Regionale samenwerking als sleutel voor modern klimaatbeleid
|
|
- Sylvia van de Velden
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Regionale samenwerking als sleutel voor modern klimaatbeleid Het gemeentelijk klimaatbeleid in Nederland zit in een nieuwe fase. Subsidies zijn schaars en burgers en bedrijven nemen steeds vaker zelf initiatief, vooral op het gebied van klimaat en duurzaamheid. Dit stelt gemeenten voor een heroriëntatie: wat zijn de gemeentelijke rollen in deze energieke samenleving? En hoe vullen we dat zo in dat initiatieven ook worden gerealiseerd? Regionale samenwerking biedt extra mogelijkheden. Het Klimaatverbond ondersteunde drie regio s hierbij en deed een schat aan ervaringen op. Regionale samenwerking is een belangrijke manier voor de grote groep middelgrote en kleinere gemeenten om ook de komende jaren uitvoering te kunnen geven aan hun klimaatambities. Vanuit de Green Deal regionale samenwerking, die in juni 2012 werd gesloten tussen het Klimaatverbond en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, is in drie regio s een projectteam van het Klimaatverbond aan de slag gegaan: Holland-Rijnland, de Achterhoek, en regio Alkmaar. Doel was om de regionale samenwerking rond Klimaatinitiatieven te versterken. Het Ministerie van I en M heeft de Green Deal gefinancierd om te laten zien dat regionale samenwerking van vitaal belang is bij de uitvoering van lokaal klimaatbeleid en de hieraan gekoppelde Lokale Klimaatagenda. De LKA is een interactief kennisplatform waarin het Rijk nauw samenwerkt met gemeenten, provincies en waterschappen op het gebied van de uitvoering van klimaatinitiatieven. Van position paper tot start van geselecteerd project Op basis van de eerste verkenningen bleken de regio s een eigen specifieke situatie te hebben. Daarom is per regio een op maat gesneden traject doorlopen. Voor de regio s Achterhoek en Alkmaar is eerst een inventarisatie gemaakt van de stand van zaken in de vorm van een position paper. Deze is gebruikt om een helder beeld te creëren
2 van de bestaande situatie in de regio. Ook brengt het de kansen voor klimaatbeleid en regionale samenwerking in kaart. In een eerste bijeenkomst werd een lijst gegenereerd van alle relevante projecten waarna focus is aangebracht. Welk project is nu echt belangrijk? Met de aanwezige ambtenaren werden inhoudelijke keuzes gemaakt. Vervolgens werd het speelveld aan betrokken partijen onder de loep genomen. Welke partijen zijn relevant wanneer het om klimaat en duurzaamheid gaat? Wat is hun rol? Wat zeggen die partijen over klimaat en welke acties zien we hen uitvoeren? Welke belangen spelen mee? Dit is grondig geanalyseerd waardoor helder werd wat ieders belangen zijn en welke bijdrage een partij kan leveren aan realisatie van een projectidee. Deze analyse leverde een gespreksagenda op waarmee gemeenten het gesprek aan kunnen gaan met de betrokken partijen. Hun betrokkenheid is immers cruciaal in het samenwerkingsproces. Door het verbinden van belangen ontstaat een gezamenlijk belang wat de basis is voor een goede samenwerking. Door de relatie te maken tussen het gezamenlijke belang en de afzonderlijke deelbelangen wordt de meerwaarde van samenwerking duidelijk. De aandacht voor de uiteindelijke opbrengst van de partijen laat het vertrouwen groeien en dat is in essentie de sleutel tot succes. Pas wanneer dat vertrouwen er is, zijn partijen bereid zich in te zetten en tot echte samenwerking te komen. In het verleden gingen gemeenten er vaak vanuit dat men wel meedeed vanuit een besef van maatschappelijk belang. Nu wordt er gezocht naar synergie, waar komen onze belangen samen? Daarmee wordt de bereidheid om mee te werken groter. Daarna werd er opnieuw gekeken naar de geselecteerde projecten en werd een antwoord gegeven op de vraag welke partij(en) de coördinatie op zich moest nemen. Wat zijn de resultaten? Holland Rijnland: samenwerking in subregio s In Holland-Rijnland werden in de afgelopen jaren de SLOK-subsidies gebundeld en gebruikt om de taken op het gebied van klimaatbeleid te laten uitvoeren door de Milieudienst (tegenwoordig de Omgevingsdienst West-Holland). Daardoor hebben zij in de SLOK periode veel grotere projecten kunnen uitvoeren. Na deze periode bleek er een nadeel te kleven aan deze manier van werken; deze projecten werden als iets van de Omgevingsdienst ervaren, de verbinding met de gemeenten zelf bleek geleidelijk aan weggevallen te zijn. De focus van de gemeenten in deze regio is op dit moment veel meer gericht op de lokale ontwikkelingen en de regionale samenwerking is pas aan de orde wanneer er sprake is van een concreet project. Elke gemeente maakt daarin zijn eigen afweging om wel of niet mee te doen. De omvang van de regio van 15 gemeenten speelt hier waarschijnlijk ook een rol bij de verminderde interesse in het behouden van de regionale samenwerking zoals die was. Maar lokaal blijven de meeste gemeenten fors inzetten op duurzaamheid, dus het is niet ondenkbaar dat uiteindelijk de gemeenten in kleiner verband wel tot samenwerking komen. De gemeenten in de Bollenstreek bijvoorbeeld doen dat al. Het kost soms wat tijd voordat je iets concreets kunt laten zien en dat kan soms tot frustratie leiden, maar het wordt wel veel waardevoller omdat de samenwerking structureler wordt. Er zullen ook heus wel regio s afvallen in dat proces, maar dit is die transitie naar die energieke samenleving, daarvoor zul je toch echt wat stappen moeten maken. Je hoeft niet te wachten met actie als de actiebereidheid er al is, maar je moet parallel daaraan wel bezig zijn met het verwerven van inzicht in het speelveld, analyses maken en je eigen rol vormgeven, Ruud van Vliet, projectleider.
3 Achterhoek: verbinding tussen gemeenten en regio In de Achterhoek deelt men een bepaalde gemeenschappelijke cultuur en identiteit. En historisch gezien heeft men altijd al gezien dat men elkaar nodig heeft. De leidende gemeenschappelijk visie op milieubeleid is de Agenda Om deze Agenda te vertalen naar concrete projecten zijn zogenaamde Werkplaatsen opgezet waar private partijen en overheden gezamenlijk werken aan nieuwe initiatieven. Daarmee was er al een hele organisatiestructuur waarbinnen klimaat en duurzaamheid een duidelijke plek hebben. En er waren al heel veel stappen gezet om die structuur te versterken. De stakeholders analyse was hier in grote mate al uitgevoerd. Er bleek echter een gat te zitten tussen wat er op regioniveau gebeurde en hoe daar op lokaal niveau op werd aangehaakt. Dat is besproken met de gemeentebestuurders waarop het contact met de regio is aangehaald. Ook over de coördinatierol zijn de bestuurders unaniem: AGEM (Achterhoekse Groene Energie Maatschappij) en ADV (Achterhoek Duurzaam Verbouwen) zijn straks de dragers voor respectievelijk de onderwerpen duurzame energie en energiebesparing. De gemeenten vormen daarbij het loket en op projectniveau wordt steeds gekeken wie daarin participeren. In september 2013 vindt een startmanifestatie plaats waar alle betrokken partijen zich zullen presenteren en zullen laten zien waar ze mee aan de slag gaan. Alkmaar: Kennisdeling in de energieke samenleving In de regio Alkmaar wilden de samenwerkende gemeenten vooral voortvarend aan de slag met het thema energiebesparing bestaande woningen. Bij voorkeur direct een project aanpakken en de handen uit de mouwen. Plannen zijn er genoeg. Maar na een gezamenlijke analyse ontstond het besef dat nog veel informatie over stakeholders ontbreekt om tot succesvolle samenwerking te komen. Om dit hiaat te vullen is de dialoog met de bedrijven aangegaan. Door hen te betrekken in het ontwikkelen van projecten, gebruik te maken van hun ideeën en aan te sluiten op hun mogelijkheden, ontstaat een speelveld waarin de gemeente zowel een participerende als faciliterende rol speelt. Dat deze Energieke Samenleving zich ontwikkeld in deze regio, blijkt ook uit het groeiend aantal bewonersinitiatieven rond energiebesparing en duurzame energieproductie. In Castricum bijvoorbeeld stimuleert CALorie sinds 2010 bewoners en bedrijven om energie te besparen en duurzame energie te gaan produceren. Voor de gemeenten in de regio vraagt dit een andere rolopvatting en bij het ontwikkelen van de visie hierop kan men veel van elkaar leren. Kennisdeling levert samenwerkende gemeenten dan ook veel op. Zij hoeven het wiel niet altijd zelf uit te vinden, maar kunnen gebruik maken van de ervaringen en middelen die anderen al beschikbaar hebben. Bovendien zien de gemeenten dat door samen te werken meer mogelijk wordt in de regio omdat door de omvang van projecten de business case interessanter wordt voor marktpartijen. Jenny Oomen, gemeente Heiloo: Ik heb een goed gevoel voor de toekomst en ik ben blij met waar we heengaan.
4 Wat zijn de randvoorwaarden voor succesvolle regionale samenwerking? 1 Gemeenschappelijk belang zien en daar naar handelen Het gaat er echt om dat je een gemeenschappelijk belang hebt en daar een gezamenlijkheid in ontwikkeld. Hier ligt een belangrijke taak voor bestuurders. Zij moeten een visie ontwikkelen op de toekomst van klimaatbeleid in hun regio. Binnen regionale samenwerking is verbinding en kennis nodig. 2 Goede communicatie is cruciaal Het aanhaken van het lokale op het regionale is in beginsel al lastig, want ambtenaren werken nu eenmaal vanuit hun lokale context, niet vanuit een regiocontext. Het perspectief vanuit een regio is precies andersom, daar ligt de focus op onderwerpen die voor de hele regio belangrijk zijn. Hierin zit een voortdurende spanning. Hierbij is goede communicatie echt cruciaal. Regionale samenwerking moet breed worden gecommuniceerd, dat wil zeggen je moet elkaar goed op de hoogte houden en informeren. 3 Een nieuwe rol vraagt wel om voldoende faciliteiten en middelen Als er een besef is van gemeenschappelijk belang en er een een visie is geformuleerd breekt een volgende fase aan. Daarin moet de lokale en regionale overheid een nieuwe rol moet vervullen: meer faciliterend. Om deze rol te kunnen vervullen is het van belang voldoende capaciteit en middelen te reserveren om dit mogelijk te maken. Een actieve gemeenschap ontslaat de overheid dus niet van haar eigen taken. Samenwerking kan hierbij wel leiden tot meer efficiency. 4 Een regio moet de juiste omvang hebben Samenwerking is makkelijker wanneer de groep gemeenten niet te groot is. In deze drie regio s is geconstateerd dat een omvang van rond de acht gemeenten goed werkbaar lijkt. In grotere regio s zal samenwerking zich wat meer in subregio s ontwikkelen, maar kan wel veel kennis worden verspreid. 5 een gezamenlijke uitvoeringsorganisatie Opvallend is dat in zowel de Achterhoek als de regio Alkmaar een uitvoeringsorganisatie is ontstaan, een vehikel dat door alle betrokken gemeenten is gelegitimeerd om uitvoering te geven aan gezamenlijke projecten. meer van deze, deels particuliere initiatieven die een prominente rol spelen op het gebied van duurzaamheid. Rol van de Rijksoverheid Het ministerie van Infrastructuur en Milieu is een belangrijke partner in de Green Deal. De Rijksoverheid ziet regionale samenwerking als een belangrijke methode om ook de komende jaren de Lokale Klimaatagenda succesvol uit te kunnen voeren. Ondersteuning vanuit het Rijk blijf echter van groot belang om de regio s en de deelnemende gemeenten in staat te stellen hun activiteiten voort te zetten. Met de koppeling van klimaatactiviteiten aan regionale ontwikkelingen op het gebied van economie, mobiliteit en landschap kunnen regio s meerwaarde ontwikkelen en daarmee ook meerdere kansen verzilveren die zich aandienen. Dit vraagt dus stevige samenwerking en adequate ondersteuning van het Rijk. Een leergroep regionale samenwerking is een voorbeeld van dergelijke ondersteuning. Deze leergroep heeft als doel de opgedane ervaringen te delen met andere regio s om de samenwerking in de eigen regio te verstevigen en verder uit te bouwen.
5 Rol van het Klimaatverbond Een projectteam van het Klimaatverbond heeft in het afgelopen jaar in alle drie de regio s een intensief traject doorlopen met de betrokken ambtenaren en bestuurders. Daarbij is de hierboven beschreven methodiek ingezet, die inspeelt op de lokale situatie en focust op lokale partijen, inclusief de gemeente. Het proces moet meerwaarde opleveren voor de betrokken gemeenten en handvatten aanreiken om structurele regionale samenwerking aan te gaan. Conclusie: start slow to go fast! Regionale samenwerking is geen eenvoudig traject, maar als zaken op een goede manier worden aangepakt kan er samen met de regio veel meer gerealiseerd worden, ook klimaatambities zoals klimaatneutraal zijn in Een goede analyse van het speelveld en de actoren daarin is van het grootste belang. Door dit methodisch te doen ontstaat heel veel inzicht in wat we niet weten. Daarmee wordt een gespreksagenda ontwikkeld die het mogelijk maakt op de juiste manier met actoren in gesprek te gaan en meer aan te haken op belangen die voor hen spelen. Door actoren invloed te geven op de vormgeving van projecten en hen daarin een passende rol te laten ontwikkelen, ontstaat een grotere betrokkenheid van die actoren en is de kans op succes toegenomen. Met dat soort inzichten kun je effectiever aan de slag om te kijken hoe je gezamenlijk doelen kunt bereiken. Het zijn langdurige, maar zeer lonende trajecten, die uiteindelijk kunnen leiden tot nieuwe ondersteuningsstructuren in de vorm van een nieuwe organisatie die zaken kan oppakken en uitvoeren, en financieel zichzelf kan bedruipen. We zien dat in ieder geval nu al in deze drie regio s ontstaan. Deze beweging, die vaak vanuit particulier initiatief ontstaat, is van wezenlijk belang en verdient volop ruimte. De rol van de lokale overheid rond dit soort beleidsonderwerpen moet daarbij veranderen van resultaat gerichte projectsturing naar doelgerichte netwerkondersteuning. De ervaring in de Achterhoek en Alkmaar leert dat bij kleinere regio s (beide regio s tellen 8 gemeenten) de samenwerking wat makkelijker tot stand lijkt te komen dan in grotere regio s. Wat niet betekent dat samenwerking niet mogelijk is in grote regio s, maar die zal zich per project aandienen en ontwikkelen. Wat kunt u doen als regio? Vanuit het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is er ondersteuning voor regio s die de Lokale Klimaatagenda ondertekenen onder andere via thematische leergroepen, onder andere de leergroep Regionale Samenwerking die na de zomer van start gaat. Door deel te nemen aan zo n leergroep wordt uw regio rechtstreeks ondersteund door collega-overheden, diverse ministeries en RWS Leefomgeving. Kijk voor meer informatie over aanmelden als regio of deelname aan de leergroep op de website Het Klimaatverbond biedt lange of kortetermijn trajecten aan waarbij regionale samenwerking, het aanpakken en (opnieuw) stimuleren hiervan centraal staan. Met behulp van een multi actor proces benadering komt er uit het traject een aantal concrete projecten waarvoor draagvlak is binnen de regio. Heeft uw gemeente of regio interesse voor zo n traject, kijk dan voor meer info op Er is ook een film gemaakt over de Green Deal regionale samenwerking. De film is te zien via
Regionale samenwerking als sleutel voor modern klimaatbeleid
Regionale samenwerking als sleutel voor modern klimaatbeleid Het gemeentelijk klimaatbeleid in Nederland zit in een nieuwe fase. Subsidies zijn schaars en burgers en bedrijven nemen steeds vaker zelf initiatief,
Nadere informatieB-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio
B-140 Green Deal: Groene Gevangenis Veenhuizen: naar een gevangenis voorzien van duurzame energie uit de regio Partijen: De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de heer drs. M.J.M. Verhagen,
Nadere informatieECFD/U201400578 Lbr. 14/019
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8393 betreft Ondersteuningsprogramma Energie uw kenmerk ons kenmerk ECFD/U201400578 Lbr. 14/019 bijlage(n) 2 datum 20 maart
Nadere informatieTransitievisie Warmte. voor gemeenten
Transitievisie Warmte voor gemeenten Wij zijn Over Morgen. Energieke ruimdenkers en versnellers. Adviseurs die zichtbare oplossingen bieden voor een betere en toekomstbestendige leefomgeving. Oplossingen
Nadere informatieProgramma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan
Programma Energie 2012-2015 Samenvatting Projectplan Lokale Energie Lokale Energie - 4 Lokale energie-initiatieven - Een loket voor buurt- en dorpsinitiatieven Projectnaam : Lokale Energie Opdrachtgever
Nadere informatieInitiatiefvoorstel Omgevingswet
Initiatiefvoorstel Omgevingswet Rotterdam, september 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Inleiding 3 1. Uitgangspunten 4 2. Hoofdlijnen 5 3. Consequenties voor Rotterdam 6 4. Aanbevelingen 7 Conclusie 8
Nadere informatieDE OPGEWEKTE WONING CLUB Samen aan de slag, voor jouw duurzame huis!
DE OPGEWEKTE WONING CLUB Samen aan de slag, voor jouw duurzame huis! Wat is de Opgewekte Woning Club? De Opgewekte Woning Club is een slimme aanpak welke energiezuinig wonen en verbouwen bij woningeigenaren
Nadere informatieSector- en keteninitiatieven
Sector- en keteninitiatieven Conform 1.D.1, 1.D.2 en 3.D.1 Onderzoek naar initiatieven en toelichting op de actieve deelname aan het initiatief van A van Ooijen Woerden B.V. Auteur(s): Mevr. G.A.W. Mielke-van
Nadere informatieRaadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie
BLANCO gemeente Eindhoven Raadsnummer 15R6463 Inboeknummer 15bst01200 Beslisdatum B&W 8 september 2015 Dossiernummer 15.37.551 Raadsvoorstel Programma Inwoners - en Overheidsparticipatie 2015-2018 Inleiding
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 35 000 VII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2019 Nr. 80
Nadere informatieGreen Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei
Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en
Nadere informatieWelkom. A-avond 22 maart Thema samenlevingsopbouw en uitvoering participatiewet vanuit Stichting WIJeindhoven
Welkom A-avond 22 maart Thema samenlevingsopbouw en uitvoering participatiewet vanuit Stichting WIJeindhoven Een tijdperk van veranderingen of een verandering van tijdperk? 2016: van 60 100% Taakvolwassenheid
Nadere informatieGezondheidsachterstanden. Gelijke kansen voor iedereen
Gezondheidsachterstanden Gelijke kansen voor iedereen Goede gezondheid: niet voor iedereen Een goede gezondheid is een groot goed, voor de individuele burger én voor de samenleving als geheel. We worden
Nadere informatiePlatformtaak volgens gemeente
Oplegvel 1. Onderwerp Cofinanciering Regionale proeftuin Cultuur om de hoek 2. Rol van het samenwerkingsorgaan Holland Rijnland Platformtaak volgens gemeente 3. Regionaal belang De jeugd in de regio Holland
Nadere informatieCollege van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo
College van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo Vergadering d.d. Agendapunt: 20 november 2018 Zaaknummer: 534361 Portefeuillehouder : J. Gopal Openbaar Besloten : R.A. Kraaijenbrink Team : Maatschappij
Nadere informatie1. Wethouder Tiemens te machtigen voor het ondertekenen van het Gelders Energie Akkoord.
Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Deelname Gelders Energieakkoord Programma Duurzaamheid Portefeuillehouder H. Tiemens Samenvatting Het Klimaatverbond, Alliander en Gelderse Natuur en Milieufederatie
Nadere informatieTransitievisie Warmte. voor gemeenten
Transitievisie Warmte voor gemeenten Het is tijd De druk op onze leefomgeving neemt toe. Met dezelfde ruimte willen we steeds meer doen. Je weet dat het de hoogste tijd is om in beweging te komen. Werk
Nadere informatieTransitievisie Warmte. voor gemeenten
Transitievisie Warmte voor gemeenten Het is tijd De druk op onze leefomgeving neemt toe. Met dezelfde ruimte willen we steeds meer doen. Je weet dat het de hoogste tijd is om in beweging te komen. Werk
Nadere informatieRidderkerk dragen we samen!
Ridderkerk dragen we samen! Inleiding In mei 2015 heeft de gemeenteraad de startnotitie vastgesteld met de titel Ridderkerk dragen we samen! De subtitel luidt: van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie.
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Directie Democratie en www.rijksoverheid.nl www.facebook.com/minbzk www.twitter.com/minbzk Uw kenmerk Datum 14 december
Nadere informatieGeachte genodigde, Op 26 juni van 10 tot 12 u, in zaal 27 van Provinciehuis Utrecht
Geachte genodigde, De leefbaarheid van de kleine kernen wordt steeds meer door inwoners zelf opgepakt. Dat doen zij in de vorm van bewonerscollectieven die het initiatief en de regie nemen over bijvoorbeeld
Nadere informatieMeer grip op klimaatbeleid
Meer grip op klimaatbeleid Klimaatbeleid voeren is complex. Het is interdisciplinair en omgeven met onzekerheid. Hoe zorg je als overheid dat je klimaatbeleid aansluit bij je ambities? En waarmee moet
Nadere informatiePRACTICUM PROCESMANAGEMENT. Open inschrijving
PRACTICUM PROCESMANAGEMENT Open inschrijving 1 ONTWIKKELEN VAN IDEEËN TOT DUURZAME UITKOMSTEN edereen stond achter het idee, en enthousiasme overheerste. Er gebeurt nu alleen niets meer. Hoe had ik dit
Nadere informatieMANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND
MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,
Nadere informatieVerzilveren perspectief op groene groei Voortzetting, aanscherping en opschaling Green Deal aanpak
Verzilveren perspectief op groene groei Voortzetting, aanscherping en opschaling Green Deal aanpak Utrecht, 7 juni 2016 Van: Green Deal Board Aan: Minister van Economische Zaken, de heer H.G.J. Kamp Minister
Nadere informatieAchtergrondinformatie. Man 2.0. Programma ter bevordering van emancipatie en participatie van sociaal geïsoleerde mannen
Achtergrondinformatie Man 2.0 Programma ter bevordering van emancipatie en participatie van sociaal geïsoleerde mannen April 2010 1 Inleiding Het is het Oranje Fonds gebleken dat veel maatschappelijke
Nadere informatieIenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving
IenM begroting 2015: inzetten op betere verbindingen in een schonere leefomgeving 16 september 2014-15:25 Het ministerie van Infrastructuur en Milieu besteedt in 2015 9,2 miljard euro aan een gezond, duurzaam
Nadere informatieCIVIC CROWDFUNDING VOOR EINDHOVEN
Raadsnummer 15R6401 CIVIC CROWDFUNDING VOOR EINDHOVEN Inleiding Crowdfunding is een vorm van financiering voor projecten en ondernemingen. Een grote groep mensen legt een klein bedrag in om een project
Nadere informatieProjectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen:
Projectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen: Algemene informatie over het project Aanleiding voor het project Het Almelose
Nadere informatieKRIMP INLEIDING. voor de welvaart. Bevolking -1,2% Banen -4% In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland
SMART WATER INLEIDING In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland - nieuw te ontwikkelen) projecten en activiteiten aan worden verbonden en worden KRIMP voor de welvaart
Nadere informatieBeleidsplan Tellus Film Fundering
Beleidsplan 2018-2022 Tellus Film Fundering Indeling: 1. Samenvatting 2. Inleiding 3. Missie en visie 4. Wat biedt de stichting? 5. Speerpunten voor de komende jaren 6. Professionalisering van de organisatie
Nadere informatieklimaatatelier voor de raad van Rheden
klimaatatelier voor de raad van Rheden 11 november 2015 Beeldverslag door GrondRR foto 1 foto 2 foto 3 foto 4 foto 5 foto 6 De gemeente Rheden is bezig met het opstellen van een ruimtelijke klimaatagenda.
Nadere informatieDe samenleving verandert, de overheid ook?
De samenleving verandert, de overheid ook? Op zoek naar nieuwe rolverdeling tussen burgerinitiatieven en overheden in groene domein Irini Salverda, Rosalie van Dam en Marcel Pleijte (Alterra) Introductie
Nadere informatiecoalition paper Smart Mobility
coalition paper Smart Mobility 2 Coalition Paper Smart Mobility Coalition Paper Smart Mobility Provincies zien kansen voor Smart Mobility. Niet voor niets werken wij met anderen aan talloze slimme innovaties
Nadere informatieGreen Deal Elektrisch vervoer
Green Deal Elektrisch vervoer Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, ieder handelende in haar of zijn hoedanigheid
Nadere informatieGeleerd in het Westerkwartier. Reflectie op het organiseren van het leren Jifke Sol ECS/SOL
Geleerd in het Westerkwartier Reflectie op het organiseren van het leren Jifke Sol ECS/SOL Belang en context Belang Leren in de regio Een groeiende vorm van leren Aantrekkelijk Echt Latere beroepspraktijk
Nadere informatieRegionale Energie Strategie
Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt
Nadere informatieRegionale Energie Strategie
Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt
Nadere informatieLeerkring Strategisch werken aan Wonen, welzijn en zorg
Leerkring Strategisch werken aan Wonen, welzijn en zorg Wilt u handen en voeten geven aan een gebiedsgerichte aanpak wonen, welzijn en zorg? Maar blijkt het lastig om de integrale aanpak hoog op de gemeentelijke
Nadere informatieBruggen bouwen naar een value case
Bruggen bouwen naar een value case Eva van der Molen (Molen & Molen) m.m.v. Erwin van Overbeek (MVO Nederland) Open innova3e en co- crea3e kunnen MVO- processen versnellen. In het project Bruggen Bouwen
Nadere informatieMaatschappelijke stage in gemeentebeleid. Typetest
Maatschappelijke stage in gemeentebeleid Typetest MOVISIE ondersteunt u MOVISIE ondersteunt en adviseert gemeenten bij de invoering van maatschappelijk makelaarsfunctie. Heeft u vragen over het opzetten
Nadere informatieTerugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november
Terugblik en tussenstand Regionale Energietransitie Opbrengst terugblik projectgroep op 18 oktober 2018 t.b.v. PHO+ op 21 november Opzet 1. Doel en aanpak terugblik 2. Behaalde resultaten en producten
Nadere informatieGreen Deal Leiden: wonen en energie
Green Deal Leiden: wonen en energie Samen meters maken Bart van Geleuken, projectleider Green Deal Introductie Leidse Green Deal Toelichting doel Leidse Green Deal Leidse voorbeelden wonen en energie Voorbeelden
Nadere informatieNaar een lokaal klimaatbeleid 2.0
Naar een lokaal klimaatbeleid 2.0 Notitie voor noodzaak Donald van den Akker September 2011 Deze notitie is geschreven als onderdeel van een opdracht van AgentschapNL, i.h.k.v. het Innovatieprogramma Klimaatneutrale
Nadere informatieDoe mee voor een mooi en duurzaam Overijssel. Beleidsplan Natuur en Milieu Overijssel
Doe mee voor een mooi en duurzaam Overijssel Beleidsplan Natuur en Milieu Overijssel 2017-2019 Duurzaam samen Samen met inwoners, overheden en bedrijven werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en
Nadere informatieWIJKGERICHT WERKEN AAN GEZONDHEID
WIJKGERICHT WERKEN AAN GEZONDHEID 1. GEZONDE WIJKEN Gebaseerd op Factsheet Gezond leven: Gezonde wijken. NIGZ, 2001 Gezonde-wijkenbenadering In achtergebleven stadsdelen en oude centrumbuurten ziet men
Nadere informatieExpansie & Grassroots
Expansie & Grassroots Expansie A. D. Visie Volt activeert mensen op lokaal niveau om bij te dragen aan positieve verandering. B. Goede introductie in Volt voor vrijwilligers. Doelen 40 lokale teams met
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieOpleidingsprogramma DoenDenken
15-10-2015 Opleidingsprogramma DoenDenken Inleiding Het opleidingsprogramma DoenDenken is gericht op medewerkers die leren en innoveren in hun organisatie belangrijk vinden en zich daar zelf actief voor
Nadere informatieMulti cultureel samenleven. Themamanager Natascha Mooij
Multi cultureel samenleven Themamanager Natascha Mooij Aanleiding Motie formatie multiculturele samenleving 1. Handhaven capaciteit. 2. Aan te geven hoe thematiek, bewustzijn met diversiteit in de stad,
Nadere informatieConvenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland
Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Ondernemersverenigingen 2018 t/m 2020 Convenant Bereikbaar Haaglanden en Rijnland Ondernemersverenigingen 2018 t/m 2020 Optimale bereikbaarheid staat bij u hoog
Nadere informatieSKPO Profielschets Lid College van Bestuur
SKPO Profielschets Lid College van Bestuur 1 Missie, visie SKPO De SKPO verzorgt goed primair onderwijs waarbij het kind centraal staat. Wij ondersteunen kinderen om een stap te zetten richting zelfstandigheid,
Nadere informatieInnovatie in Eersel. Eersel onderweg naar Niet alleen de bestemming, maar ook de reis. Raadsinformatieavond 6 september 2016
Innovatie in Eersel Eersel onderweg naar 2030 Niet alleen de bestemming, maar ook de reis. Raadsinformatieavond 6 september 2016 Programma Het begrip Innovatie Eerselse innovatiestrategie Strategie in
Nadere informatieRegionale broedplaatsen voor onderzoek en praktijkleren
Werkplaatsen Sociaal Domein Regionale broedplaatsen voor onderzoek en praktijkleren www.werkplaatsensociaaldomein.nl Verbinden en versterken De transitie en vooral de daaruit voortvloeiende transformaties
Nadere informatieRaadsmededeling - Openbaar
Raadsmededeling - Openbaar Nummer : 8/2014 Datum : 15 januari 2014 B&W datum : 21 januari 2014 Portefeuillehouder : H.J. Rijks Onderwerp : Active Ageing; digitaal platform voor professionals Aanleiding
Nadere informatieWord een participatie-expert!
Word een participatie-expert! Coaching bij participatietraject voor het klimaatbeleid Van doelstelling naar actie! Word een participatie-expert! De provincie Antwerpen en Bond Beter Leefmilieu (BBL) helpen
Nadere informatieEen gemeenschappelijke MKB Aanpak voor Limburg Werkconferentie leer- en inspiratietraject Ecosysteem voor MKB-innovatie
Een gemeenschappelijke MKB Aanpak voor Limburg Werkconferentie leer- en inspiratietraject Ecosysteem voor MKB-innovatie Door: Alex Jaminon - projectleider "Een gemeenschappelijke MKB aanpak als impuls
Nadere informatieDE KRACHT VAN HET COLLECTIEF ONDERWIJS VAN MORGEN
Op weg naar 2020 Dit is het verhaal van de NUOVO scholengroep. Verantwoordelijk voor voortgezet onderwijs aan ruim 5.000 leerlingen in de stad Utrecht. Tien openbare scholen bieden samen een breed aanbod:
Nadere informatieDatum: Adviserend. 24 januari Feb/mrt 30 januari
Oplegvel 1. Onderwerp Brief aan provincie over opwekking duurzame energie 2. Rol van het Platformtaak volgens gemeente samenwerkingsorgaan Holland Rijnland 3. Regionaal belang In het Energieakkoord Holland
Nadere informatieSKB-Duurzame Ontwikkeling Ondergrond Showcase Amersfoort
SKB-Duurzame Ontwikkeling Ondergrond Showcase Amersfoort Water, bodem en groen vormen de groene alliantie. De gemeente Amersfoort borgt de alliantie in drie etalagegebieden én in haar structuurvisie, het
Nadere informatieWAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING?
O1 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING? Werktekst visiedag 5 oktober 2005 O2 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK
Nadere informatieAan de raad van de gemeente LEIDSCHENDAM-VOORBURG
Aan de raad van de gemeente LEIDSCHENDAM-VOORBURG Datum 20 december 2011 Onderwerp Raadsbrief: Sociale structuurvisie Categorie B Verseonnummer 668763 / 681097 Portefeuillehouder De heer Rensen en de heer
Nadere informatiePremier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot. Regionale Energiestrategie NHN. Katowice 4 december 2018
Premier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot Regionale Energiestrategie NHN Katowice 4 december 2018 Het Klimaatakkoord in wording 49% minder CO2 in 2030 t.o.v. 1990 Zomer 2018
Nadere informatieSamen werken aan een duurzame Stad (voorlopige werktitel)
Samen werken aan een duurzame Stad (voorlopige werktitel) 1 Aanleiding Groningen heeft een netwerk waarin burgers, organisaties, bedrijven en de gemeente zich inspannen voor een schone, veilige en zich
Nadere informatie= = Besluitvormende raadsvergadering d.d. 28 mei 2013 Agendanr. 7.
*ZE946A470E0* = = Besluitvormende raadsvergadering d.d. 28 mei 2013 Agendanr. 7. Aan de Raad No.ZA.13-22432/DV.13-190, afdeling Ruimte. Sellingen, 16 mei 2013 Onderwerp: Beleidsvisie Wonen en Leven Inleiding
Nadere informatieSamen aan de IJssel Inleiding
Samen aan de IJssel Samenwerking tussen de gemeenten Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel, kaders voor een intentieverklaring en voor een onderzoek. Inleiding De Nederlandse gemeenten bevinden
Nadere informatieOndernemerschap Programma. Van idee naar actie: nu én in de toekomst een succesvol fruitteeltbedrijf
Telers Ondernemerschap Programma Van idee naar actie: nu én in de toekomst een succesvol fruitteeltbedrijf Haal meer uit uzelf en vergroot uw kansen in de markt Niets doen is geen optie Nederlandse fruittelers
Nadere informatieMaatschappelijk Verantwoord Inkopen
Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Actieplan september 2017 Actieplan gemeente Alkmaar 1 Inleiding De overheid koopt per jaar voor ongeveer 73,3 miljard euro in en heeft daarmee een belangrijke invloed
Nadere informatieESF Streekontwikkeling
ESF Streekontwikkeling Dirk Temmerman (dienst internationale relaties en netwerken stad Gent) 26/04/2016 1 Waarom dit punt? Enkele aanleidingen: Stop RESOC Lancering ESF oproep streekontwikkeling Er komen
Nadere informatieRegionale samenwerking gericht op arbeidsparticipatie van mensen met psychische aandoeningen: wat is wijsheid?
Regionale samenwerking gericht op arbeidsparticipatie van mensen met psychische aandoeningen: wat is wijsheid? Spreker: dr. F.T.C. (Femke) Bennenbroek Vandaag Ervaringen uit de 4 voorbeeldregio s tot nu
Nadere informatieOproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied
Oproep: Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied Meld nu uw bouwproject aan voor het Actieprogramma klimaatadaptieve bouwprojecten in stedelijk gebied. Daarin bundelen overheden,
Nadere informatieVRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol]
VRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol] Inleiding De vragenboom is een hulpmiddel om weloverwogen te bepalen of en in welke vorm interactief wordt gewerkt. Bij het aanbieden van de ingevulde vragenboom
Nadere informatieE-book. In 7 stappen naar een effectieve HR-cyclus
7 5 6 3 4 2 1 E-book In 7 stappen naar een effectieve HR-cyclus Inleiding Het doel van de HR-cyclus is: medewerkers ondersteunen in het leren en presteren, zodat zij maximaal bijdragen aan het succes van
Nadere informatieEnergie coöperaties: Hoe en waarom?
Energie coöperaties: Hoe en waarom? Bob Duindam, Woerden Donald van den Akker Wethoudersconferentie, 26-11-2014 Programma Klimaatverbond Nederland Veranderende wereld Transitie Circulaire economie Bestuurlijke
Nadere informatieBedrijventerrein Isselt/Awest: op weg naar duurzame innovatie
Bedrijventerrein Isselt/Awest: op weg naar duurzame innovatie Bij elkaar brengen van vraag en aanbod voor duurzaam energiegebruik op bedrijventerrein Isselt/Awest 1 juni 2016 Projectaanpak samengevat Innovem
Nadere informatieVAN BELEID NAAR BUSINESS Een methode om écht te gaan ondernemen
VAN BELEID NAAR BUSINESS Een methode om écht te gaan ondernemen AANLEIDING De creatieve industrie is een sector die de economische en culturele waarde van betekenis centraal stelt en exploiteert. Deze
Nadere informatieDe klimaatbestendige stad: hoe doe je dat?
De klimaatbestendige stad: hoe doe je dat? De klimaatbestendige stad Klimaatadaptatie van stedelijk gebied staat sinds kort prominent op de publieke agenda. Op Prinsjes dag heeft het kabinet de Deltabeslissing
Nadere informatieagendapunt 3.b.5 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden KLIMAATVERBOND Datum 17 maart 2015 Afstemming Bijlagen 2 Zaaknummer 40130
agendapunt 3.b.5 1180206 Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden KLIMAATVERBOND Portefeuillehouder Woorst, I.J.A. ter Datum 17 maart 2015 Aard bespreking Besluitvormend Afstemming Bijlagen 2 Zaaknummer
Nadere informatieEFFECTIEF INSPELEN OP DE OMGEVINGSWET
Digitale informatievoorziening is de cruciale factor EFFECTIEF INSPELEN OP DE OMGEVINGSWET ICT in perspectief > EFFECTIEF INSPELEN OP DE OMGEVINGSWET Het gaat vandaag niet over de techniek, maar over de
Nadere informatieVerslag beleidssessie GROEN NH, 14 februari 2018
Verslag beleidssessie GROEN NH, 14 februari 2018 Gelijktijdig met de Groendag, vond er ook een beleidssessie plaats voor de beleidsmakers en hoofden groenbeheer van de gemeenten in Noord-Holland. Deze
Nadere informatieGebiedsgerichte Werking
Wat komt er aan bod? Inleiding Historiek Gebiedsgerichte Werking Gent Gebiedsgerichte Werking 1. Doelstellingen 2. Organisatie 3. Proces 4. Instrumenten 4 december 2007 Even terug in de tijd GGW heeft
Nadere informatieB&W voorstel. c.vanhelvert@shertogenbosch.nl
B&W voorstel Steller : van Helvert Tel. : 06 1586 2307 Portefeuille : Weyers e-mail. : c.vanhelvert@shertogenbosch.nl B&W : Agenda nr. : Reg.nr. : 3597514 Openbaar : ja Onderwerp : BewonersBedrijf Hambaken
Nadere informatieLet s Ynnovate! Let s Ynnovate! LET S YNNOVATE! OVER FLEUR & ESTHER FLEUR PULLEN & ESTHER VAN DER STORM
LET S YNNOVATE! Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg, riep Einstein al een dikke eeuw geleden. Wil je innoveren, dan zul je uit je routine moeten stappen. Maar hoe kun je succesvol
Nadere informatieBEL Combinatie. De eerste geprivatiseerde gemeente van Nederland
BEL Combinatie De eerste geprivatiseerde gemeente van Nederland BEL Combinatie 3 De eerste geprivatiseerde gemeente van Nederland 5 Opgave Kwaliteitsmeting bestuur Gezamenlijk onderzoek naar kwaliteit
Nadere informatieFIT-traject onderwijsvernieuwing met ICT en sociale media. draagvlak inspiratie motivatie vernieuwing 21st century skills borging
FIT-traject onderwijsvernieuwing met ICT en sociale media draagvlak inspiratie motivatie vernieuwing 21st century skills borging Via het Klavertje 4 Model zet u sociale media en ICT breed in Didactische
Nadere informatieSamenwerking & Bedrijfsvoering
Samenwerking & Bedrijfsvoering Plan van Aanpak Plan van aanpak: Themaonderzoek Samenwerking en Bedrijfsvoering Bestuurlijk opdrachtgever Ambtelijk opdrachtgever Naam projectleider T.C.C. den Braanker C.A.
Nadere informatieINTRODUCTIE TOOLBOX voor GEBRUIKERS. duurzame plaatsing van werknemers met autisme
INTRODUCTIE TOOLBOX voor GEBRUIKERS duurzame plaatsing van werknemers met autisme 1 Welkom bij toolbox AUTIPROOF WERKT Autiproof Werkt is een gereedschapskist met instrumenten die gebruikt kan worden bij
Nadere informatieGlasvezel Ommen-Hardenberg Nieuwsbrief januari 2014
Glasvezel Ommen-Hardenberg Nieuwsbrief januari 2014 Afgelopen jaar bent u geïnformeerd over de mogelijkheden voor aanleg van glasvezel in de buitengebieden van de gemeenten Ommen en Hardenberg. In de tweede
Nadere informatieREGELING BEWONERSINITIATIEVEN 2019
BURGEMEESTER EN WETHOUDERS VAN MAASTRICHT, gelet op artikel 15,vierde lid van de Verordening Subsidies Vrijwilligersactiviteiten Welzijn en Zorg 2017. BESLUITEN tot vaststelling van de volgende Regeling
Nadere informatie7. Samenwerking t.b.v. infrastructuur exameninstrumenten
7. Samenwerking t.b.v. infrastructuur exameninstrumenten Opdrachtgever OCW Projectaannemer SBB Projectleider Nog te bevestigen Contactpersoon Lisette van Loon Start en einde deelproject Fase 1: juni 2012
Nadere informatieBegrip. Projecten. Leerproces. Katalysator. Vertrouwen. Professionaliteit. Slimmer. Kwaliteit Kennis. Praktijkleren: hands-on leren in projecten
en Katalysator Vertrouwen Professionaliteit Slimmer Kwaliteit Kennis Begrip Leerproces Praktijkleren: hands-on leren in projecten Praktijkleren: hands-on leren in projecten Het programma Praktijkleren
Nadere informatieInvesteren in gelijke gezondheidskansen: winst voor meerdere beleidsdomeinen
Datum: 19 april 2018 Betreft: informatie voor gemeenteraadsleden Investeren in gelijke gezondheidskansen: winst voor meerdere beleidsdomeinen Beste raadsgriffier, Is uw nieuwe raad bekend met de sociaal
Nadere informatieOMGEVINGSWET OMGEVINGSWET
OMGEVINGSWET OMGEVINGSWET Saskia Engbers strateeg Ruimte gemeente Zwolle 25 februari 2016 24-2-2016 wij presenteren u... 2 Opzet presentatie 1. Hoofdlijnen Omgevingswet 2. Hoe past OGW in transformatie
Nadere informatieAan de slag Plan van aanpak Naar een meer Leeftijdsbewust Personeelsbeleid Waterschap..
Aan de slag Plan van aanpak Naar een meer Leeftijdsbewust Personeelsbeleid Waterschap.. Datum Versie Afdeling/auteurs 1. PROJECTDEFINITIE 1.1 Vraagstuk Welke problemen doen zich voor omdat een leeftijdsbewuste
Nadere informatie' Zijn wie je bent. Dat is geluk.'
identiteitsbewijs ' Zijn wie je bent. Dat is geluk.' Erasmus 4 Onderwijs draait om mensen Onderwijs draait om mensen. Als we met elkaar in het onderwijs iets willen bereiken, dan draait alles om passie,
Nadere informatieBetrokken partijen Zonnepark Cothen
Betrokken partijen Zonnepark Cothen Sunvest is een projectontwikkelaar gespecialiseerd in de ontwikkeling en exploitatie van zonneenergie systemen. Sunvest ontwikkelt, beheert en onderhoudt een groot aantal
Nadere informatieDe ideale buitendienst
De ideale buitendienst Bijpraten Buitendienst Gemeente Velsen 11 februari 2019 Agenda 11-02-2019 1. opening 2. toelichting voorkeursscenario n.a.v. 12 januari 3. vragen 4. volgende stappen 5. afsluiten
Nadere informatieGIDS-gemeenten die de JOGGaanpak & GIDS combineren
GIDS-gemeenten die de JOGGaanpak & GIDS combineren Notitie versie 1.0 September 2016 Door Frea Haker (Gezond in ) Eveline Koks (Jongeren Op Gezond Gewicht) Anneke Meijer (Coördinatie Gezond Gewicht Fryslân
Nadere informatieDEEL I: MAATSCHAPPELIJK MEEDOEN KADERS VOOR VRIJWILLIGE INZET & MANTELZORGONDERSTEUNING
DEEL I: MAATSCHAPPELIJK MEEDOEN KADERS VOOR VRIJWILLIGE INZET & MANTELZORGONDERSTEUNING 2015-2018 INLEIDING Dit document geeft kaders bij de actieplannen vrijwillige inzet en mantelzorgondersteuning. Het
Nadere informatieOndernemersmanifest Provinciale Statenverkiezingen 2019
Ondernemersmanifest Provinciale Statenverkiezingen 2019 10 praktische handvatten Ter inspiratie voor de nieuwe Statenleden Uit onze poll over de Provinciale Statenverkiezingen blijkt dat 34% van de ondernemers
Nadere informatie