Voor een meer solidaire samenleving

Transcriptie

1 Voor een meer solidaire samenleving Memorandum van het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN) voor de formateur, M Elio Di Rupo [ geactualiseerde versie van het memorandum dat werd toegezonden aan alle democratische partijen in het kader van de federale verkiezingen van 13 juni 2010 ] BAPN is lid van het Europees Netwerk Armoedebestrijding (EAPN) en heeft als leden het Brussels Platform Armoede, het Forum Bruxellois de Lutte contre la Pauvreté, het Réseau Wallon de Lutte contre la Pauvreté en het Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen. Belgisch Netwerk Armoedebestrijding - Vooruitgangstraat 333/ Brussel info@bapn.be

2 Voorwoord De strijd tegen armoede is gedurende het voorbije jaar meer zichtbaar geworden. De media pikte in op de dagdagelijkse realiteit van een leven in armoede, de netwerken armoedebestrijding - samen met hun verenigingen - bewogen hemel en aarde om hun eisen en aanbevelingen door te drukken,... De Belgische politiek schoof armoedebestrijding naar voor als één van de prioriteiten en ook op Europees vlak werd 2010 uitgeroepen tot het Europees Jaar van de Bestrijding van Armoede en Sociale Uitsluiting. En waar staan we nu? In 2009 leeft bijna 15% 1 van de Belgische bevolking onder de armoederisicogrens. Een aantal indicatoren (onder andere de stijging van de werkloosheidsscijfers, van overmatige schuldoverlast, en van de toevlucht tot de hulp van OCMW s) doen vermoeden dat dit cijfer nog toegenomen is ten gevolge van de financiële crisis die vanaf 2008 heerst. We stellen vast dat er doorheen de jaren geen significante daling van dat cijfer plaatsvond, dit desondanks de verschillende initiatieven en maatregelen die werden genomen om de strijd tegen armoede aan te gaan. Dit toont pijnlijk aan dat het gevoerde beleid tekort schiet. Te veel mensen leven in een onzekere, precaire situatie. Zij worden dagelijks geconfronteerd met problemen en situaties die een belemmering vormen bij het voldoen aan talrijke fundamentele behoeften: adequate huisvesting, gezonde en voldoende voeding, goede gezondheid, voldoende inkomen, duurzaam en kwalitatief werk, toegankelijk onderwijs Ter herinnering: deze fundamentele noden worden gewaarborgd door tal van instrumenten van de grondrechten die bestaan op universeel, Europees en nationaal niveau. 2 De Staat dient deze fundamentele rechten te respecteren, te beschermen en te realiseren. De middelen hiervoor zijn beschikbaar. Nochtans laat het functioneren van onze regelgeving de dag van vandaag niet toe dat mensen uit de armoede kunnen ontsnappen, ze laat eveneens niet toe te voorkomen dat andere personen afglijden naar precaire levensomstandigheden. België is nochtans een rijk land en toch blijft het armoedepercentage constant. De nood groeit om de herverdeling van de rijkdom, zowel materieel als immaterieel, en het functioneren van de internationale financiële wereld kritisch te bevragen en te bouwen aan een meer rechtvaardige en solidaire structuur. De zeer ongelijke verdeling van rijkdom houdt tal van mensen in armoede, waardoor zij niet als volwaardige burger kunnen deelnemen aan onze samenleving. Het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN) heeft met veel aandacht de nota van de formateur Elio Di Rupo bestudeerd uitgaande van de veronderstelling dat dit het vertrekspoor zal zijn - op zijn minst op sociaal-economisch vlak - van de volgende federale regering. In dit opzicht wensen wij U, evenals aan al de andere mogelijke gesprekspartners, onze aanbevelingen over te maken. De huidige budgettaire situatie van België evenals de grote institutionele en financiele internationale druk waaraan ons land is onderworpen, hebben een socio-economisch klimaat gecreëerd waarin de publieke overheden worden gedwongen om de budgetaire tekorten terug te dringen. De grote toevlucht lijkt om - in de eerste plaats en vooral - te knippen in de sociale uitgaven. 3 BAPN neemt nota van de moeilijke evenwichtsoefening die in de formateursnota wordt 1 Cijfer uit de EU-SILC enquête 2009 en gebaseerd op de traditionele At Risk Of Poverty indicator ( 60% van het nationaal mediaan inkomen). 2 Om enkele van deze instrumenten te noemen : Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten, Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke rechten; Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens, Handvest van de grondrechten van de Europese Unie ; de Belgische Grondwet, enz.. 3 Er zal een saneringsinspanning worden voorzien in de periode van nu tot 2014 van 17,5 miljard in de entiteit federale overheid en sociale zekerheid. 2

3 ondernomen tussen het zoeken naar manieren om de uitgaven te drukken en het zoeken naar nieuwe recepten om inkomsten te genereren. Wanneer we vanuit BAPN echter de balans opmaken, vinden we onvoldoende handvatten terug om te garanderen dat het armoedecijfer de komende jaren zal dalen. Vele voorstellen in de nota van de formateur liggen immers in dezelfde lijn als de besparingsmaatregelen die werden genomen in het kader van de economische en financiële crisis. Mensen in armoede zijn het eerste slachtoffer van deze beslissingen en betalen zo een crisis die ze zelf niet veroorzaakten. We vrezen dus dat een heel deel van de maatregelen in de nota van de formateur opnieuw ten nadele van deze groep zullen vallen. BAPN is van mening dat, zeker in tijden van onzekerheid, de huidige mechanismes van sociale zekerhid en bescherming minstens moeten behouden blijven en zelfs worden versterkt. BAPN heeft bovendien met grote verontwaardiging moeten vaststellen dat de formateursnota geen enkele verwijzing maakt naar een meer globaal armoedebestrijdingsplan en dat het woord «armoede» zo goed als onuitgesproken blijft in de nota. Verder ontbreekt ook enige verwijzing naar de resolutie rond armoedebestrijding zoals goedgekeurd in de Senaat op 9 juni Deze resolutie omvat nochtans een aantal belangrijke speerpunten die de strijd tegen armoede versterken. We staan met BAPN dus voor de uitdaging om, samen met de sociale partners en organisaties die de strijd tegen armoede voeren e.a., het nodige lobbywerk te verrichten opdat de strijd tegen armoede werkelijk als prioriteit wordt opgenomen door de regering. Het document dat voor u ligt is een synthese van de voornaamste bezorgdheden en aanbevelingen die BAPN samen met haar regionale lidnetwerken, hun verenigingen en mensen in armoede, heeft. Om de volledige visie van BAPN te leren kennen, verwijzen we u graag door naar de meer uitgebreide versie in bijlage. Wij danken u voor uw aandacht en staan te uwer beschikking voor een uitwisseling over deze inhoud. Christine Mahy Voorzitster BAPN Stephan Backes Coördinator BAPN 3

4 1. PARTICIPATIE De participatie van mensen in armoede aan het beleid is heel belangrijk/essentieel. Zij kunnen het best de knelpunten en problemen aangeven die hen weerhouden om toegang te krijgen tot de diensten die voor hen bestemd zijn. Om dezelfde reden kunnen zij oplossingen aanreiken die voor hen een uitweg uit armoede mogelijk zouden maken. Het is van belang dat deze stem op federaal zowel als op Europees niveau gehoord wordt. Om die reden pleit BAPN voor een verdere investering in die participatiestructuur die door verschillende complementaire initiatieven bereikt kan worden: - Start een vertikaal en horizontaal overleg met de federale beleidsmedewerkers en BAPN zoals die bestaat op regionaal niveau zodat de participatie van mensen in armoede op de verschillende beleidsdomeinen kan gegarandeerd worden - In een Belgisch Platform tegen Armoede en Sociale Uitsluiting moeten mensen in armoede via de Werkgroep BAPN Europa 2020 een centrale rol spelen in het plannen en opvolgen van de Belgische bijdrage aan het Europees beleid rond armoedebestrijding. - Stimuleer het inzetten van ervaringsdeskundigen, zowel binnen de overheid als binnen het maatschappelijk middenveld 2. MEER SLAGKRACHT & STERKE INSTRUMENTEN IN DE STRIJD TEGEN ARMOEDE Het huidige Nationaal Hervomringsprogramma (NHP) moet ondersteund worden door een Nationaal Actie Plan Sociale Insluiting en een Federaal Plan Armoedebestrijding. BAN moedigt de nieuwe regering aan om de bevoegdheid rond armoedebestrijding toe te voegen aan de competenties van op zijn minst een Vice-Minister President. Het feit dat 15% van de bevolking leeft met een verhoogd armoederisico maakt sterke acties op federaal niveau nodig. 3. IMPLEMENTATIE VAN ACTIEVE INCLUSIE - WERKGELEGENHEID De strijd tegen armoede en sociale uitsluiting wordt vaak gevoerd in het licht van de creatie van meer werkgelegenheid; een job als hefboom om uit armoede te geraken. De formateur stelt aan de volgende regering voor om jobs te creëren tegen Echter, de creatie van jobs kan geen efficiente hefboom zijn zolang het niet gaat om duurzame en kwaliteitsvolle jobs, gecombineerd met een adequaat inkomen en de toegang tot diensten. Een te hoge druk gericht op het verhogen van de werkzaamheidsgraad, kan mensen in armoede duwen in de richting van deeltijdse, kortstondige jobs van slechte kwaliteit die de situatie enkel verergeren. We stellen vast dat mensen uit kansengroepen een hoger risico hebben om gesanctioneerd te worden, en om hun uitkering gedeeltelijk of volledig te verliezen. Zo kan een potentieel sterk armoedebestrijdend instrument (activering en werk) nét een factor worden die mensen in armoede duwt. BAPN stelt vast dat vele voorstellen in de huidige nota ook de verkeerde richting ingaan, en een streng activeringsbeleid inluiden waarbij de werkzoekende onder een nog hogere druk komt te staan. Het gaat om maatregelen zoals een sterkere degressiviteit in de tijd van de werkloosheidsuitkeringen, een verhoogde controle van de jonge werkzoekende 4

5 (een negatieve evaluatie zal leiden tot een verlies van de uitkering), het verbreden van de activeringsmaatregelen voor werkzoekenden ouder dan 50, een aanpassing van het begrip geschikt werk : de minimumafstand om een job te zoeken is niet langer 25km maar 60 km. Om die reden, beveelt BAPN het volgende aan: - Het activeringsbeleid van mensen in armoede moet gericht zijn op sociale inclusie. Er is nood aan een heroriëntering van het activeringsdenken in termen van rechten en het welzijn van het individu eerder dan in termen van verplichtingen en sancties. - Aan de werkzaamheidsgraad die gemeten wordt, moeten kwaliteitsnormen worden gekoppeld. - INKOMEN EN UITKERINGEN Vele uitkeringen in dit land liggen nog steeds onder de Europese armoedegrens. Het optrekken van deze minimuminkomens en ze welvaartsvast maken is een eerste noodzakelijke stap in de goede richting om armoede werkelijk te bestrijden. De verhoging van de minimuminkomens dient trouwens te gebeuren binnen een brede reflectie over de hoogte van alle sociale uitkeringen én minimumlonen. We zijn verheugd dat de nota van de formateur de bereidwilligheid om de indexatie van de salarissen te behouden, bevestigd.tot groot ongenoegen stellen we echter ook vast dat er wordt voorgesteld over te gaan tot een vermindering met 40% van de enveloppen die voorzien zijn in 2013 en 2015 voor de welvaartsvastheid van de sociale uitkeringen. Dit is een regelrechte ramp voor diegenen die afhangen van die sociale uitkeringen. Bovendien is het in strijd met de wil om de koopkracht van de burgers te ondersteunen, wat eveneens een prioriteit is in de nota. Aan de andere kant, gegeven het aantal werkende armen - d.w.z. het aantal personen dat ondanks hun aanwezigheid op de arbeidsmarkt, een inkomen hebben dat lager is dan de armoedegrens - verheugen wij ons over de voorgestelde maatregel om de lage en de midden netto inkomens te verhogen. Toch zullen deze maatregelen niet volstaan om deze groepen mensen duurzaam te ondersteunen, aangezien een laag inkomen voortvoeit uit gefragmenteerd (interims) of precair werk. Er moet een groeipad uitgestippeld worden met een eerste fase het optrekken van de laagste inkomens en vervangingsinkomens tot minstens aan de Europese Armoedegrens. De tweede fase bestaat in het optrekken van deze bedragen tot minstens aan de korf, zoals berekend in de studie over het mini-budget. 4 - TOEGANG TOT DIENSTEN Het is een onbetwistbaar gegeven dat sociale diensten de toegang tot sociale rechten vergemakkelijken en bevorderen. Ze dragen aanzienlijk bij tot de bevordering van sociale cohesie. De nota van de formateur pleit, terecht, tot de bescherming van de diensten van algemeen belang opdat ze niet onder de marktregels zouden vallen. Nochtans hebben wij vastgesteld dat de liberalisering van diensten van algemeen belang (of het nu gaat over energie, de post of telecombedrijven) de laatste 10 jaar van, is toegenomen. Zelfs in het onderwijs, ontsnappen gezinnen niet aan bepaalde financiële kosten die zogezegd gratis zijn. Tevens benadrukt BAPN dat de noden van kwetsbare gebruikers in overweging moeten genomen worden, dit in navolging van hetgeen de Europese Raad hier rond formuleert : «één van de sleutelontwikkelingen in de sociale dienstverlening betrof het 4 Minibudget: Wat hebben gezinnen nodig om menswaardig te leven in België? Federaal Wetenschapsbeleid. 5

6 beter afstemmen van deze diensten op de gebruikers. Sociale diensten dienen aangepast te zijn aan de individuele noden. Eén van de meest efficiënte wegen om de kwaliteit van de diensten te verbeteren, bestaat eruit om de gebruiker te betrekken bij het uitwerken, het beheren, het toepassen en het evalueren van de diensten. Deze betrokkenheid van de gebruiker heeft tevens een positieve impact op zijn autonomie en verhoogt zijn participatie aan de maatschappij in zijn geheel.» Enkele van deze basisdiensten worden verder behandeld. 4. GEZONDHEIDSZORG De nota van de formateur beoogt een verbetering en optimalisering van de kwaliteit van de gezondheidszorg, maar eveneens wordt de jaarlijkse groeinorm met meer dan de helft verminderd. Wij vrezen dat dit opnieuw ten koste zal gaan van mensen in armoede. BAPN stelt vast dat de toegang tot gezondheidszorg wordt vermoeilijkt door verschillende drempels die ze tegenkomen. BAPN beveelt aan: - Het derdebetalerssysteem moet ingevoerd worden voor iedereen. - Het omnio-statuut moet automatisch worden toegekend. - Er is nood aan een structurele erkenning en subsidiëring van de Wijkgezondheidscentra zodoende een meer toegankelijk gezondheidszorg te promoten. - De veralgemening van het globaal medisch dossier. 5. HUISVESTING - DAKLOOSHEID Huisvesting is een basisbehoefte, een sociaal goed, een grondwettelijk recht. De toegang tot degelijke huisvesting moet aan iedereen gewaarborgd worden. Maar de realiteit is onthutsend: mensen die zich bevinden in een moeilijke situatie, die leven in armoede of ernaar dreigen af te glijden, worden geconfronteerd en bestraft door het tekort aan kwalitatieve huisvesting die betaalbaar is in verhouding tot hun inkomen en middelen. Velen besteden meer dan 30% van hun inkomen aan huisvesting. BAPN beveelt aan dat, in het kader van de strijd tegen armoede, de toekomstige federale regering, aanvullend op de meer specifieke bevoegdheden van de regio s volgende maatregelen neemt : - Er moeten maatregelen genomen worden om de sociale en openbare huisvesting te vrijwaren van privatiseringsmechanismen. - Er dient een centraal huurwaarborgfonds opgericht te worden, toegankelijk voor iedereen. - Er moeten controle-, evaluatie- en sanctioneringsmechanismen (gekoppeld aan cijfermateriaal) ingevoerd worden die speculatie en het verjagen van de arme bevolking uit de verbeterde woongebieden tegengaat. Dakloosheid is een extreme vorm van armoede. De oorzaken waardoor ze hun thuis verliezen, zijn dezelfde als diegene die leiden tot armoede. Voorkomen van dakloosheid betekent in de eerste plaats een ambitieuze woonpolitiek voeren die aan iedereen de toegang tot kwalitatieve en betaalbare huisvesting verzekert. - In afwachting van dereglijke ambitieuze woonpolitiek, moeten directe maatregelen genomen worden om te voorkomen dat mensen nog op straat moeten slapen. De (winter)opvang moet garanderen dat vanaf , niemand nog op straat slaapt. Hiervoor is een nieuwe benadering van de (winter)opvang voor daklozen 6

7 noodzakelijk, waaronder spreidingsplannen, een gedecentraliseerde en anonieme inschrijving, een uniform systeem in alle gemeenten, - Daarnaast is het belangrijk om ook structuren die de directe participatie van daklozen mogelijk maken te ondersteunen. (cfr. politieke aanbevelingen van de jury van de Consensusconferentie Dakloosheid, December 2010) 6. HERVERDELING De driehoeksredenering groei-job-welvaart (aanmoedigen van een gunstig klimaat voor economische groei, om zo meer jobs te creëren en algemene welvaart te verwezenlijken) is sterk aanwezig in alle politieke maatregelen/documenten. De realiteit heeft ons echter geleerd dat groei niet automatisch leidt tot jobcreatie, welvaart en sociale cohesie. Hoge welvaart kan gepaard gaan met een hoog armoedepercentage. Dit wijst op de ongelijke verdeling van die welvaart onder de bevolking en dus op de nood aan sterkere herverdelingsmechanismen. BAPN vraagt daarom het volgende: - Ontwikkel opvolgingssmechanismen die trends in rijkdom en ongelijkheid binnen België (en de EU) blootleggen opdat maatregelen genomen kunnen worden die de ongelijkheid in inkomen en welvaart terugdringen. - Installeer sterkere herverdelingsmechanismen in het fiscale systeem in België, en wees een voorbeeld naar de EU om dit ook te zijn. Nous songeons en particulier à certains dispositifs d encouragement aux économies d énergie ou la déduction des chèques-service actuellement paradoxalement et injustement plus intéressants pour les détenteurs de revenus élevés. - Voer een belasting op vermogen in evenals een taks op speculatie en financiële transacties en investeer met deze inkomsten in een sterk sociaal beschermings- en zekerheidsstelsel. - Meet de ongelijkheid in inkomen adhv (bestaande) indicatoren (bvb ginicoëfficient) en onderneem acties om deze kloof te verleinen. 7. ENERGIE Het recht op energie is een sociaal basisrecht. We stellen echter vast dat dit recht veel te vaak geschonden wordt. De toegang tot energie en andere basisdoensten moet als basisrecht verzekerd worden. De sociale terugslag van het vrijmaken van de markt moet zo snel mogelijk geëvalueerd worden, met inbegrip van de impact van de Dienstenrichtlijn op iedereen en met een bijzondere aandacht naar de impact hiervan op mensen in armoede. De nieuwe federale regering, in overleg met de gefedereerde entiteiten, moet hierin verder initiatief nemen. Mensen in armoede moeten betrokken worden bij deze evaluatie. 8. SCHULDEN De nota van de Formateur zegt ook niets over «schulden», dat nochtans een belangrijk bezorgdheid is van de netwerken armoedebestrijding. Vele gezinnen zijn slachtoffer van dit fenomeen dat jammer genoeg de tendens heeft van toe te nemen jaar na jaar. Het is treffend dat we moeten vaststellen dat een stijgend aantal huishoudens die socio-economisch het meest kwetsbaar zijn, een onvrijwillige en verplichte schuld opbouwen om te kunnen voorzien in basisbehoeften zoals voeding, energie en huisvesting! Onderstaande aanbevelingen komen uit 7

8 het memorandum 2010 aan de federale regering van het Platform Dag Zonder Krediet, waarvan BAPN lid is. - De wet betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming garandeert aan de consument een zekere bescherming. Hoewel de consument in theorie beschermd is, is de werkelijkheid echter vaak helemaal anders. Daarom moet de overheid blijvende aandacht hebben voor de kwetsbare positie van de consumenten en hun volgende rechten garanderen: beter informeren, een einde stellen aan onrechtmatige bedingen, een snelle en eenvoudige afhandeling waarborgen van consumentengeschillen, de controle op de toepassing van de wet versterken, de consumentenbescherming op Belgisch en Europees niveau verzekeren. - Beslaglegging met respect voor de menselijke waardigheid en de rechten van de verdediging. Een aantal aanpassingen in de praktijk van beslaglegging zijn noodzakelijk : het actualiseren van de lijst van niet voor beslag vatbare goederen, transparante tarieven bij tussenkomsten van gerechtsdeurwaarders, de invoering van het Centrale bestand van Beslagleggingen om hoge invorderingskosten te voorkomen en de beslaglegging en openbare verkoop ontmoedigen als de verkoopprijs de procedurekosten niet of amper dekt. - Optimaliseren van de procedure voor collectieve schuldbemiddeling. Deze procedure die ondertussen al aan haar tiende verjaardag toe is, heeft belangrijke vooruitgang gebracht in de strijd tegen overmatige schuldenlast. Er zijn echter een aantal zaken die verbeterd kunnen worden zoals de communicatie tussen bemiddelaar en schuldenaar, het geven van een (betere) omkadering van de vaststelling van het budget van de schuldenaars, het voorzien in een snelle procedure om betwistingen tussen de schuldbemiddelaar en de schuldenaar te beslechten en een verplichte opleiding voor schuldbemiddelaars. 8