Memorandum beeldende kunstenaars

Transcriptie

1 Nieuw Internationaal Cultureel Centrum Memorandum beeldende kunstenaars In 2003 kwam het kunstenaarsstatuut tot stand. Met dit statuut werd een duidelijk kader gecreëerd en beschikken kunstenaars over een set van statuten waarbinnen zij kunnen werken. Een studie van het Kunstenloket (juni 2006) toont echter nog steeds aan dat beeldende kunstenaars weinig tot zeer weinig verdienen. Negen op de tien kunstenaars kunnen niet leven van hun kunstenaarspraktijk en zijn afhankelijk van andere (vaak niet artistieke) inkomenbronnen. Slechts enkelingen (8,46% van de kunstenaars) verdienen met kunst meer dan euro op jaarbasis. De onzekere tewerkstelling vertaalt zich in een onzekere economische situatie en een gebrekkige sociale bescherming voor kunstenaars. Daarom is het belangrijk dat er op federaal niveau aandacht wordt geschonken aan de correcte toepassing van het volgrecht en het kunstenaarsstatuut. NICC is van mening dat enkele maatregelen op federaal niveau, positieve gevolgen hebben voor de beeldende kunstenaars in België. Op de volgende pagina s vindt u de probleemstellingen en de door NICC voorgestelde maatregelen. Wij vinden dat: - de toepassingsdrempel van het volgrecht moet worden gehandhaafd op euro, - de cachetregeling in de werkloosheidsregelgeving moet worden uitgebreid tot scheppende kunstenaars, - het kader waarin scheppende kunstenaars als werknemer werken via een Sociaal Bureau voor Kunstenaars (SBK), moet worden verruimd. Voor overleg of meer informatie, kunt u altijd contact opgenomen met: Bram Verstraeten Verantwoordelijke adviesbureau NICC, Nieuw Internationaal Cultureel Centrum vzw Museumstraat Antwerpen, België adviesbureau@nicc.be Tel: 03/

2 Volgrecht vanaf euro Het volgrecht is een auteursrecht waarbij de kunstenaar een percentage van de verkoopprijs ontvangt als zijn of haar werk opnieuw wordt doorverkocht. In tegenstelling tot makers van muziekstukken, romans, films en gedichten kan de kunstenaar zijn of haar werk slechts éénmaal verkopen en dus geen vergoeding vragen per verkocht exemplaar. Om aan dit probleem tegemoet te komen, werd het volgrecht in de Belgische wetgeving ingeschreven (de wet van 25 juni 1921 tot het innen van een recht op de openbare kunstveilingen ( ) en later in de artikelen 11 tot 13 van de wet van 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige rechten). Deze wetgeving garandeert dat de kunstenaar zijn of haar kunstwerken kan blijven volgen op de kunstmarkt en meegenieten van de opbrengsten. Als de werken later voor een veelvoud van de oorspronkelijke prijs verkocht worden, profiteren de kunstenaars daar ook van. Telkens het kunstwerk wordt verkocht, ontvangt de kunstenaar 4% van de verkoopprijs. Bij kunstwerken die voor meer dan euro werden verkocht, worden degressieve percentages uitgekeerd aan de kunstenaar. Het kunstwerk moet aan minimum euro verkocht worden. Een werk dat wordt verkocht onder deze toepassingsdrempel van euro, genereert geen volgrecht. Deze drempel is nu voorwerp van discussie. De Europese Unie vaardigde in een richtlijn (richtlijn nr. 2001/84/EG) uit dat 1) de Europese landen de toepassingsdrempel mogen verhogen tot maximum euro, 2) niet enkel veilinghuizen, maar elke professionele kunsthandel het volgrecht moet toepassen. NICC en SABAM pleitten eerder bij de bevoegde minister van Economie Verwilghen dat het optrekken van de toepassingsdrempel een uitholling zou betekenen van het volgrecht. Berekeningen van SABAM tonen aan dat bij een drempel van euro slechts 55,44% van de verkochte kunstwerken volgrecht voor de auteur zou genereren. 34,27% minder kunstenaars zouden een volgrecht-vergoeding ontvangen. De omzetting van de Europese richtlijn in de Belgische wetgeving (wet van 4 december 2006) blijkt halfslachtig. De drempel blijft voorlopig op euro staan, maar de mogelijkheid wordt voorzien om via een Koninklijk Besluit éénzijdig de drempel op te trekken tot euro teneinde verschillen weg te werken die negatieve effecten hebben op de werking van de interne markt (artikel 12 AW). Met andere woorden: als de Belgische kunsthandel nadeel ondervindt van de huidige toepassingsdrempel, kan men alsnog de drempel op euro leggen. NICC stelt vast dat de economische belangen van de kunsthandel primeren op de belangen van de kunstenaars en er geen rekening wordt gehouden met de negatieve effecten op het kunstenaarsinkomen. De kunsthandelaren vrezen dat de kunsthandel zou verhuizen naar landen waar een hogere toepassingsdrempel geldt. Onze buurlanden Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland hanteren echter respectievelijk 1.000, en 400 euro als drempel. Drie landen hebben zelfs geen toepassingsdrempel, 10 landen hebben een drempel lager dan 500 euro en 7 landen (waaronder België) hebben een drempel tussen 500 en euro. Enkel Nederland en vijf andere landen hanteren de maximumdrempel van euro. De bedoeling van de Europese richtlijn is om het volgrecht in Europa te harmoniseren. In die zin lijkt een drempelverlaging i.p.v. een drempelverhoging op zijn plaats. De argumentatie dat de kunsthandel zou 2

3 migreren naar het buitenland telt evenzeer voor de beeldende kunstenaars. Een kunstenaar kan immers beter zijn of haar werk verkopen in Europese landen met een beter volgrecht (lees: lagere toepassingsdrempel). Dit zou een verlies zijn voor de kunsthandel, maar ook voor België. Daarom is het nodig dat: - de bestaansreden van het volgrecht ten voordele van de beeldende kunstenaar niet wordt uitgehold, - er op federaal niveau rekening wordt gehouden met de auteursbelangen van de kunstenaar, - de toepassingsdrempel van het volgrecht in een Koninklijk Besluit wordt vastgelegd op euro. 3

4 Kunstenaarsstatuut op maat van scheppende kunstenaars In 2003 ging het kunstenaarsstatuut van kracht. Het vernieuwende aan dit statuut is dat een kunstenaar via een Sociaal Bureau voor Kunstenaars (SBK) als werknemer kan werken. Voordien werd een kunstenaar praktisch gedwongen om te werken als zelfstandige. Voor een kunstenaar was het echter moeilijk om als zelfstandige economisch te overleven. Het kunstenaarstatuut, in 2003 gerealiseerd op impuls van NICC, was een adequaat antwoord. Het algemeen principe is dat kunstenaars als werknemer kunnen werken via een SBK, sociale zekerheid betalen en sociaal worden beschermd. Na drie jaar stelt NICC vast dat het kunstenaarstatuut in de praktijk onvoldoende op maat is van scheppende kunstenaars en slechts 15% van de beeldende kunstenaars een inkomen verwerft onder het gunstige werknemersstatuut (enquête Kunstenloket inkomsten beeldende kunstenaars, juni 2006). Er zijn twee oorzaken. Enerzijds staat in de regels van het kunstenaarsstatuut dat een kunstenaar die als werknemer wenst te werken dit enkel in opdracht van een natuurlijk persoon of een rechtspersoon mag doen. Scheppende of beeldende kunstenaars werken echter meestal niet in opdracht, maar op eigen initiatief. Anderzijds maakt RVA onterecht een onderscheid tussen scheppende en uitvoerende kunstenaars in de toepassing van de werkloosheidsreglementering en worden scheppende kunstenaars ontmoedigd om te werken als werknemer. Scheppende kunstenaars kunnen met de huidige interpretatie moeilijk recht op werkloosheidssteun opbouwen. NICC wil beeldende kunstenaars de kans geven om als werknemer te werken en sociale bescherming op te bouwen. Het mag niet zijn dat het kunstenaarstatuut enkel op maat van uitvoerende kunstenaars goed werkt en dat scheppende kunstenaars uit de boot vallen. Stopzetting discriminatie scheppende kunstenaars in de werkloosheidsregelgeving Om werkloosheidssteun te verkrijgen, is het nodig om voldoende arbeidsdagen aan te tonen in een bepaalde referteperiode. Iemand die jonger is dan 36 moet bijvoorbeeld 312 arbeidsdagen aantonen in een periode van 18 maanden vooraleer hij of zij recht heeft op werkloosheidssteun. Voor podiumkunstenaars en technici is er de cachetregeling. In plaats van rekening te houden met het aantal gepresteerde arbeidsdagen wordt het brutoloon omgezet in gelijkgestelde dagen. Concreet wordt het aantal arbeidsdagen berekend door het brutoloon te delen door een referteloon van 34,46 euro/dag (of 25,43 euro indien jonger dan 21 jaar). Als de podiumkunstenaar kan aantonen dat hij ,52 euro verdiende, heeft hij recht op werkloosheidsteun (10.751,52 : 34,46 = 312 dagen). De cachetregeling is dus een regeling op maat van podiumkunstenaars zodat zij, ondanks de onregelmatige tewerkstelling, sociale bescherming en werkloosheidssteun kunnen opbouwen. Scheppende kunstenaars worden echter uitgesloten van deze cachetregeling. Volgens RVA kunnen enkel uitvoerende kunstenaars genieten van deze regeling. NICC pleit ervoor dat beeldende kunstenaars (of scheppende kunstenaars) ook recht hebben op deze cachetregeling. Scheppende kunstenaars werken immers ook in een onregelmatig arbeidsregime en als werknemer. 4

5 Sinds de invoering van het Sociaal Statuut van de Kunstenaar in 2003, overtreedt men het gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel, omdat scheppende en uitvoerende kunstenaars in gelijkwaardige omstandigheden kunnen werken: in loondienst via een Sociaal Bureau voor Kunstenaars (SBK). Het onderscheid tussen scheppende en uitvoerende kunstenaars kan in de praktijk moeilijk gemaakt worden. Kunstenaars zijn multidisciplinair. Net omdat het onderscheid niet altijd te maken is, weerhield de wetgever het onderscheid niet tussen scheppend en uitvoerend kunstenaar in de definitie van wie een kunstenaar is in het Sociaal Statuut van de Kunstenaar (2003). Men spreekt enkel over het leveren van een artistieke prestatie : van zodra de kunstenaar kan aantonen dat hij artistieke prestaties levert, tegen betaling en in opdracht, valt hij onder het toepassingsgebied van het Sociaal Statuut van de Kunstenaar. Meer nog: scheppende kunstenaars vallen onder het vermoeden werknemer te zijn. Dat is het uitgangspunt van het Sociaal Statuut van de Kunstenaar en van het KB van 3 juli Pas als zij zich als zelfstandige inschrijven, wordt dit vermoeden weerlegd. Ondanks de recentere wetgeving blijft de RVA deze achterhaalde opsplitsing hardnekkig verdedigen. De RVA beroept zich op haar verouderde gecommentarieerde versie van de Koninklijke besluiten houdende de werkloosheidsreglementering. Het gevolg is dat: - scheppende kunstenaars 312 arbeidsdagen moeten aantonen in een periode van 18 maanden om werkloosheidssteun te verkrijgen. Als scheppend kunstenaar is dit echter onmogelijk aan de hand van de onregelmatige kunstenaarspraktijk. - uitvoerende kunstenaars op jaarbasis slechts ,52 euro bruto moeten verdienen om werkloosheidssteun te verkrijgen, - scheppende kunstenaars ontmoedigd worden om gebruik te maken van het gunstige werknemersstatuut en gedwongen worden om als zelfstandige te werken, - scheppende kunstenaars geen recht op werkloosheidssteun opbouwen. Daarom is het nodig: - om een einde te maken aan de discriminatie van scheppende kunstenaars ten opzichte van uitvoerende kunstenaars in de werkloosheidsreglementering, - de cachetregeling in de werkloosheidsregelgeving moet worden uitgebreid tot scheppende kunstenaars, - dat de federale minister van Sociale Zaken of de federale minister van Werk via een omzendbrief of ander rechtsmiddel een einde maakt aan de onterechte opsplitsing tussen scheppende en uitvoerende kunstenaars die door RVA werd gecreëerd in haar gecommentarieerde versie van de KB s houdende de Werkloosheidsreglementering. 5

6 Schrappen van in opdracht van een natuurlijk persoon of rechtspersoon Het basisprincipe van het sociaal statuut van de kunstenaar is dat eenieder die 1) artistieke prestaties levert, 2) in opdracht van een natuurlijk persoon of rechtspersoon, 3) tegen betaling van een loon, gelijkgesteld wordt met een werknemer. In de praktijk is het voor veel scheppende kunstenaars moeilijk om te voldoen aan de voorwaarde om in opdracht te werken. In tegenstelling tot uitvoerende kunstenaars zoals acteurs en orkestmuzikanten, werkt de meerderheid van de beeldende kunstenaars niet in opdracht, maar autonoom en zelfstandig. De beeldende kunstenaar maakt in zijn atelier het kunstwerk, stelt vervolgens tentoon en krijgt dan de kans om het werk te verkopen. Een beeldend kunstenaar wordt meestal niet in dienst genomen om een kunstwerk te maken en kan dus moeilijk voldoen aan de tweede voorwaarde. Het resultaat is dat beeldende kunstenaars de facto verplicht worden om nog altijd te werken in het voor hen nadelige statuut van zelfstandige of ervoor kiezen om zonder statuut te werken. In beide gevallen bouwt de beeldend kunstenaar weinig tot geen sociale bescherming op. De bepaling in opdracht van lijkt niet te beantwoorden aan de kunstenaarspraktijk van scheppende kunstenaars. Het NICC wenst dat scheppende kunstenaars kunnen werken als werknemer via een SBK en sociale bescherming kunnen opbouwen. Daarom is het nodig om: - Ofwel de voorwaarde in opdracht te schrappen uit het kunstenaarsstatuut en te vervangen door voor rekening van. Zolang er een koper (een organisatie of persoon) is die via een SBK de kunstenaar een loon betaalt, is er geen enkel probleem. De koper betaalt, het SBK vervult de rol van werkgever en vervult de patronale verplichtingen, de kunstenaar betaalt belastingen en sociale zekerheid en bouwt een sociale bescherming op. - Ofwel de voorwaarde in opdracht te laten staan, maar niet restrictief te interpreteren en af te straffen. Men kan meerdere interpretaties van de notie in opdracht (zoals bv verkoop) toelaten en aan de scheppende kunstenaar een commerciële basis geven die gelijkwaardig is aan die van de uitvoerende kunstenaar. 6