Surinames oudste liedje
|
|
- Christiana Beckers
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Surinames oudste liedje Deryck J.H. Ferrier bron, in: Jan Bongers et al., Tussen droom en werkelijkheid. Okopipi, Paramaribo 2001, p Zie voor verantwoording: dbnl / Deryck J.H. Ferrier
2 1 Peroem, peroem, mi patron - een van de oudste Surinaamse liedjes? (Dobroe mirihoso singi foe Peroem nagna Kodjo) Kodjo: (veelbetekenend) Wan sani dè na mama mofo d'é kong; Peroem: (bezorgd) Sieng san dè na mofo, sieng d'é kong; Kodjo: (vrolijk) Peroem, Peroem mi patron, san wani kong mek'a kong; Peroem: (zeer bezorgd) Ingrisiman sa tjari pianga go na Jogopian; Kodjo: (uitbundig) Ca's'é ri!!! Ca's'é ri!!! N'im boh? N'im boh? j'en s'abboh!!! Peroem: (verschrikt en streng) Bosro man!!! Pinki!!! Bosro man!!! Bon!!! Kodjo: (Onverschillig en vrolijk lachend) Alla den Ghikibi, den no sab'na fin'fin wroko; Peroem: (angstig-gebiedend) Kodjo, Kodjo, fa joe mofo takroe so,... poeroe wang! Kodjo: (spottend) Basi doesi, fa joe mofo langa so,... poeroe wang.
3 2 In 1650 bezette Lord Willoughby Suriname welk gebied hij vervolgens in eigendom kreeg van Koning Karel II van Engeland. Hij begon er een volksplanting met circa dertig engelse, schotse en joodse families. De engelsen vestigden zich op de linker-oever van de Suriname-rivier en langs de Pararivier waar zij plantages inrichtten voor de teelt van bixa en tabak, terwijl de joodse settlers zich merendeels vestigden op de rechteroever van de Surinamerivier. Benedenstrooms van deze vestigingen had Willoughby een fort laten bouwen, ter bescherming van de kolonie. Willoughby stond later in 1654 ook de vestiging in Suriname toe, van een honderdtal uit het voormalige Nederlands Brazilie (de gebieden rond Recife, Pernambuco etc) verdreven joodse families die met hun slaven onder leiding van David Cohen Nassy met toestemming van Willoughby naar Suriname waren gekomen, na een verblijf van circa 12 jaren in de franse kolonie Cayenne. Deze joodse planters vestigden zich ook langs de Suriname rivier, nabij Thora Rica en legden zich toe op de teelt van suikerriet en rietsuiker-fabrikage waarmee zij in Brazilie bekend waren geraakt. De Engelsen kenden deze produktie toen kennelijk nog niet. In Februari 1667 veroverde de zeeuwse kapitein ter zee Abraham Crijnssen het kleine fort en daarmee ook de gehele kolonie voor de provincie Zeeland. Het kleine fort werd naar de provivie Zeeland vernoemd tot Fort Zeelandia. Bij de vrede van Breda die in Juli 1667 werd gesloten, werd Suriname toegewezen aan de Republiek der Verenigde Nederlanden. Maar in October 1667 verscheen plotseling een engelse vloot van zeven schepen onder leiding van John Hermans op de Surinamerivier. Onbekend met de besluiten van de vrede van Breda, bombardeerde Hermans het Fort Zeelandia, waarop het Nederlandse gezag de kolonie aan hem overgaf. In de strijd hadden de joodse settlers de zijde van het nederlandse koloniale bewind gekozen. Hermans was hierover zeer verbolgen. Hij nam de hollandse bevelhebber Maurice de Rama gevangen alsook enkele vooraanstaande joodse settlers en voerde hen af naar Barbados. Willoughby die te Barbados zetelde voelde zich ook bedrogen door de joodse settlers en besloot hen uit Suriname te verbannen. Hij zond zijn zoon Henri Willoughby terstond met drie schepen naar Suriname om de joodse settlers met geweld te dwingen om de kolonie te verlaten. Hoewel de opzet van Willoughby niet helemaal slaagde, lukte het Henri Willoughby toch nog om een aantal van dejoodse settlers af te voeren naar Barbados. In het duet waarvan de werkelijke titel vooralsnog niet kon worden achterhaald, geven twee slaven die werkzaam zijn in een suikermolen (van een joodse planter?) uitdrukking van hun onderling zeer verschillende gevoelens over deze gebeurtenis. Het hierna volgende geeft weer wat er zo allemaal in de suikermolen wordt gedaan en gezegd door het tweetal.
4 3 Het is oktober In een suikermolen (mirihoso) van een van de joodse plantages aan de Surinamerivier zijn er twee slaven aan het werk; een oudere, bezadigde negerslaaf die door de andere Peroem (Peeroom) wordt genoemd heeft de leiding van de suikerkokerij. De tweede, jongere en ietwat opstandiger slaaf Kodjo die onder leiding van Peroom in de suikermolen werkt, heeft kennelijk eerder franse meesters gehad, want hij praat een mengsel van Patois en de taal die nu ruim 260 jaren later in de twintigste eeuw het Sranang Tongo wordt genoemd. In de suikerfabriek, die mirihoso (molenhuis) wordt genoemd, wordt eerst het sap uit het suikerriet geperst. Hiervoor gebruikte men een pers met ronddraaiende rollen, die aangedreven werden door een rad dat door een waterstroom of door in het rond lopende paarden of ossen in beweging werd gehouden. Het suikerrietsap - lika- genaamd (afgeleid van het portugese woord liquor), wordt in een grote pan (garapa of kapa genaamd) verzameld, met ongebluste kalk vermengd en dan tot suiker gekookt. Dit is een vrij nauwkeurig werkje, waarover Peeroom de leiding heeft. Hij is de patroon, dus de hoofdverantwoordelijke van het werk in de suikermolen. Tijdens het koken van de lika moeten de kristallen die zich aan de rand van de pan afzetten met een borstel steeds weer in de kokende massa worden geveegd, omdat ze anders verbranden tot caramel. En dat zou zowel de opbrengst aan suiker als de kwaliteit van de suiker niet ten goede komen. Dus: A pan moesoe bosro. De dikke grijsbruine schuimlaag die tijdens het koken van de lika aan de oppervlakte van kooksel komt, moet ook regelmatig met een schuimspaan worden afgeschept, - weggepinkt-. Dus: A lika moesoe pinki Als de lika door het koken zo ver is ingedikt dat de massa begint te kristalliseren wordt het tijd om de pan leeg te scheppen - a tin foe poeroe a sucru doro -. Het leegscheppen van de pan gebeurt niet ineens, maar geleidelijk aan. Zodra er grote klonten van kristallen in de kokende lika onstaan, moeten deze worden weggeschept. De van stroop druipende bijeengeklonterde kristalmassa wordt dan uit de pan in een mand (manarie) geschept, die op een aanrecht van latten, -fayadjangenaamd, worden geplaatst om uit te lekken. Het commando poeroe wang! betekent - schep een uit! (schep de klont uit de pan!) Peroem en Kodjo hebben inmiddels ook al gehoord wat Henri Willoughby met de joodse settlers van plan is. De mannen hebben daarover hun eigen opvattingen. Kodjo heeft kennelijk wat leedvermaak over hetgeen de joodse kolonisten te wachten staat en hij weet ook dat zijn patroon Peroom zich daar wel wat zorgen over maakt.
5 4 Kodjo is inmiddels ook te weten gekomen dat de schepen die de Joden moeten ophalen de monding van de Suriname-rivier reeds hebben bereikt, want hij zegt ineens hardop: Wan sanie dé na mama mofo d'é kong ( Peroom, heb je het al gehoord? Er is iets gaande aan de monding van de rivier dat op ons afkomt. ) Ja, beaamt Peeroom bezorgd; Sieng san de na mofo sieng d'é kong (De schepen die aan de monding liggen varen nu de rivier op ) n.b. Sieng is letterlijk vertaald de zeilen. Kodjo die de bezorgdheid van Peeroom heeft opgemerkt zegt hierop vrolijk: Peroem, Peroem mi patron, san wani kong mek'a kong, ( Peroom, Peeroom, mijn patroon, maak je toch geen zorgen, laat komen wat komen gaat ). De vrolijkheid van Kodjo kan de bezorgdheid van Peeroom om hetgeen staat te gebeuren echter niet wegmaken. Bedrukt zegt hij dan tegen Kodjo: Ingrisiman sa tjari pianga go na Jogopian ( Man, weet je niet dat de Engelsen van plan zijn om de joden naar elders overzee weg te brengen? ) In het Ladino een volksdialekt dat in het Middenlandse zeegebied in gebruik was (Balkan, Italie, Spanje, Portugal, Noord-Afrika) wordt voor het aanduiden van rondtrekkende Joden het woord pianga, gebruikt. ( pianga : letterlijk schooier of zwerver, of buitenstaander). Het Ladino woord pianga zou mogelijk afgeleid kunnen zijn van het Hebreeuwse Pinka, dat in het algemeen boodschap betekent maar dat ook wordt gebruikt voor boodschapper of bezorger, i.c. iemand die zich door het land beweegt om boodschappen rond te brengen. In de zuidelijke Nederlanden (o.m. in Brabant en Vlaanderen) werden in de zestiende en zeventiende eeuw de rondtrekkende joodse marskramers algemeen penanken genoemd. In de waalse gebieden kende men in die tijd ook de z.g. Lois de Pejanes - jodenwetten, die net als de noord-nederlandse penanken wetten uit de 16 e eeuw door stadsbesturen waren geslagen, voor het aangeven wat rondtrekkende joodse kooplieden wel en niet mochten doen tijdens hun verblijf in de stad. De penankenwetten van o.m. de steden Deventer, 's Hertogenbosch, Utrecht en Zalt Bommel zijn bewaard gebleven en kunnen in de respektievelijke stadsarchieven worden opgezocht.. Jogopian = overzee.
6 5 Van de medededeling van Peeroom Ingrisiman sa tjari pianga go na Jogopian raakt Kodjo buiten zichzelf van plezier, zo grappig vindt hij wat er met de joden gaat gebeuren. Uitbundig roept hij dan in het Patois: Ca's'ê ri!!! Ca's'ê ri!!! N'im'boh??? N'im'boh???...J'en saboh!. In correct Frans gesteld roept Kodjo dus lachend het volgende: ÇA C'EST A RIRE!!! ÇA C'EST A RIRE!!! N'EST PAS BEAU??? N'EST PAS BEAU??? QUE JE S'ABBOTTE! hetgeen in het nederlands vertaald betekent:.wat!...dat IS OM TE LACHEN!!! WAT!...DAT IS OM TE LACHEN!!! IS DAT NIET MOOI??? IS DAT NIET MOOI???... WAT ZAL IK HUN (DE JODEN) UITJOUWEN! (ABBOTTIR = UITJOUWEN) Zeer verschrikt door de voor hun joodse meester provocerende uitlatingen van Kodjo roept Peeroom zijn assistent Kodjo tot de orde en gelast hem om maar beter op zijn werk te letten, inplaats van gevaarlijke grapjes te maken, waarvoor zij allebei wel eens gestraft zouden kunnen worden. Hij (Peeroom) gebiedt Kodjo streng om zijn werk te doen in plaats van grapjes te maken: Bosro man!!! Pinki!!! Bosro man!!! Bon!!! ( Kom vooruit, nu geen grapjes, borstel de pan!!! pink de lika!!!... Borstelen, zeg ik!!!... en denk er om hoor..., doe het goed! ) Bon = goed (Franse taal) Maar Kodjo's plezier is niet te keren. Waarom zou ik dat werk goed doen heeft hij kennelijk eerst lachend geroepen naar Peeroom en daarop aansluitend; Alla den Ghikibi, den no sabi na fin'fin wroko! al die Engelsen weten toch niets van de fijne kneepjes van het suiker maken. Ghikibi is een verbastering van het west-afrikaanse Ghikêbéh hetgeen in sommige van de West-Afrikaanse dialecten vreemdeling en in weer andere nieuweling of nieuwkomer betekent. Maar Grikibi kan ook afgeleid zijn van GRANKÉBÉ, (Grote withuiden) zoals aan de Westkust van Afrika de Engelsen - mischien wel afgeleid van Great Brittains - werden genoemd.. Contextueel bezien zouden alle drie alternatieven in de tekst kunnen passen. Kébéh of kibéh = withuid in enkele west-afrikaanse talen. In weer andere west-afrikaanse talen of dialekten worden de blanken mbéké genoemd. Mogelijk dat het sranangtongo bakra voor withuid ook van het west-afrikaanse mbéké is afgeleid. De uitlatingen van Kodjo bevallen Peeroom allerminst en bezorgd roept hij Kodjo toe: Kodjo, Kodjo, fa joe mofo takroe so?... Poeroe wang! Letterlijk vertaald: Kodjo, Kodjo, hoe komt het dat je mond zo lelijk is - maar kennelijk bedoelt Peeroom te zeggen Kodjo, Kodjo hoe durf je zulke slechte dingen te zeggen? Schep de suikerklonten uit de pan!
7 6 Maar Kodjo vindt dat zijn patroon Peroom zich eigenlijk als een bangerik gedraagt en repliceert: Basi doesi fa joe mofo langa so? Poeroe wang! (doesi = douce = zacht, ook laf van smaak in het Frans, zwak van karakter etc) Zachte baas,- Bangerik,/lafaard - waarom trek je zo'n lang gezicht? Doe jij dat maar zelf! - Schep jij die klonten uit de pan! Paramaribo, Januari 1996, Deryck J.H. Ferrier.
Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie
Geschiedenis van Suriname 1667-1683: Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie 581-1795: De Republiek In de 17e en 18e eeuw spraken we nog niet van één Nederland maar, van de Republiek der
Nadere informatiehttp://eksamensarkiv.net/
Opdracht 1 Lees de tekst in bijlage 1 en beantwoord de vragen in het Nederlands. a. Uit welke woorden of zinnen blijkt dat de omstandigheden voor de slaven in Suriname slecht waren? Noem er tenminste drie.
Nadere informatieTwee historische liederen in Suriname
Twee historische liederen in Suriname Th.A.C. Comvalius bron, in: De West-Indische Gids 20 (1938), p. 291-295. Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/comv001twee01_01/colofon.htm 2008 dbnl
Nadere informatieGeschiedenis van Suriname e eeuw: de plantage-economie
Geschiedenis van Suriname 1651-20e eeuw: de plantage-economie 1500: het ontstaan van de plantageeconomie Toen de eerste Europeanen rond 1500 in Amerika aankwamen bleek dit nieuwe werelddeel geschikt te
Nadere informatieGeschiedenis groep 6 Junior Einstein
De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten
Nadere informatie8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten.
Thema/ onderwerp: Werkblad 8.2 Fort Elmina Korte samenvatting van de leeractiviteit: De geschiedenis van Fort Elmina wordt verteld a.d.h.v. afbeeldingen en een videofragment. Hierna gaan de leerlingen
Nadere informatieLes 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators
Les 11 Van zeehelden/ontdekkingsreizigers tot kolonisators gatentekst versie 1 Talrijk zijn de kinderliedjes die over varen gaan, over en havens en verre reizen over. Generaties Nederlanders groeiden op
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieStofomschrijving Deze opdracht hoort bij 2.1-3.1 en 3.2 van De Republiek in tijd van Vorsten (Geschiedenis Werkplaats).
Het verhaal van 1588 Bodystorming Inleiding Het jaar 1588 is een belangrijk jaar in de geschiedenis van de Republiek. De gebeurtenissen die eraan vooraf gaan worden als feiten voorgelezen en tussen de
Nadere informatieeen zee van tijd een zee van tijd Werkblad 17 Ω Over Indië en Suriname Ω Les 1: Van Batavia tot Jakarta Naam:
Werkblad 7 Ω Over Indië en Suriname Ω Les : Van Batavia tot Jakarta VOC Schepen van de VOC varen naar Indië om specerijen te halen. Specerijen zijn bijvoorbeeld peper, kruidnagel en nootmuskaat. De reis
Nadere informatieSuriname in de kijker
44 2012 Suriname in de kijker Dit boekje brengt jullie naar een land, ver hier vandaan. Een vliegtuig doet er ongeveer 9 uur over om van Schiphol (in Nederland) naar de hoofdstad Paramaribo te vliegen.
Nadere informatieHANDEL LES 2. De Oostzeevaart of de Sontvaart. Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart.
Regenten en vorsten LES 2 HANDEL 1600 Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart. 1700 JE LEERT waarom de moederhandel zo belangrijk is; hoe de VOC werkt; hoe de WIC werkt.
Nadere informatieDe Ontdekkingsreiziger III
De Ontdekkingsreiziger I De Slaaf De Ontdekkingsreiziger II De Ontdekkingsreiziger III De Uitkijk De Cartograaf De Scheepsbouwer De Scheepskok De Matroos De Geestelijke De Koopvaarder De Scheepsdokter
Nadere informatieGeschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren
Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers
Nadere informatieWij slaven van Suriname
Wij slaven van Suriname Anton de Kom in makkelijke taal Moeilijke woorden staan schuin en worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 91. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Inhoud Over dit boek...7
Nadere informatieTijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus
138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de
Nadere informatieMarietje Witteveen. bron Marietje Witteveen, Karel en Mienet 2. Luctor, z.p. ca dbnl / erven Marietje Witteveen
Karel en Mienet 2 Marietje Witteveen bron. Luctor, z.p. ca. 1950 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/witt133kare01_01/colofon.php 2010 dbnl / erven Marietje Witteveen 2 [Karel en Mienet
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo I
Dynamiek en stagnatie in de Republiek Tussen het ontstaan van de moedernegotie en de opkomst van de gecommercialiseerde landbouw in Holland bestond een verband. 3p 1 Licht dit verband toe door: een omschrijving
Nadere informatieNoord-Nederlandse gewesten. Smeekschift
Habsburgs gezag Vanaf dat moment stonden de zuidelijke Nederlanden onder Habsburgs gezag. Noord-Nederlandse gewesten Door vererving en verovering vielen vanaf dat moment ook alle Noord- Nederlandse gewesten
Nadere informatie!"#$%&'&(%)*#+&,-#./##
Brandaan samenvatting groep 6 Mijn Malmberg!"$%&'&(%)*+&,-./ :%$)-%330); (%)*+&0)&1$23.*%$!"$%&%'%"()%"$%%%*++%,$-%$%,./"$%%",)01%"2%./"3,)014/"$%.5./"$6785(%,$/8+/54%( 9%"(,*8'/"$%4/"$%.67.'/"/:;11%"1>>?.)%$%"*)($%4%.%+%,%.$"//,$%&%5(/$6
Nadere informatieGeschiedenis van Suriname : de slavenhandel
Geschiedenis van Suriname 1502-1808: de slavenhandel 1502: het begin van de Europese slavenhandel Na de ontdekking van Amerika werden er door de Spanjaarden en Portugezen al snel plantages aangelegd. Op
Nadere informatieLees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1).
Lees het verhaal over master Roelof en slaaf Tomboy (deel 1). Kijk, een schip uit Amerika, Amerika is een nu een vrij land. Zie jij de blanke jongen? Hij heet Roelof. Roelof is de zoon van de gouverneur.
Nadere informatie9.2 Bakstenen. Thema/ onderwerp: Werkblad
Thema/ onderwerp: Werkblad 9.2 Bakstenen Korte samenvatting van de leeractiviteit: A.d.h.v. een werkblad komen de leerlingen erachter wat de Nederlandse invloeden op Suriname zijn (straten, polders, taal).
Nadere informatieHet verhaal van de 80 jarige oorlog!
Het verhaal van de 80 jarige oorlog! Filips II erft het grote "Europese Rijk" van zijn vader Karel V. Om te beginnen gaat hij strenge belastingen heffen. 1 Na een aantal jaar vertrekt hij naar Spanje,
Nadere informatiecolumbus Boeren tegen Britten: oorlog in Zuid-Afrika lesbrief HAVO/V leerjaa brengt het beste uit twee werelden samen
columbus brengt het beste uit twee werelden samen lesbrief HAVO/V leerjaa WO r3 Boeren tegen Britten: oorlog in Zuid-Afrika columbus Inleiding Deze zomer vindt het WK voetbal plaats in Zuid-Afrika. Allerlei
Nadere informatiey02 Marcus 15.2 Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus,
Rinze IJbema - Marcus 15, 2-5. Gemeente van Jezus Christus, het is al bijna 8 april, het is al bijna Pasen. Met Pasen vieren we feest, omdat Koning Jezus de dood overwint. Onze Koning is sterker dan de
Nadere informatieStukje van het middenpaneel van de koets.
Stukje van het middenpaneel van de koets. In de Gouden Koets hoort geen vrolijk wuivende koning. De Gouden Koets hoort in een museum als symbool voor al het leed dat Nederland in vier eeuwen overzee heeft
Nadere informatie- Waarom contacten met de Arabische wereld belangrijk waren voor nieuwe kennis (6.1.2)
Samenvatting door M. 1312 woorden 8 oktober 2012 5,5 14 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen 6.1 De renaissance in Italie Lakense stoffen = kostbare wollen stoffen. Renaissance = periode van
Nadere informatieSchrijf een goede betogende brief bij geschiedenis
Schrijf een goede betogende brief bij geschiedenis Een aantal aanwijzingen voor het aangeven van het historisch belang van een persoon of gebeurtenis. Betoog (uit Topniveau) Mening (standpunt) van de schrijver
Nadere informatiegeschiedenis geschiedenis
Examen HAVO 2010 tijdvak 1 vrijdag 21 mei 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 26 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieeen zee In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht.
Werkblad 3 Ω De Republiek Ω Les : Regenten, burgers en gemeen In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht. Rijk
Nadere informatieNEDERLAND IN DE 16e EEUW
NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten
Nadere informatieSamenvatting Gouden Eeuw ABC
Samenvatting Gouden Eeuw ABC Week 1ABC: Gouden Eeuw algemeen Info: De Gouden Eeuw (1600-1700) De 17 e eeuw wordt de Gouden Eeuw genoemd, omdat er in Nederland veel geld werd verdiend. Vooral door de handel.
Nadere informatieSpinoza SPINOZA SCHOOLOPDRACHT. Baruch de Spinoza Vervaardiger: onbekend Materiaal: olieverf op linnen Jaartal: 1670
WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het. bhet onderwerp van je presentatie is: ONDERWERP: Spinoza Baruch de Spinoza Vervaardiger: onbekend Materiaal: olieverf
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, De Heer heeft mij al in de moederschoot geroepen We hebben het net gelezen uit Jesaja 49. En we hebben gezongen uit psalm 139: Gij hebt mij immers zelf
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie
Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie Instructie onderdeel kennis: Hieronder staan 22 vragen over tijdvak 6 en 7. Probeer de vragen zo goed mogelijk te beantwoorden. Omcirkel met
Nadere informatieKlas 2: Revoluties en Slavernij
Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres Joyce Landman ; Hielke ter Veld; Jonne Lubbi; Joyce Landman 09 september 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62754 Dit lesmateriaal
Nadere informatie1 D o c u m e n t k a r i k a t u u r M a n n e k e n - l e e r l i n g
1 D o c u m e n t k a r i k a t u u r M a n n e k e n - l e e r l i n g Analyse van de karikatuur I. Identiteitskaart van het document Observeer de karikatuur en vervolledig onderstaand kader. Auteur:..
Nadere informatieNaam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt
Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden
Nadere informatieKinderdienst 2 e 40 dagen tijd Kruispunt 12 maart 2017
Kinderdienst 2 e 40 dagen tijd Kruispunt 12 maart 2017 Mededelingen Aanvangslied NLB.288 Goedemorgen, welkom allemaal - Orgel Goedemorgen, welkom allemaal ik met mijn en jij met jouw verhaal. Lachen, huilen,
Nadere informatiePannenkoeken met stroop
Pannenkoeken met stroop Al een maand lang zegt Yvonne alleen maar nee. Heb je je best gedaan op school? Nee. Was het leuk? Nee. Heb je nog met iemand gespeeld? Nee. Heb je lekker gegeten? Nee. Heb je goed
Nadere informatieProgramma projectwek Samen Leven Doe Je Zo 2010 Vmbo t Venster, Arnhem Kandinsky College, Nijmegen Mulo Kerklaan, Paramaribo
Programma projectwek Samen Leven Doe Je Zo 2010 Vmbo t Venster, Arnhem Kandinsky College, Nijmegen Mulo Kerklaan, Paramaribo Projectweek Suriname 2010 blz. 1 PROGRAMMA projectweek Samen Leven Doe je Zo
Nadere informatieBeertje Bruin schrikt even, maar als hij ziet dat het Beertje Anders, is moet hij lachen.
X Y Z x y z P Beertje Anders maakt grapjes en slaat op de trom. Beertje Bruin schrikt even, maar als hij ziet dat het Beertje Anders, is moet hij lachen. Beertje Anders is aan het plagen. Dit doet hij
Nadere informatieINHOUD. 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN
INHOUD 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN 7 Verdriet uit je hart en verdriet om je zorgen 11 De belangrijkste relatie is die met jezelf 14 In dankbaarheid ligt geluk
Nadere informatieZondag 4 oktober 2015
Zondag 4 oktober 2015 Zuiderkerk Nieuw Amsterdam Veenoord Thema: De mens heeft een maatje nodig. Voorganger: Ds. Elly Wisselink Organist/pianist: Willy Misker M.m.v. de Cantorij o.l.v. Willy Misker Groen
Nadere informatie7.1 Slavenhandel en abolitionisme.
7.1 Slavenhandel en abolitionisme. Hieronder treffen jullie een aantal bronnen aan die betrekking hebben op de kwestie van zwarte Piet. Lees en bekijk de bronnen goed en probeer een antwoord te geven op
Nadere informatieNederland. Op welke dag is deze foto gemaakt?.. Welke bekende persoon is er altijd bij?
Nederland Op welke dag is deze foto gemaakt?.. Waar? (vul in) Op de. in (plaats) Waarom zijn al die mensen daar?... Welke bekende persoon is er altijd bij?. Hoe heet het meisje rechts? Haar moeder viert
Nadere informatiegermaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).
Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo II
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen Vanaf de zomer van 1789 trokken veel Franse vluchtelingen naar Oostenrijk. 1p 1 Waarom vormde dit voor het Franse revolutionaire
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2009 - II
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In 1792 begon de eerste Coalitieoorlog. 1p 1 Welk politiek doel streefde Oostenrijk met de strijd tegen Frankrijk na? Gebruik
Nadere informatieTITEL: UMASMA NA LIP BANA
Fred Gilds TITEL: UMASMA NA LIP BANA De beeldvorming van Afro Surinaamse Creoolse mannen over vrouwen Inleiding Ik Fred, heb mezelf deze inleiding aangemeten, over Creoolse vrouwen, omdat ik als sociaal
Nadere informatieHet theedrinken in Nederland in de 17e en 18e eeuw heeft drie fases gekend en in elke fase heeft theedrinken een andere functie gehad.
Themales: Theedrinken taalvrijwilliger/docent Nodig: verschillende soorten theezakjes(munt, groene thee, Engelse thee, Chinese thee, Indiase thee, Japanse thee etc.), werkblad: werkblad Theeproeverij(zorg
Nadere informatieKlas 2: Revoluties en Slavernij
Auteurs Laatst gewijzigd Licentie Webadres Joyce Landman ; ; 09 September 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62754 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN
STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een
Nadere informatieHartelijk Welkom bij
Hartelijk Welkom bij Tienduizend redenen Opwekking 733 De zon komt op, maakt de morgen wakker; mijn dag begint met een lied voor U. Heer, wat er ook gebeurt en wat mij mag overkomen, laat mij nog zingen
Nadere informatiePraktische opdracht Geschiedenis West Indische Compagnie
Praktische opdracht Geschiedenis West Indische Compagnie Praktische-opdracht door een scholier 2719 woorden 21 mei 2002 5,7 216 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding De Nederlanders waren laatkomers
Nadere informatieDe geboorte van Jezus
Bible for Children stelt voor De geboorte van Jezus Geschreven door: Edward Hughes Geïllustreerd door: M. Maillot Bewerkt door: E. Frischbutter; Sarah S. Vertaald door: Christian Lingua Geproduceerd door:
Nadere informatieBible for Children stelt voor. De geboorte van Jezus
Bible for Children stelt voor De geboorte van Jezus Geschreven door: Edward Hughes Geïllustreerd door: M. Maillot Bewerkt door: E. Frischbutter; Sarah S. Vertaald door: Christian Lingua Geproduceerd door:
Nadere informatieSint in de stad. Het feest gaat door! Mireille de Vries - Numbi
Sint in de stad Het feest gaat door! Mireille de Vries - Numbi H et is bijna Sinterklaas in Blauwwaterland. Nog zeven nachtjes slapen en het is zover! De tv mag even aan in de klas. Voor deze bijzondere
Nadere informatieDe eerste Amsterdamse joden
WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het. bhet onderwerp van je presentatie is: ONDERWERP: De eerste Amsterdamse joden Pesachbord Vervaardiger: Delfts aardewerkfabriekje
Nadere informatieSaint-Quentin (Frankrijk) Frankrijk. België. Nederland. in de Noordzee (Nederland) Vlaams Gewest. Waals Gewest
Leerlingen Naam: Het Kanaal Bossuit-Kortrijk: varen tussen Zwevegem en Bossuit Klas: 9 Opdracht 1: rivieren het stroomgebied en kanalen van in Vlaanderen Schelde 1a. Waar bevindt zich de bron van de Schelde?
Nadere informatieDe geschiedenis van een bakje troost
Centrum Basiseducatie Brusselleer Oefenmap lezen en schrijven p. 1 Koffie De geschiedenis van een bakje troost Koffie. Velen drinken het elke dag. 's Morgens staat al een kopje te dampen. En de rest van
Nadere informatieSinterklaas. en de. smikkelende Smulpiet
en de smikkelende Door Maarten Stevens http://www.cts-producties.nl http://www.schooltoneel.net http:// Rollen: Behoeft geen verdere uitleg De baas van alle pieten. Een verantwoordelijke, rustige piet.
Nadere informatieDAG 1: Weer tijd voor school Lees Prediker 3:1-10 De vakantie is (bijna) voorbij. Het is weer tijd voor school. Heb je gehoord wat Salomo zegt in het Bijbelboek Prediker? Alles heeft een bestemde tijd.
Nadere informatieGeschiedenis van Suriname. De creolen na de afschaffing van de slavernij
Geschiedenis van Suriname De creolen na de afschaffing van de slavernij 1863-1873: het staatstoezicht Na de afschaffing van de slavernij in 1863 werden de Surinaamse slaven vrije burgers. Vanaf nu werden
Nadere informatieWerkboek klas 2 Hoofdstuk 3
Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Marco Harmsen 13 oktober 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/67292 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatieNiet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.
Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel
Nadere informatieWat denken de jongens? Trek een lijn naar het denk-wolkje. Het is niet eerlijk, ik ben arm en hij is rijk. Ik wil graag vrienden blijven
Lees het verhaal Een onmogelijke vriendschap. Zie jij de blanke jongen? Hij heet Olivier. Olivier komt uit Nederland. Olivier woont op Sumatra. Zijn vader is de baas van een plantage. Olivier en zijn familie
Nadere informatie2
1 2 3 4 5 6 Mt 16,21 7 8 9 10 Ze spraken met elkaar over alles wat er gebeurd was. 15 Terwijl ze zo liepen te praten, kwam er iemand bij hen lopen. Het was Jezus, 16 maar de leerlingen herkenden hem niet.
Nadere informatieHet verhaal van onze kerststal
Het verhaal van onze kerststal In dit boekje wordt het verhaal van onze kerststal verteld. Het verhaal gaat over wat er gebeurde toen Jezus geboren werd. Op onze internetpagina is iets meer te zien. Ook
Nadere informatiehet boek Openbaring enkele sleutels Amos 3 : 7 Voorzeker, de Here HERE doet geen ding, of Hij openbaart zijn raad aan zijn knechten, de profeten.
God Openbaring van Jezus Christus Amos 3 : 7 Voorzeker, de Here HERE doet geen ding, of Hij openbaart zijn raad aan zijn knechten, de profeten. Zijn slaven God Openbaring van Jezus Christus Zijn engel
Nadere informatiePraktische opdracht Geschiedenis VOC
Praktische opdracht Geschiedenis VOC Praktische-opdracht door een scholier 2110 woorden 11 augustus 2009 5,4 21 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave Onderdeel Blz. Inhoudsopgave 2 Inleiding 3
Nadere informatieTomaten in de puree. dag 1. Hallo,
Tomaten in de puree dag 1 Mijn naam is Valérie en ik woon in Togo, één van de kleinste landen in Afrika. Veel mensen in mijn land zijn arm. Vroeger teelden mijn mama en papa katoen. Maar toen zij het katoen
Nadere informatieDe Vikingen! Woord vooraf
Woord vooraf De Vikingen! V ikingen... we denken ze allemaal te kennen, de woestelingen uit het noorden met hun lange baarden en gehoornde helmen. Ik dacht dan ook: ik lees een paar dikke boeken, maak
Nadere informatieDe Rivier - Opwekking 459
Hartelijk welkom De Rivier - Opwekking 459 Levend water, verfrissend, vrij; het stroomt de berg af tot in de vallei. 't Is Gods rivier die je vreugde geeft. Hij brengt vernieuwing aan alles wat leeft.
Nadere informatieSamen houden we de website up-to-date!
Organiseer je een nieuwe (eenmalige of vaker terugkerende) activiteit binnen BOEI 90? Valt er een door jou georganiseerde activiteit uit of verandert er iets in de data hiervan? Laat het weten aan communicatie@boei90.nl!
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2009 - I
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de Coalitieoorlogen voerde de Franse regering de dienstplicht in. 2p 1 Leg uit dat zij hiermee de betrokkenheid van Franse
Nadere informatieVerslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen
Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken
Nadere informatieDe middeleeuwen. het jaar 1018. in Vlaardingen zoeken ze ruzie
De middeleeuwen het jaar 1018 in Vlaardingen zoeken ze ruzie een korte, maar hevige strijd volgt precies 1000 jaar later, dagen ze ons opnieuw uit! Tiel rond het jaar 1000 Tiel maakt rond het jaar 1000
Nadere informatieKLEM. Katja en Udo in de schulden. Anne-Rose Hermer
KLEM Katja en Udo in de schulden Anne-Rose Hermer Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen 1 Katja ontmoet Udo Katja is bijna negentien jaar. Ze woont nog bij haar ouders. Katja werkt in een warenhuis.
Nadere informatieSnoep. Inleiding. drop
Snoep Inleiding Er zijn van allerlei soorten snoep zoals: winegums, drop, zure bommen, salmiak snoepjes, kauwgum, chocolade, suiker snoep, suikervrij snoep, honing staafjes, lolly's, zuurtjes, pepermunt,
Nadere informatieNaam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel
Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Regenten en Vorsten
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Regenten en Vorsten Samenvatting door een scholier 1536 woorden 15 februari 2011 6,4 80 keer beoordeeld Vak Geschiedenis GS H3, Regenten en Vorsten 3.1 Machthebbers
Nadere informatieSuiker. De geschiedenis van suiker. Honing en suikerriet
Suiker De geschiedenis van suiker Suiker. Niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. In elke huiskamer staat wel een suikerpot en in elke winkel is suiker volop te krijgen. Vroeger was dat anders.
Nadere informatiemet tekeningen van ivan & ilia
met tekeningen van ivan & ilia Uitgeverij Ploegsma Amsterdam Dit vriendenboekje is van: Lieke... Eva rood en roze konijn word ik juf mijn zelfdat er geen gemaakte armbandjes arme mensen meer zijn Ik speel
Nadere informatieWERKBOEK. Durf te doen wat je raakt..
WERKBOEK Durf te doen wat je raakt.. Dag 1 what makes you happy Wat is jouw happy list? Waar word je blij van? Waardoor vergeet je de tijd? Wanneer voel je de sprankel in je buik? Wat is je droom, je wens
Nadere informatiewerkblad Michiel de Ruyter
werkblad Michiel de Ruyter Al vier jaar na het einde van de Tachtigjarige Oorlog kreeg de Republiek het aan de stok met die andere zeevarende handelsmacht: Engeland. Hun rivaliteit leidde in de 17e eeuw
Nadere informatieDriehoekshandel hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/61315
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 december 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/61315 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, jongens en meisjes,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, jongens en meisjes, Hé Joyce, ga je mee? Emma rent achter Joyce aan als ze van het schoolplein lopen. Joyce, wij gaan vanmiddag op bezoek bij mijn oom,
Nadere informatieZeehelden. Plan d-/ Andreas Denk Kunstmenu groep 7 / 8
Zeehelden Plan d-/ Andreas Denk Kunstmenu 2015 2016 groep 7 / 8 Lesbrief voor leerkrachten Inhoudsopgave Algemene informatie... 3 Opdracht 1: Zeeroutes blazen... 4 Opdracht 2: Flessenpost... 4 Opdracht
Nadere informatieDoel: Na deze opdracht weet je meer over het leven en de gebruiken van de Vikingen
Thema: Van A tot Z Geschiedenis Tijd van monniken en ridders Vikingen Moeilijkheid: *** Tijdsduur: *** Juf Nelly De Vikingen komen Doel: Na deze opdracht weet je meer over het leven en de gebruiken van
Nadere informatieGeschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor
Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Slavernij
Werkstuk Geschiedenis Slavernij Werkstuk door een scholier 2240 woorden 11 juni 2007 6,2 300 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Voorwoord In dit werkstuk wordt er verteld over slavernij. Dit is een schande
Nadere informatieGeschiedenis tijdvak slavenarbeid op plantages
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 28 february 2019 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/87958 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs
Nadere informatieEen knipoog van tante Wilma
1 Een knipoog van tante Wilma Mag de slagroom er al op? Lisa houdt de spuitbus slagroom schuin boven de appeltaart. Nog niet, zegt mama. Ze zet een houten dienblad op het aanrecht. Als oom Johan en tante
Nadere informatieSamen met Jezus op weg
Samen met Jezus op weg KERK & WERELD Korte Schipstraat 16 2800 Mechelen Tekst: Myrjam De Keyser 1. De laatste keer samen Jezus en zijn leerlingen willen graag het paasfeest vieren. Daarvoor zijn ze naar
Nadere informatieDe kruistochten. God wil het! Steden en Staten
prehistorie 42 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten De kruistochten In de woonkamer van familie Vos hangt een klok met Romeinse cijfers. Jos en Mirthe willen graag
Nadere informatieSint-Nicolaas Hanna Meyers 4HUW1
Sint-Nicolaas Hanna Meyers 4HUW1 1)Inleiding Hier in België staat Sint-Nicolaas betekent als Sinterklaas. De man die op de nacht van 5 naar 6 december door alle schoorstenen kruipt om alle kinderen gelukkig
Nadere informatie