Gulden Spoor voor Culturele Uitstraling aan prof. em. dr. Stefaan Top Brugge, 10 juli 2010

Transcriptie

1 Gulden Spoor voor Culturele Uitstraling aan prof. em. dr. Stefaan Top Brugge, 10 juli 2010 Mijnheer de senator, gouverneur, mevrouw de gedeputeerde, burgemeester Geachte schepenen, gemeenteraadsleden, voorzitter Dames en heren Erfgoed: het is nergens meer actueel dan vandaag en dan hier, in Brugge die scone die al tien jaar op de lijst van werelderfgoed prijkt. Een Unesco-team zakte onlangs naar Brugge af om na te gaan of de voorwaarden om op de lijst van het werelderfgoed te prijken, wel worden nageleefd. Voer voor de receptie straks: wees gerust ik ga niet dieper in op de vele krantenartikels die de laatste weken hieraan gewijd zijn. Erfgoed: heel veel mensen en organisaties zijn ermee bezig, maar meestal in verspreide slagorde. Ook actueel is het voorstel van minister Bourgeois eind vorige maand om het Vlaams erfgoed te organiseren zoals de Britse National Trust vind ik daarom schítterend. De National Trust werkt volledig zelfbedruipend en haalt inkomsten uit lidmaatschappen, schenkingen en erfenissen, catering en merchandising. Als germaniste en anglofiel reis ik regelmatig naar Groot-Brittannië, bezoek er dan steevast National Trust patrimonium en sta telkens in absolute bewondering en verwondering te kijken en te luisteren naar de trotse Britse vrijwilligers-gidsen die weten te betoveren met de petites histoires van hun fine house, hun grand manor, hun beautiful castle, hun lovely garden, Niet alleen Bruggelingen, maar alle Vlamingen moeten deze geestdrift voor ons materiaal en immaterieel erfgoed ook kunnen en willen opbrengen. Niet alleen Bruggelingen, maar alle Vlamingen moeten absoluut leren trots te zijn op onze vele vele toeristische en andere troeven. De verkiezingsuitslag deed alvast uitschijnen dat meer en meer Vlamingen zich alvast bewust zijn van hun Vlaamse identiteit. De krant De Tijd blokletterde vandaag zelfs: Sire, we zijn allemaal flaminganten [ ] Of hoe het negeren van Vlaamse grieven onvermijdelijk leidt tot de implosie van een land. Voer voor de receptie straks: wees gerust ik ga hier nu niet dieper op in. 1 Geachte dames en heren Wij draaien met onze Beweging Vlaanderen-Europa en onze campagne Vlaanderen Feest al mee sinds 1996 en, in alle bescheidenheid, ons succes stijgt nog elk jaar. Onze missie begint gelukkig stilaan een bekende melodie te worden. Wij willen namelijk niet alleen een positieve boodschap brengen. Wij zijn er bovendien van overtuigd dat die boodschap een antwoord op de crisis biedt. Wij streven samenhorigheid en solidariteit na tussen alle Vlamingen en daarmee bedoelen we iedereen die in Vlaanderen woont. Wij reserveerden daarvoor met onze 11-Daagse Vlaanderen- Europa feestcheques voor lokale initiatieven in buurten en verenigingen. Vanaf 1 juli tot en met 11 juli vinden er ook in meer dan 90% van de Vlaamse gemeenten en steden in Vlaanderen feestelijkheden plaats in het kader van de Vlaamse Feestdag. Vlaanderen Feest! versterkt daardoor de band tussen de Vlaamse overheid, lokale gemeentebesturen, verenigingen en zijn burgers.

2 Voor alle duidelijkheid: dit is wel degelijk een privé-initiatief, onder meer gesteund door de Vlaamse Gemeenschap maar ook door privé-sponsors. En om alle misverstanden uit de wereld te helpen: barbecues, eten en drinken subsidiëren wij niet. Muzikale evenementen zijn dan weer wel onze favoriet omdat ze mensen verenigen, in de organisatie en in het feest zelf. Vandaar bijvoorbeeld ons initiatief voor 8 concerten getiteld Vlaanderen Muziekland die we in het kader van het Europees voorzitterschap in 8 Vlaamse gemeenten organiseren i.s.m. de VRT en de Vlaamse overheid En, niet onbelangrijk: de klemtoon ligt daarbij op Nederlandstalige muziek. We hopen daarmee het Belgische I love EU -concert van vorig weekend ruimschoots te compenseren waar er geen enkel Nederlandstalig lied aan bod kwam. Muziek verzacht immers niet alleen de zeden, muziek bindt bovendien mensen die elkaar misschien nooit op een andere manier zouden zijn tegengekomen. Een land met samenhorigheid, met een identiteit, komt op voor zijn belangen, vecht voor zijn welvaart, zijn mensen. Voor de toekomst van de Vlamingen is daarom dit project Vlaanderen Feest! van wezenlijk belang. Wij zijn ervan overtuigd dat het gewicht van onze taal en cultuur in Europa en de wereld zal afhangen van de innerlijke kracht ervan en van ons zelfrespect. Het is goed om bij de start van het Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie te benadrukken dat Vlaanderen daarvoor niet te klein is. Of denkt u misschien dat het nodig is om groot te zijn om invloed te hebben? Nog nooit geslapen met een mug in uw kamer? En: als 2 miljoen Slovenen, 3 miljoen Litouwers, 4 miljoen Ieren en de 5 miljoen Slovaken aan de beslissingstafel van Europa zitten, waarom hebben 6 miljoen Vlamingen daar dan nog zo te weinig te zeggen? Is het ook geen gekke situatie dat het Groot-Hertogdom Luxemburg en Malta in Europa directer en efficiënter aanwezig zijn dan Vlaanderen? Het is een thematiek waarvoor wij met de Beweging Vlaanderen-Europa al vele jaren via verschillende initiatieven aandacht vragen. Ik mag u vandaag plechtig en feestelijk aankondigen dat wij met een paar prominente Vlaamse culturele verenigingen en regeringscommissaris prof. Jan De Groof de handen in elkaar hebben geslagen om in 2011 een Leerstoel Richard Celis op te richten. Dit eerder academisch geïnspireerd initiatief betekent de organisatie van een reeks Lezingen over de toekomst van de samenleving, regionaal en internationaal in de periode De idee is ingegeven door het voorbeeld van de Prijs van de Vlaamse Regering Johan Fleerackers en de Leerstoel Johan Fleerackers. Concreet bestaat het concept uit een tweevoudige formule. Enerzijds zal een voorstaand persoon één of twee lezingen houden over een gekozen thematiek. De lezingen worden ingericht op een prestigieuze plaats in Antwerpen en zijn vrij toegankelijk. Anderzijds willen we ook een wedstrijd organiseren waarbij we jonge academici uitnodigen om een verhandeling rondom hetzelfde thema in te zenden. We zullen de teksten nadien publiceren om een ruimere verspreiding te verzekeren. 2 Maar met onze Beweging Vlaanderen-Europa zijn we nog op andere terreinen actief: zo reik ik morgen in Roeselare een Gulden Spoor voor Economische Uitstraling uit aan het internationaal gerenommeerde bedrijf Piano s Maene. Gisteren kreeg Luc Van den Branden een Orde van de Vlaamse Leeuw in Dendermonde. Er zijn ook de talrijke initiatieven op het vlak van publieksdiplomatie, we bevestigen ook gedenkplaten aan de huizen van verdienstelijke Vlamingen zoals vorige week aan het huis van de gedreven Huguette De Bleecker-Ingelaere, enz enz.

3 Er is een Chinees spreekwoord dat zegt Sta af en toe eens stil zodat je ziel je kan inhalen. En dat is onder meer wat de Beweging Vlaanderen-Europa met de campagne Vlaanderen Feest! probeert te bereiken op momenten en bij gelegenheden als deze. Immers, als je je eigen geschiedenis en helden niet wilt kennen, heb je ook geen recht op de toekomst. Heel wat verdienstelijke Vlamingen verdienen nochtans, naar onze bescheiden mening, af en toe bezongen te worden. Ere wie ere toekomt. En wanneer kan dat beter dan tijdens deze Vlaamse 11-Daagse? Op 11 juli herdenken we immers niet alleen de Guldensporenslag van Aan de hand van de herdenking van de opstand van de Vlamingen tegen de horigheid, vieren we het feest van onze samen-horigheid. Zo is 11 juli níet de feestdag van de flaminganten. 11 juli is evenmin de feestdag van de zuivere Vlaming, de arbeidende Vlaming, de kapitaalkrachtige of de zelfstandige Vlaming, de gelovige Vlaming of de milieubewuste Vlaming. 11 juli is de feestdag van álle Vlamingen, zonder onderscheid. Het is een dag om dankbaar terug te blikken op de lange weg die we samen hebben afgelegd, de moeilijke weg naar vrijheid en gelijkheid. Aan die weg hebben heel wat Vlamingen getimmerd Wij zijn hier vandaag samen om een man hulde te brengen die op dit vlak een toonvoorbeeld is, een idealist-om-u-tegen-te-zeggen, een voluntarist en een verhalenarchief op zich. Nomen est omen wisten de Romeinen al. Deze man is top en verdient absoluut een zegekrans. Meteen heb ik ook zijn naam gezegd: Stefaan Top, alias professor en dus topexpert volkskunde en zuiver cultureel erfgoed. Volkskunde, geachte aanwezigen, is alles wat te maken heeft met de mens en de groep waarin hij leeft, maar dan bekeken vanuit cultuur met een kleine c. Met andere woorden: hoe gaat de gewone mens om met alle mogelijke aspecten van zijn dagelijks bestaan? Antropologie van eigen bodem, zo omschrijft prof. Top zelf bij voorkeur zijn vakdomein. Het motto is heel eenvoudig: als we vertrekken van vandaag en proberen het verleden te verklaren, dan investeren we in de toekomst. 3 Stefaan Top zag het eerste levenslecht alvast in een zeer apart kader. Hij is nl. aan het begin van de tweede Wereldoorlog als jongste zoon en nakomertje in een door en door West-Vlaams gezin met zes kinderen in Langemark geboren in het bankfiliaal van de bank Krediet aan de Nijverheid waarvan zijn moeder beheerder was. Wat mij ook opviel bij het voorbereidend werk dat nu eenmaal het schrijven van een laudatio voorafgaat, is dat hij bij zijn plechtige communie van zijn ouders officieel de toelating kreeg om te roken. Dat was toen nog een echte mijlpaal in het leven, waar men als jongen heel fier op was, als het ware de echte coming of age. Ik vond dit vooral merkwaardig omdat ik net als bezorgde moeder mijn jongste 14-jarige zoon had betrapt op het roken, iets waarvoor hij in mijn ogen nog veel te jong is. Ik zal hem maar niet vertellen dat Stefaan als volleerde kwajongen al op veel vroegere leeftijd was beginnen roken maar telkens enkele koffiebonen had gegeten zodat zijn ouders nooit zijn premature rookgedrag hebben ontdekt. Met de toelating om te roken was ook de onbezorgde jeugd in Langemark voorbij. Na 6 Latijn-Griekse jaren in het Sint-Vincentiuscollege in Ieper doorlopen te hebben, koos hij voor de studies Germaanse Filologie aan de KULeuven. Hij kon onmiddellijk aan de slag als leraar bij de Roesbrugge Dames in Ieper, een vrij elitaire nonnenschool voor meisjes. Bij aanvang van het schooljaar werden de nieuwe leraars in het scheikundelokaal aan de collega s voorgesteld. Eén van hen was een zekere Christiana Corneillie uit Dadizele. De handdruk bij de kennismaking was blijkbaar iets warmer dan gebruikelijk en Kris en Stefaan huwden, gingen in Ieper wonen, kregen al vlug drie kinderen: Goedele, Wencel en Bieke en leefden nog lang en gelukkig. Ik begrijp, mevrouw, dat u al die jaren letterlijk uw mannetje naast Stefaan hebt gestaan en dat u die bijdrage aan zijn Volkskundig werk niet louter op z n vrouwtjes hebt gedaan. Dit eerbetoon is dus ook voor u.

4 Na een doctoraat over de beruchte bende van Bakelandt aanvankelijk zeer tegen de zin van de toenmalige grijze eminentie van de volkscultuur, K.C. Peeters, in - kon hij hem in het midden van de jaren 70 aan Leuvense universiteit opvolgen. Prof. Stefaan Top doceerde tot aan zijn emeritaat in 2006 volkskunde en volkskunst aan de KU Leuven. Tot zijn favoriete onderzoeksgebieden behoren sindsdien de volksverhalen en -liederen, de moderne sagen en de urban legends, de zogenaamde broodje aap-verhalen. Ze bewijzen allemaal op z n minst dat de mens niet zonder verhalen kan en al vertellend in het reine probeer te komen met zijn angsten en doembeelden. De ereburger van zijn geboortedorp Langemark maakte de Leuvense universiteit tot koploper op het vlak van volkskundige onderzoek. Prof. K.C. Peeters heeft dan wel mee de Volkskunde in Vlaanderen op de kaart gezet hebben, Stefaan Top heeft die kaart ingekleurd. Ook na zijn emeritaat blijft Stefaan Top vechten voor het overleven van het vak Volkskunde dat worstelt met een onzekere toekomst omwille van besparingsoverwegingen. Recente internationale ontwikkelingen aan universiteiten in het buitenland tonen aan dat Volkskunde of Europese etnologie als onderzoeksterrein in de 21ste eeuw steeds belangrijker wordt. De recente creatie van een reeks nieuwe leerstoelen Nederlandse etnologie aan Nederlandse universiteiten illustreert dit treffend. Bovendien werd op 17 oktober 2003 door UNESCO een internationale conventie over de bescherming van immaterieel erfgoed (volkscultuur) goedgekeurd: het meest duidelijke teken dat volkscultuur en de bestudering ervan steeds aan belangstelling wint. Precies de thema s zoals feestcultuur, rituelen, oraal erfgoed en immaterieel erfgoed waarvoor de Leuvense leerstoel Volkskunde de voorbije decennia een grote traditie en documentatiebestand heeft uitgebouwd, staan daarbij centraal. Het zou onbegrijpelijk zijn te overwegen de leerstoel Volkskunde precies op zo n cruciaal ogenblik niet voor te zetten. Tussen 1974 en 2005 hebben 367 licentiaatstudenten een verhandeling over een volkskundig onderwerp geschreven. Dat betekent dat niet minder dan 17% van de ruim 2100 studenten die bij Stefaan het keuzevak Volkskunde volgden, ook afstudeerden met een volkskundige afstudeerscriptie. 4 Stefaan Top kan daarnaast niet alleen terugblikken op een indrukwekkende lijst publicaties maar ook op de internetsite en de daarbij horende 6 verhalenbundels, een eindprestatie waar hij terecht het meest trots op is. De website Vlaamse Volksverhalenbank bevat meer dan verhalen en kent al meer dan een anderhalf miljoen bezoekers, toch wel een opmerkelijk resultaat voor een eentalig Nederlandse webstek. Intussen heeft hij ook al een liederenschat klaar van tussen de dertig- en veertigduizend liederen. Via talloze lezingen heeft hij ook bijgedragen aan de popularisering van de Volkskunde voor een breed publiek. Onze Leuvense hoogleraar was daarnaast de inspirator voor de regelgeving en erkenning van het volksculturele veld in Vlaanderen en van de oprichting van het Vlaams Centrum voor Volkscultuur dat daarvan de exponent was en dat nadien opging in het breder Steunpunt voor Cultureel Erfgoed. Hij zorgde hier in Vlaanderen als initiatiefnemer achter FARO en Volkskunde Vlaanderen voor een stevige institutionele verankering van volkscultuur. Als hoofdredacteur en eindredacteur is hij gedurende vele jaren de motor van het Nederlands-Vlaams tijdschrift Volkskunde geweest. Sinds 2001 is hij de drijvende kracht achter het Interlimburgs Volkskundig Samenwerkingsverband. Zelf heb ik hem leren kennen tijdens zijn 20 jaar (vice-) voorzitterschap van de ANV-werkgroep Volkscultuur.

5 Bovendien heeft onze nieuwe Sporendrager niet alleen in Vlaanderen goed gescoord. Prof. Stefaan Top heeft ook zijn onuitwisbare sporen verdiend op de internationale scène op het terrein van volksverhaal- en volksliedstudie. Geachte dames en heren Wij zijn hier vandaag samen omdat de Beweging Vlaanderen-Europa elk jaar een Gulden Spoor voor Culturele Uitstraling uitreikt aan een verdienstelijke Vlaamse personaliteit die een opmerkelijk spoor getrokken heeft in het Vlaamse culturele leven. De uitreiking van de Gulden Sporen kadert binnen de activiteitencampagne voor de 11-daagse Vlaanderen Feest! ter gelegenheid van de Vlaamse feestdag. Recente voorgangers van de nieuwe Gulden Spoordrager zijn o.m. Jean-Pierre Rondas, Norbert D hulst, zuster Jeanne Devos, Luc Famaey, Louis Verbeeck, Patricia Carson, Godfried Lannoo en Gwy Mandelinck. Geduldige toehoorders Hora ruit; hora est! Mijn spreektijd zit erop. Rest mij nog u voor morgen een aangename Vlaamse feestdag toe te wensen. Onthoud het: de feestdag van de Vlaamse samenhorigheid. Uw feestdag, mijn feestdag, Stefaan Top zijn feestdag, ónze nationale - feestdag. Prof. Top, mag ik u vriendelijk uitnodigen om de Gulden Spoor voor Culturele Uitstraling in ontvangst te nemen als teken van onze waardering voor het werk dat u constantia et labore, door volharding en inspanning, op het gebied van de Volkskunde in Vlaanderen en ver daarbuiten heeft gepresteerd? 5 AN DE MOOR Voorzitter 11-Daagse Vlaanderen Feest! Voorzitter Beweging Vlaanderen-Europa