om de projecten als een output van de MP te kunnen aanbieden, zijn docentenhandleidingen nodig. Die zijn nog niet gemaakt. Ook het leerlingenmateriaal moet beter in elkaar gezet worden om overdraagbaar te zijn. Veel onderdelen van projecten zitten vooral bij mensen in het hoofd. - De manier waarop de bètasectie bezig was, heeft een uitstraling gehad naar sommige andere secties. Het werd zichtbaar dat samenwerking wat oplevert voor de docenten. Bijvoorbeeld bij de talen hebben ze nu ook eigen projecten. - De betrokken wiskunde docenten doen meer praktische dingen in de wiskundelessen. Ze merkten dat leerlingen heel inventief kunnen zijn in het zelf bedenken van dingen. - In de school wordt nu geprobeerd om het profielwerkstuk wat praktischer en realistischer te maken. Dat vloeit voort uit het MP project. - De docenten hebben ingezien dat productieve samenwerking georganiseerd moet worden (nu deed de begeleider dat). Ze willen dat het volgend jaar zelf realiseren en vragen een wekelijks overleg in te roosteren voor de bètadocenten. - Inzicht dat organisatorische onrust in de school de onderwijsontwikkeling belemmert. Het was belangrijk dat de begeleider heel stimulerend was. Hij gaf geen technische begeleiding, de deelnemers werden gestimuleerd met hun eigen zaken verder te gaan. Verder zorgde hij ervoor dat de vergaderingen afgesproken werden en ook plaatsvonden (verslag 5 e bezoek 3 e jaar). 6