Hoe kan psychologie Compliance Officers helpen?

Transcriptie

1 Hoe kan psychologie Compliance Officers helpen? dr. ing. Niels van de Ven Departement Sociale Psychologie Tilburg University 1

2 Ethiek Als je niets doet, sterven 5 mensen. Als je de hendel omzet, sterft er 1. Zou je dit doen? Als je niets doet, sterven 5 mensen. Als je de dikke man van de brug duwt, sterft er 1. Zou je dit doen? 2

3 Zijn de volgende dingen goed of fout? Een vrouw maakt haar kast schoon en vindt een oude Amerikaanse vlag die ze niet meer nodig heeft. Ze knipt de vlag in stukken en gebruikt de vodden om haar badkamer mee schoon te maken. Een broer en zus vinden het leuk om elkaar op de mond te kussen. Als ze af en toe alleen zijn doen ze dit. Jon Haidt: moraliteit en ethiek zijn gebaseerd op gevoel 3

4 Doel van vandaag: Inzichten uit klassieke studies uit de psychologie Belangrijkste recente werk over onethisch gedrag Laten zien dat beseffen waarom mensen iets verkeerd doen kan bijdragen aan het voorkomen ervan 4

5 Klassieke studies in de psychologie met belang voor ethisch gedrag Conformiteit Asch (1950 s) 5

6 6

7 Klassieke studies in de psychologie met belang voor ethisch gedrag Conformiteit 75% gaf aan dat het antwoord B was, als iedereen voor hem dat ook deed Asch (1950 s) 7

8 Wat versterkt conformiteit? - Grotere groepen - Bij moeilijkere taken, sterkere conformiteit - Als ook maar 1 andere persoon een ander antwoord geeft, is er geen conformiteit meer - Als men prive mocht antwoorden, is er minder conformiteit - Als de anderen hogere status hebben, is het effect sterker; bij lagere status juist minder 8

9 Klassieke studies in de psychologie met belang voor ethisch gedrag Gehoorzaamheid aan autoriteiten Milgram, 1960 s 9

10 10

11 Klassieke studies in de psychologie met belang voor ethisch gedrag Gehoorzaamheid aan autoriteiten 65% gaf een andere proefpersoon een schok van 450 volt, omdat de onderzoeksleider aangaf dat dat belangrijk was voor het experiment Milgram, 1960 s 11

12 Wat heeft een invloed op blinde gehoorzaamheid? Fysieke aanwezigheid van de autoriteit versterkte gehoorzaamheid enorm. De studie werd gesponsord door Yale, een betrouwbare institutie. Het leek willekeurig wie slachtoffer was; daarom lijkt het eerlijker. De proefpersonen leggen de verantwoordelijkheid voor hun handelen bij de ander. Het verhaal was dat de schokken pijnlijk, maar niet gevaarlijk zouden zijn. Maar 450volt! 12

13 Klassieke studies van belang voor ethisch gedrag Bystander intervention Hoe meer mensen er in het lab waren, hoe minder een individu geneigd was om naar een kamer te lopen waar het klonk alsof iemand een epileptische aanval had. Oorzaken: 1) Is er een probleem? Als anderen niets doen, waarschijnlijk niet. 2) Als er een probleem is, wie is dan verantwoordelijk om het op te lossen? Bibb & Latane, 1980 s 13

14 Dit waren enkele klassieke studies Maar we komen steeds verder met onze kennis. Huidige trends in de psychologie: 1) veel onderzoek naar moraliteit (wat vinden mensen belangrijk?) 2) Veel onderzoek naar onethisch gedrag: wanneer liegen mensen? 14

15 Verschil in visie tussen psychologen en economen: - economen: normatief - psychologen: descriptief (hier won de psycholoog Kahneman een Nobel prijs voor) Mensen : - zijn niet rationeel - gaan niet altijd voor eigenbelang - hebben / zoeken niet altijd alle informatie voor het maken van de perfecte keuze 15

16 Dit verschil komt ook terug in de voorspellingen over waarom en wanneer mensen onethisch gedrag vertonen Economen voorspellen dat onethisch gedrag afhangt van: - Hoeveel je kan verdienen - De verwachte kosten van het onethisch gedrag (kans om gepakt te worden * kosten van gepakt worden) 16

17 Economische voorspelling van onethisch gedrag: Veel Oneerlijk gedrag Weinig 0 weing veel Netto opbrengst van oneerlijk gedrag Potentiele winst (pakkans * straf) 17

18 Bij een Israelische kinderopvang kwamen veel ouders te laat. Oplossing: boete voor te laat ophalen Twee groepen, die hetzelfde waren. In week 5 werd de boete geintroduceerd 18

19 Na de introductie van de boete, gebeurde het vaker dat een kind te laat werd opgehaald. In plaats van een sociaal frame (ik haal mijn kind op tijd op omdat dat hoort), werd het een economisch frame (is het me x euro waard om mijn kind te laat op te halen) 19

20 Psychologische visie op onethisch gedrag Dan Ariely: 20

21 Psychologische visie op onethisch gedrag Dan Ariely: (tot 2:30) Vaak denken we dat een paar slechte mensen grote problemen veroorzaken door onethisch gedrag Het zijn echter de vele kleine gedragingen die vaak een stuk meer kosten als je de kosten optelt Herkennen jullie dit idee in jullie praktijk? 21

22 Psychologische voorspelling van onethisch gedrag: Veel Oneerlijk gedrag Activatie drempel Dit betekent dat voor kleine winst door onethisch gedrag, mensen een beetje oneerlijk zijn omdat ze nog niet doorhebben dat ze oneerlijk gedrag vertonen. Dan is er een soort drempel waarop men doorheeft dat het oneerlijk is, en zal oneerlijk gedrag niet toenemen. Weinig 0 weinig veel Netto opbrengtst van oneerlijk gedrag Dan, als de beloning weer zo groot wordt, zal een deel van de mensen wel (bewust) oneerlijk gedrag vertonen.. Mazar & Ariely,

23 De activatie drempel De drempel is het moment waarop je doorhebt dat je iets onethisch doet Omdat we een behoefte hebben om eerlijk te zijn, belonen we ons (door ons goed te voelen) voor goed gedrag. Daarom is er weinig oneerlijk gedrag net boven die drempel. Dit is zowel een individueel verschil (voor sommigen is moreel gedrag een fijnere beloning dan voor anderen), Maar wordt ook door de omgeving beinvloed (als al je klasgenoten afkijken, waarom zou jij je dan trots voelen voor niet valsspelen?) 23

24 Herkennen jullie dit in de praktijk? 1) Komen jullie onethisch gedrag tegen, dat waarschijnlijk bij mensen onder de radar blijft? 2) Gebaseerd op de psychologische theorie, zou je dus niet aan straffen willen werken, maar juist aan de activatie van die drempel. Hoe zou dit kunnen? 24

25 De drempel voor oneerlijk gedrag De drempel wordt geactiveerd door: - De mate van oneerlijkheid; meer oneerlijk gedrag activeert de drempel makkelijker - Informatie over moraliteit, dat maakt moraliteit makkelijker toegankelijk in het brein en maakt dat het meer gebruikt wordt in de afweging - zelf-bewustzijn: als anderen je zien of als een spiegel aanwezig is ben je je bewuster van jezelf, en bekijk je jezelf zoals je denkt dat anderen je zouden zien in die situatie. Dat activeert moreel handelen weer. 25

26 De drempel voor oneerlijk gedrag De drempel wordt geactiveerd door: - Hoe verder gedrag van geld af is, hoe makkelijker het is om oneerlijk gedrag te vertonen - Normen: wat is normaal - Als leden uit je eigen groep oneerlijk gedrag vertonen, doe je het zelf ook eerder 26

27 Studenten kregen 20 rekenpuzzles, en ontvingen $0.50 per goed antwoord. In de no cheating groep, registreerden de onderzoekers het correcte aantal puzzels. In de cheating groep, konden proefpersonen zelf aangeven hoeveel ze er goed hadden reported correct No cheating Cheating Ingroup Outgroup 27

28 Na enkele minuten stond iemand op met een trui met logo van de eigen universiteit, claimde alles goed te hebben, kreeg het geld, en liep weg reported correct No cheating Cheating Ingroup Outgroup 28

29 De drempel voor oneerlijk gedrag De drempel wordt geactiveerd door: - Hoe verder gedrag van geld af is, hoe makkelijker het is om oneerlijk gedrag te vertonen - Normen: wat is normaal - Als leden uit je eigen groep oneerlijk gedrag vertonen, doe je het zelf ook eerder - Als leden uit een andere groep oneerlijk gedrag vertonen, doe je het juist minder 29

30 Na enkele minuten stond iemand op met een trui met logo van een andere universiteit, claimde alles goed te hebben, kreeg het geld, en liep weg reported correct No cheating Cheating Ingroup Outgroup 30

31 De drempel voor oneerlijk gedrag De drempel wordt geactiveerd door: - Hoe verder gedrag van geld af is, hoe makkelijker het is om oneerlijk gedrag te vertonen - Normen: wat is normaal - Als leden uit je eigen groep oneerlijk gedrag vertonen, doe je het zelf ook eerder - Als leden uit een andere groep oneerlijk gedrag vertonen, doe je het juist minder - Het frame waarin je over iets nadenkt. Een economisch frame heeft andere mores dan een sociaal frame 31

32 Een deel van onethisch gedrag ontstaat dus doordat we het niet door hebben (onbewust) Een ander deel omdat we het (te) makkelijk recht kunnen praten (anderen doen het ook, anderen doen er ook niets aan) Dit rechtpraten is erg belangrijk voor ons: we willen immers wel het gevoel hebben dat wij het goede doen en we willen ook dat anderen dat van ons denken. 32

33 Voorbeeld van hoe we aan anderen en onszelf onethisch gedrag rechtpraten De dobbelsteen-onder-een-kopje studie (Shalvi et al, 2011). Proefpersonen gooien een dobbelsteen, en krijgen een euro per punt dat ze gooien Als mensen privé kunnen gooien, wat rapporteren ze dan? 33

34 (sommige) mensen liegen; ze geven minder vaak aan een 1 of 2 te gooien, en vaker dan kans dat ze 4 of 5 gegooid hebben 34

35 Wat als je mensen drie keer laat gooien (zodat ze zien dat het een eerlijke dobbelsteen is), en ze vraagt de laatste te rapporteren voor hun beloning? 35

36 Bij drie worpen (waar ze de laatste moeten rapporteren) zie je dat ze wel veel meer zessen rapporteren. 36

37 Dit komt overeen met de grafiek die laat zien wat de kans is dat het hoogste is dat ze gegooid hebben. Het lijkt er dus op dat mensen het hoogste gegooide getal rapporteren, in plaats van het laatste (wat de instructie was) Dat is natuurlijk veel makkelijker recht te praten voor jezelf 37

38 Andere gevolgen van het psychologische model van onethisch gedrag 1) De winst van onethisch gedrag is niet alleen financieel. Al in de jaren 70 liet onderzoek zien dat er meer onethisch gedrag is in competitieve omgevingen waar veel met ranglijsten gewerkt wordt. 38

39 Andere gevolgen van het psychologische model van onethisch gedrag 2) Mensen proberen verlies meer te vermijden dan ze winst nastreven. 10 euro verliezen is erger, dan 10 euro winnen leuk is. 39

40 Psychological effects of rewards Prospect theory (Kahneman & Tversky, 1979) - Het referentiepunt is doorgaans de huidige situatie. Een lagere waarde op de x- as betekent een verlies, een hogere waarde een winst tov het referentiepunt. - Value betekent de waardering van die uitkomst: (boven de horizontale as = plezier, onder de as = negatieve gevoelens) 40

41 Psychological effects of rewards Prospect theory (Kahneman & Tversky, 1979) +100 joy +50 joy De vorm van die curve betekent dat 1) 50 euro verdienen je blij maakt 2) 100 euro verdienen je nog blijer maakt 3) Maar de extra 50 euro bovenop de eerste 50, je niet 2 keer zo blij maakt 41

42 Psychological effects of rewards Prospect theory (Kahneman & Tversky, 1979) pain -100 pain Hetzelfde geldt voor verliezen: 1) 50 euro verliezen is vervelend 2) 100 euro verliezen is nog vervelender 3) Maar 100 euro verliezen is niet 2 keer zo erg als 50 verliezen 42

43 Psychological effects of rewards Prospect theory (Kahneman & Tversky, 1979) +50 joy pain +50 joy with -50 pain Verlies aversie: 50 euro verdienen is minder leuk, dan 50 euro verliezen vervelend is (het plezier van 50 euro verdienen minus de pijn van 50 euro verliezen= negatief, en dus vervelend) 43

44 Andere gevolgen van het psychologische model van onethisch gedrag 2) Mensen proberen verlies meer te vermijden dan ze winst nastreven. Consequenties: - Vooral als het slecht gaat, is de kans op onethisch gedrag groter - Je kan beter een paar verliezen samen nemen tot een groot verlies - Winst kun je juist beter over meerdere momenten verspreiden 44

45 Andere gevolgen van het psychologische model van onethisch gedrag 3) Zaken die helpen om te verbloemen dat iets onethisch is, zorgen dat mensen de activatiedrempel niet halen, en men dus onbewust onethisch kan blijven handelen Neem het voorbeeld van taal; language euphemisms torture = enhanced interrogation technique; aggressive accounting = illegal accounting; downsizing (or even right sizing ) = firing a lot of people; 45

46 De kracht van taal Mensen keken naar een film van een botsing tussen twee auto s (Loftus & Palmer, 1974). Ze werd gevraagd aan te geven hoe snel de auto;s reden toen ze: op elkaar knalden botsten elkaar raakten contact hadden km/hour Een week later werd ze gevraagd: Herinner je je gebroken glas te hebben gezien in de video? (dat er in werkelijkheid niet was)? op elkaar knalden elkaar raakten 32% zei ja 14% zei ja 46

47 Andere gevolgen van het psychologische model van onethisch gedrag 4) Een focus op mensen in plaats van systemen: als we iemand een persoon zien slaan, denken we vooral dat hij aggressief is, en niet dat het door de omstandigheden komt. We geven liever een persoon de schuld dan het systeem. 5) We geven iemand veel minder de schuld als ze iets nagelaten hebben te doen. Een actie is daarom veel riskanter dan een inactie. 6) En we zijn altijd een beetje hypocriet; we zien nu eenmaal makkelijk tekortkomingen in anderen, maar niet die in onszelf 47

48 Samenvattend 1) De psychologie biedt waardevolle inzichten voor Compliance officers, 2) vooral omdat het niet een focus heeft op wat mensen zouden moeten doen (economen, juristen), maar juist op waarom ze dingen doen 3) Vooral het besef dat er een soort activatiedrempel is kan helpen 4) Net zoals kennis over wanneer mensen gevoeliger zijn voor verleiding (verlies-aversie, ingroep voorbeelden, gehoorzaamheid, etc) helpen 48