Help! een bu rger i nit iatief

Transcriptie

1 Help! een bu rger i nit iatief commissie innovatie openbaar bestuur

2 voorwoord het barst van de mooie initiatieven InAxis stimuleert innovaties in de publieke sector in Nederland. Die innovaties komen niet alleen van binnen de overheid, maar ook en steeds vaker van daarbuiten, van betrokken burgers. Maar wie zijn dat toch, die betrokken burgers? En hoe gaan onze betrokken ambtenaren daar eigenlijk mee om? Daarover gaat dit boekje.

3 Als je goed kijkt, zie je dat het barst van de mooie initiatieven en ideeën van creatieve burgers binnen het publiek domein. Het afgelopen jaar heb ik een groot aantal mensen ontmoet die een initiatief hebben ondernomen in hun wijk, op internet of voor een zaak die hen raakt. Kleine acties om elkaar te helpen, maar ook grote projecten zoals een restaurantketen voor mensen in isolement (Van Harte Resto), inrichting van een polder waar bewoners de gemeente inspraak geven (Broekpolder), een nieuwe zorginstelling voor specifieke zorgvragen (Thomashuizen), of een nieuwbouwwijk ontwikkeld door bewoners (Reduzum). En kijk ook eens op internet (bijvoorbeeld op menlijke zoektocht naar de faciliterende ambtenaar. Ik heb bijvoorbeeld geleerd dat het vooral gaat om een houding: goed luisteren, aandacht geven, een podium bieden, schouderklopjes enzo. En ik heb geleerd dat er al heel veel praktijkvoorbeelden zijn. Steden met een initiatievenfonds of -makelaar, een aanjager of een initiatievenprijsvraag. Surf bijvoorbeeld eens naar naar of naar Of vraag eens hoe het Oranjefonds werkt, kijk op TV naar De Club van 100 of bel met GreenWish, een bureau dat al een paar jaar duurzame initiatieven ondersteunt. Uit al die voorbeelden blijkt in ieder geval één ding: het kan wel! (zie daar bruist het helemaal van de maatschappelijke initiatieven. In dit boekje nemen we de lezer mee op een zoektocht naar de faciliterende ambtenaar ; hoe kan je omgaan met initiatieven van burgers? Vooral ter Maar wat kan ik als ambtenaar met al die prachtige initiatieven van burgers? inspiratie en innovatie. Ik heb er eigenlijk geen tijd voor, het past niet altijd binnen de beleidskaders en er is geen geldpotje voor. Ik wil wel helpen of faciliteren, maar ben bang Met dank aan vele collega-ambtenaren en initiatiefnemers. voor precedentwerking, voor rechtsongelijkheid en trouwens, wat is dat eigenlijk: faciliteren? Jornt van Zuylen initiatiefnemer en ambtenaar Het afgelopen jaar heb ik gemerkt dat ik niet de enige ben die hiermee InAxis, commissie innovatie openbaar bestuur worstelt. Samen met collega-ambtenaren uit verschillende steden heb ik een leertraject gedaan om hierover ideeën uit te wisselen. Het was een geza- P.S. Heeft u zelf een innovatief idee om initiatieven te faciliteren?

4 6

5 NRC Handelsblad Donderdag 7 december 2006 Voorpagina 7 Dick van Eijk Niet alles gaat slecht in Nederland Het Sociaal en Cultureel Planbureau publiceert vandaag een rapport over positieve ontwikkelingen in Nederland. Veelal zijn die te danken aan initiatieven van burgers. (...) De overheid zou lering kunnen trekken uit de onorthodoxe aanpak van het zeventiende Sociaal en Cultureel Rapport. De meeste van de succesvolle en kansrijke ontwikkelingen die het rapport opsomt, zijn immers door burgers zelf ingezet. En vaak zonder overheidssteun. Sterker nog, blijkt uit het rapport, de overheid hinderde vaak meer dan dat ze hielp. En als ze al steun bood, bestond die vooral uit mooie woorden. Het Sociaal en Cultureel Rapport 2006 is daarmee een rapport met een onverwacht liberale inslag: geef ruimte aan het burgerinitiatief. Het geloof in de maakbare samenleving is niet verdwenen. Maar het maakwerk dat altijd aan politici wordt overgelaten, doen burgers ook uit eigen beweging. En waarom doen ze dat? Soms uit eigenbelang. Bijvoorbeeld als ze voor weinig geld een huis kopen in een achterstandsbuurt en dat opknappen. Materieel voordeel is volgens de onderzoekers zeker niet de drijfveer van het grote leger vrijwilligers en mantelzorgers. Voor hen zijn solidariteit en naastenliefde het uitgangspunt. Maar met hun belangeloze inzet besparen zij de samenleving wél miljarden. De overheid, zegt het rapport, moet zich meer openstellen voor burgerinitiatieven: er gaat te weinig aandacht en geld naartoe. Politici geven geld uit om problemen op te lossen, niet om kansen te creëren. Het rapport is een pleidooi om de ambities en de ondernemingszin van de bevolking beter te benutten. Dát zijn de belangrijkste hulpbronnen van Nederland in de 21ste eeuw. (...)

6 Inhoudsopgave Prikkeling 4 Voorwoord 8 Inhoudsopgave 1 2 Inleiding 108 Colofon 29 Liever zelf dan goed! 34 Zegt ú het maar! 42 Competentietest 50 Bekende vragen... Lastige antwoorden De Ja - cultuur 76 Het woonerf en de schijtschep graden feedback 106 Tien redenen... Derde generatie burgerparticipatie 16 Derde generatie burgerparticipatie: Wat is dat dan? 80 Wat is de toekomst van derde generatie burgerparticipatie? 87 Nog meer initiatieven, organisaties en andere weetjes 9 9 Literatuurlijst Nawoord Pieter Winsemius 102 Tot slot 103 Over de auteurs Columns 1 4 Menno Hurenkamp 2 0 Ronald Vis 25 Ankie Feldbrugge 31 Imrat Verhoeven 38 Jaap Pleeging 54 Jurgen van der Heijden 61 Age Niels Holstein 72 Leo Birza & Femke Wiersma 80 Ingo Pröpper 84 Hendrik Wagenaar 9 4 André Meiresonne

7 Praktijkvoorbeelden 22 Burger verandert vuilnisbelt in buurtpark - Geleen 26 De Slinger krijgt een slinger - Ridderkerk 46 Burger en gemeente behalen samen label verkeersveiligheid - Delfzijl 52 Jongerenvereniging wil ook een eigen locatie - Nieuwerkerk a/d IJssel 6 6 Sporthal krijgt nieuw plein dankzij actieve burger - Zaandam 78 Aanjager helpt klusjesproject - Nieuwendam Noord Lessen uit het leertraject 24 Hoe ga je als overheid om met burgerinitiatieven? 28 Problemen waar ambtenaren mee worstelen 3 0 Het genereren van burgerinitiatieven 32 Waarom gaat het vaak mis 36 Geld en grenzen 40 Faciliterende houding 44 Ruimte, lessen en tips 48 Rollen voor de faciliterende ambtenaar Het perspectief van de initiatiefnemer 56 Wie zijn dat nou, die actieve burgers? 62 Verschillende initiatieven, verschillende behoeften 70 Ervaringen van Greenwish 74 Barrières waar initiatiefnemers tegenaan lopen

8 10

9 Speech tijdens het symposium Wat burgers bezielt; burgerinitiatieven in civil society Den Haag, 2 november 2006 J.P. Balkenende, minister-president 11 Wat bindt ons? De discussie over grote vragen als wat bindt ons? wordt op heel veel plaatsen gevoerd. Dat is goed en nodig. Tegelijkertijd is er ook veel aandacht voor wat mensen samen op kleine schaal, dichtbij huis, tot stand brengen. Voor initiatieven die mensen nemen in hun straat of buurt. Het is leerzaam om alle initiatieven te bestuderen en van daaruit verder te denken. We leren als overheid steeds beter om initiatieven van burgers de aandacht, de waardering en de steun te geven die ze verdienen. En de praktijkervaring die de afgelopen jaren is verzameld, zal ook in de toekomst van grote waarde zijn. J.P. Balkenende, minister-president

10 inleiding Lange tijd was het openbaar beleid alleen het terrein van politieke en ambtelijke bestuurders. De doorsnee burger hield zich er verre van. De laatste tien tot vijftien jaar echter nemen burgers steeds vaker zelf het initiatief. Problemen die ze vroeger door de overheid lieten opknappen, pakken ze nu zelf aan. Zij hebben het bestuur misschien nog nodig voor regelgeving of financiële middelen, maar als het even kan, doen ze het zelf. Zowel bestuurders als ambtenaren worstelen met de vraag hoe ze moeten omgaan met die vele burgerinitiatieven. Vandaar de titel van dit boekje: Help! Een burgerinitiatief. De kernvraag in dit boekje luidt dan ook: hoe moet de (lokale) overheid omgaan met burgerinitiatieven? We geven geen eenduidig antwoord op deze vraag, voor ons is het ook een zoektocht. Wel geven we inzicht in een groot aantal praktijkvoorbeelden en we schetsen verschillende rollen, perspectieven en suggesties. met de vraag hoe ze met burgerinitiatieven kunnen omgaan. De publicatie beschrijft een groot aantal praktijkvoorbeelden, ondersteuningsvormen, rollen en suggesties. Ter inspiratie. Dwars door dit boekje lopen verschillende draden. U zult ze door de gehele publicatie heen tegenkomen en herkennen: - De rode draad: De ambtenaar en de derde generatie burgerparticipatie - De blauwe draad: Over initiatieven en initiatiefnemers - De gele draad: praktijkvoorbeelden We hebben ook een nieuwe naam bedacht voor het faciliteren van burgerinitiatieven door de overheid: de derde generatie burgerparticipatie. Deze - Columns - Prikkelingen - Snapshots vorm bestaat naast inspraak (eerste generatie) en interactieve beleidsvorming (tweede generatie), waar het initiatief bij de overheid ligt. Bij de derde generatie burgerparticipatie ligt het initiatief bij de burger, de overheid participeert eigenlijk. De rode draad gaat over de rol van de ambtenaar bij burgerinitiatieven. Waar moet de ambtenaar op letten bij het faciliteren, wat zijn de do s en wat zijn nu juist de don ts? De aandachtspunten, de valkuilen en tips om In 2006 organiseerde InAxis een leertraject voor gemeenten over de derde generatie burgerparticipatie. Deze publicatie is het resultaat van de bevindingen uit dit leertraject, vooral bedoeld voor ambtenaren die worstelen burgerinitiatieven te stimuleren. En bekijk de tien rollen die een ambtenaar kan aannemen in het contact met een initiatiefrijke burger. De rode draad is mede gebaseerd op de lessen van het leertraject.

11 Maar wie zijn dat nu eigenlijk, die initiatiefrijke burgers? In de blauwe draad leert u hen kennen. Wat zijn hun motivaties en hun ambities met het initiatief en wat verwachten zij daarbij van de overheid? U kunt immers pas echt goed als lezer en als ambtenaar, direct wordt aangesproken. Hoe is het bijvoorbeeld gesteld met uw competentie Omgaan met burgerinitiatieven? Management trainer en strategisch adviseur André Meiresonne daagt u uit om na te denken hoe ú staat tegenover burgerinitiatieven. faciliteren, als u weet voor wie u het allemaal doet. Veel van de bijdragen uit deze draad komen uit de publicatie Wat burgers bezielt, over een onderzoek naar spontane burgerinitiatieven. Ook zijn door de gehele publicatie heen heel veel zogenaamde snapshots verspreid. Voorbeelden van projecten waarbij burgerinitiatieven worden gefaciliteerd: de derde generatie burgerparticipatie in praktijk. Achterin de De gele draad laat zes praktijkvoorbeelden zien van burgerinitiatieven. publicatie hebben we al deze projecten op een rijtje gezet. Ter inspiratie. Zowel de burger als de ambtenaar zijn aan de tand gevoeld over het proces. Soms zijn beiden tevreden, vaak heeft de burger wel wat te klagen over de samenwerking. Moet de betreffende ambtenaar nodig dit boekje lezen, of verwacht de burger teveel van de overheid? Wat vindt u níet in deze publicatie? - een geloof of politiek statement voor de derde generatie burgerparticipatie [wel: boekje vol met voorbeelden over derde generatie, zonder oordeel over andere vormen. De drie generaties bestaan naast elkaar.] In dit boek zijn 10 columns van deskundigen opgenomen. Zo was Ronald Vis projectleider Lokale Democratie van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) en doet Menno Hurenkamp als socioloog voor de UvA onderzoek naar de praktijk van burgerinitiatieven. Jaap Pleeging is als ambtenaar in Zwolle - een inventarisatie van maatschappelijke initiatieven [wel: centraal staat de rol van de overheid bij die initiatieven] - een stappenplan [wel: een verslag van een zoektocht] - theoretisch verhaal [wel: veel praktijkvoorbeelden] betrokken bij een experiment met wijkbudgetten. Kennis en ervaring te over dus. Bent u na het lezen van dit boekje hongerig naar meer informatie? Achterin vindt u een lijst met voorbeelden, organisaties en publicaties over de derde Door de tekst heen is een aantal prikkelende stukjes opgenomen waarbij u, generatie burgerparticipatie.

12 14 Door Menno Hurenkamp Trimethylchloroform Trimethylchloroform. Autoïmmuuncoefficiënt. Overdraagbare emissierechten. Lapsis van de wervelkolom. Derde generatie burgerparticipatie. U mag zelf zeggen welke van de termen a) bestaat b) geen ziekte is c) begrijpelijk is Geef een beleidsambtenaar de Nederlandse taal in handen en hij gedraagt zich als de tovenaarsleerling die de kunstjes van de meester afkijkt - zonder na te denken over de krachten die vrijkomen. Derde generatie burgerparticipatie: is het een kwaal, is het een zegen, gaat het vanzelf over? Heeft derde generatie burgerparticipatie dezelfde trekken als derde generatie migranten kinderen? Of als de derde Golf generatie, waarin voor het eerst ook een turbodiesel in het Volkswagenprogramma zat? (1,9 liter, 90 pk!) Wat wel duidelijk is: er zijn eerdere generaties, anders was er geen sprake van derde. Het is ook iets met burgers, want dat wordt letterlijk gezegd. En het is iets met burgers die meedoen, want dat is de inhoud van participatie. Meedoen is zelfs erg belangrijk, als je eens kijkt naar de voorbeelden die gegeven worden, gezellig samen meedoen met elkaar. Wee de burger die niet gezellig samenwerkt, samen denkt, samen komt, samen eet, samen sport, weer samen naar school gaat, samen naar de kerk en de moskee gaat, samen leeft, samen zorgt, samen in de buurt woont, samen inburgert. Maar wat het verder is, derde generatie burgerparticipatie? Mijn fantasie laat me in de steek. Die onbegrijpelijkheid heeft iets te maken met de tragiek van het Nederlands. Onze taal leent zich niet goed voor de omschrijving van sociale activiteiten. Onze taal is een watertaal, een luchttaal. Piet Hein, Anthony Fokker, Johannes Vermeer, het Nederlands is van hen. Het is een individualistisch en op de fysieke omgeving gericht taaltje, goed voor de omschrijving van dijken, boten en aangeharkte straten. Maar

13 15 Dienaar Dankzij De Da Vinci Code weten we ook weer wat minister betekent: het is Latijn voor... Dienaar. Civil servant, zoals het zo mooi heet in Engeland. Dienaar van de gemeenschap. En bij menig politiekorps heet een agent een diender. zodra het gaat om menselijke verbondenheid loopt het Nederlands spaak. Heb je het over zorg, benoem je dan een probleem ( zorg over ) of los je het dan op ( zorg voor )? Of om terug te komen op de burgerinitiatieven: dat woord roept bij mij een combinatie in gedachten van Deventer Koek en rond een loket gecentreerde menselijke agressie, nette mensen die na veel vijven en zessen toch zélf iets ondernemen. Als ik dus anderen vertel dat ik schrijf over lichte gemeenschappen, verschijnt er al snel een pretglimlachje om de lippen van niet sociologisch ingevoerde gesprekspartners. Is dat onder de douche of op een parkeerplaats? Ga ik vervolgens op de terugtocht door de term het maatschappelijk middenveld te laten vallen, dan lijk ik te suggereren dat in dat hele domein tussen staat en individu geen aanvallers en geen verdedigers te vinden zijn, maar alleen maar Mark van Bommelachtige types, voetballers die wel altijd moe zijn na de wedstrijd maar nooit eens een doelpunt maken. Het Engels kent deze tragiek niet. The civil society. Kijk, dáár kun je over praten. De beschaafde samenleving of de civiele maatschappij. Niet de vermaledijde associaties met de kauwgom van de gezelligheid die wij telkens over ons afroepen door het adjectief burger ergens voor te plakken. Ook the community heeft niet de driedubbele betekenis van gemeenschap, dat niet alleen buurt maar ook voortplanting kan inhouden en dat tot overmaat van ramp ook nog een germaans tintje heeft ( aha, Gemeinschaft...nou, ik hoor de laarzen al stampen! ) Civil servants zijn dienaren: de definitie van hun werk wordt bepaald door hun verhouding tot de maatschappij. Ambtenaren bekleden slechts een ambt: de omschrijving van hun werk is niet meer dan dat ze werken. Het aardige is nu dat onze gebrekkige taal ons niet hindert redelijk sociaal te blijven. We kunnen er misschien niet over spreken, maar we zwijgen er toch niet over. Dat lijkt me voer voor filosofen. Menno Hurenkamp, Universiteit van Amsterdam, mede-auteur van Wat burgers bezielt.

14 Derde generatie burgerparticipatie: wat is dat dan? 16 In de representatieve democratie doen politieke en ambtelijke bestuurders hun werk namens de burgers. In de participatieve democratie werken burgers mee aan de voorbereiding en uitvoering van besluiten, de zogenaamde burgerparticipatie. Vroeger hadden burgers alleen inspraak als instrument om zich met de politiek te bemoeien. Tegenwoordig neigt de participatie meer naar direct burgerbestuur. Voordat we dieper ingaan op de derde generatie burgerparticipatie is het goed eerst een duidelijk onderscheid te maken tussen de eerste, de tweede en de derde generatie.

15 17 Onderscheid tussen generaties Inspraak, de eerste generatie burgerparticipatie, ontstond in de jaren 70 en wordt vooral veel toegepast in de ruimtelijke ordening (inrichtingsplannen). De overheid Zodra de overheid bij zo n initiatief wordt betrokken spreken we over derde generatie burgerparticipatie. Het is eigenlijk een soort omgekeerde participatie want de overheid participeert als het ware in een initiatief van burgers. bereidt een besluit voor en burgers en belanghebbenden geven daarover achteraf hun mening. De tweede generatie burgerparticipatie is interactieve beleidsvorming, ontstaan begin jaren 90. Ook hier ligt het initiatief bij het bestuur, maar de burger krijgt nu de kans om al vooraf mee te denken over de beleids- en besluitvorming. Met deze vorm van participatie heeft de overheid de afgelopen tien jaar veel ervaring opgedaan. De overeenkomst tussen eerste en tweede generatie burgerparticipatie is dat het initiatief bij het bestuur ligt. Dit verschilt van de derde generatie burgerparticipatie, In de participatieladder (zie onder) van Pröpper en Steenbeek wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende bestuursstijlen voor burgerparticipatie. De derde generatie burgerparticipatie heeft betrekking op zelfbestuur of direct burgerbestuur. De participant is initiatiefnemer en de overheid heeft een faciliterende bestuursstijl. Het bestuur vraagt van de participant een grotere eigen verantwoordelijkheid en slagvaardigheid en biedt ondersteuning (tijd, geld, kennis, deskundigheid, materiële hulpmiddelen). Voor deze vorm kiezen wij de term derde generatie burgerparticipatie terwijl Pröpper en Steenbeek het ook een vorm van interactief beleid noemen. waarbij de burger zelf het initiatief neemt voor een actie binnen het publieke domein. De participatieladder Partcipatie Rol participant Bestuur vraagt van Bestuur geeft aan Wisselwerking komt tot Bestuursstijl participant participant uitdrukking in Wel interactief Faciliterende stijl Initiatiefnemer Grotere eigen verantwoordelijkheid en slagvaardigheid Ondersteuning (tijd, geld, kennis, deskundigheid, materiële hulpmiddelen) Ondersteuning die wordt aanvaard Samenwerkende stijl Samenwerkings-partner Evenwichtige inbreng Evenwichtige inbreng Binding aan gemeenschappelijke en open besluiten, afspraken en handelingsplannen Delegerende stijl Medebeslisser Beslissing: gesloten besluit, alsmede commitment eraan Beslissingsmacht binnen randvoorwaarden Besluit waarin beide partijen worden gehonoreerd Open participatieve stijl Adviseur Oordeel: open advies Open vraagstelling (over probleem-definitie en oplossingsrichting) Uitwisselen van alternatieve concepties, probleemdefinities en oplossings-richtingen Niet interactief Gesloten participatieve stijl Consultor (geconsulteerde) Oordeel: gesloten advies Gesloten vraagstelling (over probleem-definitie en oplossingsrichting) Uitwisselen van visies en argumentaties Open autoritaire stijl Doelgroep van onderzoek Kennis/informatie over Informatie en voorlichting Afstemmen van of voorlichting gedrag, houdingen en opvat- (onderzoeks)vragen en tingen boodschap op doelgroep Gesloten autoritaire stijl Geen Niets Niets Niets Participatieladder (Pröpper en Steenbeek, 1998: 293)

16 18 Bewonerscomité s-hertogenbosch In een publicat ie van V ROM, genaamd Bet rokken bewoners. Burgerpart icipat ie in de stedelijke vernieuwing (december 2005) wordt een bewonerscomité van het Coehoornplein in s-hertogenbosch genoemd als voorbeeld van de faciliterende stijl waarin bewoners initiatief nemen. Het comité heeft in 2003 een eigen plan ontwikkeld voor de inrichting van een winkelcomplex waarvan de bewoners zelf eigenaar zijn: Plan Wyckel. Dit plan moet ook primair door bewoners zelf worden gefinancierd en uitgevoerd. Het gaat bij de derde generatie burgerparticipatie dus altijd om een burgerinitiatief. Het begrip burgerinitiatief wordt in de Handreiking Burgerinitiatief van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) omschreven als:...een activiteit van één of meer burgers, die gericht is op bevordering van het algemeen belang, een meerwaarde voor de gemeenschap heeft, in het publiek domein plaatsvindt, waarbij de overheid op enig moment een rol speelt en de initiatiefnemers geestelijk eigenaar van het initiatief blijven. In deze definitie speelt de overheid altijd een rol bij een burgerinitiatief. Dat geldt ook voor deze publicatie; we richten ons specifiek op de rol die de overheid kan spelen bij burgerinitiatieven. Er zijn uiteraard ook vele initiatieven waarbij de overheid geen rol speelt, maar die vallen buiten deze publicatie. Af bakening derde generatie De Overdiepse Polder In de Overdiepse Polder bij Waspik liggen zeventien boerderijen. De overheid besloot enkele jaren geleden dat er wat met de Een zuivere indeling in eerste, tweede en derde generatie burgerparticipatie is onmogelijk. In diverse cases lopen de generaties door elkaar heen. Soms neemt de overheid een burgerinitiatief over waardoor het tot tweede generatie participatie wordt. Andersom polder moest gebeuren om het aanzwellende rivierwater ruimte te bieden. De zeventien boeren in deze Brabantse polder aan de Bergsche Maas kwamen toen zelf met het zogenaamde terpenplan waarbij het de bedoeling was dat acht van de boerderijen stimuleert de overheid burgers soms om zelf initiatieven te nemen, waardoor de grens tussen generaties ook niet geheel duidelijk is. naar hoger gelegen terpen zouden worden verplaatst. Zo worden boerderijen behouden, terwijl de polder kan vollopen bij een hoge waterstand. In eerste instantie waren het ministerie van Verkeer Bij het voorbeeld van de Overdiepse polder komt de eerste actie van het openbaar bestuur, de boeren reageren. Dat gebeurt voorafgaand aan de besluitvorming, dus lijkt dit geval op interactieve beleidsvorming, de tweede generatie dus. De boeren tonen echter & Waterstaat en de provincie Brabant enthousiast en ze betrokken de boeren, verenigd in de Vereniging belangengroep Overdiepse Polder, bij de planvorming. Na verloop van tijd verloor de vereniging echter het overzicht in de planvorming. Uiteindelijk werd een ambtelijke stuurgroep opgericht, die drie plannen ont- initiatief door met het plan voor terpen te komen en de overheid stelt zich daarvoor open. Vervolgens neemt het bestuur een besluit waarbij de boeren net als ieder ander inspraak krijgen. Zo lopen in een enkele casus de eerste, tweede en derde generatie dwars door elkaar heen. wikkelde waarvan het terpenplan er slechts één was. De boeren raakten de grip op hun plan kwijt, hoewel ze nog wel proberen invloed uit te oefenen en regelmatig bij elkaar komen om hun strategie te bepalen.

17 19 Ook het private en publieke domein zijn niet gemakkelijk te onderscheiden. In het Van Harte Resto s Van Harte Resto s runt sinds enkele jaren diverse sociale restaurants om de cirkel van stille armoede en sociale uitsluiting van mensen te doorbreken. De wijkagent, maatschappelijke instellingen en de huisarts zijn aanwezig voor burgers die daar behoefte aan geval van de Van Harte Resto s is de betrokkenheid van het openbaar bestuur klein. De exploitatie van een restaurant is een commerciële activiteit die thuishoort in het private domein. Echter, in het private domein is een initiatief alleen bedoeld voor het profijt van de betrokken partijen, in het publieke domein is een initiatief bedoeld voor de gemeenschap. De Van Harte Resto s bewegen zich dus binnen het publieke domein, omdat het sociale restaurants zijn die zich richten op het welzijn van eenzame mensen. hebben. Enkele burgers maakten zich zorgen over eenzaamheid in de maatschappij. Zij hebben Van Harte Resto s geopend in het hele land, vaak in samenwerking met een school (met keuken). Kenmerken van derde generatie burgerparticipatie Initiatiefnemer Fred Beekers wil vooral onafhankelijk blijven. Hij beseft wel dat hij bij regelgeving over hygiëne of de stichtingsvorm niet aan de overheid ontkomt. Het is lastig, maar we proberen toch om deze vorm van burgerparticipatie iets beter af te bakenen. Daarvoor schetsten we hier een aantal kenmerken in de vorm van een stroomschema: Hiermee wordt vooral een richting aangegeven, het is geen poging tot definitie! Verordening Burgerinitiatief Vanaf 2002 kennen veel gemeenteraden een formele Verordening Burgerinitiatief, bedoeld om burgerideeën een stem te geven in de lokale besluit vorming. Iedereen kan een onderwerp of voorstel op de agenda van de gemeenteraad plaatsen. Zo n formeel burgerinitiatief moet wel Ambtenaren reageren verdeeld op de verordening: sommigen zien het als een zinloze bijdrage aan het werk van de volksvertegenwoordiging, anderen vinden het juist een welkome aanvulling. In 2004 heeft het IPP in opdracht van de Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie onderzoek gedaan naar de ervaringen van gemeenten met burgerinitiatieven. Minder dan de helft van alle gemeenten in Nederland had toen een Verordening Burgerinitiatief. In de meeste gemeenten die een verordening hadden, werd daar niet of nauwelijks gebruik van gemaakt. Het formele burgerinitiatief is een manier om de agenda van de gemeenteraad te beïnvloeden. In deze publicatie gaat het vooral over initiatieven die zich los van de gemeenteraad afspelen. aan enkele voorwaarden voldoen. Zo mag het geen onderwerp zijn waar de gemeenteraad net een besluit over heeft genomen, mag het geen klacht of bezwaar inhouden en kan het alleen een onderwerp betreffen waar het gemeentebest uur invloed op heeft. Ook is een minimum aantal handtekeningen nodig, dat overigens per gemeente verschilt. Voorlopers zijn Amersfoort (met een groot aantal initiatieven) en Zoetermeer (eerste met digitale burgerinitiatief ). Een bijzonder burgerinitiatief is in 2006 ingediend in Vlaardingen. Daar hebben burgers zelf een burgernota geschreven en een Federatie opgericht om het poldergebied (De Broekpolder) verder te ont wikkelen. Met een formeel burgerinitiatief is de gemeente gevraagd om te participeren bij de plannen van de Federatie. Hierdoor ontstaat een nieuwe vorm van publiek-maatschappelijke samenwerking t ussen gemeente en burgers, waarbij taken worden overgedragen aan burgers (verzameld in de Stichting Federatie Broekpolder). Het is een vorm van medebestuur. Uniek is ook de organisatievorm in een programmaraad (Federatie) als een soort dynamische net werkorganisatie met een eigen rol van gemeenteraadsleden (als burgers met een gemeenteraadspet op in de Federatie). In de loop van 2007 zal een convenant worden getekend en kan de uit voering beginnen. Het experiment wordt ondersteund door In A xis.

18 20 Door Ronald Vis De burger echt aan zet Nog niet zo lang geleden gedroeg de overheid zich als een partij die het alleenrecht had op de inrichting van de samenleving. De overheid wist wat goed was voor de mensen en de onderdanen schikten zich in het handelen van de overheid. Waren de burgers echt ontevreden, dan kon er gemord en gestaakt worden, kwam het volk in opstand of werd een revolutie ontketend. Maar dat waren uitzonderingen. Tenslotte kon de kiezer om de vier jaar zijn (protest)stem altijd nog kwijt tijdens verkiezingen. En dan kon er voor het gevoel van de burger worden afgerekend met die overheid. In de jaren zestig van de vorige eeuw is onder invloed van de sterke democratiseringsgolf in Nederland inspraak ingevoerd: geef de burgers de gelegenheid om te reageren op voorgenomen plannen van de overheid. Grote groepen burgers pikten het niet langer dat ze eigenlijk niets te zeggen hadden, nauwelijks invloed konden uitoefenen en voortdurend opliepen tegen politieke muren of tegen bureaucratische instituties en belangen. Maar je moet van goede huize komen, wil je als burger in een inspraakproces nog iets wezenlijks veranderd of aangepast krijgen. Inspraak wordt namelijk gehouden aan het eind van de rit en de overheid zit er niet op te wachten om in het zicht van de finish het voorgenomen beleid te veranderen. Daarmee roepen inspraakprocedures vaak nog meer frustratie, onbegrip en lijdzaamheid bij burgers op. En een nog grotere kloof tussen burger en overheid. Met een beetje goede wil kan wel worden gezegd dat met de invoering van inspraak een eerste stap werd gezet in de emancipatie van de burgerparticipatie. Naast de wettelijke inspraak werd in de jaren negentig het begrip interactieve beleidsvorming geïntroduceerd. Als antwoord op bezwaren tegen inspraak aan het eind van de rit, werd naar vormen gezocht om burgers zo vroeg mogelijk bij de voorbereiding van beleid en uitvoering te betrekken. Een sympathiek gebaar van de overheid: probeer vanaf het begin maatschappelijke opvattingen over voornemens goed in kaart

19 Om de betrokkenheid van de burgers bij de stad te versterken heeft de gemeente in 2006 het fonds Een steentje bijdragen opgericht. Dit fonds stelt jaarlijks geld beschikbaar voor kleine investeringen ten behoeve van de leefbaarheid. In totaal was in euro beschikbaar. Andere thematische initiatievenpotjes in 21 Een steentje bijdragen in Den Haag Den Haag zijn het Fonds Burgerschap, waarbij burgers maximaal euro kunnen ontvangen voor een plan dat diverse bevolkingsgroepen samenbrengt, én het project Buurtgroen, dat 1 miljoen euro beschikbaar stelt voor groene voorstellen van burgers. veel fundamentelere stap nodig, een stap die als sluitstuk kan dienen in de emancipatie van de burgerparticipatie: de burger aan zet. Een stap die de houding en het gedrag van de overheid op zijn kop zet door het handelen veel meer in het perspectief te plaatsen van de burger weet wat goed is en heeft het laatste woord. Dat vraagt overlaten en ruimte geven aan de burger, burgers hun verantwoordelijkheid laten nemen, burgers stimuleren en faciliteren bij het maken van plannen en beleid, beslissingsrecht aan burgers geven. De overheid en het politieke bestuur zijn te veel in zichzelf gekeerd, met zichzelf bezig, op zichzelf gericht en niet op de burgers. Ondanks alle mooie woorden en beloften. De overheid leeft te veel in haar eigen wereld en mist de aansluiting met de samenleving. Daarom doe ik een oproep aan de overheid om de samenleving de credits en de kans te geven om het heft in eigen handen te nemen. Te beginnen daar waar grote kansen en mogelijkheden te brengen en zo mogelijk een plek te geven in de uiteindelijke vaststelling van beleid of overheidshandelen. Ontegenzeggelijk is deze stap in de emancipatie van burgerparticipatie een betekenisvolle geweest. Veel meer burgers werden actief en roerden zich, de overheid laat de resultaten van interactieve beleidsvorming veel meer doorklinken in de uiteindelijke plannen, maar de houding van de overheid blijft er een van wij weten het beter en hebben het laatste woord. Ook interactieve beleidsvorming is een top-downbenadering en heeft geen wezenlijke bijdrage geleverd aan het verkleinen van de kloof tussen burger en overheid en aan de versterking van het democratisch functioneren van diezelfde overheid. Voor dat laatste is volgens mij een liggen: in buurten en wijken, op terreinen als onderwijs, de openbare ruimte, verkeer, speelvoorzieningen, wonen, veiligheid, winkels en groen. En hopelijk verschuilt de overheid zich niet achter gelijke monniken, gelijke kappen. Want het verschil maakt juist het verschil. Verschillen aandurven, omdat mensen verschillend zijn, buurten en wijken verschillen en gelijke monniken, kleurrijke kappen een veel toepasselijker perspectief is. Het wordt tijd dat de burger en de buurt nu echt aan zet zijn! Dan krijgt burgerschap, in de zin van maatschappelijke verantwoordelijkheid dragen, echt een kans. Ronald Vis, voormalig projectleider Lokale Democratie van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP)

20 tussen kroonprins Willem-Alexander en Maxima, schenkt geld aan projecten die de sociale samenhang of sociale participatie in de maatschappij bevorderen. Het Oranjefonds streeft naar een leefbare samenleving waarin alle mensen tot hun recht komen. In de afgelopen vijf jaar zijn projecten ondersteund met een totaalbedrag van 80 miljoen. Het Fonds ontvangt geld uit loterijen, giften en legaten. Ieder jaar reikt de organisatie drie Appeltjes van Oranje uit. Het doel van deze Appeltjes is om maatschappelijk welzijn en sociale cohesie te stimuleren. De prijs 22 Burgers veranderen vuilnisbelt in buurtpark Het project: Buurtbewoners van het Chrysantenveld in Geleen hadden genoeg van het puin en de ratten op het veldje achter hun huis. Zij haalden eerst samen achttien ton huisvuil weg, en toverden het veld vervolgens om in een park met een speeltuin en een kinderboerderij. Het project heeft hen zelfs een Appeltje van Oranje van het Oranjefonds opgeleverd. Het Oranjefonds Het Oranjefonds, opgericht ter gelegenheid van het huwelijk bestaat uit ,- en een door Koningin Beatrix gemaakt bronzen beeldje.