Voor fase 2 van het project (periode 2014 tot december 2016), zoals in de aanvraag weergegeven, wordt geen vergunning verleend.

Transcriptie

1 Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax overijssel.nl postbus@overijssel.nl RABO Zwolle Staatsbosbeheer Regio Oost de heer P. Winterman Postbus AA DEVENTER Inlichtingen bij Saskia Kriesch telefoon s.kriesch@overijssel.nl Zaaknummer Z-HZ_NB Natuurbeschermingswet 1998: aanvraag vergunning. Datum Kenmerk 2012/ Pagina 1 Geachte heer Winterman, Op 13 april 2012 hebben wij een aanvraag 1 om vergunning ex art. 19d Natuurbeschermingswet 1998 (verder Nbwet) van u ontvangen. De aanvraag betreft het bijplaatsen van Zweedse korhoenders op de Sallandse Heuvelrug. In deze brief geven wij onze beslissing weer. Besluit Wij besluiten, zoals in bijlage 1 weergegeven, de gevraagde vergunning op grond van artikel 19d gedeeltelijk te verlenen aan Staatsbosbeheer Regio-Oost voor het bijplaatsen van korhoenders in het Natura 2000-gebied Sallandse Heuvelrug. De vergunning wordt verleend voor de eerste fase van het project voor het bijplaatsen van korhoenders in de periode vanaf april 2012 tot december 2013 (Fase 1 van het project). Voor fase 2 van het project (periode 2014 tot december 2016), zoals in de aanvraag weergegeven, wordt geen vergunning verleend. De aanvraag en de bijbehorende stukken met betrekking tot fase 1 van het project zijn onderdeel van deze vergunning. Ter bescherming van de aanwezige natuurwaarden en natuurschoon verbinden wij aan deze vergunning de volgende voorschriften: Bijlagen Datum verzending 1 Ons kenmerknummer 2012/

2 Algemeen 1. De vergunning wordt op naam gesteld van Staatsbosbeheer Regio-Oost. De vergunninghouder is verplicht alle door of namens het bevoegde gezag te geven aanwijzingen direct op te volgen. 2. Onze handhaver dient elk jaar bij de eerste bijplaatsing van Zweedse korhoenders aanwezig te zijn. In dit kader dient u zowel in 2012 als in 2013, uiterlijk twee dagen van te voren, het tijdstip en de locatie van de eerste bijplaatsing te melden bij het Meldpunt van provincie Overijssel (telefoonnummer: ), onder vermelding van het betrokken Natura 2000-gebied, de naam van het project en het nummer van de vergunning. 3. Degene die het onderzoek gaan uitvoeren, dienen van te voren op de hoogte te worden gebracht van de voorschriften ten aanzien van de bijzetting en de monitoring, zoals opgenomen in deze beschikking. Ook dienen de onderzoekers in het veld de betreffende beschikking, inclusief voorschriften bij zich te hebben. Voorschriften ten aanzien van bijzetting 4. Er mogen per jaar (in 2012 en 2013) maximaal 25 korhoenders (verdeeld over maximaal 4 dagen) uit Zweden op de Sallandse heuvelrug worden uitgezet. Het aantal Zweedse hanen dat wordt bijgezet, zal echter nooit meer zijn dan het aantal geschatte hennen op de Sallandse heuvelrug. 5. De bijzetting gebeurt in de periode vanaf 1 maart tot uiterlijk 15 mei. 6. Voor het bijplaatsen worden de korhoenders gecontroleerd door een dierenarts op ziekten, en, indien nodig, worden ze ontwormd en/of ingeënt. 7. De Zweedse korhoenders worden op minimaal 100 meter van een baltsplaats vanuit een auto losgelaten. Voorschriften ten aanzien van zenderonderzoek 8. Jaarlijks wordt maximaal 20% van de uitgezette Zweedse korhoenders voorzien van een GPS-halsbandzender. Hierbij wordt afgerond op hele getallen (bij aantallen van 0,5 of hoger wordt naar boven afgerond en bij aantallen kleiner dan 0,5 naar beneden). Bij 25 dieren mogen dus maximaal 5 dieren worden gezenderd en bij 22 uitgezette korhoenders maximaal 4). 9. In 2012 wordt, uitsluitend indien de GPS-zenders niet tijdig kunnen worden geleverd, gebruik gemaakt van lichtgewicht VHF-halsbandzenders. Voorschriften ten aanzien van monitoring en evaluatie 10. In de eerste twee maanden wordt bij het gebruik van GPS-zenders maximaal 1 keer per week de zenders in het veld uitgelezen. Bij het gebruik van peilzenders is dit 1 maal per twee dagen. Na twee maanden worden de GPS-zenders nog uitsluitend 1 keer per maand uitgelezen. Bij gebruik van peilzenders is dit maximaal 1 keer per week.

3 11. Het uitlezen van de GPS-zenders/peilzenders van de dieren gebeurt zo veel als mogelijk vanaf bestaande wegen en paden (lopend, met de fiets of met de auto). Er wordt een minimale afstand van circa 50 meter gehanteerd om de dieren zo min mogelijk te verstoren. Alleen bij uitzondering (bijvoorbeeld indien geen signaal wordt ontvangen of een dood exemplaar dient te worden opgepakt uit de heide) wordt afgeweken van deze minimale afstand en worden de bestaande wegen en paden verlaten. 12. Mocht blijken dat de zenders negatieve effecten hebben op de dieren, dient dit direct te worden gemeld aan het bevoegd gezag. Op grond hiervan dient te worden besloten of het zenderen in 2013 nog op dezelfde wijze mag worden uitgevoerd of dat gezocht te worden naar alternatieven (niet zenderen of ander type zenders). 13. Nesten worden uitsluitend bezocht nadat de eieren zijn uitgekomen. Hetzelfde geldt voor de baltsplekken. Deze worden uitsluitend bezocht indien er geen baltsactiviteiten op deze plek plaatsvinden. 14. In zowel 2012 als 2013 zal in het najaar een evaluatie plaatsvinden over het verloop van de bijplaatsing. Het verslag van de betreffende evaluatiebespreking, inclusief de resultaten worden uiterlijk in december aan het bevoegd gezag overlegd. Eventuele consequenties van de resultaten van 2012 voor de volgende bijplaatsing in 2013 worden uiterlijk 3 maanden voor de bijzetting in 2013 met het bevoegd gezag besproken. In overleg met het bevoegd gezag zal eind 2013 bepaald worden of de bijplaatsing van Zweedse korhoenders moet worden stopgezet of moet doorgaan, en zo ja op welke wijze en onder welke randvoorwaarden. 15. Wijzigingen in de werkwijze en/of de periode van uitvoering dient de vergunninghouder direct te melden bij het Meldpunt van provincie Overijssel (telefoonnummer: ), onder vermelding van het betrokken Natura 2000-gebied, de naam van het project en het nummer van de vergunning. Voor deze wijzigingen moeten opnieuw de effecten op de instandhoudingsdoelen van het Natura 2000-gebied Sallandse Heuvelrug beoordeeld worden. Wanneer de houder van de vergunning handelt in strijd met de voorschriften, kan deze vergunning op grond van artikel 43 lid 2 Natuurbeschermingswet 1998 worden gewijzigd of ingetrokken. Tot slot Heeft u nog vragen naar aanleiding van deze beslissing, dan kunt u bellen met mw. S. Kriesch op telefoonnummer

4 Afschriften Afschriften van dit besluit worden verzonden aan Burgemeester en Wethouders van de gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn en het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Met vriendelijke groet, namens Gedeputeerde Staten van Overijssel, Patricia Weenink-Driessen, teamleider Vergunningverlening Bijlagen: Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Overwegingen bij het besluit Instandhoudingsdoelen Natura 2000-gebied Sallandse heuvelrug Aanvraag, inclusief bijlagen Niet mee eens? Als u het niet eens bent met dit besluit kunt u binnen zes weken na de datum van verzending van dit besluit bezwaar maken bij Gedeputeerde Staten van Overijssel. Hoe u dat moet doen kunt u hieronder lezen. Rechtsmiddel Binnen zes weken, ingaand op de dag na de datum van verzending van dit besluit, kan een belanghebbende een bezwaarschrift indienen bij Gedeputeerde Staten van Overijssel, team Juridische Zaken, postbus 10078, 8000 GB Zwolle (telefoon ). Het bezwaarschrift dient te worden ondertekend en bevat in ieder geval: a. de naam en het adres van de indiener; b. de dagtekening; c. een omschrijving van het besluit waartegen het bezwaar is gericht; d. de gronden van het bezwaar. U kunt het bezwaarschrift ook per elektronisch formulier verzenden. Dit formulier kunt u vinden op Voor de behandeling van een bezwaarschrift bij de provincie Overijssel is geen griffierecht verschuldigd. Voor inlichtingen over de bezwaarprocedure kunt u zich wenden tot de provinciaal medewerker die bij het besluit is vermeld. Indien spoed dat vereist is het mogelijk een voorlopige voorziening te vragen bij de Voorzitter van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. In dat geval is griffierecht verschuldigd. Voorwaarde is dat u een bezwaarschrift heeft ingediend.

5 Bijlage 1 - overwegingen Overwegingen bij het besluit Bijlage 1 Deze vergunning bestaat uit het besluit en de overwegingen. In deze bijlage zijn de overwegingen opgenomen. Het besluit en de overwegingen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De overwegingen zijn als volgt opgebouwd: A WEERGAVE VAN DE FEITEN A1 Vergunningaanvraag A1.1 Projectomschrijving A1.2 Doel project A1.3 Periode A1.4 Relevante ecologische onderzoeken A1.5 Aanvullende gegevens A1.6 Aanvraag en Natura 2000 A2 Bevoegdheid A3 Procedure A3.1 Zienswijzen A3.2 Verlengen beslistermijn A3.3 Coördinatie met andere wetgeving A3.4 Betrokkenheid andere provincie bij Natura 2000-gebied A4 Vergunningplicht B TOETSING B1 Wettelijk kader B1.1 Natuurbeschermingswet B1.2 Overig relevant beleid B2 Inhoudelijke beoordeling B2.1 Relevante kwalificerende waarden B2.2 Inhoudelijke beoordeling project c.q. handeling B2.2 Cumulatieve effecten B3 Zienswijzen B3.1 Bespreking van ingediende zienswijzen B3.2 Reactie van de provincie op zienswijzen C SLOTCONCLUSIE

6 Bijlage 2: Gebiedsbeschrijving A A1 WEERGAVE VAN DE FEITEN Vergunningaanvraag A1.1 Projectomschrijving Aanleiding Het Korhoen is uniek in Nederland en komt alleen nog maar in het wild voor op de Sallandse Heuvelrug. De beheerders hebben de afgelopen jaren diverse maatregelen genomen (intact houden en vergroten heidelandschap) om de populatie in stand te houden. Toch is deze laatste korhoenpopulatie in een kritieke fase beland. In het voorjaar van 2010 werd, wat betreft de hanen, een historisch dieptepunt bereikt van 7 dieren. Dit aantal zakte in 2011 naar 4 hanen. En in maart 2012 resteren er nog slechts 2 hanen op de Sallandse Heuvelrug. Dit ligt ruim beneden het kritische niveau (Niewold et al., 2005) en ver beneden de Natura 2000 instandhoudingsdoelstelling van 40 hanen. Het aantal hennen werd medio maart 2012 geschat op 6 tot 9. Oorzaken van de recente achteruitgang zijn voornamelijk slechte voortplantingsresultaten (hoge kuikensterfte) in combinatie met een relatief hoge sterfte onder volwassen dieren als gevolg van predatie (vnl. door Havik). Het onderzoek naar kuikensterfte is echter nog te pril om conclusies te kunnen trekken over de oorzaken van het geringe voortplantingssucces van de Korhoen op de Sallandse Heuvelrug. Wel is het zo dat bij kleine geïsoleerde populaties sneller sprake is van verlies van genetische diversiteit (genetische erosie). Dit kan uiteindelijk leiden tot inteelt depressie wat zich vaak manifesteert in een afnemende vitaliteit, gemeten als voortplantingssucces, groei en/of overleving. Inteelt depressie is echter lastig aantoonbaar doordat het heel geleidelijk gaat (Jansman & Kleijn in prep.). Ook andere factoren kunnen nog een rol spelen bij de achteruitgang van de korhoenpopulatie op de Sallandse heuvelrug, zoals menselijke verstoring, barrières en klimaatverandering (Jansman & Kleijn in prep.). Realisatie van de Natura 2000-doelstelling van 40 hanen lijkt ver weg. De populatie korhoenders op de Sallandse Heuvelrug bevindt zich nu op het randje van uitsterven. Vandaar dat is gekeken of kunstmatig ingrijpen, als laatste redmiddel om de populatie korhoenders te behouden, succesvol kan zijn. Advies Alterra over kunstmatig ingrijpen Eind 2011 is door provincie Overijssel, Nationaal park Sallandse Heuvelrug, Vogelbescherming Nederland, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten besloten om Alterra om advies te vragen of behoud van de korhoenpopulatie op de Sallandse Heuvelrug door kunstmatig ingrijpen nog mogelijk is. En zo ja, welke maatregelen hiervoor getroffen moeten worden wil kunstmatig ingrijpen nog succesvol zijn. Dit advies is op 1 maart 2012 ontvangen (Jansman & Kleijn in prep.) en de conclusie van dit advies is als volgt: De huidige populatie van korhoenders op de Sallandse Heuvelrug is niet levensvatbaar. Na jarenlange schommelingen van de populatieomvang rond de 15 hanen is de populatie in de afgelopen vier jaren afgenomen tot recent slechts 2 hanen (en waarschijnlijk een tiental hennen). Oorzaken voor die recente achteruitgang zijn slechte voortplantingsresultaten in combinatie met relatief hoge sterfte onder volwassen dieren als gevolg van predatie.

7 De problemen voor de korhoenpopulatie op de Sallandse Heuvelrug en daarnaast in het merendeel van West Europa lijken vernietiging en versnippering van leefgebied, afname van de kwaliteit van het leefgebied, verstoring, klimaatsverandering, predatie, en genetische erosie. Voor een levensvatbare populatie van korhoenders moet gestreefd worden naar een leefgebied met een draagkracht (en bezetting) van 100 dieren (circa 40 hanen). Het leefgebied op de Sallandse Heuvelrug is geschikt voor korhoenders en heeft de potentie om een groot aantal korhoenders te herbergen. Voor een duurzame populatie is het waarschijnlijk noodzakelijk dat ook omliggende heide terreinen (Lemele-&Archemerberg, Borkeld, Wierdenseveld) betrokken worden bij het korhoenleefgebied middels inrichting en corridoren... Gezien de kleine populatieomvang en de mogelijke afname van de vitaliteit als gevolg van genetische verarming en inteelt is het noodzakelijk de populatie, inclusief de genetische variatie, snel te vergroten. De beste resultaten lijken te worden behaald indien volwassen dieren in de baltsperiode worden gevangen en zo snel mogelijk op de nieuwe locatie worden losgelaten (translocatie). Bij een vergelijkbaar project in de Rhon (Centraal Duitsland) is de overleving en plaatstrouwheid van de in voorjaar 2011 bijgeplaatste dieren hoopgevend en is de verwachting dat deze dieren in het voorjaar van 2012 bij zullen dragen aan de voortplanting. Aanbevolen word om bij de versterking van de populatie op de Sallandse Heuvelrug primair in te zetten op wildvang van korhoenders uit Zweden (translocatie). Opvolging advies onder voorwaarden Op 14 maart j.l. hebben Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, de Vogelbescherming Nederland, het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug en provincie Overijssel op basis van dit advies besloten om tot kunstmatig ingrijpen over te gaan onder een aantal voorwaarden. Eén van de voorwaarden is dat het kunstmatig ingrijpen in twee fasen wordt uitgevoerd. De eerste fase bestaat uit een overbruggingsperiode van maximaal twee jaar. Tijdens deze overbruggingsperiode wordt kunstmatig ingegrepen (door het bijplaatsen van Zweedse korhoenders) om te zorgen dat de huidige populatie korhoenders op de Sallandse Heuvelrug niet uitsterft. Daarnaast zal in deze fase de effecten van de bijplaatsing worden gemonitord. Aan het einde van fase 1 zal op basis van: de resultaten van de bijplaatsing; de resultaten van het al lopende kuikensterfte-onderzoek; en de resultaten van en tweetal onderzoeken die in de eerste fase worden uitgevoerd (m.b.t. huidige kwaliteit van de heide en de benodigde grootte van het leefgebied voor een zelfstandige, levensvatbare populatie van korhoenders in Nederland); een definitief besluit worden genomen of wordt doorgegaan met kunstmatig ingrijpen of dat dit wordt beëindigd. Bij een positief resultaat zal kunstmatig ingrijpen nog een drietal jaren worden doorgezet (fase 2). Bij een negatief resultaat wordt kunstmatig ingrijpen definitief gestaakt en kan worden geconcludeerd dat behoud van de populatie korhoenders op de Sallandse Heuvelrug niet mogelijk is.

8 Alternatieven voor bijplaatsen Er is door Alterra ook gekeken naar alternatieven van kunstmatig ingrijpen door bijplaatsing, om de populatie korhoenders te versterken. Het gaat om: a. Het wisselen van eieren van korhoenders van de Sallandse Heuvelrug met eieren uit een andere wilde populatie korhoenders. Deze optie is echter zeer moeilijk uit te voeren. Op de Sallandse Heuvelrug zijn de nesten redelijk makkelijk te vinden, echter de nesten van korhoenders elders zijn haast onmogelijk op te sporen. Dat komt door de goede schutkleur van de hennen, maar ook doordat deze terreinen minder overzichtelijk zijn dan de Sallandse Heuvelrug. b. Het kunstmatig uitbroeden van eieren van korhoenders van de Sallandse Heuvelrug. En vervolgens het kunstmatig opfokken van de kuikens om ze door de kritieke periode heen te helpen om ze vervolgens daarna weer uit te zetten. Ook dit heeft weinig kans van slagen. De dieren worden kunstmatig opgevoed, dus niet door een ouder dier. Hierdoor leren de kuikens niet hoe ze in het wild kunnen overleven, waardoor het overlevingssucces waarschijnlijk zeer klein is. c. Het gebruik van dieren uit fokprogramma s Het gebruik van dieren uit fokprogramma s is vrijwel nergens succesvol gebleken. Dit kan te maken hebben met minder goed ontwikkeld gedrag met betrekking tot predator vermijding en voedselvergaring en een mindere fysieke conditie. Echter ook de grote verschillen tussen wilde en tamme hoenders qua darmlengte en darmflora (belangrijk voor de vertering van voedsel) kunnen hierbij een rol spelen. Dit heeft waarschijnlijk gevolgen voor de vitaliteit van de uitgezette dieren zodra deze zelfstandig moeten overleven. In overeenstemming met het advies van Alterra heeft bijplaatsen van dieren uit wildvang de voorkeur boven deze bovenstaande alternatieven en de meeste kans op succes. Plan van aanpak bijplaatsen Bijplaatsen tijdens baltsperiode De kans op succes van bijplaatsen van dieren uit wildvang is het grootst indien het bijplaatsen tijdens de baltsperiode plaatsvindt. In deze periode zullen de bijgeplaatste hanen onmiddellijk na het vrijlaten meedoen met het baltsproces. Hiermee neemt de kans toe dat ze het gebied accepteren als leefgebied. Daarnaast kunnen de hanen in deze periode direct bijdragen aan de verhoging van de genetische variatie van de populatie. Buiten deze baltsperiode is de kans juist groot dat de vrijgelaten hanen het gebied uitvliegen. Aangezien er dit jaar nog maar 2 hanen en ca. 6 tot 9 hennen aanwezig zijn, is de noodzaak tot bijplaatsen groot. Alleen in de baltsperiode is de kans op succes het grootst door de magneetwerking van de nog aanwezige korhoenders (hanen en hennen). Dit maakt de noodzaak tot snel handelen, nu bijplaatsing nog mogelijk is, zeer urgent. Herintroductieprogramma s (ofwel het opnieuw introduceren van een uitgestorven soort in een gebied) die in het verleden zijn uitgevoerd, zijn mislukt.

9 Termijn bijplaatsingsproject en fasering Zoals hierboven vermeld, zal de bijplaatsing in twee fasen verlopen. Het bijplaatsen van dieren vanuit wildvang wordt gestart in april Dit zal gedurende twee jaar worden uitgevoerd (fase 1, periode ). Aan het eind van fase 1 zal bepaald worden of het bijplaatsen moet worden doorgezet of niet. Bij een positief resultaat zal nog drie jaar worden bijgezet (fase 2, periode ). Bij een negatief resultaat zal het bijplaatsen worden stopgezet en kan worden gesteld dat behoud van de Korhoen in Nederland niet meer mogelijk is. Aantal en methodiek Er worden in totaal jaarlijks maximaal 25 korhoenders in Zweden gevangen en op de Sallandse Heuvelrug uitgezet. Aangezien het vangen in de baltsperiode plaatsvindt, zullen er in Zweden met name hanen worden gevangen op de baltsplekken. Hennen worden als positieve bijvangst gezien en zullen ook worden bijgeplaatst. Er worden echter niet meer Zweedse hanen bijgeplaatst dan het aantal geschatte hennen op de Sallandse heuvelrug (anders is de kans groot dat de hanen niet in het gebied zullen blijven). Er zal in Zweden alleen op plekken worden gevangen waar de stand van de Korhoen stabiel is en waar dus een vitale en duurzame populatie aanwezig is. Het vangen gebeurt met brede slagnetten die s avonds nabij de baltslocaties worden opgesteld. De korhoenders worden in speciale transportkisten met voldoende ventilatieopeningen (die ook voor een ander herintroductieproject in het Röhngebied, Duitsland succesvol zijn gebruikt) vervoerd. Na iedere dag vangen zal er een auto richting Nederland vertrekken, zodat de stressperiode voor deze dieren zo kort mogelijk wordt gehouden. Er zal met tenminste vier auto s richting Zweden worden vertrokken, waardoor er vier vangdagen worden gehouden. Na aankomst in Nederland worden de hoenders direct door een dierenarts nagekeken op veterinaire ziekten. Indien nodig worden ze ontwormd en ingeënt. Ook wordt er DNA verzameld van alle dieren. Direct daarna worden de dieren in het gebied met hoge korhoen-activiteit nabij de baltsplaatsen losgelaten (zie figuur 1). Er is bewust voor gekozen om de dieren niet direct bij de baltsplaats uit te zetten om verstoring tot een minimum te beperken.

10 Figuur 1. Het projectgebied betreft de centrale heide (rose) van de Sallandse Heuvelrug tussen Haarle, Nijverdal, Holten en Rijssen. Met de cirkel is aangegeven waar in het vroege voorjaar van 2012 de hoogste Korhoen-activiteit plaatsvindt. Dit lijkt de beste locatie voor het loslaten van de Korhoenders. Zweedse korhoenders In 2004 is een populatie-genetische studie verricht naar de status van het Nederlandse horhoen. Hierin is de huidige populatie op de Sallandse Heuvelrug vergeleken met de historische Nederlandse situatie en enkele buitenlandse referentiepopulaties (Jansman et al., 2004). De historische genetische variatie bleek nauwelijks minder dan die van grote gezonde Europese korhoenpopulaties. De Nederlandse populatie was echter al in enige mate genetische gedifferentieerd van de overige populaties. Vanwege de ligging van de Nederlandse populatie aan de rand van het verspreidingsgebied is het niet uitgesloten dat er ook selectie en locale adaptatie (aanpassing aan het leefgebied) heeft plaatsgevonden. Dit wordt ondersteund door de verschillen in uiterlijke kenmerken en eiergrootte en gewicht tussen Nederlandse en Zweedse korhoenders. Dit kan erop duiden dat niet elk willekeurige korhoen in Nederland kan overleven, omdat die mogelijk niet voldoende is aangepast aan de omstandigheden in het Nederlandse heidelandschap. Het is dan ook gewenst om zorgvuldig om te gaan met de selectie van korhoenders ter versterking van de Nederlandse populatie (Jansman et al, 2004). Aanvullend genetisch onderzoek met nieuwe moleculaire technieken heeft aangetoond dat er geen opvallende genetische verschillen zijn tussen de korhoenpopulaties in Noordwest- en Centraal Europa (Segelbacher, pers. comment). Wel is duidelijk dat de kleine en versnipperde populaties in Noordwest- en Centraal Europa als gevolg van genetische drift variatie hebben verloren. Vanuit dat perspectief is genetische versterking vroeg of laat noodzakelijk om de populaties levensvatbaar te houden (Hoglund, 2009).

11 Aangezien de Nederlandse korhoenders voor een aantal lichaamsmaten significant groter zijn dan Zweedse korhoenders, is voorzorg op zijn plaats (Hoglund, 2009). Hoglund geeft echter ook aan dat voor de Nederlandse situatie eigenlijk geen keus meer is, aangezien de populatie niet levensvatbaar is. Daarbij maakt het waarschijnlijk niet uit of de donordieren uit de Alpen of Scandinavië komen. Centraal Duitsland zou de voorkeur hebben. Daar zijn de populaties echter niet duurzaam genoeg om te kunnen functioneren als donor (Segelbacher, pers. comment). Zenderen en monitoring Ervaringen uit het verleden leren dat korhoenders moeilijk te monitoren zijn vanwege hun verborgen bestaan dat ze leiden. Alleen tijdens de baltsperiode zijn de hanen goed te tellen. De hennen zijn door hun schutkleur en schuwheid moeilijk waar te nemen. Om een goed beeld te kunnen krijgen van het gedrag van de uitgezette korhoenders zal in dit kader 20% van de uitgezette korhoenders worden voorzien van een halsbandzender. De voorkeur gaat uit naar GSP-zenders. Deze zijn iets zwaarder dan de lichtgewicht VHFhalsbandzenders die voor het zenderonderzoek worden gebruikt, maar hebben als voordeel dat meer data over het terreingebruik (meer data per dag) kunnen worden verzameld en dat deze periodiek op afstand kunnen worden uitgelezen, waardoor eventuele verstoring wordt voorkomen. De GPS-zenders zullen de eerste twee maanden elke week worden afgelezen. Daarna zal dit 1 keer per maand gebeuren. Het aflezen moet worden gedaan op een afstand van 50 tot maximaal 100 meter van het dier af. Er bestaat echter een kans dat de GPS-zenders dit jaar niet tijdig kunnen worden geleverd. In dit geval wil Staatsbosbeheer in 2012 gebruik maken van de peilzenders die ook voor het onderzoek naar kuikenoverleving worden gebruikt (lichtgewicht VHF-halsbandzenders). Het verzamelen van de gegevens van de peilzenders zal dan worden gecombineerd met het zenderonderzoek voor kuikenoverleving. Hierbij zal de eerste twee maanden om de dag een peiling worden gedaan en daarna 1 keer per week (de intensiteit is groter omdat er minder data op kunnen worden verzameld). Het gebruik van de zenders is uitsluitend bedoeld om te controleren of de korhoenders nog in het gebied aanwezig zijn. De zenders zullen alleen worden ingezet voor de eerste twee jaar (fase 1). Afhankelijk van de resultaten, zal aan het eind van fase 1 worden besloten of hiermee door zal worden gegaan. Onderzoek naar voortplantingssucces bijgeplaatste dieren Om te beoordelen of de bijgeplaatste dieren ook meedoen aan de voortplanting, en hiermee vers bloed in de populatie brengen, wordt het DNA van de eischalen van de uitgekomen eieren die in de nesten achterblijven en de veren die gevonden worden op de baltsplekken geanalyseerd. De nesten en baltsplekken worden alleen bezocht indien ze zijn verlaten, om verstoring te voorkomen. A1.2 Doel Het project heeft als doel om de huidige populatie korhoenders numeriek te versterken en daarnaast meer genetische variatie in de populatie te brengen om zo verdere genetische verarming en inteelt (paring tussen verwanten) te voorkomen. De huidige populatie staat op het randje van uitsterven. Kunstmatig ingrijpen door bijplaatsing wordt als laatste redmiddel voor behoud van de Korhoen in Nederland gezien.

12 A1.3 Periode Het kunstmatig ingrijpen door bijplaatsen wordt aangevraagd voor de periode van 2012 tot eind Het bijplaatsen wordt in twee fasen verdeeld. De eerste fase bestaat uit een overbruggingsperiode van maximaal 2 jaar ( ) om te zorgen dat de populatie niet uitsterft. Hierbij worden de effecten gemonitord. Indien uit de resultaten van deze periode blijkt dat bijplaatsen succesvol is, dan zal bijplaatsen nogmaals drie jaar worden uitgevoerd (periode ). Indien de uitplaatsing echter geen succes blijk te zijn en gesteld kan worden dat behoud van de populatie niet meer mogelijk is, dan wordt het bijplaatsen na twee jaar stop gezet. A1.4 Relevante ecologische onderzoeken Voor de beoordeling van de aanvraag is het volgende ecologisch onderzoek meegezonden: Passende beoordeling Natuurbeschermingswet Bijplaatsen Korhoen Sallandse Heuvelrug ( ) Verder zijn de volgende onderzoeken bij de beoordeling betrokken: Mogelijkheden voor versterking van de korhoenpopulatie op de Sallandse heuvelrug (Jansman & Kleijn in prep.) De korhoenpopulatie van de Sallandse Heuvelrug in 2011 (ten Den & Niewold, december 2011) A1.5 Aanvullende gegevens Er zijn geen aanvullende gegevens gevraagd. A1.6 De aanvraag en het Natura 2000-gebied Uw project of handeling vindt plaats in het Natura 2000-gebied Sallandse Heuvelrug. Op uw aanvraag is daarmee het in bijlage 2 (Gebiedsbeschrijving) vermelde (ontwerp)aanwijzingsbesluit van toepassing. A2 Bevoegdheid Uitgangspunt bij de Natuurbeschermingswet 1998 (verder Nbwet) (art. 2) is, dat gedeputeerde staten van de provincie, waarin beschermde natuurmonumenten en/of Natura 2000-gebieden geheel of grotendeels liggen, bevoegd zijn te beslissen over vergunningaanvragen ex art. 16 en art. 19d Nbwet. Art. 2a van de Nbwet bepaalt, dat, als de aanvraag betrekking heeft op een handeling of project die hoofdzakelijk gevolgen kan hebben voor een deel van een beschermd natuurmonument of Natura 2000-gebied dat binnen de grenzen van één provincie ligt, dan beslist GS van de provincie waarin dat deel ligt. Het Natura 2000-gebied Sallandse heuvelrug ligt volledig op het grondgebied van provincie Overijssel, zodat wij bevoegd zijn om te beslissen op de vergunningaanvraag. A3 Procedure De vergunningprocedure is uitgevoerd in overeenstemming met het bepaalde in hoofdstuk VIII van de Nbwet en de hiervoor relevante artikelen van de Algemene wet bestuursrecht.

13 A3.1 Zienswijze Naar aanleiding van uw aanvraag zijn een afschrift van uw aanvraag evenals de ontvangstbevestiging, op grond van artikel 44, lid 2, Nbwet, naar het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeenten Rijssen-Holten en Hellendoorn en het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie (hierna te noemen EL&I), vestiging West gestuurd. Op basis van artikel 44, lid 3, Nbwet is het college van burgemeester en wethouders gedurende een termijn van acht weken in de gelegenheid gesteld over deze aanvraag hun zienswijze kenbaar te maken. Onder B3 wordt nader ingegaan op de ingebrachte zienswijzen. A3.2 Verlengen beslistermijn Wij hebben geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om de beslistermijn met 13 weken (artikel 42, lid 2, Nbwet) te verlengen. A3.3 Coördinatie met andere wetgeving U hebt geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid om één van de betrokken bestuursorganen schriftelijk te verzoeken om coördinatie van besluitvorming (artikel 19ka, lid 2, Nbwet). Wij wijzen u erop, dat voor de door u te verrichten activiteit, voor zover ons bekend, ook de navolgende op aanvraag te nemen besluiten nodig zijn (artikel 19ka, lid 1, Nbwet): Naam wet en van toepassing zijnde artikel Flora- en faunawet, artikel 75 Bevoegd bestuursorgaan en adres Dienst Regelingen, Team vergunningen en ontheffingen uitvoering, Postbus 19530, 2500 CM Den Haag

14 A3.4 Betrokkenheid andere provincie Het Natura 2000-gebied Sallandse Heuvelrug ligt volledig binnen de begrenzing van provincie Overijssel. Er is geen sprake van een provinciegrens overschrijdend effect. Overeenstemming met een andere provincie is in dit geval niet aan de orde. A4 Vergunningplicht Op basis van de aanvraag en de daarbij behorende bijlagen hebben wij beoordeeld of het door u aangevraagde project en/of handeling schadelijke gevolgen kan hebben voor de natuurlijke kenmerken van het gebied, zoals beschreven in de instandhoudingsdoelstellingen van dit Natura 2000-gebied. Wij hebben geconstateerd dat er geen sprake is van een project of handeling conform een vastgesteld beheerplan. Verder is er geen sprake van bestaand gebruik, in overeenstemming met de wet. Het project kan wel gevolgen hebben voor de instandhoudingsdoelstellingen, maar er is geen sprake significante effecten. De activiteit is vergunningplichtig in het kader van art. 19d Natuurbeschermingswet.

15 B B1 TOETSING Wettelijk kader en beleid B1.1 Natuurbeschermingswet 1998 Artikel 19d, lid 1, van de Nb-wet bepaalt dat het verboden is zonder vergunning, of in strijd met aan een dergelijke vergunning verbonden voorschriften of beperkingen, projecten of andere handelingen te realiseren c.q. te verrichten die, gelet op de instandhoudingdoelstelling, de kwaliteit van de natuurlijke habitats en de habitats van soorten in een Vogel- en/of Habitatrichtlijngebied kunnen verslechteren of een verstorend effect kunnen hebben op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen. Zodanige projecten of andere handelingen zijn in ieder geval projecten of handelingen die de natuurlijke kenmerken van het desbetreffende gebied kunnen aantasten. Artikel 19e van de Nbwet bepaalt dat gedeputeerde staten van de provincie bij het verlenen van een vergunning op basis van artikel 19d, lid 1, van de Nbwet rekening houden met: a. de gevolgen die een project of andere handeling, waarop de vergunningaanvraag betrekking heeft, gelet op de instandhoudingsdoelstelling, met uitzondering van de doelstellingen, bedoeld in artikel 10a, derde lid, kan hebben voor een Natura gebied; b. een op grond van artikel 19a of artikel 19b vastgesteld beheerplan, en c. vereisten op economisch, sociaal en cultureel gebied, evenals regionale en lokale bijzonderheden. Uit artikel 19f, lid 1, van de Nbwet volgt dat voor nieuwe projecten of andere handelingen, die niet direct verband houden met of nodig zijn voor het beheer van een Vogel- en/of Habitatrichtlijngebied, maar die afzonderlijk of in combinatie met andere projecten of handelingen significante gevolgen kunnen hebben voor het desbetreffende gebied, de initiatiefnemer een passende beoordeling opstelt. Conform artikel 19g, lid 1, van de Nb-wet kan een vergunning slechts worden verleend indien het bevoegd gezag uit de passende beoordeling zich ervan heeft verzekerd dat de natuurlijke kenmerken van het desbetreffende gebied c.q. desbetreffende gebieden niet aangetast zullen worden. B2 Inhoudelijke beoordeling B2.1 Relevante kwalificerende waarden De voorgestelde werkwijze van het project is getoetst aan de effecten op de instandhoudingsdoelen, zoals deze zijn weergegeven in bijlage 2. Uit deze toetsing blijkt dat effecten kunnen optreden op de Korhoen, Nachtzwaluw en Roodborsttapuit. De overige instandhoudingsdoelen ondervinden geen effecten. Hieronder wordt dit per soort/soortgroep nader toegelicht:

16 Geen effecten op kwalificerende habitattypen Het Natura 2000-gebied Sallandse Heuvelrug is aangewezen wegens het voorkomen van de volgende kwalificerende habitattypen: - Zure vennen - Vochtige heiden - Droge heiden - Jeneverbesstruwelen - Heischrale graslanden - Actieve hoogvenen Effecten op de kwalificerende habitattypen Zuren vennen, Actieve hoogvenen en Vochtige heide kunnen worden uitgesloten, omdat deze niet in het leefgebied van de Korhoen (de centrale heide van de Sallandse Heuvelrug) voorkomen. De habitattypen Droge heide, Jeneverbesstruwelen en Heischrale graslanden komen wel in het leefgebied van de Korhoen voor (Altlas van Overijssel concept-habitattypekaart). Eventueel negatieve effecten zouden kunnen optreden door vertrapping van deze vegetatie tijdens bijplaatsing en monitoringsactiviteiten. De bijplaatsing en ook het merendeel van de monitoring zal echter plaatsvinden vanaf bestaande wegen en paden in het gebied. Bovendien zijn de habitattypen Droge heide, Jeneverbesstruwelen en Heischrale graslanden niet heel gevoelig voor incidentele betreding te voet en zijn de onderzoekers in het veld op de hoogte van de kwetsbare locaties (o.a. op basis van ten Den et al en 2002, provinciale digitale bestanden, van de Sande et al., 2008). Geen effecten op de kwalificerende Kamsalamander De Kamsalamander komt niet in het leefgebied (centrale heide van de Sallandse Heuvelrug) voor. Er zijn in dit kader geen negatieve effecten op deze soort te verwachten. Conclusie Op grond van bovenstaande kunnen negatieve effecten op de kwalificerende habitattypen en de Kamsalamander op voorhand worden uitgesloten. Voor de Korhoen, Nachtzwaluw en Roodborsttapuit zijn negatieve effecten echter niet uit te sluiten. Onder B2.2 wordt uw aanvraag getoetst aan de beoordelingskaders vanuit de Natuurbeschermingswet en de (ontwerp)aanwijzingsbesluiten van het Natura gebied Sallandse Heuvelrug. Daarbij worden de effecten besproken die de aanvraagde activiteit kunnen veroorzaken op de soorten en/of habitattypen die negatieve effecten kunnen ondervinden. B2.2 Beoordeling aangevraagd project c.q. handeling Hieronder wordt nader ingegaan op de effecten die door de bijplaatsing van Zweedse korhoenders en de bijbehorende monitoring kunnen optreden op de in het gebied broedende soorten Nachtzwaluw en Roodborsttapuit en de populatie korhoenders zelf. Effecten Nachtzwaluw en Roosborsttapuit De Nachtzwaluw en de Roodborsttapuit komen in de periode maart-september in het leefgebied van de Korhoen voor. Ze broeden beide op de centrale heide van de Sallandse Heuvelrug.

17 Voor de Roodborsttapuit geldt een instandhoudingsdoel van behoud van oppervlakte en kwaliteit van het leefgebied voor 60 broedparen. Voor de Nachtzwaluw geldt een instandhoudingsdoel van behoud van oppervlakte en kwaliteit van het leefgebied voor 50 broedparen. Voor beide soorten is momenteel de huidige staat van instandhouding op de Sallandse Heuvelrug gunstig (Nachtzwaluw > 60 broedparen en de Roodborsttapuit circa 150 broedparen). Tijdens het bijplaatsen van de Zweedse korhoenders en het bijbehorende monitoringsonderzoek (uitlezen zenders, verzameling van DNA van eischalen of veren) kan er verstoring optreden van de in het gebied broedende nachtzwaluwen en roodborsttapuiten. De Roodborsttapuit is niet gevoelig voor verstoring van aanwezigheid van mensen. De Nachtzwaluw is dit wel. De paden en wegen zijn tijdens het broedseizoen voor recreanten afgesloten. Maar vanwege het bijplaatsen van de Zweedse korhoenders en het bijbehorende monitoringsonderzoek zal het gebied nu wel betreden moeten worden. Vooral de eerste twee maanden is deze monitoring, ofwel het uitlezen van de zenders, relatief intensief. Bij het gebruik van peilzenders zal het uitlezen van de zenders in het gebied om de dag moeten gebeuren. Om de verstoring te beperken, wordt het uitlezen van de peilzenders gecombineerd met het onderzoek naar kuikenoverleving, waar ook gebruik wordt gemaakt van peilzenders. Het uitlezen van de GPS-zenders hoeft slechts 1 keer in de week. Na twee maanden gaat de frequentie van monitoring naar beneden met 1 keer per maand bij gebruik van GPS-zenders en 1 keer in de week bij gebruik van peilzenders. Om verstoring tot een minimum te beperken, zal tijdens het onderzoek zo veel als mogelijk worden gewerkt vanuit bestaande paden en wegen. Alleen bij uitzondering wordt het veld betreden. Bij benadering zullen de betreffende dieren opvliegen, waardoor de locaties van deze nesten gemakkelijk kunnen worden gemeden. De betrokken onderzoekers zijn op de hoogte van de kwetsbare locaties en zullen ze hier rekening mee houden tijdens hun onderzoek. Tijdens het peilen wordt het hele gebied doorlopen, de verstoring zal dan ook zeer tijdelijk en plaatselijk van aard zijn. Na de verstoring zal de Roodborsttapuit en/of Nachtzwaluw weer terug op zijn nest gaan zitten. Op grond van het bovenstaande, en het feit dat het momenteel goed gaat met beide broedvogels in het gebied (beide hebben aantallen die ruim boven de instandhoudingsdoelen voor dit gebied liggen), leidt de verstoring niet tot significant negatieve effecten op de instandhoudingsdoelen van deze soorten.

18 Effecten Korhoen De huidige populatieomvang van de Korhoen ligt momenteel ver beneden het gestelde instandhoudingsdoel van 40 hanen. De populatie bestaat momenteel vermoedelijk uit 2 hanen en 6 tot 9 hennen (d.d. 26 maart 2012). Het kunstmatig ingrijpen door bijplaatsing met Zweedse korhoenders wordt momenteel als laatste mogelijke redmiddel gezien om de Korhoen in Nederland van uitsterven te behoeden. Aan bijplaatsing zitten echter ook risico s. Deze komen hieronder nader aan bod. Introducties ziekten Er bestaat een risico dat, met het bijplaatsen van korhoenders uit Zweden, ziekteverwekkers worden geïntroduceerd. Om dit te voorkomen, worden de Zweedse korhoenders voor het loslaten in het gebied eerst veterinair onderzocht door een dierenarts en, indien nodig, ingeënt en ontwormd. De kans op het introduceren van ziekten wordt hiermee sterk gereduceerd. Vooralsnog zijn er bij het bijplaatsen van Zweedse korhoenders in het Röhngebied geen aanwijzingen voor een negatief effect van het inbrengen van ziektes waargenomen. De risico s lijken op grond hiervan beperkt. Risico op uitteelt depressie Er bestaat door het introduceren van nieuw genetisch materiaal (door bijplaatsing korhoenders uit Zweden) een risico op uitteelt depressie. Hiermee wordt bedoeld dat de locale aanpassing van de huidige populatie aan het leefgebied op de Sallandse heuvelrug mogelijk deels wordt opgeheven door de introductie van nieuw genetisch materieel van de korhoenders uit Zweden. Deze lokale aanpassing aan het gebied draagt bij aan vergroting van de overlevingskansen. Door introductie van nieuw genetisch materiaal kan deze locale adaptatie deels teniet worden gedaan, wat ten koste kan gaan van de overlevingskansen van de korhoenders in het gebied (ze zijn minder aangepast). Naast een mogelijk risico op uitteelt heeft het inbrengen van nieuw genetisch materiaal in de populatie op de Sallandse heuvelrug waarschijnlijk echter ook een positief effect. Door de kleine populatieomvang en de zeer geïsoleerde ligging is momenteel de kans op inteelt namelijk zeer groot. Effecten van zenderen Maximaal 20% van de jaarlijks uit te zetten korhoenders uit Zweden wordt voorzien van een halsbandzender (zie onder A1.1 Projectbeschrijving). De voorkeur van Staatsbosbeheer gaat uit naar het gebruik van GPS-zenders. Het voordeel van deze zenders is dat er meer data over het terreingebruik (meer data per dag) kan worden verzameld en dat deze periodiek op afstand kan worden uitgelezen, waardoor er minder verstoring in het gebied is. In Duitsland (Röhn) wordt gewerkt met soortgelijke GPS-zenders en de ervaringen tot nu toe zijn positief. Er treden bij dit onderzoek vooralsnog geen negatieve effecten op door het gebruik van deze zenders. Momenteel is het echter onzeker of de GPS-zenders dit jaar (2012) tijdig kunnen worden geleverd. Mocht dit niet lukken, dan wil Staatsbosbeheer in 2012 alsnog gebruik maken van de peilzenders (lichtgewicht VHF-halsbandzenders) die ook gebruikt worden voor het zenderonderzoek naar kuikenoverleving. Het gebruik van deze peilzenders bij het kuikenonderzoek laat vooralsnog zien dat de hennen hier geen negatieve effecten van ondervinden. Negatieve effecten door het zenderen met GPS-zenders en/of peilzenders worden dan ook niet verwacht.

19 Verstoring bij het bijplaatsen van de Zweedse korhoenders Het bijplaatsen van de dieren tijdens de baltsperiode en de monitoring van de (gezenderde) dieren kan leiden tot verstoring van korhoenders in het gebied. Verstoring door het bijplaatsen is echter zeer beperkt. De te plaatsen dieren worden in een gebied met veel korhoen-activiteit uitgezet, maar wel op minimaal 100 meter afstand van een geschikte baltsplaats vanuit een auto, om de verstoring zo klein mogelijk te maken. De tijdsduur van het vrijlaten bedraagt maximaal 15 minuten (dit gebeurd maximaal vier keer elk baltsseizoen). Uit ervaringen met het tellen van korhoenders op de baltsplaatsen blijkt dat auto s op deze afstand niet verstorend werken. Naar verwachting zal het bijplaatsen van de dieren dan ook geen effect hebben op de paringsdrang van de korhoenders in het gebied. Eventueel bestaat er de mogelijkheid dat de bijgeplaatste korhoenders in gevecht raken met de autochtone korhoenders. Dit is normaal, natuurlijk gedrag dat tijdens de balts kan voorkomen en leidt niet tot risico van sterfte onder de hanen (de minder dominante hanen zoeken na de confrontatie een andere baltsplek op). Verstoring bij monitoring gezenderde dieren De gezenderde dieren in het gebied worden gemonitord om te kijken of ze zich nog steeds in het gebied bevinden. Het uitlezen van de (GPS- of peil)zenders gebeurt door één à twee man op een afstand van minimaal 50 meter en zo veel als mogelijk vanuit bestaande wegen en paden. De intensiteit van het monitoring via peilzenders (indien de GPS zenders het eerst jaar niet tijdig kunnen worden geleverd) is hoger. De peilzenders moeten de eerste maanden om de dag worden uitgelezen en daarna 1 keer per maand. Om verstoring zo veel mogelijk te voorkomen, wordt dit uitlezen gecombineerd met het zenderonderzoek naar kuikenoverleving. Het uitlezen van de GPS-zenders hoeft slechts 1 keer per week te gebeuren de eerste twee maanden en daarna ook 1 keer per maand. Dit is ook de reden dat hier de voorkeur naar uit gaat. Verstoring van de korhoenders tijdens het uitlezen van de zenders wordt zo veel mogelijk voorkomen door, als mogelijk, uitsluitend te werken vanuit bestaande paden en wegen. Alleen bij uitzondering wordt de heide betreden. Verstoring bij verzameling van DNA van eischalen of veren De nesten van hennen (ten behoeve van het verzamelen van eischalen) worden uitsluitend bezocht nadat het nest is uitgelopen, zodat er geen nesten of vogels worden verstoord. Op basis hiervan wordt niet verwacht dat het bijzetten van de Zweedse korhoenders, het monitoren van de Zweedse korhoenders leidt tot verstoring van de korhoenders in het gebied. Naast de nodige risico s kan bijplaatsing echter ook leiden tot positieve effecten op de populatie korhoenders op de Sallandse Heuvelrug: - Bijplaatsing van korhoenders leidt tot een numerieke versterking van de huidige populatie Door het bijplaatsen van met name hanen, neemt de hanen-populatie aanzienlijk in omvang toe. Gezien de huidige drastische daling in het aantal hanen, wordt door deze maatregel op korte termijn de nu grote kans op uitsterven van de populatie mogelijk voorkomen. Afhankelijk van het succes van de bijzetting van deze eerste twee jaren en van de diverse onderzoeken die de komende twee jaar worden uitgevoerd (onderzoek naar de kwaliteit van de heide; onderzoek naar noodzakelijk grootte leefgebied voor de Korhoen, onderzoek kuikenoverleving), ofwel fase 1 van het project, moet blijken of na twee jaar moet worden verder gegaan met de bijzetting of dat het project moet worden stilgezet.

20 - Bijplaatsing van korhoenders leidt tot genetische variatie van de huidige populatie Genetisch is de korhoenpopulatie op de Sallandse Heuvelrug verarmd en gedifferentieerd van de Europese referentiepopulaties. Dit is zeer waarschijnlijk het gevolg van de kleine populatieomvang en de sterk geïsoleerde status van de populatie. Kleine en geïsoleerde populaties lopen een groot risico om uit te sterven, als gevolg van genetische erosie (verlies van genetische diversiteit) en toevallige gebeurtenissen. Hoe kleiner de populatie, hoe sneller het verlies van genetische diversiteit per generatie (ofwel genetische erosie). Dit proces wordt genetische drift genoemd. Genetische erosie kan, naast locale adaptatie aan een leefgebied, ook juist leiden tot inteelt depressie (genetische verarming), wat zich vaak manifesteert in een afnemende vitaliteit, gemeten als voortplantingssucces, groei, en/of overleving. Het niet reageren van de korhoen op habitatherstel en het geringe uitkomstsucces van de eieren in 2011 op de Sallandse heuvelrug, tezamen met de zeer kleine populatieomvang, doet vermoeden dat hier thans sprake van kan zijn op de Sallandse heuvelrug [Jansman & Kleijn, in prep.]. Tot op heden is er echter op de Sallandse Heuvelrug nog onvoldoende bewijs van het negatieve gevolg van inteelt depressie aangetroffen (voor zover dat direct is waar te nemen). Aangenomen wordt echter dat de negatieve effecten van inteelt depressie groter zullen zijn dan de risico s van uitteelt depressie (Jansman & Kleijn, in prep.). Zeker nu er nog slechts één of twee hanen op de Sallandse heuvelrug aanwezig zijn, is de kans op het optreden van negatieve effecten van inteelt groot en zal het positieve effect van inteelt (aanpassing aan het leefgebied) overschaduwen. Met het introduceren van Korhoenders uit een andere populatie is er een gerede kans op het vergroten van de genetische variatie hetgeen zeer waarschijnlijk een positief effect heeft op de populatie. Zolang er nog autochtone dieren aanwezig zijn, kunnen de bijgeplaatste dieren waarschijnlijk leren van de autochtone dieren. Hierdoor kan het terreinspecifieke gedrag worden overgebracht. Mitigatiemaategelen Om negatieve effecten van de bijplaatsing te mitigeren, wordt aan aantal maatregelen genomen: - kwetsbare habitattypen worden niet betreden en mogelijke broedlocaties van Nachtzwaluw en Roodborsttapuit worden ontzien; - het uitlezen van de (gezenderde) vogels gebeurt vanaf wegen en paden en alleen bij uitzondering op de heide zelf (indien de zenders niet kunnen worden uitgelezen of om een dood dier uit de heide te pakken). Betreding van de heide wordt dan met de nodige voorzichtigheid uitgevoerd, waarbij rekening wordt gehouden met nestlocaties van broedvogels e.d.; Deze worden in de vorm van voorschriften in de vergunning opgenomen. Daarnaast wordt het monitoringsonderzoek uitgevoerd door zeer ervaren onderzoekers, die een grote gebiedskennis bezitten en de kwaliteiten en kwetsbaarheden van het gebied en de voorkomende flora en fauna kennen.

21 Aanvullende voorschriften zenderonderzoek Ten aanzien van het zenderonderzoek wordt nog een aantal aanvullende voorschriften opgenomen eventueel negatieve effecten door de GPS zenders/peilzenders. Duur vergunning voor twee jaar Door Staatsbosbeheer is aangegeven dat het onderzoek in twee fasen zal worden uitgevoerd (zie Plan van Aanpak). In de eerste fase (tot eind 2013) worden korhoenders uit Zweden bijgeplaatst om zo de populatie van uitsterven behoeden (numerieke versterking en meer genetische variatie). Daarnaast worden in deze periode onderzoeken opgezet om de mogelijke kans van overleving van de Korhoen in Nederland nader in beeld te brengen. Ook deze onderzoeken moeten binnen deze twee jaar worden afgerond. Op grond van de resultaten van deze onderzoeken, de resultaten van het zenderonderzoek naar kuikenoverleving en het succes van de bijzetting in de eerste twee jaar zal vervolgens worden bepaald of bijplaatsing kan doorgaan of niet (fase 2). Omdat de uitvoering van fase twee sterk afhankelijk is van de resultaten van de onderzoeken en de bijzetting in de eerste fase is, in samenspraak met Staatsbosbeheer, besloten om de huidige vergunning uitsluitend voor de eerste fase (tot eind 2013) te verlenen. Conclusie De bijplaatsing van Korhoenders uit Zweden op de Sallandse heuvelrug wordt als laatste redmiddel gezien om de huidige populatie korhoenders in Nederland te behouden. De bijplaatsing leidt tot numerieke versterking en vergroting van de genetische variatie in de nu zeer kleine en geïsoleerde populatie korhoenders op de Sallandse Heuvelrug. De negatieve effecten door de bijplaatsing van Zweedse korhoenders (verstoring, introductie ziekten, uitteelt depressie) zijn naar verwachting beperkt. Er worden mitigerende maatregelen getroffen om verstoring van de kwalificerende broedvogels en introductie van ziekten tot een minimum te beperkten. Deze zijn als voorschriften in deze vergunning opgenomen. Omdat de uitvoering van fase twee sterk afhankelijk is van de resultaten van de onderzoeken en de bijzetting in de eerste fase is, in samenspraak met Staatsbosbeheer, besloten om de huidige vergunning uitsluitend voor de eerste fase (tot eind 2013) te verlenen. B2.3 Cumulatieve effecten Op de centrale heide van de Sallandse heuvelrug vinden nog andere activiteiten en projecten plaats, gericht op recreatie, beheer en onderzoek. Recreatie op de Sallandse heuvelrug is uitsluitend toegestaan op paden en wegen. In het centrale deel van het heidegebied, het leefgebied van de korhoenders, zijn veel paden tijdelijk (in het broedseizoen van 15 maart-15 juli) of jaarrond afgesloten ten behoeve van o.a. de Korhoen. De effecten van recreatie tijdens het broedseizoen zijn hiermee beperkt. Tijdens het broedseizoen worden geen beheermaatregelen uitgevoerd op de centrale heide van de Sallandse heuvelrug.