InDetail. Zegenwerp: volmaakt welvaren en welleven Wonen in de dorpskerk Villa Nieuwland: herberg van de eeuwige jeugd

Transcriptie

1 InDetail Magazine van het Restauratiefonds JAARGANG 2 / NR 4 / 2011 Zegenwerp: volmaakt welvaren en welleven Wonen in de dorpskerk Villa Nieuwland: herberg van de eeuwige jeugd

2 2 VOORWOORD het restauratiefonds Al 25 jaar een begrip in de monumenten wereld: met verstand van financieren en hart voor monumenten. Het einde der tijden Heeft u ook wel eens het gevoel dat het lijkt alsof er na 2011 geen 2012 meer is? Wees gerust, geen voorspellingen van het Restauratiefonds over het einde der tijden. Nee, wij denken aan planningen, deadlines en eindejaarstress. Richting het einde van het jaar bekruipt ons het gevoel dat er ineens van alles afgerond moet worden. Project X krijgt ineens weer prioriteit, budget Y moet voor het einde van het jaar echt ingezet, en onderwerp Z kan weer uit de kast. En is dat nu zo erg? Wat ons betreft niet. Het biedt kansen om een project sneller af te ronden en de handen op elkaar te krijgen voor de opdracht waar je al zo lang iets mee wilde doen. Een positieve wending, waardoor iedereen weer gemotiveerd en enthousiast aan de slag gaat. Maar waarom doen wij dit niet het hele jaar door? Onze ervaring is namelijk dat dit twee keer per jaar voorkomt: in juni, voor de zomervakantie, en in december, voor de kerst. En alsof wij het ons zelf extra lastig willen maken; ook de deadline van InDetail valt midden in die twee periodes. Maar zoals u ziet, is het ons weer gelukt. Een magazine boordevol verhalen, nieuws en inspiratie, waar u in alle rust van kunt genieten. Wij wensen u prettige feestdagen en een uitgeruste start van 2012, met tijd voor alle bijzonder leuke projecten waaraan u nu niet bent toegekomen. Van de redactie Wilt u naast het magazine ook onze digitale nieuwsbrief ontvangen? Dan kunt u dit aanvragen via Nationaal Restauratiefonds Westerdorpsstraat 68 Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken T F info@restauratiefonds.nl Redactie Boudewijn Drechsler, Amersfoort Erna Oosterveen, Zwolle Paul van Vliet, Utrecht Jan Smit, Zwolle Tjitske Plakké, Nationaal Restauratiefonds Fotografie Vincent van den Hoven, Voorschoten Ron Greve, Zwolle Ingrid de Roode, Tuk Pauline Opmeer, Amersfoort Sjaak Blaazer (foto is eigendom van Flora Theater Boskoop BV) Ontwerp Intens Reclame en Marketing, Amersfoort Drukkerij Koninklijke Van Gorcum, Assen InDetail is een periodieke uitgave van Nationaal Restauratiefonds. Het magazine wordt kosteloos verspreid en verschijnt twee keer per jaar. Wilt u regelmatig op de hoogte blijven van de activiteiten van het Restauratiefonds? Meldt u dan aan via ISSN

3 INHOUD 3 Sommige dingen moeten zo zijn Monumenten zijn het uithangbord van een stad Het pand is ons op het lijf geschreven Wonen in een dorpskerk: Het kerkje in Haarlo anno 1928 Staatssecretaris Zijlstra over het moderniseren van de monumentenzorg Werken en wonen in villa Nieuwland nabij de afsluitdijk LEES MEER OP PAGINA 6 LEES MEER OP PAGINA 12 LEES MEER OP PAGINA 24 Verder in dit nummer NIEUWS VAN HET RESTAURATIEFONDS 4 INTERVIEW - WONEN IN DE DORPSKERK 6 BERICHTEN 10 DE VISIE VAN - HALBE ZIJLSTRA, STAATSSECRETARIS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP 12 TIPS 16 BANKZAKEN - REMCO VOS 17 OPENBAAR MONUMENT - KASTEEL DE HAAR: EEN DROOM VAN EEN KASTEEL 18 BERICHTEN 22 VOOR EN NA RESTAURATIE - VILLA NIEUWLAND: HERBERG VAN DE EEUWIGE JEUGD 24 MONUMENTENVERHALEN 27 DE VRAAG - SUCCES CULTUURFONDS VOOR MONUMENTEN VRAAGT EXTRA INZET DECENTRALE OVERHEDEN 28 DE SPECIALIST - RICHARD DE BONT, PROJECTLEIDER MONUMENTENSERVICE 30 KANJER - VOORMALIG ZENDSTATION: RADIO KOOTWIJK 34

4 4 nieuws van het restauratiefonds NIEUW Restauratiefondsplus-hypotheek Vanaf 1 januari 2012 is de Restauratiefondsplus-hypotheek beschikbaar. Een hypotheek als uitbreiding op de Brim-subsidie en de Restauratiefonds-hypotheek. De hypotheek is een lening met een aantrekkelijke lage rente. Bestemd voor grootschalige restauraties van rijksmonumenten, waarbij de financieringsbehoefte groot is (meer dan euro). Woonhuizen zijn hierbij uitgezonderd. Het ministerie van OCW maakt deze regeling mogelijk door in de komende zes jaar ruim 100 miljoen euro beschikbaar te stellen. Hierdoor ontstaat er een fonds, waaruit de Restauratiefondsplus-hypotheek verstrekt kan worden. Naast deze laagrentende lening kunt u bij het Restauratiefonds ook een aanvullende financiering aanvragen. Hiermee kunnen de kosten die niet onder de restauratiewerkzaamheden vallen, worden gefinancierd. De rente van de Restauratiefondsplushypotheek ligt 5% onder de marktrente, met een minimum van 1,5%. De Restauratiefondsplus-hypotheek is een zogenaamde annuïteiten-lening; dat betekent dat u na het afsluiten van deze hypotheek een vast bedrag aan rente en aflossing per jaar betaalt. de ruimte die bij dit soort projecten vaak nodig De hoogte van de Restauratiefondsplushypotheek is afhankelijk van de fiscaal op de rit te krijgen. Vanwege de aard en is om alles van vergunning tot exploitatie aftrekbare onderhoudskosten. omvang van de restauratie werkzaamheden die voor de Restauratiefondsplus-hypotheek Per project is het minimale leningsbedrag in aanmerking komen, kan het traject als euro, het maximale leningsbedrag is complex en ingewikkeld worden ervaren euro. U heeft de mogelijkheid om Wij raden u daarom aan zo vroeg mogelijk het leningsbedrag negen maanden voorafgaand aan de goedkeuring van de aanvraag Wij helpen u graag met deskundig advies en in het proces contact met ons op te nemen. te reserveren. Dat geeft zekerheid en biedt begeleiding. n wanneer komt u in AANmerking? U bent eigenaar van een rijksmonument. Uw monument is niet aangemerkt als woonhuis. U bent nog niet begonnen met de restauratiewerkzaamheden. U heeft dit jaar voor deze restauratie nog geen Brim-subsidie aangevraagd of ontvangen. Kijk voor de volledige voorwaarden en kenmerken en het aanvraagformulier op onze website: Let op: deze lening kunt u pas vanaf 1 januari 2012 aanvragen! Producten in de regio Het Restauratiefonds heeft naast financiële producten en diensten voor de landelijke markt ook verschillende producten voor de regionale markt. Voor een volledig overzicht van deze producten en diensten kunt u terecht op onze website. In deze editie van InDetail extra aandacht voor de regio Haaglanden/Leiden en de provincie Noord-Holland. Fonds 1818 In de regio Haaglanden/Leiden heeft Fonds 1818 samen met het Prins Bernhard Cultuurfonds en Nationaal Restauratiefonds het Monumenten fonds 1818 opgericht. Uit dit fonds kunt u een lening met een lage rente aanvragen voor de verbouwing, renovatie en restauratie van een gemeentelijk monument of een rijksmonumentale kerk die (deels) een nieuwe bestemming krijgt. Provincie Noord-Holland Bent u eigenaar van een provinciaal woonhuismonument? Of bent u eigenaar van een Noord-Hollandse stolpboerderij? En staat deze in de provincie Noord-Holland? De provincie en het Restauratiefonds hebben samen het Noord-Hollands Fonds voor Monumenten opgericht. Als u gaat restaureren kunt u hiervoor een lening aanvragen met een rente die vijf procent onder de marktrente ligt, met een minimum van 1,5 procent. Kijk op voor meer informatie over Fonds 1818 of de mogelijkheden in de provincie Noord-Holland. n

5 Rijdend, varend en vliegend erfgoed 5 De meeste mensen in Nederland komen regelmatig in aanraking met monumentale panden. Om te wonen, te werken of te recreëren. Een veel kleiner publiek is bekend met mobiel en varend erfgoed. Ook voor dit erfgoed heeft het Restauratiefonds een financiële oplossing. Mobiel Erfgoed-Lening Bent u eigenaar van een oude trein, vliegtuig, bus of auto en gaat u restaureren? Als uw erfgoed ingeschreven staat in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed kunt u een Mobiel Erfgoed-Lening aanvragen. Met deze lening met een lage rente kunt u uw object restaureren. Varend Monument-Lening Ook voor varend erfgoed bestaat de mogelijkheid om een lening met een lage rente aan te vragen voor de restauratie. Een van de voorwaarden is dat uw schip staat ingeschreven in het Nationaal Register Varend Erfgoed. Voor meer informatie over deze leningen en de voorwaarden gaat u naar n Aflossingsvrij lenen veranderingen in 2011 Heeft u na 1 augustus een aflossingsvrije lening afgesloten of gaat u dat doen? Op 1 augustus 2011 zijn in de Gedragscode Hypothecaire Financieringen wijzigingen doorgevoerd voor aflossingsvrij lenen. Wij houden u op de hoogte van de wijzigingen. De maximale hoogte van een aflossingsvrije lening is verlaagd naar maximaal 50 procent van de marktwaarde. Dit is de geschatte waarde van uw woning bij normale verkoop. Hiermee wordt voorkomen dat in de toekomst een hoge restschuld overblijft. Deze wijziging geldt voor de hypotheken van het Restauratiefonds die zijn afgesloten na 1 augustus Heeft u vragen over dit onderwerp? Neemt u dan contact op met de afdeling Voorlichting en Advies n Landelijk onderzoek restauratiebehoefte gemeentelijke monumenten Eén op de vijf gemeentelijke monumenten verkeert in slechte staat. Dit blijkt uit onderzoek dat het Restauratiefonds in de zomer van 2011 heeft uitgevoerd. Van de eigenaren van gemeentelijke monumenten heeft 21% een ingevulde lijst teruggestuurd. Het onderzoek geeft hiermee een representatief beeld van de staat van onderhoud van gemeentelijke monumenten in Nederland. De eigenaren die aangeven dat hun monument in matige of slechte staat is, noemen het gebrek aan geld hiervoor als de belangrijkste reden. Hierdoor worden de noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden niet uitgevoerd en wordt de restauratieopgave steeds groter. Dit heeft gevolgen voor het in stand houden van gemeentelijke monumenten. Maar liefst 95% van de eigenaren heeft behoefte aan ondersteuning, vooral op het gebied van financiën (79%). Maar ook begeleiding tijdens het ontwerp- en vergunningentraject wordt door een kwart van de monumenteigenaren genoemd als aandachtspunt. Meer conclusies en een samenvatting van de resultaten vindt u op onze website Heeft u vragen over het onderzoek? Neem dan contact op met de afdeling Voorlichting en Advies, n

6 6 INTERVIEW Wonen in de dorpskerk Met een ruk aan het touw brengt de zware koperen klok in het torentje voor heel even het verleden weer tot leven. De tijd dat de dorpelingen hier ter kerke gingen. Toen hier nog werd gepreekt, gezongen, gedoopt, getrouwd en gerouwd. Maar tijden veranderen: het Nederlands Hervormde kerkje in Haarlo, anno 1928, is nu het prachtig gerestaureerde en sfeervol ingerichte onderkomen van Ronald Olthof en Sofie Suiker. Ronald is architect en Sophie styliste. Samen hadden zij altijd al de droom om een apart object tot hun huis te maken. Een fabriekshal, een bedrijfsruimte of schuur. Iets met ruimte heeft ons altijd aangesproken, vertelt Ronald, terwijl hij met Sofie voor hun kerk staat en de boel van een afstandje trots in zich opneemt. Het is een stralende najaarsdag en het zinken torentje steekt mooi af tegen de blauwe lucht. Bestemming Toen de kerkelijke gemeente in de jaren tachtig ging fuseren met een andere kerk in het dorp, kwam het gebouw leeg te staan. Incidenteel werd het nog gebruikt voor verenigingsdoeleinden, totdat het enkele jaren geleden te koop werd gezet. Er zat toen nog geen woonbestemming op. Toch trok het al in juni 2009 de aandacht van Ronald en Sofie. Zij gingen een kijkje nemen, konden er doorheen kijken - zelfs door het jaren zeventig systeemplafond - en zagen een prachtig project. Sofie: Het voelde ook gelijk goed. Ronald woonde indertijd nog in een huurwoning in Borne, even noordelijker in Twente. Ik zei altijd dat ik pas ging verhuizen als ik iets voor mezelf zou kunnen ontwerpen of bouwen. In diezelfde periode kreeg ik het bericht dat het huis waar ik woonde zou worden gesloopt. Sofie: Hoeveel bevestiging wil je nog meer? Sommige dingen moeten gewoon zo zijn.

7 7 Dat geloof ik echt. De puzzelstukjes leken op hun plek te vallen, maar ook de zakelijke en financiële kant van het verhaal moesten kloppen. Ronald: Wij wilden het kopen, maar wel onder het voorbehoud dat er een woonbestemming op zou komen. Anders kregen wij ook geen hypotheek van de bank. De herbestemming kostte de nodige tijd, maar de gemeente werkte goed mee en uiteindelijk was de eerste kogel door de kerk. Tijd voor de volgende uitdaging. De gemeente stelde namelijk voor om het object tot een monument te maken. Of Ronald en Sofie dat ook wilden. Ronald: Ik zit zelf in Borne in de Monumentencommissie en ik weet dat als je gewoon goed met een pand om wilt gaan en het respecteert, het geen probleem is als je huis een monument wordt. Wij wilden het dus wel, maar wij wilden ook weten wat er tegenover stond. Dat bleek een aantrekkelijk pakket van subsidies en financieringsmogelijkheden te zijn. Van euro subsidie vanuit de gemeente en de provincie tot een laagrentende lening voor restauratie uit het Prins Bernhard Cultuurfonds. En bij de provincie was er ook nog een apart fonds voor de herbestemming van kerkgebouwen. Daaruit was euro beschikbaar. Dus dat klonk goed. Je kunt niet alles zo houden als het is Spitsbogen Ronald: Wij hadden overigens ook echt een enthousiast contactpersoon bij de gemeente, met hart voor monumenten. Wij hebben regelmatig contact gehad en hij kwam hier zelfs samen met de burgemeester en de wethouder langs. Het restauratie- en verbouwingsplan van Ronald en Sofie werd in eerste instantie dan ook positief ontvangen. Echter, de monumentencommissie bleek uiteindelijk iets minder gecharmeerd te zijn van één onderdeel van het plan. Het ging hierbij om het aan één kant omvormen van de vijf originele spitsboogramen met donkergroen glas-in-lood, tot vijf openslaande tuindeuren met helder glas. Dit alles voor meer licht in de woning. De commissie wilde maar voor twee deuren toestemming geven. Maar het was nog geen monument. Dus dan maar geen monument, dachten Ronald en Sofie. Licht gaat voor. Uiteindelijk wist hun contactpersoon bij de gemeente tot een goed voorstel te komen. Ronald: Met de gemeente is toen overeengekomen dat wij drie tuindeuren zouden mogen maken en de andere twee ramen van helder glas konden voorzien. Na het verlenen van de bouwvergunning zou het pand dan een monument worden. Een schappelijk compromis. Ronald: Ik vind dat je voor behoud ook moet kijken naar de toekomst. Je kunt niet alles zo houden als het is. In dit geval kon het zonder voldoende licht nooit een woonhuis worden. Toen de woonbestemming en de bouwvergunning binnen waren, werd de koop gesloten. In maart 2011 kon de sleutel in de deur. Binnen veertien dagen kreeg de kerk vervolgens de monumentenstatus. Vlak daarna werd via het Restauratiefonds een laagrentende lening uit het Prins Bernhard Cultuurfonds verstrekt voor de restauratiewerkzaamheden. De grote verbouwing kon eindelijk beginnen. Ronald en Sofie waren inmiddels al bijna twee jaar verder en hadden op papier de boel goed voorbereid. Sofie: In het begin was het idee om het heel sober te houden, dus de boel te strippen en daarna onze meubels erin te zetten. Maar in de loop van de twee jaar hadden wij toch nog een heel gelikt plan uitgewerkt. Dat bleek alleen iets te duur uit te vallen. Ronald: Daarom zijn wij uiteindelijk weer uitgekomen bij ons oorspronkelijke plan: zo veel mogelijk de ruimte de ruimte laten. Geen muren zetten of verzetten, maar zo veel mogelijk het gebouw zelf laten spreken. Uiteindelijk is dat ook het mooiste. Sereniteit Aan de buitenkant zie je bijna niet dat hier eigenlijk sprake is van een woning. De kerk heeft zijn uiterlijk behouden. Alleen de tot tuindeuren omgevormde spitsboogramen laten iets van de nieuwe bestemming zien. De buitenkant heeft wel een opknapbeurt gehad: de stenen en voegen zijn schoongemaakt en waar nodig zijn er stenen opnieuw ingeboet. En het torentje heeft een mooi nieuw zinken puntdakje gekregen. Binnen verwijst er overigens ook nog veel naar de oude functie van de kerk. Dat begint al in het voorportaal. Via de hal, met nog de originele nostalgische roodzwarte tegeltjes, brengt een trap je naar een overloop. Hier verrijst het prachtige lange glas-in-loodraam van de voorgevel. Het kozijn is afgebikt tot op de baksteen.

8 8 Naast het raam hangt een dik koord. Een flinke ruk brengt de zware klok in beweging. Tegenover het glas-in-loodraam is een dubbele deur. Als die opengaat, kijk je zo de diepte van de kerkzaal in. Vanaf beneden leveren deze openslaande deuren met daarachter het glas-in-loodraam op hun beurt weer een prachtige doorkijk. Ronald: Hier komt nog een glazen balustrade voor. Geen overbodige luxe, want je stapt zo de diepte in. In de woonkamer annex kerkzaal, wordt je blik direct getrokken door een schitterend uitzicht over de weilanden, dankzij de tuindeuren. Dat was echt een wauw -moment, toen wij dat voor het eerst zagen. Wij wisten niet dat dat zo mooi zou uitpakken. Een extra cadeautje, vindt Ronald. Maar ondanks het mooie uitzicht was het zelfs voor professionals als Ronald en Sofie wel een hele uitdaging om van deze hoge kerkzaal, die zij overigens zelf helemaal tot de gebinten en de nok hebben opengebroken, een intieme en gezellige woonruimte te maken. Maar door de slimme indeling is dat zeer goed gelukt. Sofie: En het heeft toch nog de sereniteit en de rust van een kerkzaal behouden. Schoonmoeder In het midden staat een houten constructie met daarin de trap. Dit blok doet tevens dienst als roomdivider. Dat was een idee van mijn schoonmoeder. Zij zei dat het prettiger is een muur achter je te hebben, en dat klopt ook. Wij wilden eerst een kookeiland in het midden, maar dan mis je toch wel de intimiteit, geeft Ronald toe. Ik neem niet alles van mijn schoonmoeder aan, maar dit was toch echt een goed idee, lacht hij. Het heeft de sereniteit en de rust behouden Rechts van het vierkante object is de zit- en eethoek gesitueerd en achteraan, op een verhoging, een werkruimte. De constructie heeft gelijk ook een akoestische functie: het dempt het geluid, zodat het niet meer galmt in de zaal. Er zit dan ook een speciaal isolatiemateriaal in verwerkt. De roomdivider herbergt achter de trap overigens ook nog een berging en de kastjes voor de keuken, aan de linkerkant. Het gevaarte is afgewerkt met de oude vloerdelen die ooit in de kerk lagen. Sofie: Dat hout is ons goud. Daar zit zoveel werk in: het verwijderen van de vloerdelen, de houtwormbestrijding, het uittrekken van de spijkers, het schuren en beitsen en het op maat zagen. De vloer zelf is nu van strak gegoten en gepolijst beton, met vloerverwarming. Via de trap kom je in het slaapvertrek: een soort luxe split level met bed en ligbad. Aan de balken daarboven hangt een immense, zelfontworpen moderne variant op een kroonluchter, gemaakt van grijze aluminium buizen. Ronald: Dat refereert een beetje aan de pijpen Behoud en Herbestemming Religieus Erfgoed Verwacht wordt, dat binnen nu en tien jaar 1200 van de 4200 kerken in Nederland leeg komen te staan. Dat is een zorgelijke ontwikkeling omdat kerken naast monumentale waarde ook emotionele waarde hebben en fungeren als landmark in ons landschap. Stichting Behoud en Herbestemming van Religieus Erfgoed is een organisatie die kennis, professionaliteit en financieringscapaciteit bundelt om religieus erfgoed in Nederland te behouden en te herbestemmen. De stichting wordt onder andere gesteund door Nationaal Restauratiefonds. Ook diverse provincies, waaronder de provincie Gelderland, ondersteunen financieel de herbestemming van ons religieus erfgoed. Voor meer informatie kunt u terecht op en op van het kerkorgel dat hier ooit heeft gestaan. Vanuit bad kijk je zo door de gebinten naar beneden in de woonkamer. Wij willen hier nog wel een glazen wand aanbrengen, zodat je boven minder last hebt van het geluid van beneden. Het open karakter blijft in ieder geval behouden; en dat maakt deze ruimte zo bijzonder. In een houten aanbouw op de begane grond bevindt zich het toilet, een inloopkast en de badkamer. Deze heeft een glazen koepel, waardoor het lijkt of je buiten doucht. Wij zijn een keer in Indonesië geweest en daar hebben veel huizen de douche buiten. Dat buiten douchen vonden wij zo bijzonder. Dat wilden wij hier ook. Prof. mr. Pieter van Vollenhoven Sofie en Ronald hebben uiteindelijk zo veel mogelijk klussen van de restauratie zelf ter hand genomen, bijvoorbeeld het schoonboenen van de 4200 oude vervuilde dakpannen. Een monnikenwerk. Maar dat past wel bij een kerk toch? Sofie, die toen nog freelancer

9 9 Prins Bernhard Cultuurfonds Voor de restauratiefinanciering van gemeentelijke en provinciale monumenten kan men al in negen provincies voor een laagrentende restauratielening terecht bij de Cultuurfondsen voor Monumenten. Dit is een initiatief van Nationaal Restauratiefonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds. Kijk voor meer informatie op: was, trok gedurende een half jaar drie dagen per week uit om in het huis te werken. Ronald kon met zijn baas regelen dat hij twee dagen per week kon opnemen. Daardoor zijn er ook geen fouten gemaakt en is alles gegaan zoals wij dat wilden. En dat alles ook nog zonder noemenswaardige tegenslagen. Wat houtworm, een rotte balk; het was te overzien. Sofie: Maar wij hebben het gebouw dan ook goed met een bouwkundig expert doorgenomen en zo veel onvoorziene dingen kunnen tackelen. Dat is echt een tip: kijk van tevoren goed hoe het erbij staat. Het budget is met nog geen 10 procent overschreden. Een modelrestauratie dus. Sterker nog: terwijl de meeste stellen in een verbouwing toch wel enige stress ervaren, konden Ronald en Sophie zelfs genieten van hun project. Sofie: Wij hebben ook echt lol gehad. Je moet niet alleen het einddoel voor ogen hebben, maar ook genieten van de weg ernaartoe. Bekijk de klus per dag. Sinds september, na een half jaar verbouwen, wonen Ronald en Sofie hier nu. En hoewel er hier en daar nog wel wat te doen valt, is het leeuwendeel gedaan. Eén klus heeft wat Ronald betreft nu wel prioriteit. Ik wil hier nog een schommel hangen. Dat heb ik als kind altijd al gewild. Ronald ziet zichzelf al heen en weer wiegen in zijn zelfontworpen kerkzaal. En waarom ook niet? Balken en ruimte genoeg. Missie geslaagd. Trots zetten Sofie en Ronald daarom tijdens de afgelopen Open Monumentendag de deur open voor het publiek. En dat hebben zij geweten. Meer dan zeshonderd paar ogen kwamen een kijkje nemen. Een hele bijzondere bezoeker was de voorzitter van Nationaal Restauratiefonds, Prof. mr. Pieter van Vollenhoven. Hij vereerde de nieuwe kerkbewoners met een persoonlijk bezoekje omdat zij een van de weinige particuliere monumenteigenaren waren die hun deuren openden. Zij stonden tot op de straat in de rij, weet Sofie zich nog goed te herinneren. Onder de bezoekers uiteraard veel nieuwsgierige dorpelingen die wel eens wilden weten wat er met hun kerkje was gebeurd. En de meesten kwamen enthousiast weer buiten. Hoewel sommige Haarloërs misschien met weemoed terugdenken aan de tijd dat zij hier nog naar de kerk gingen, zij mogen er in ieder geval nu zeker van zijn dat het kerkgebouw voor de toekomst bewaard blijft. En zij hebben er nog twee leuke buren bij ook. n

10 10 onderwerp berichten Leergang Erfgoedfilosofie: 17 februari 2012 van start Er wordt steeds meer verwacht van de erfgoedprofessional op het gebied van de ruimtelijke inrichting. Om de professional te voorzien van kennis en deze kennis op een effectieve manier in te zetten start op 17 februari de leergang Erfgoedfilosofie. De Leergang Erfgoedfilosofie biedt reflectie op de professie, een training in vaardig overleggen én reflectie op de (eigen) praktijk. Hierbij staan de erfgoeddilemma s centraal die elke dag weer kunnen opduiken in het werk van de erfgoedprofessional: wat is erfgoed en wie bepaalt dat? Wanneer is iets nog authentiek? Wat is mijn rol als erfgoedprofessional? En hoe kies ik in de historische gelaagdheid? Een mix van vakinhoudelijke kennis en training van vaardigheden, waarbij een filosofische benadering wordt gehanteerd. Voor meer informatie over het programma en aanmelding kunt u contact opnemen met Ina Roeterdink, tel (033) (optie 4) of kijk op n Beste erfgoedgemeente 2011: Westerveld Op 17 november 2011 heeft staatssecretaris Zijlstra de BNG-Erfgoedprijs uitgereikt aan de gemeente Westerveld. De prijs is een beloning voor de gemeente die cultuurhistorie effectief inzet in het lokale beleid. Omdat bij de prijs een geldbedrag van euro hoort, is het ook een stimulans voor andere gemeenten om het lokale beleid en cultuurhistorie te verenigen. winnaar De gemeente Westerveld is gekozen uit 34 gemeenten die zich hebben aangemeld. De juryleden hebben hieruit negen gemeenten gekozen die erfgoed intensief inzetten voor de toekomst en daarmee een nominatie in de wacht hebben gesleept. Er is dit jaar gekozen voor de gemeente Westerveld omdat deze jonge gemeente (met meer dan 20 kernen en dorpen) cultuurhistorie gebruikt als drager voor haar identiteit, als verbindende factor tussen haar kernen. Inwoners worden actief betrokken bij projecten en ondanks weinig financiële middelen voor erfgoed is er toch een veelzijdig en actief erfgoedbeleid ontwikkeld. De prijs bestaat uit het geldbedrag, een oorkonde en een juryrapport. De BNG-Erfgoedprijs wordt uitgereikt aan die gemeente, die op een bijzondere en opvallende manier erfgoed heeft opgenomen in het beleid. Niet alleen als onderdeel van het cultuurbeleid, maar ook bij het versterken van de lokale economie, toerisme, onderwijs, welzijn en ruimtelijke ordening. Het is dit jaar de tweede keer dat de prijs is uitgereikt, vorig jaar was Dordrecht de winnaar. De prijs is een initiatief van Erfgoedplatform Kunsten 92, een samenwerkingsverband van verschillende erfgoedorganisaties, waaronder het Restauratiefonds. De hoofdsponsor is Cultuurfonds BNG. Voor meer informatie over de prijs, de winnaar en het juryrapport kijkt u op n

11 Brim Onderhoud van groot belang Als u uw monument niet op tijd en slecht onderhoudt kan dat veel geld kosten. Door kleine gebreken op tijd te herstellen en regelmatig onderhoud te plegen, kunt u dit voorkomen. U kunt dit onderhoud zelf doen, door bijvoorbeeld uw goten schoon te maken, begroeiing van klimop op tijd te verwijderen en het schilderwerk regelmatig te controleren. Duurzaam gebruik monumenten bevorderen Een nieuwe bestemming voor een leeg gebouw; een onderwerp dat de gemoederen al jaren bezighoudt. Ook voor monumentale gebouwen is dit niet anders. Staatssecretaris Zijlstra wil daarom met de subsidieregeling stimulering herbestemming monumenten initiatiefnemers voor herbestemmen een steun in de rug geven. De regeling is bedoeld voor gebouwen die zich niet altijd even makkelijk lenen voor een nieuwe functie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kerken, industriële gebouwen, scholen, kloosters en kastelen. Het is overigens niet nodig dat het gebouw een monumentale Deskundig advies Naast eigen onderhoud kunt u voor advies over onderhoud terecht bij de Monumentenwacht. Zij beoordelen de staat van uw pand en geven advies op maat. Als u gebruik wilt maken van de Monumentenwacht, kunt u een abonnement afsluiten. U krijgt dan bijvoorbeeld jaarlijkse of tweejaarlijkse bouwkundige inspecties en onderhoudsadvies. Wilt u meer informatie over inspecties, abonnementen en de Monumentenwacht in uw provincie? Kijk op n status heeft maar moet wel, in de optiek van de gemeente, van cultuurhistorisch belang zijn. Met de subsidie kan er onderzoek gedaan worden naar de haalbaarheid van de plannen voor herbestemmen. Daarnaast is het mogelijk om subsidie te gebruiken voor het wind- en waterdicht maken van het gebouw tijdens het maken van de plannen. Het ministerie van OCW stelt 2,4 miljoen euro per jaar beschikbaar voor de subsidie regeling. Hiervan is 1,4 miljoen euro bestemd voor de wind- en waterdichtregeling en 1 miljoen euro voor de haalbaarheidsonderzoeken. In 2012 is voor deze onderzoeken nog een extra bedrag beschikbaar van 1,6 miljoen euro. Voor meer informatie over de subsidieregeling en het indienen van een aanvraag kunt u terecht bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: n In het voorjaar van 2011 liep het storm bij het aanvragen van subsidie voor het in stand houden van rijksmonumenten (Brim). Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort kwamen bijna aanvragen binnen. Door dit grote aantal moest geloot worden, waarna er 500 aanvragers voor subsidie in aanmerking kwamen. Staatssecretaris Zijlstra, van het ministerie van OCW, wil dat er dit jaar meer mensen gebruik kunnen maken van de regeling. Daarom heeft hij de uitvoering van de regeling voor 2012 op een aantal punten aangepast. Bij het verdelen van subsidie uit het Brim 2012 krijgen twee groepen voorrang. Als eerste worden de aanvragen van eigenaren van molens, kastelen en andere monumenten behandeld. Het gaat hierbij om die eigenaren die in 2006 een instandhoudingssubsidie hebben ontvangen. Vervolgens krijgen de eigenaren die een subsidie uit het Brim 2011 hebben aangevraagd, maar die toen niet gehonoreerd zijn, voorrang. Net als voorheen blijft als eerste criterium gelden: Wie het eerst komt, het eerst maalt ook voor de voorrangsgroepen. Om zoveel mogelijk aanvragen te honoreren worden de maximale subsidiabele kosten verlaagd naar euro voor kerken en euro voor alle andere monumenten. Voor meer informatie over het Brim 2012 kijkt u op n

12 12 de visie van... Eigenaar is primair verantwoordelijk Halbe Zijlstra Studeerde sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Van gemeenteraadslid voor de VVD naar de Tweede Kamer. Oktober 2010 werd hij staatssecretaris van OCW.

13 13 Eigenaren krijgen een grotere rol bij de monumentenzorg. Maar als de overheidsbemoeienis afneemt, loopt ons cultureel erfgoed dan geen gevaar? Halbe Zijlstra, de verantwoordelijk staatssecretaris, denkt van niet. Geen mens doet dingen die de waarde van zijn bezit aantasten. Een interview. Staatssecretaris Zijlstra over het moderniseren van de monumentenzorg Beleid maken is geen sinecure. Daar weet Halbe Zijlstra, sinds 2010 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, alles van. Zijn plannen voor bezuinigingen op cultuur leidden tot een - dikwijls luidruchtige - stroom aan kritiek vanuit de sector. De in het Friese Ooststellingerwerf geboren bewindsman werd zelfs verweten dat hij geen affiniteit zou hebben met cultuur. Een voordeel als je zoveel moet bezuinigen, repliceerde Zijlstra. Zijn plannen om het collegegeld voor langstudeerders te verhogen, kregen evenmin overal een warm onthaal. Dit jaar gaf de staatssecretaris verdere invulling aan het moderniseren van de monumentenzorg. Ook die initiatieven stuitten op de nodige scepsis. Kern van die kritiek: alles achter de voorgevels van monumenten wordt straks vogelvrij. Immers, voor kleine ingrepen hoeft de eigenaar geen vergunning meer aan te vragen. Historische fresco s, ornamenten en andere waardevolle details zijn niet langer veilig voor de sloophamer, luidde de vrees. bruggen en op zoek is naar een nieuw huis en een monument daarbij niet uit de weg gaat. InDetail in gesprek met een gedreven bewindsman. Over de monumentenzorg in Nederland en het moderniseren van de monumentenzorg achtergronden, doelstellingen, uitwerking en het daarbij behorende financiële instrumentarium. Een actieve en goed georganiseerde sector, zo omschrijft de staatssecretaris de monumentensector. Een sector ook met tal van thematische belangenverenigingen. Zijlstra noemt de Hollandsche Molen, maar ook regionale en landelijke organisaties, zoals Bond Heemschut. Organisaties die beschikken over veel kennis van monumenten en van de procedures om deze te beschermen. Hoewel een koepelorganisatie ontbreekt, wordt er volgens de bewindsman wel vaak samengewerkt. Hoogtepunt van die samenwerking volgens de staatssecretaris: de Open Monumentendag. Niet iedereen deelde die mening. Dat is niet zo verwonderlijk. Zijlstra en zijn voorgangers gingen tijdens de voorbereidingen van het wetsvoorstel zorgvuldig te werk. De plannen kwamen tot stand in goed overleg met tal van deskundigen en organisaties uit de monumentenzorg. De kritiek maakte van de staatssecretaris een karikatuur. Zijlstra geeft om cultureel erfgoed. Monumenten zijn bepalend. Ze zijn het uithangbord van een stad, een land en hun geschiedenis, aldus de bewindsman, die tijdens vakanties het liefst naar Rome reist, de Koninklijke Nederlandse Munt bewondert Een mooi gebouw met grandeur, maar ook een heel Hollands plaatje met het water en de En er zijn meer samenwerkingsvruchten. Monumentaal Wonen, de overzichtelijke gids met alle basisinformatie voor eigenaren van rijksmonumenten, een initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Nationaal Restauratiefonds, is volgens Zijlstra een goed voorbeeld. De staatssecretaris kreeg hiervan onlangs het eerste exemplaar overhandigd. Ook werkt de Rijksdienst met allerlei partijen uit het veld aan normen waaraan restauraties moeten voldoen. Die normen moeten eigenaren helpen de juiste keuzes te maken en een goede opdrachtgever te zijn. Lof heeft Zijlstra ook voor het systeem van vergunningen en financiële ondersteuning. Over de Restauratiefonds-hypotheek voor woonhuismonumenten hoorde

14 14 hij positieve reacties. Die wordt gezien als snel, transparant en klantgericht, aldus de bewindsman. Toch was er binnen het hele stelsel ruimte voor verbetering. Zijlstra: Uit enquêtes kwam steevast naar voren, dat veel eigenaren van monumenten moeite hebben het systeem te begrijpen. Vanuit het oogpunt van de eigenaar zijn de regelingen kennelijk niet optimaal. Eigenaren meer vertrouwen Met de sector en de eigenaren hebben de voorgangers van Zijlstra de afgelopen decennia hard gewerkt om de monumentenvoorraad weer in goede staat te brengen. Mede door de crisis eind jaren zeventig waren veel monumentale panden verpauperd. Onderzoeken toonden aan dat ruim 40 procent van de Nederlandse historische gebouwen in slechte staat verkeerde. Particuliere organisaties, eigenaren en gemeenten luidden de noodklok. Dat leidde op rijksniveau tot het Strategische Plan voor de Monumentenzorg. Centrale doelstelling van dit plan was het terugbrengen van de restauratieachterstand van 40 tot 10 procent in tien jaar. Belangrijke stap was de oprichting van het Restauratiefonds in Daarmee creëerde de overheid een professionele en stabiele factor in de financiering van de monumentenzorg. Ook werd de Monumentenwet van 1988 aangepast. De missie slaagde, zij het later dan gepland. Omdat het aantal rijksmonumenten in de periode sterk groeide, is de doelstelling niet in tien jaar, maar in 2010 gehaald. Voor klein onderhoud is geen vergunning meer nodig In die periode veranderden de opvattingen over de bescherming van en de omgang met het monumentale erfgoed. Organisaties vanuit het werkveld klopten daarom in 2007 bij de regering aan voor aanpassing van de monumentenzorg naar de eisen van de tijd. Met Een lust, geen last. Visie op de modernisering van de monumentenzorg gaf minister Ronald Plasterk daartoe in december 2008 een eerste aanzet. Op basis van de adviezen van vijf werkgroepen van deskundigen, diverse onderzoeken, tientallen reacties uit het veld en advies van de Raad voor Cultuur, werd eind 2009 nieuw beleid geformuleerd. Plasterk introduceerde drie pijlers: de herbestemming van monumenten moest worden bevorderd, de regelgeving moest krachtiger en eenvoudiger en cultuurhistorische belangen moesten worden meegewogen in de ruimtelijke ordening. De verdere invulling belandde op het bordje van Zijlstra, die het stokje in oktober vorig jaar van Plasterk overnam. Eind vorig jaar presenteerde Zijlstra concrete maatregelen. Die verdedigde hij begin dit jaar in het parlement. Opvallend was dat eigenaren van monumenten meer bewegingsvrijheid krijgen. Voor klein onderhoud is geen vergunning meer nodig. Voor restauratiewerkzaamheden waarvoor wel een vergunning nodig is, kan de eigenaar volstaan met het aanvragen van één omgevingsvergunning in plaats van allerlei aparte vergunningen. Ook vervalt de meldplicht. De maatregelen, die passen in het kabinetsbeleid om de regeldruk te verminderen en meer verantwoordelijkheid neer te leggen bij de individuele burger, stuitten in het parlement en binnen de sector op de nodige kritiek. Achter de voorgevel kunnen eigenaren van monumenten straks vrij hun gang gaan, vreesden deze critici. Is die angst terecht? Nee, zegt Zijlstra resoluut. Hij heeft vertrouwen in het verantwoordelijkheidsgevoel van monumentenbezitters. Afgezien van eigenaren die een gebouw alleen als financieel gewin zien, zijn eigenaren zich bewust van de historische en financiële waarde van hun monument. En geen mens is zo gek dingen te doen die de waarde van zijn bezit aantasten, meent de bewindsman. De Tweede en Eerste Kamer zijn inmiddels met de wetswijziging akkoord. Restauratiefondsplus-hypotheek Dit najaar maakte Zijlstra bekend hoe de restauratiemiddelen in de nieuwe constellatie worden verdeeld. Belangrijk novum is de introductie van de Restauratiefondsplus-hypotheek voor niet-woonhuismonumenten (kerken, fabrieken, schoolgebouwen en dergelijke). De positieve ervaringen met de Restauratiefonds-hypotheek voor woonhuismonumenten hebben de staatssecretaris doen besluiten dit systeem ook in te zetten voor andere restauraties. De ervaring heeft bewezen dat dit idee werkt. Dat gaan wij uitbreiden naar alle soorten monumenten, aldus de bewindsman. Uitgangspunt is dat voor een restauratie een laagrentende lening kan worden aangevraagd bij het Restauratiefonds. Het betreft hier dus geen subsidie. Net als bij de bestaande Restauratiefonds-hypotheek worden de Restauratiefondsplus-hypotheken gefinancierd met geld uit een Revolving Fund. Rente en aflossing belanden weer in het revolving fund. Daarmee kunnen weer nieuwe hypotheken worden verstrekt. Voor de nieuwe hypotheek stort de overheid met ingang van 2012 zes jaar achtereen jaarlijks 17 miljoen euro in het fonds. Na zes jaar zit er dan 103 euro miljoen extra in het Revolving Fund. De Restauratiefondsplus-hypotheek is alleen bedoeld voor restauraties van rijksmonumenten, waarvan de eigenaar een sluitende exploitatierekening kan overleggen. Subsidies voor de restauratie van rijksmonumenten waarvan de aanvrager niet in staat is rente en aflossing te betalen, wil de staatssecretaris laten verstrekken door de provincies. Te denken valt aan de restauraties van molens, kerken met kerkelijk gebruik en vestingwerken. Voor deze subsidies stelt het Rijk jaarlijks 20 miljoen euro beschikbaar. Zijlstra hoopt dat de provincies daar eenzelfde bedrag aan toevoegen. Het Besluit rijkssubsidiering instandhouding monumenten (Brim), een subsidieregeling voor planmatig onderhoud aan rijksmonumenten,

15 15 wordt met ingang van 2013 aangepast. Afgelopen jaar kregen slechts 500 van de 2300 aanvragers subsidie. Om de beschikbare middelen zo eerlijk mogelijk te verdelen over zoveel mogelijk aanvragers, neemt de bewindsman voor 2012 wel alvast de nodige maatregelen. Het maximum voor de subsidiabele kosten wordt verlaagd, de 1800 aanvragen die vorig jaar buiten de boot vielen hebben voorrang, evenals aanvragen met de laagste begroting. Zijlstra verwacht dat ongeveer 800 aanvragen alsnog worden gehonoreerd. Daarnaast wil hij subsidie verstrekken aan ongeveer 1100 molens, kastelen en buitenplaatsen, die in 2006 subsidie hebben gekregen en toe zijn aan nieuw onderhoud. Dat past in de opzet van het Brim, dat in 2006 is ingevoerd met als doel eigenaren te stimuleren hun rijksmonument met een zesjarenplan te onderhouden. Ook komt er bescheiden subsidie voor herbestemmingsplannen en om monumenten waarvoor dergelijke plannen in de maak zijn voor verder verval te behoeden door deze wind- en waterdicht te maken. Kansen beter taxeren Zijlstra is tevreden met de nieuwe opzet. Monument en eigenaar hebben terrein gewonnen ten opzichte van experts en overheden. Een goede zaak vindt hij. Kennis is niet langer het monopolie van een beperkt aantal organisaties, maar komt sneller beschikbaar voor eigenaren en burgers. En, niet onbelangrijk: na alle veranderingen van de laatste jaren staat de hoeveelheid regels en procedures beter in verhouding tot de belangen en waarden die wij aan monumenten toekennen. Ook de nieuwe financiële instrumenten maken het eigenaren van monumenten volgens de staatssecretaris gemakkelijker. Voorspelbaarheid, lagere kosten, een eerlijke verdeling van middelen en versterking van professionaliteit in beleid en uitvoering zijn de sleutelwoorden. Wij proberen het zo te organiseren, dat eigenaren beter kunnen taxeren wat hun kansen zijn op subsidie of op andere financiële steun. Een extra voordeel is volgens Zijlstra de stabiliteit van het nieuwe stelsel. Eigenaren van rijksmonumenten zonder woonfunctie waren aangewezen op het Brim of op incidentele subsidies. Regelingen waarbij de criteria nogal eens wijzigden en het onzeker was waar de aanvrager op kon rekenen. Bij herbestemmingsplannen, waarmee vaak forse investeringen zijn gemoeid, is die onzekerheid funest. De Restauratiefondsplus-hypotheek maakt daaraan een eind. Belangrijke vraag is natuurlijk of de moderniseringsoperatie (verder) verval en leegstand van kerken, industriële monumenten en ander cultureel erfgoed kan voorkomen. Bovendien: de restauratieachterstand van rijksmonumenten mag dan de afgelopen 15 jaar zijn gedecimeerd, onderzoek leert dat zo n gemeentelijke monumenten in matige of zelfs slechte staat van onderhoud verkeren. Een deel van de eigenaren heeft niet de middelen daar iets aan te doen. Wat gaat de overheid daaraan doen? De staatssecretaris kent dit onderzoek, maar vindt het te beperkt om conclusies te trekken. Hij mist bijvoorbeeld een analyse van de oorzaken van het achterstallige onderhoud. Hij wil alleen kwijt dat gemeenten zelf verantwoordelijk zijn voor het in stand houden van gemeentelijke monumenten. Wel heeft de regering het binnen de modernisering van de monumentenzorg mogelijk gemaakt, dat ook eigenaren van gemeentelijke monumenten gunstige leningen voor onderhoud kunnen aangaan. De boodschap van Zijlstra is duidelijk: ons cultureel erfgoed is bij het kabinet-rutte in goede handen. De overheid ondersteunt waar zij kan. Met financiële regelingen voor restauraties, voor instandhouding en voor onderhoud. Vergeleken met andere Europese landen is de Nederlandse overheid hierin behoorlijk gul. Maar er zijn grenzen, besluit hij. De eigenaar blijft primair verantwoordelijk. n

16 16 tips Herenhuis is een magazine boordevol informatie, ideeën en praktische tips over het bewonen van historisch waardevolle panden. Wilt u een abonnement op dit magazine? Kijk voor meer informatie op n Cursus erfgoed Schilderen? Bent u bezig met onderhoud aan uw monument? Denk dan ook aan de mogelijkheden van de winterschilder. Voor een winterschilder bij u in de buurt: n Cultureel erfgoed; een kennismaking Financiële monumentenzorg(en) Vergunningverlening Cultuurhistorie en het bestemmingsplan Actualiteiten en Ontwikkelingen Wilt u meer informatie over erfgoed? Kijk begin 2012 op voor de nieuwste cursusdata. n Gaat u uw monument restaureren? Besteed tijdens en na de restauratie aandacht aan de benodigde verzekeringen. Kijk voor meer informatie op n wiki loves monuments Wiki loves monuments De prijswinnaars van de fotowedstrijd wiki loves monuments zijn bekend. De tien mooiste foto s vind u op n

17 bankzaken 17 Remco Vos Als accountmanager voor Zuid-Nederland is hij altijd onderweg. Remco Vos (44) zit daarom meer aan de keukentafel bij de monumenteigenaar dan achter zijn bureau. Met hart en ziel voor de klant. Remco is er eerlijk over. Eigenlijk had ik niet veel met monumenten. Wel hield ik van mooie gebouwen, maar dan juist van de moderne architectuur. Na zijn studie heao Commerciële economie gaat hij aan de slag als accountmanager bij een dochter van ABN AMRO. Ik zoek dat extra s in mijn werk Na acht jaar komt het Restauratiefonds in beeld. Dat lijkt hem wel wat. Maar pas toen ik hier werkte, merkte ik hoe leuk het was. Het veel onderweg zijn, de gesprekken met de eigenaren en de mooie objecten en plekjes maken het echt tot een fantastische baan. Zelf is hij, in de tien jaar dat hij nu bij het Restauratiefonds werkt, oprecht gaan houden van oude gebouwen. Als je een grachtenpand binnenstapt en opeens van de drukte, terug in de tijd, in een oase van rust terechtkomt. Of die carréboerderijen in Limburg. Er staat zoveel moois in Nederland. Schakeltje Dat geeft het werk een extra dimensie. Het is nooit standaard. Altijd maatwerk, afhankelijk van het soort monument. Veel complexer dan een gewone hypotheek, bijvoorbeeld door specifieke producten als de Voorfinanciering Belastingteruggave. En verder heb je te maken met diverse aanvragers: van bedrijven, stichtingen tot particulieren. Dus zo zit je met een directeur aan tafel en dan weer met een kerkbestuur. En Remco moet ook wel eens bemiddelend optreden: Dan komen eigenaar en gemeente er samen niet uit en gaan de hakken in het zand. Dan wil ik wel eens de boel masseren en vlot trekken. Maar het gaat nog dieper wat Remco betreft: Misschien heeft het met mijn leeftijd te maken, maar ik zoek dat extra s in mijn werk. Naast dat ik met hart en ziel aan de slag kan voor de klant, ben ik In elk nummer van InDetail neemt een medewerker van Nationaal Restauratiefonds plaats op de bank om te vertellen wat hem of haar bezighoudt, drijft en motiveert. ook een schakeltje in het behoud van al die monumenten in ons land. Dat is heel bevredigend. Dat is het verschil met een gewone bank die voor optimale winst gaat. Ver Toch moet Remco ondanks alle bezieling ook wel eens nee verkopen. Monumenteigenaren willen vaak heel ver gaan. Al moeten ze droog brood eten om hun monument te kunnen restaureren. Maar wij moeten ons houden aan de door de overheid vastgestelde normen. Uiteraard gaat Remco wel tot het uiterste: Zo was er die klant met een oude watertoren. Hij was niet in staat om de restauratie ervan te financieren, maar woonde er ondertussen al acht jaar. Zonder warm water, fatsoenlijk sanitair en cv. s Winters liep hij gewikkeld in een elektrische deken rond. Maar met behulp van zijn zwager en het Restauratiefonds is het uiteindelijk gelukt om de financiering op te tuigen. De toren staat nu in de steigers. Dat is precies waar Remco het voor doet. Dan loop je gewoon een stapje harder. n Pas toen ik hier werkte merkte ik hoe leuk het was

18 18 openbaar monument Toen baron Etienne van Zuylen van Nijevelt het landgoed De Haar van zijn vader erfde en door zijn huwelijk met Hélène de Rothschild de beschikking kreeg over een flink kapitaal, greep hij de kans om het voorvaderlijke landgoed in meer dan oude luister te herstellen. Kasteel de Haar: een droom van een kasteel In 1890 erfde baron Etienne van Zuylen van Nijevelt het landgoed De Haar. Hij was altijd al geboeid door zijn familiegeschiedenis, met name door de ridderlijke waarden die van belang waren voor enkele van zijn voorvaderen. Door zijn huwelijk met de schatrijke bankiersdochter Hélène de Rothschild werd het mogelijk om zijn droom te realiseren: het kasteel weer in oude luister herstellen. Zijn vriend Victor de Stuers, destijds directeur van het Rijksmuseum, bracht hem daarvoor in contact met architect Cuypers. Cuypers liet zich in zijn bouwstijl inspireren door de middeleeuwen: hij was een belangrijke vertegenwoordiger van de neogotiek in Nederland. Neogotiek Cuypers was in die periode al bekend, onder meer door de bouw van het Centraal Station in Amsterdam. De opdracht in Haarzuilens gaf hem de gelegenheid om bijna grenzeloos zijn opvattingen over de neogotiek uit te werken. Tegelijkertijd mocht hij een gebouw ontwerpen dat voorzien werd van alle moderne gemakken, zoals warm en koud stromend water en centrale verwarming. Hij zou maar liefst twintig jaar, van 1892 tot 1912, aan deze opdracht werken. Het beeldhouwwerk en het glas-in-lood werk liet hij, door met zorg uitgekozen kunstenaars, maken in zijn eigen atelier. Hoewel al wel bekend was dat Cuypers voortbouwde op de fundamenten van het oorspronkelijke kasteel uit de vijftiende eeuw, werd toch lange tijd gedacht dat hij een fantasiekasteel had ontworpen. Recent onderzoek heeft echter aangetoond dat hij het kasteel veel authentieker heeft opgebouwd, dan tot nu toe werd aangenomen. Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat Kasteel de Haar bij Haarzuilens al sinds de twaalfde eeuw een landgoed is. In de loop der tijd is het kasteel een aantal keren vernield. Maar tot in de zeventiende eeuw werd het steeds weer opgebouwd en bewoond door takken van een vooraanstaande familie in de Nederlanden van die tijd, de familie Van Zuylen. De huidige vijfhoekige vorm stamt waarschijnlijk uit de periode van rond In de achttiende eeuw werd het landgoed verlaten en raakte in verval. Cuypers sloot aan op wat hij wist over de geschiedenis van het kasteel en hij voegde daaraan zijn eigen interpretatie van de middeleeuwen toe. Daarbij stond hij zichzelf toe om hier en daar af te wijken van de vroegere normen, door bijvoorbeeld de binnenplaats te overkappen, waardoor een imposante hal ontstond. Tuin De tuinen rondom het kasteel zijn in dezelfde periode als het kasteel ontworpen en aangelegd. Tuinarchitect Henri Copijn tekende uiteindelijk voor het ontwerp, daarbij grondig gesouffleerd door Cuypers. Het werd een tuin in de toen populaire Engelse landschapsstijl, gecombineerd met een tuin in de Franse stijl. Baron Etienne van Zuylen van Nyevelt had geen zin om jaren te moeten wachten op een volgroeid park rondom zijn kasteel. Daarom liet hij honderden bomen aanvoeren, die zo n 20 à 40 jaar oud waren. Zij kwamen uit de hele provincie Utrecht. De tuinen rondom het kasteel worden tegenwoordig veel bezocht. Bezoek Kinderen zijn dol op kastelen en dus komen er op een vrije dag heel wat gezinnen en opa s en oma s met kleinkinderen naar De Haar. Jaarlijks ontvangt het kasteel bezoekers. De heer en mevrouw Heijneman uit Den Haag komen een paar keer per jaar naar het kasteel, bijvoorbeeld naar de Winterfair. Meneer Heijneman is geïnteresseerd in architectuur: Cuypers vind

19 voor een rondleiding van een uur moet je opschieten 19

20 20 ik interessant, Berlage ook trouwens, die werkte zo n beetje in diezelfde periode. Mevrouw Heijneman vertelt dat hun dochter in het buitenland woont. Als zij in Nederland is, gaan wij met onze kinderen en kleinkinderen wel eens hier naartoe. Je bent dan met z n Zij willen van Karin graag weten hoe de mensen in die tijd leefden. Volwassenen willen de smakelijke verhalen horen, de roddels. Maar zij willen, net als de kinderen, ook de gewone dingen zien: waar sliepen die mensen, waar aten zij? De balzaal spreekt ook bij de kinderen die tegenwoordig komen tot de verbeelding. Karin laat de kapsalon zien, waar de dames zich nog even konden opfrissen voor zij naar het bal gingen. De heren trokken zich dan terug in de Ridderzaal voor een rokertje. Bij gekostumeerde bals kleedde Hélène de Rothschild zich regelmatig in rokkostuum, compleet met opgeplakt snorretje. Halverwege de rondleiding is er een kind dat bezorgd aan Karin vraagt of zij hier de weg weet? Die weet zij heel goed, gelukkig maar! Na een uur staan de kinderen met rode wangen weer bij de uitgang. Shmuel Buys van zeven vond de hal het mooist. Al die beelden en die mooie ramen met mensen erop, zegt hij enthousiast. Zijn moeder vond het ook prachtig. Dit is wel een kasteel-kasteel: het ziet eruit, zoals je denkt dat een kasteel eruit hoort te zien. Die heb je niet zoveel in Nederland. Ik woonde hier vroeger in de buurt en kwam hier regelmatig langsrijden. Ik ben hier als kind ook wel geweest. En nu wilde ik mijn zoontje dit kasteel laten zien. allen, het is een leuk dagje uit. En soms nemen ze hun kleinkinderen mee, wanneer die vrij zijn van school. Mijn vader heet ook Etienne, net als de baron, zegt de kleinzoon. Kinderrondleiding Karin Sangers werkt tien jaar op De Haar; ze is hoofd operationele zaken. Ik geniet iedere dag als ik naar mijn werk ga. Ik ben een seizoensmens. De vogels in het voorjaar, de nevel in de herfst; ieder seizoen heeft zijn charme hier op het landgoed. Net als veel mensen die op het kasteel werken of er op bezoek gaan, heeft ook Karin herinneringen aan het kasteel uit haar kindertijd. Ik had een vriendinnetje dat hier op het kasteel bij De Kasteelruiters zat. Dat was een manege op het landgoed. Ik kwam hier iedere week. En ben hier ook wel eens geweest met een rondleiding. De balzaal maakte toen de meeste indruk op mij. Met de minstreelgalerij, waar de muzikanten zaten achter een gordijntje! En ik zag die mooi geklede dames voor me, met van die Sissy-jurken, zoals ik ze op televisie had gezien. En nu werk ik hier en kan ik anderen enthousiast maken over die tijd. Karin geeft vandaag een rondleiding speciaal voor kinderen. Jetset Baron Etienne van Zuylen van Nyevelt hield er een flamboyante levensstijl op na. Hij kwam jaarlijks in september naar het kasteel. Dan nodigde hij belangrijke gasten uit: hij wilde indruk maken met zijn buiten, en dat lukte ook. Hij zorgde voor imposante ontvangsten. Vanuit Frankrijk werd personeel aangevoerd. Koks, patissiers, linnenmeisjes, koetsiers. En voldoende vervoermiddelen: paarden, koetsen en auto s, waar de baron dol op was. Ook de barones hield van auto s: zij was de eerste vrouw in Frankrijk met een rijbewijs! Baron Etienne van Zuylen van Nyevelt haalde alles uit de kast; hij huurde zelfs dieren in voor een stijlvol plaatje. Een Amsterdams bedrijf leverde in september hertjes en geitjes voor in het park en zwarte zwanen voor in de slotgracht. Ook baron Egmond van Zuylen en de laatste baron Thierry van Zuylen maakten van de septembermaand op De Haar een feestelijk gebeuren. De internationale jetset was te gast, waaronder beroemdheden als Maria Callas, Coco Chanel, Brigitte Bardot, Roger Moore en Philip Roth.